Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

OBLAHII KƐ OBLAYEI BIƆ AKƐ

Adebɔɔ Aloo Sutsakemɔ?​—Fã 3: Mɛni Hewɔ Esa akɛ Ohe Adebɔɔ Oye?

Adebɔɔ Aloo Sutsakemɔ?​—Fã 3: Mɛni Hewɔ Esa akɛ Ohe Adebɔɔ Oye?

“Kɛ́ oheɔ adebɔɔ oyeɔ lɛ, mɛi baasusu akɛ obɛ jwɛŋmɔ, ni akɛ ohiɛ tsɔɔmɔ ni ofɔlɔi tsɔɔ bo kɛjɛ ogbekɛbiiashi lɛ mli lolo, aloo amɛbaakɛɛ po akɛ alaka bo.”​—Jeanette.

 Ani onuɔ he taakɛ Jeanette nuɔ he lɛ? Kɛ́ nakai lɛ, ekolɛ oyiŋ baafee bo kɔshikɔshi yɛ yɛ adebɔɔ he. Ejaakɛ, mɔ ko kwraa bɛ ni baasumɔ ni mɛi ana lɛ akɛ elé nii. Mɛni baanyɛ aye abua?

 Mɛi kɛ bo kpaŋ gbee yɛ ohemɔkɛyeli lɛ he

 1. Kɛ́ oheɔ adebɔɔ oyeɔ lɛ, mɛi baasusu akɛ oheee jeŋ shikpamɔ oyeee.

 “Mitsɔɔlɔ lɛ kɛɛ akɛ anihaolɔi ji mɛi ni heɔ adebɔɔ amɛyeɔ, ejaakɛ amɛnyɛɛɛ amɛtsɔɔ bɔ ni je lɛ tsuɔ nii ehãa lɛ mli.”​—Maria.

 Nɔ ni esa akɛ ole: Mɛi ni wieɔ nakai lɛ leee anɔkwalei ni kɔɔ adebɔɔ he. Jeŋ shikpalɔi ni ehe gbɛ́i waa tamɔ Galileo kɛ Isaac Newton po he amɛye akɛ Bɔlɔ ko yɛ. Amɛhemɔkɛyeli lɛ eteee shi ewooo suɔmɔ ni amɛyɔɔ kɛhã jeŋ shikpamɔ. Nakai nɔŋŋ ŋmɛnɛ lɛ, jeŋ shikpalɔi komɛi enaaa akɛ jeŋ shikpamɔ teɔ shi ewoɔ adebɔɔ.

 Kaa enɛ okwɛ: Tswaa wiemɔ ni ji “explains her faith” aloo “explains his faith” (ni mɔ naa wiemɔ okadi lɛ fata he) lɛ owo Watchtower ONLINE LIBRARY lɛ nitaomɔhe lɛ koni ona jeŋ shikpalɔi kɛ datrɛfoi henɔi komɛi ni heɔ adebɔɔ amɛyeɔ. Kadimɔ nɔ ni ye ebua amɛ ni amɛhe adebɔɔ amɛye lɛ.

 Nɔ ni yɔɔ mli nɔŋŋ ji akɛ: Kɛ́ oheɔ adebɔɔ oyeɔ lɛ, no etsɔɔɔ akɛ oteɔ shi owoɔ jeŋ shikpamɔ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, kɛ́ otee nɔ okase nibii ni jeee gbɔmɔ fee ni yɔɔ je lɛŋ lɛ ahe nii babaoo lɛ, ebaawo hemɔkɛyeli ni oyɔɔ yɛ adebɔɔ mli lɛ mli hewalɛ.​—Romabii 1:​20.

2. Kɛ́ oheɔ nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ yɛ adebɔɔ he lɛ oyeɔ lɛ, mɛi baasusu akɛ jamɔ eye bo sɛkɛ.

 “Mɛi babaoo enaaa akɛ esa akɛ ahe adebɔɔ aye. Efeɔ amɛ akɛ sane ni abɔ he amaniɛ yɛ Mose Klɛŋklɛŋ Wolo lɛ mli lɛ ji adesã ko kɛkɛ.”​—Jasmine.

 Nɔ ni esa akɛ ole: Bei pii lɛ, mɛi hiɛɔ susumɔi ni ejaaa yɛ adebɔɔ he amaniɛ ni Biblia lɛ bɔ lɛ he. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, mɛi ni heɔ adebɔɔ amɛyeɔ lɛ ateŋ mɛi komɛi kɛɔ akɛ abɔ je lɛ etsɛko, aloo akɛ gbii ekpaa ni eko fɛɛ eko hiɛ ŋmɛlɛtswai 24 bɔ je lɛ. Biblia lɛ fiii susumɔi nɛɛ eko kwraa sɛɛ.

  •   1 Mose 1:1 lɛ kɛɔ yɛ kukufoo mli akɛ: “Shishijee mli lɛ Nyɔŋmɔ bɔ ŋwɛi kɛ shikpɔŋ.” Enɛ eteee shi ewooo odaseyeli ni jeŋ shikpalɔi ena ni tsɔɔ akɛ shikpɔŋ lɛ eye afii akpekpe toi akpei abɔ lɛ.

  •   Wiemɔ ni ji, “gbi” ni akɛtsu nii yɛ Mose Klɛŋklɛŋ Wolo lɛ mli lɛ baanyɛ atsɔɔ bei kplaŋŋ. Anɔkwa, wiemɔ ni ji, “gbi” ni akɛtsu nii yɛ Mose Klɛŋklɛŋ Wolo lɛ mli lɛ kɔɔ adebɔɔ gbii ekpaa lɛ fɛɛ he.

 Nɔ ni yɔɔ mli nɔŋŋ ji akɛ: Biblia mli saji ni kɔɔ adebɔɔ he lɛ kɛ anɔkwa saji ni jeŋ shikpalɔi ekpa shi ena lɛ kpãa gbee.

 Susumɔ nibii ni oheɔ oyeɔ lɛ ahe okwɛ

 Kɛ́ mɔ ko heɔ adebɔɔ eyeɔ lɛ, esa akɛ ená nɔ ko ni jwɛŋmɔ yɔɔ mli ni ekɛma nɔ mi. Susumɔ enɛ he okwɛ:

 Nibii fɛɛ ni yɔɔ je lɛ mli lɛ tsɔɔ bo akɛ nɔ fɛɛ nɔ ni afee lɛ yɛ efeelɔ. Kɛ́ ona kamara, kɔɔyɔŋ lɛlɛ, aloo shĩa ko lɛ, nɔ ni nɔŋŋ ni baa ojwɛŋmɔŋ ji, mɔ ko ji mɔ ni fee. Mɛni hewɔ mɔ ni kɛ́ osusu gbɔmɔ hiŋmɛi, loofɔlɔ ni filikiɔ yɛ ŋwɛi, aloo wɔshikpɔŋ lɛ he lɛ, oheee oyeee akɛ abɔ lɛ?

 Kɛhã he susumɔ: Bei pii lɛ, mɛi ni kɛ ŋaa ni anáa yɛ jeŋ shikpamɔ mli lɛ tsuɔ nii kɛfeɔ nibii lɛ kwɛɔ adebɔɔ nibii lɛ anɔ kɛfeɔ amɛnibii, ni bei pii lɛ amɛsumɔɔ ni mɛi ajie amɛ yi yɛ amɛnitsumɔi lɛ ahewɔ. Kɛ́ okwɛ lɛ, ani jwɛŋmɔ yɛ mli akɛ obaajie adesa ko yi yɛ nɔ ni efee lɛ hewɔ ni nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ, oku ohiɛ ofɔ̃ Bɔlɔ lɛ kɛ nibii ni yɔɔ naakpɛɛ waa ni Ebɔ lɛ anɔ?

Kɛ́ okwɛ lɛ, ani jwɛŋmɔ yɛ mli akɛ abaahe aye akɛ afee kɔɔyɔŋ lɛlɛ shi afeee loofɔlɔ?

 Nibii ni baaye abua bo ni opɛi odaseyelii lɛ amli

 Obaanyɛ owaje hemɔkɛyeli ni oyɔɔ yɛ adebɔɔ mli lɛ kɛtsɔ nibii ni jeee adesai fee lɛ ni yɔɔ je lɛ mli lɛ ahe nii ni obaakase lɛ nɔ.

 Kaa enɛ okwɛ: Tswaa wiemɔ ni ji “was it designed” (ni mɔ naa wiemɔ okadi lɛ fata he) lɛ owo Watchtower ONLINE LIBRARY lɛ nitaomɔhe lɛ. Halamɔ saneyitsei komɛi ni jeɔ kpo yɛ Awake! lɛ mli sane ni ji “Was It Designed?” lɛ ateŋ nɔ ni onyaa he. Yɛ saji lɛ eko fɛɛ eko mli lɛ, bi ohe akɛ, mɛni ji nɔ ni sa kadimɔ yɛ kooloo lɛ aloo nɔ ni asusuɔ he lɛ he? Mɛɛ gbɛ nɔ ehãa onaa akɛ Mɔ ko fee?

 Taomɔ nii amli kɛya shɔŋŋ: Kanemɔ woji ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ kɛpɛi odaseyelii ni tsɔɔ akɛ abɔ nibii lɛ mli kɛya shɔŋŋ.

  •  Was Life Created?

    •   Akɛ shikpɔŋ lɛ ewo he ko ni hi jogbaŋŋ, ni afee lɛ bɔ ni nibii ni wala yɔɔ amɛmli baanyɛ ahi nɔ.​—Kwɛmɔ baafa 4-​10.

    •   Adesai kwɛɔ adebɔɔ nibii babaoo anɔ amɛfeɔ nibii.​—Kwɛmɔ baafa 11-​17.

    •   Biblia mli saji ni kɔɔ adebɔɔ he ni yɔɔ Mose Klɛŋklɛŋ Wolo lɛ mli lɛ kɛ jeŋ shikpamɔ kpãa gbee.​—Kwɛmɔ baafa 24-​28.

  •  The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking

    •   Nibii ni wala yɔɔ amɛmli lɛ nyɛŋ aba trukaa kɛjɛ nibii ni wala bɛ amɛmli lɛ amli.​—Kwɛmɔ baafa 4-7.

    •   Bɔ ni gbɔmɛi, kooloi kɛ tsei yɔɔ hã lɛ, anyɛŋ akɛɛ akɛ jeee mɔ ko ji mɔ ni bɔ amɛ, ni anyɛŋ awie hu akɛ amɛba shihilɛ mli trukaa.​—Kwɛmɔ baafa 8-​12.

    •   Saji ni anyɛɔ akɛtoɔ DNA lɛ mli lɛ fa kwraa fe saji ni abaanyɛ akɛto ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ kɔmpiuta he nɔ ko nɔ.​—Kwɛmɔ baafa 13-​21.

    •   Nibii fɛɛ ni wala yɔɔ amɛmli lɛ jɛɛɛ nɔ kome mli kɛbaaa. Kooloi awui ni atsa shi ana yɛ sũ mli lɛ maa nɔ mi akɛ kooloi komɛi ba shihilɛ mli trukaa, shi jeee akɛ amɛba shihilɛ mli fiofio.​—Kwɛmɔ baafa 22-​29.

 “Nibii ni yɔɔ je lɛ mli lɛ, kɛjɛ kooloi ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ anɔ aahu kɛyashi jeŋ muu lɛ fɛɛ nɔ kɛ bɔ ni ato nibii ahe gbɛjianɔ ahã yɛ mli lɛ hãa minaa akɛ Nyɔŋmɔ yɛ.”​—Thomas.