Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

OBLAHII KƐ OBLAYEI BIƆ AKƐ

Mɛni Hewɔ Esa Akɛ Okpoo Ponografi?

Mɛni Hewɔ Esa Akɛ Okpoo Ponografi?

 Ani obaanyɛ okpoo?

 Kɛ́ oyaa Intanɛt lɛ nɔ lɛ, no lɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ okɛ ponografi henɔ ko baakpe kɛ̃. Oblanyo ko ni atsɛɔ lɛ Hayley ni eye afii 17 lɛ kɛɛ akɛ: “Jeee bo po otaoɔ ponografi lɛ, lɛ diɛŋtsɛ etaoɔ bo.”

 Ponografi baanyɛ aka mɛi po ni etswa amɛfai shi akɛ amɛbaakpoo lɛ. Oblanyo ko ni atsɛɔ lɛ Greg ni eye afii 18 lɛ kɛɛ akɛ: “Mikɛɛ mihe akɛ mikwɛŋ ponografi kɔkɔɔkɔ, shi mikwɛ kɛ̃. Onyɛŋ okɛɛ akɛ enɛ nyɛŋ aba onɔ.”

 Ŋmɛnɛ lɛ, ponografi ebu fe bei fɛɛ ni eho, ni ewaaa kwraa akɛ nine baashɛ nɔ. Akɛni ŋmɛnɛ lɛ, mɛi nyɛɔ amɛsɛndiɔ amɛhe yakayaka tɛst mɛseji, kɛ mfonirii ni teɔ bɔlɛnamɔ shi hewɔ lɛ, oblahii kɛ oblayei pii feɔ amɛ diɛŋtsɛ amɛ-ponografi ni amɛkɛsɛndiɔ mɛi.

 Sane lɛ nɔŋŋ ji akɛ: Oshara ni okɛkpeɔ yɛ oyinɔ nɛɛ mli lɛ naa wa kwraa fe nɔ ni ofɔlɔi, loo amɛfɔlɔi kɛkpe be ni amɛtamɔ bo lɛ. Sanebimɔ lɛ ji, Ani obaanyɛ okpoo ponografi?​—Lala 97:10.

 Hetoo lɛ ji hɛɛ, shi ebaadamɔ onɔ. Klɛŋklɛŋ lɛ, esa akɛ okpɛlɛ nɔ akɛ ponografi ehiii. Hã wɔsusu amalei kɛ anɔkwalei komɛi ni kɔɔ ponografi he lɛ ahe wɔkwɛ.

 Amalei kɛ anɔkwalei ni kɔɔ ponografi he

 Amale: Ponografi yeŋ mi awui.

 Anɔkwale: Ponografi fiteɔ ojwɛŋmɔ tamɔ bɔ ni tawa shɛremɔ fiteɔ oflufla lɛ pɛpɛɛpɛ. Efiteɔ bo. Ehãaa aná bulɛ kwraa kɛhã nɔ ni Nyɔŋmɔ ebɔ ni tsaa nuu kɛ yoo efeɔ amɛ ekome lɛ. (1 Mose 2:​24) Be ni be shwieɔ mli lɛ, ebaahã oku ohiɛ oshwie nɔ ni ja kɛ nɔ ni ejaaa po nɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, niiashikpalɔi komɛi tsɔɔ akɛ hii ni fɔɔ ponografi kwɛmɔ lɛ enaaa akɛ niseniianii ni afeɔ yei lɛ ji tɔmɔ.

  Biblia lɛ wie mɛi komɛi ni “nɔ ko nɔ ko efeee amɛ hiɛgbele dɔŋŋ” lɛ ahe. (Efesobii 4:19) Amɛhenilee gboɔ kɛyashɛɔ he ko ni edɔɔɔ amɛ dɔŋŋ akɛ amɛbaafee efɔŋ.

 Amale: Ponografi baahã ole bɔlɛnamɔ he nii jogbaŋŋ.

 Anɔkwale: Ponografi hãa okaseɔ amimyeli loo hiɛkɔɔ. Ehãa obuɔ gbɔmɛi tamɔ nɔ ko kɛkɛ, ni no tsɔɔ akɛ onuɔ he akɛ amɛyɛ akɛ mɛi ni okɛgbeɔ okɔnɔ kɛkɛ. Enɛ bɛ naakpɛɛ kwraa, ejaakɛ niiamlitaomɔ ko tsɔɔ akɛ, kɛ́ mɔ ko ni fɔɔ ponografi kwɛmɔ lɛ bote gbalashihilɛ mli lɛ, enuɔ he akɛ ehefatalɔ lɛ nyɛɛɛ ekɛ lɛ aná bɔlɛ bɔ ni etaoɔ.

  Biblia lɛ kɛɔ Kristofoi akɛ amɛkwa “bɔlɛnamɔ jeŋba sha, muji nii, bɔlɛnamɔ ni atiuɔ sɛɛ ní ayeee he nɔ, nɔ fɔŋ ní ashweɔ, kɛ amimyeli,” ni tsɔɔ akɛ wɔkwa nibii fɛɛ ni ponografi kwɛmɔ jieɔ yi lɛ.​—Kolosebii 3:5.

 Amale: Mɛi ni kwɛɛɛ ponografi lɛ leee bɔlɛnamɔ he nɔ ko nɔ ko.

 Anɔkwale: Mɛi ni kpoɔ ponografi lɛ yɛ jwɛŋmɔ ni ja yɛ bɔlɛnamɔ he. Amɛnaa bɔlɛnamɔ akɛ eji nikeenii ni Nyɔŋmɔ kɛhã koni ehã ekomefeemɔ ni yɔɔ nuu kɛ yoo ni ebote gbala shihilɛ mli lɛ mli awa, ni amɛye amɛhe anɔkwa. Mɛi ni hiɛ susumɔ tamɔ nɛkɛ lɛ baanyɛ aná bɔlɛnamɔ mli miishɛɛ waa be ni amɛbote gbalashihilɛ mli.

  Biblia lɛ wieɔ bɔlɛnamɔ he faŋŋ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ekɛɔ wumɛi akɛ: “Ná oblahiaŋ ŋa lɛ he miishɛɛ . . . Ni esuɔmɔ lɛ ahã oyitsoŋ akɔneo daa!”​—Abɛi 5:​18, 19.

 Bɔ ni obaafee okpoo ponografi

 Ni kɛ́ henumɔ ni tsirɛɔ bo koni okwɛ ponografi lɛ naa wa fe nɔ ni obaanyɛ oye nɔ hu? Nifeemɔ wolo ni ji “Bɔ Ni Obaafee Okpoo Ponografi” lɛ baaye abua bo.

 Ná nɔmimaa akɛ obaanyɛ oye henumɔ akɛ okwɛ ponografi lɛ nɔ. Agbɛnɛ hu, kɛ́ obɔi ponografi kwɛmɔ momo po lɛ, obaanyɛ okpa. Sɛɛnamɔ kpele baajɛ nakai feemɔ mli kɛba.

 Susumɔ Calvin ni eye afii 18 lɛ sane lɛ he okwɛ, ekpɛlɛ nɔ akɛ ebɔi ponografi kwɛmɔ be ni eye aaafee afii 13. Ewie akɛ: “Mile akɛ esha ni, shi minyɛɛɛ maye mihe nɔ koni makpa kwɛmɔ. Ni kɛ́ mikwɛ migbe naa hu lɛ, mifeɔ basaa. Eyɛ mli aahu lɛ, mipapa baná ele nɔ ni mifeɔ lɛ​—anɔkwa no hã mihe jɔ mi waa! Naagbee mli aahu lɛ, minine shɛ yelikɛbuamɔ ni mitaoɔ lɛ nɔ.”

 Calvin nyɛ ekpoo ponografi. Ekɛɛ akɛ: “Eji tɔmɔ wulu akɛ mikwɛ ponografi, ejaakɛ ebafee nyɔmɔ wulu ko ni kã shi ni miiwo. Nɔ hewɔ lɛ ji akɛ, mfonirii ni mikwɛ lɛ tɛŋɔ yɛ mihiɛ daa. Bei komɛi lɛ, minuɔ he lolo akɛ esa akɛ maná nibii ni kɛ́ mikwɛ ponografi lɛ mana lɛ ahe miishɛɛ. Shi, kɛ́ eba lɛ nakai lɛ, misusuɔ bɔ ni kɛ́ mifee nibii ni sa Yehowa hiɛ lɛ, mimii shɛɔ mihe, mihe tseɔ, kɛ wɔsɛɛ be kpakpa ko ni kã mihiɛ lɛ ahe.”