Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

MGBAVOLƐ NEE MBƐLƐRA BIZA KƐ

Kɛzi Mebagyinla Nla Mɔɔ Bɛfa Bɛgyegye La Anloa Ɛ?

Kɛzi Mebagyinla Nla Mɔɔ Bɛfa Bɛgyegye La Anloa Ɛ?

 Nla mɔɔ bɛfa bɛgyegye la a le duzu?

Nla mɔɔ bɛfa bɛgyegye la a le nla nwo nyɛleɛ biala​—le kɛ awie mɔɔ bɛsosɔ ye anzɛɛ nla nwo edwɛkɛ mɔɔ bɛka bɛkile awie la. Noko ɔdwu mekɛ ne bie a ɔbayɛ se kɛ ɛbanwu ngakyile mɔɔ wɔ ngoayɛ, anyezolilɛ nee nla mɔɔ bɛfa bɛgyegye la avinli.

Asoo ɛze ngakyile mɔɔ wɔ bɛ avinli la ɔ? Bua  nla mɔɔ bɛfa bɛgyegye la anwo kpuya ne amaa wɔanwu ngakyile mɔɔ wɔ nu la!

Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ saa awie wie sukulu bɔbɔ a, bɛkɔ zo bɛfa nla bɛgyegye ye. Saa ɛnyia anwodozo nee adwenle mɔɔ baboa wɔ yeamaa wɔagyinla nla mɔɔ bɛfa bɛgyegye la anloa kɛkala a, ɔnrɛyɛ se kɛ ɛkɔ gyima nu na bie to wɔ a ɛbagyinla ɔ nloa. Eza ɛbahola wɔamaa awie mɔɔ fa nla gyegye awie mɔ la agyakyi ye nyɛleɛ ne amaa yeamboda awie mɔ!

 Saa bɛlɛfa nla bɛagyegye me ɛ?

Amaa awie anva nla angyegye wɔ la, ɔwɔ kɛ ɛdimoa ɛnwu nyɛleɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ la! Suzu tɛnlabelɛ nsa nee kɛzi ɛbali ko biala anwo gyima la anwo.

TƐNLABELƐ:

“Mrenyia bie mɔɔ bɛ nee bɛ wɔ gyima nu mɔɔ bɛtɛla me kpanyinli la ta ka kile me kɛ nwo yɛfɛ na bɛ kunlu a anrɛɛ bɛde bɛ ɛvolɛ ne azo ɛvolɛ 30. Bɛ nuhua ko bɔbɔ ragyinlanle me nzi vunvoanle me nwo!”​—Tabitha, 20.

Tabitha bahola anyia adwenle kɛ: ‘Saa mebu me nye megua zo na megyinla ɔ nloa a, bie a ɔbagyakyi.’

Deɛmɔti ɛhye ɛnrɛboa la: Menli mɔɔ ɛbe la ka kɛ, saa bɛfa nla bɛgyegye awie na ɔbu ɔ nye ɔgua zo a, ɔmaa ngyegyelɛ ne toa zo na bɔbɔ ɔyɛ kpole.

Sɔ ɛhye nea: Ka nwolɛ edwɛkɛ wɔ ɛbulɛ adenle zo noko maa ahenle ɛnwu ye kɛ ɛ nye ɛnlie ye edwɛkɛ anzɛɛ ye nyɛleɛ ne anwo. Taryn mɔɔ ɛnyia ɛvolɛ 22 la ka kɛ, “Saa awie sɔ me wɔ adenle mɔɔ ɛnfɛta la azo a, mekakyi me nye na meka mekile ye kɛ ɔmmafa ɔ sa ɔka me bieko. Fane dɔɔnwo ne ala ɔsi bɛ nwo.” Saa ahenle angyakyi a, si ɛ kɛnra yɛɛ mmamaa ɛ sa nu to. Saa ɔba ye wɔ nu ngyinlazo mɔɔ fale ɛbɛlabɔlɛ nwo la a, folɛdulɛ mɔɔ Baebolo ne fa maa la a le kɛ: “Bɛgyinla kpundii.”​—Kɔlɔsaema 4:12.

Na saa ahenle nwunlonwunla wɔ kɛ ɔbaboda wɔ ɛ? Saa ɔba ye zɔhane a, mmaka nwolɛ edwɛkɛ ɛkile ye. Fi ɛkɛ ne ndɛndɛ na kpondɛ moalɛ wɔ kpanyinli bie mɔɔ ɛdie ye ɛdi la ɛkɛ.

TƐNLABELƐ:

“Mekɛ mɔɔ ɛnee mewɔ sukulu nu la, ngakula mraalɛ nwiɔ bie hyele me wɔ abenlana ne anu. Ɛnee bɛ nuhua ko nee ɔ gɔnwo mɔ mraalɛ da na ɛnee ɔkulo kɛ ɔ nee me finde. Meanlie meando nu ɛdeɛ, noko bɛhɔle zo bɛgyegyele me dahuu wɔ sukulu. Kenle ko bie bɔbɔ mɔɔ bɛzuhunle me bɛhisale bane bie!”​—Victoria, 18.

Victoria bahola anyia adwenle kɛ: ‘Saa meka nwolɛ edwɛkɛ mekile awie a, bɛbaha kɛ mele bobonyia yɛɛ wɔannea a awie biala ɛnrɛlie me ɛnrɛli.’

Deɛmɔti bie a adwenle ɛhye ɛnrɛboa la: Saa awie fa nla gyegye wɔ na wɔanga wɔangile awie a, ahenle ne ɛnrɛgyakyi yɛɛ ɔbava yeadoa awie mɔ noko.​—Nolobɔvo ne 8:11.

Sɔ ɛhye nea: Kpondɛ moalɛ. Awovolɛma nee kilehilevolɛma bahola ava moalɛ mɔɔ ɛhyia nwo la amaa wɔ na wɔahola wɔagyinla nla mɔɔ bɛfa bɛgyegye la anloa. Noko, saa ɛka ɛkile awie mɔ na bɛanva wɔ edwɛkɛ ne anyebolo zo ɛ? Yɛ ɛhye: Mekɛ biala mɔɔ awie bava nla agyegye wɔ la, kɛlɛ mɔɔ zile la to ɛkɛ. Kɛlɛ kenle ne, mekɛ ne nee ɛleka mɔɔ edwɛkɛ ne zile yɛɛ edwɛkɛ mɔɔ ahenle hanle la. Akee fa ko maa wɔ awovolɛ anzɛɛ wɔ kilehilevolɛ ne. Menli dɔɔnwo fa edwɛkɛ mɔɔ bɛkɛlɛ la anyebolo zo bɛtɛla mɔɔ bɛka ye bɛ nloa anu la.

TƐNLABELƐ:

“Ɛnee mesulo kakula nrenyia ko mɔɔ boka rugby team ne anwo la. Ɛnee ye tendenle le mita nwiɔ yɛɛ ye ɛnlomboɛ le 135kg! Ɛnee ye adwenle a le kɛ ɔ sa baha me ɔ nee me ala. Ɔgyegyele me dahuu biala​—ɔyɛle ɛhye too ɛvolɛ ko. Kenle ko bie, ɔhale yɛ mu nwiɔ ala wɔ sukulu sua ne anu na ɔbɔle ɔ bo kɛ ɔbikye me. Menriandile menvindele.”​—Julieta, 18.

Julieta bahola anyia adwenle kɛ: ‘Kɛ ngakula mrenyia kɔsɔɔti de la ɛne.’

Deɛmɔti bie a ɛhye ɛnrɛboa la: Bie a ahenle mɔɔ ɛlɛfa nla agyegye wɔ la ɛnrɛhakyi ye subane saa bɔbɔ awie biala dwenle kɛ mɔɔ ɔlɛyɛ la le kpalɛ a.

Sɔ ɛhye nea: Mmafa ɛyɛ ɛzelekɛ edwɛkɛ. Emomu, ɔwɔ kɛ ɛ nyunlu maanle ne maa ahenle ne nwu mɔɔ ɛ nye die nwo nee mɔɔ ɛ nye ɛnlie nwo la.

 Boni a mebayɛ a?

NƆHALƐ EDWƐKƐ 1:

“Mengulo kɛ mebaha edwɛkɛ ɛtane meahile awie fee. Yemɔti, saa mgbavolɛ ne mɔ fa nla gyegye me a meka mekile bɛ kɛ bɛgyakyi​—noko menga ye anyebolo zo yɛɛ fane dɔɔnwo ne ala melɛka a mesele. Yemɔti ɔmaa bɛdwenle kɛ melɛdi anyezo.”​—Tabitha.

  • Saa ɛdawɔ a ɛle Tabitha a, anrɛɛ kɛzi ɛbayɛ wɔ nyɛleɛ wɔ menli mɔɔ bɛfa nla bɛgyegye la anwo ɛ? Nzɔne ati ɔ?

  • Duzu a bamaa awie mɔɔ fa nla gyegye la anyia adwenle kɛ ɛ nee ye ɛlɛdi anyezo ɛ?

NƆHALƐ EDWƐKƐ 2:

“Ɔbɔle ɔ bo wɔ mekɛ mɔɔ ngakula mrenyia bie mɔɔ me nee bɛ wɔ class la hehanle edwɛkɛ mɔɔ ɛnfɛta la hilele me la. Mɔlebɛbo ne meampili bɛ, noko nzinlii akee ɔbole zo. Ngakula mrenyia ne mɔ batɛnla me nwo ɛkɛ na bɛfa bɛ sa bɛto me kɔme. Mesuhu bɛ noko bɛmkponle. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, bɛ nuhua ko hɛlɛle edwɛkɛ bie mɔɔ ɛnle kpalɛ la wɔ kɛlata zo maanle me. Menvale memaanle me kilehilevolɛ ne. Bɛyele kakula nrenyia ne ali bɛvile sukulu ne anu. Menwunle ye kɛ anrɛɛ ɔwɔ kɛ meka edwɛkɛ ne mekile me kilehilevolɛ ne wɔ mɔlebɛbo ne!”​—Sabina.

  • Ɛnea a, nzɔne ati a Sabina anga edwɛkɛ ne angile ye kilehilevolɛ ne mɔlebɛbo ne ɛ? Ɛnea a ɔzile kpɔkɛ kpalɛ ɔ? Ɛhɛe anzɛɛ kyɛkyɛ?

NƆHALƐ EDWƐKƐ 3:

“Kpavolɛ bie hɔle me diema nrenyia Greg anwo ɛkɛ wɔ sukulu abialeɛ ne. Kpavolɛ ne hɔle Greg anwo ɛkɛ ne na ɔhanle kɛ, ‘Fo me nloa nwo.’ Greg hanle kɛ ɔnrɛyɛ noko kpavolɛ ne angɔ. Nɔhalɛ nu, ɛnee ɔwɔ kɛ Greg suhu kpavolɛ na yeahɔ.”​—Suzanne.

  • Ɛnea a mɔɔ dole Greg la le nla mɔɔ bɛfa bɛgyegye ɔ? Ɛhɛe anzɛɛ kyɛkyɛ?

  • Ɛnea a nzɔne ati a mrenyia fa nla gyegye bɛ gɔnwo mɔ mrenyia a, bɛnga nwolɛ edwɛkɛ ɛ?

  • Ɛ nee Greg yɛ adwenle wɔ kɛzi ɔlile tɛnlabelɛ ne anwo gyima la ɔ? Boni a anrɛɛ ɛbayɛ a?

Sukoa dɔɔnwo: Nea “How Can I Protect Myself From Sexual Predators?” mɔɔ wɔ Questions Young People Ask​—Answers That Work, Volume 1 buluku ne tile 32 ne anu la.