Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

1A

Le baʼaxoʼob chʼaʼab en cuenta utiaʼal u traducirtaʼal le Bibliaaʼ

Le ka tsʼíibtaʼab le Bibliaoʼ tsʼíibtaʼab ich hebreo, arameo yéetel griego. Bejlaʼeʼ le Bibliaoʼ tsʼoʼok u jóoʼsaʼal kex ich 3,000 idiomaʼob, yaneʼ tu chúukaʼanil, yaneʼ chéen junjaats. U maas yaʼabil tiʼ le máaxoʼob xokik le Bibliaoʼ maʼ tu naʼatkoʼob le idiomaʼob meyajnaj le ka tsʼíibtaʼaboʼ, le oʼolaleʼ kʼaʼabéet junpʼéel Biblia ichil u idiomaʼob. ¿Baʼax unaj u chʼaʼabal en cuenta utiaʼal u traducirtaʼal le Bibliaoʼ? Lelaʼ ¿bix áantajnajik utiaʼal u traducirtaʼal le Biblia U Tʼaan Dios utiaʼal u Kajnáaliloʼob le Túumben Luʼumoʼ?

Maʼ xaaneʼ yaan máaxoʼob jeʼel u tuklikoʼobeʼ wa ku traducirtaʼal cada junpʼéel tʼaan yaan teʼ Bibliaoʼ jeʼel u yáantik máak u naʼat jach le baʼax ku yaʼalik le idiomaʼob meyajnaj le ka tsʼíibtaʼaboʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ mantatsʼ bey u yúuchloʼ. Koʼox ilik baʼaxten k-aʼalik leloʼ:

  • Minaʼan kaʼapʼéel idioma jach igual bix u tsʼíibtaʼal, bix u tʼaʼanal yéetel bix u kʼaxkuba u tʼaaniloʼob. Juntúul profesor u xokmaj hebreo ku kʼaabaʼtik S. R. Drivereʼ tu yaʼaleʼ le idiomaʼoboʼ «jelaʼanoʼob, maʼ junpʼéeliliʼ bix u tsʼíibtaʼaloʼob yéetel bix u tʼaʼanloʼobiʼ [...] tsʼoʼoleʼ jelaʼan xan bix u bin u kʼaxik máak le tʼaanoʼob le kéen tsikbalnakoʼ». Tiʼ cada idiomaeʼ maʼ junpʼéeliliʼ bix u tuukul máakiʼ. «Le oʼolaleʼ —ku yaʼalik le profesor Driveroʼ— maʼ junpʼéeliliʼ bix u yaʼalik máak wa baʼaxiʼ».

  • Bejlaʼeʼ mix junpʼéel idioma ku páajtal u meyajtiʼ tuláakal le tʼaanoʼob meyajnaj le ka tsʼíibtaʼab le Biblia ich hebreo, arameo yéetel griegooʼ, tsʼoʼoleʼ maʼ tu páajtal xan u kʼaxik le tʼaanoʼob jeʼex u beetik le idiomaʼobaʼ. Le beetkeʼ wa ka traducirtaʼak cada junpʼéel tiʼ le tʼaanoʼob yanoʼob ichil le Bibliaoʼ maʼ xaaneʼ maʼ kun jach naʼatbil wa jeʼel tak u tsʼáaik naʼatbil junpʼéel baʼax maʼ unajeʼ.

  • Le baʼax u kʼáat u yaʼal junpʼéel tʼaan bey xan junpʼéel baʼax ku yaʼalaʼaleʼ jeʼel u kʼexpajal según tiʼ baʼax táan u yúuchul tʼaaneʼ.

Jujunpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ jeʼel u páajtal u traducirtaʼal cada junpʼéel tʼaan ku taaskeʼ, chéen baʼaleʼ jach unaj u kanáantaʼal bix u beetaʼal.

Beoraaʼ koʼox ilkeʼ wa chéen ku traducirtaʼal cada tʼaan yaan teʼ Bibliaoʼ jeʼel u naʼataʼal yaanal baʼaxeʼ:

  • Le tʼaan «wenel» meyajnaj ka tsʼíibtaʼab le Bibliaoʼ ku meyaj utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ u wenel máak bey xan tiʼ u kíimil máak (Mateo 28:13; Juan 11:11). Le kéen meyajnak le tʼaan «wenel» utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ le kíimiloʼ le máaxoʼob traducirtik le Bibliaoʼ chéen ku meyajtiʼob le tʼaan «kíimil» utiaʼal maʼ u naʼataʼal yaanal baʼaxoʼ (1 Corintios 7:39; 15:51; 1 Tesalonicenses 4:13; 2 Pedro 3:4).

  • Teʼ Efesios 4:14, apóstol Pabloeʼ tu yaʼalaj junpʼéel baʼal ku traducirtaʼal bey «le máaxoʼob ku báaxaloʼob yéetel dadosoʼ». Úuchjeakileʼ le baʼax tu yaʼaloʼ ku meyaj utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ le máaxoʼob ku beetkoʼob trampa le kéen báaxalnakoʼob yéetel dadosoʼ. Chéen baʼaleʼ ichil yaʼab idiomaʼobeʼ lelaʼ maʼ tu jach naʼataʼal. Utiaʼal u naʼataʼal baʼax u kʼáat u yaʼaleʼ bejlaʼeʼ tsʼoʼok u traducirtaʼal bey «máakoʼob jach yaan u naʼatoʼob utiaʼal u tuusoʼobeʼ».

  • Teʼ Romanos 12:11, meyajnaj junpʼéel tʼaan ich griego u kʼáat u yaʼal «u look u yóol». Le tʼaan jeʼelaʼ yaanal baʼax ku tsʼáaik naʼatbil, le oʼolal bejlaʼeʼ bey úuchik u tsʼaʼabalaʼ: «Chuʼupkeʼex yéetel espíritu santo».

  • MATEO 5:3

    Ku traducirtaʼal beyaʼ: «Le máaxoʼob óotsil u yóoloʼoboʼ»

    Jach u tuukulileʼ beyaʼ: «Le máaxoʼob ku tsʼáaikoʼob cuenta kʼaʼabéet u nuʼuktaʼaloʼob tumen Diosoʼ»

    Junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob tu kaʼansaj Jesúsoʼ suuk u traducirtaʼal beyaʼ: «Uts yaniloʼob le máaxoʼob óotsil u yóoloʼob[oʼ]» (Mateo 5:3, Le Tumben Nupt’an, 1970). Chéen baʼaleʼ le kéen traducirtaʼak beyaʼ maʼ tu naʼataʼal yéetel ku tsʼáaik naʼatbil yaanal baʼal. Jesúseʼ maʼ táan kaʼach u tʼaan tu yoʼolal máaxoʼob óotsil u yóoloʼobiʼ, baʼaxeʼ táan u kaʼansikeʼ le kiʼimak óolaloʼ ku taal tiʼ u chaʼik u nuʼuktaʼal máak tumen Dios, maʼ tiʼ u yantal tuláakal baʼax kʼaʼabéettiʼiʼ (Lucas 6:​20). Le baʼax tu yaʼalaj Jesúsoʼ ku traducirtaʼal xan beyaʼ: «Le máaxoʼob ku tsʼáaikoʼob cuenta kʼaʼabéet u nuʼuktaʼaloʼob tumen Diosoʼ» wa «le máaxoʼob u yojloʼob kʼaʼabéet u nuʼuktaʼaloʼob tumen Diosoʼ». Lelaʼ maas ku náatsʼal tiʼ le baʼax u kʼáat u yaʼal le baʼax tsʼíibtaʼab úuchjeakiloʼ (Mateo 5:3, The New Testament in Modern English).

  • Yaʼab u téeneleʼ le tʼaan hebreo quináh ku tsʼáaik naʼatbil junpʼéel baʼax maʼ maʼalob jeʼex u yuʼubik celos máakoʼ wa u tsʼíiboltik baʼax yaan tiʼ u maasil máakoʼob (Proverbios 6:​34, nota; Proverbios 14:30). Chéen baʼaleʼ ich hebreoeʼ le tʼaanaʼ ku tsʼáaik xan naʼatbil junpʼéel baʼal maʼalob. Jeʼel u páajtal u meyaj utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ bix u tsʼíiboltik Jéeoba u kanáantik le máaxoʼob meyajtikoʼ wa le kéen u kʼáat ka adorartaʼak chéen letiʼoʼ (Éxodo 34:14; 2 Reyes 19:31; Ezequiel 5:​13; Joel 2:18, nota). Ku meyaj xan utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ le yaabilaj wa le baʼax ku yuʼubik máak tu yoʼolal Dios yéetel tu yoʼolal u adorartaʼaloʼ, bey xan tiʼ le maʼ u chéen ilik máak u adorartaʼal uláakʼ diosoʼoboʼ (Salmo 69:9; 119:139; Números 25:11).

  • Le tʼaan hebreo yadh suuk u traducirtaʼal «kʼab», chéen baʼaleʼ según tiʼ baʼax ku yúuchul tʼaaneʼ ku traducirtaʼal xan: u siʼibil wa baʼax, autoridad, páajtalil bey xan uláakʼ jejeláas bixi

    Le tʼaan ich hebreo ku traducirtaʼal «kʼaboʼ» jejeláas baʼax u kʼáat u yaʼale. Jeʼel u traducirtaʼal bey u siʼibil wa baʼax, autoridad wa páajtalil (1 Reyes 10:13; 2 Crónicas 17:15; Proverbios 18:21). Le tʼaanaʼ jejeláas bix traducirtaʼanil ichil le Biblia U Tʼaan Dios utiaʼal u Kajnáaliloʼob le Túumben Luʼumoʼ.

Le oʼolaleʼ le tʼaanoʼob meyajnaj le ka tsʼíibtaʼab le Biblia úuchjeakiloʼ maʼ tu páajtal u tsʼaʼabal junpʼéeliliʼ bix cada ken chíikpajkoʼob. Utiaʼal maʼ u kʼexpajal le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ le máax traducirkoʼ unaj u yéeyik tubeel le tʼaanoʼob kun meyajtiʼoʼ. Tsʼoʼoleʼ utiaʼal u pʼáatal chéen chʼaʼabil u xoʼokleʼ le tʼaanoʼoboʼ unaj u kʼaxkubaʼob jeʼex suukil tiʼ cada idiomaeʼ.

Chéen baʼaleʼ unaj u kanáantik máak bix u traducirtik le baʼax tsʼíibtaʼanoʼ tumen wa ku tsʼíibtik chéen le baʼax ku naʼatikoʼ jeʼel u jelbesik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Maʼ xaaneʼ kex maʼ u kʼáateʼ jeʼel u yoksik junpʼéel tuukul maʼ letiʼe baʼax u kʼáat u yaʼal le Bibliaoʼ, wa maʼ xaaneʼ jeʼel u luʼsik jujunpʼéel baʼaloʼob jach kʼaʼabéetoʼob ichileʼ. U jaajileʼ wa ku traducirtik máak le Biblia chéen jeʼel bix u naʼatikeʼ maʼ xaaneʼ chéen chʼaʼabil jeʼel u xoʼokleʼ, chéen baʼaleʼ jeʼel u beetik maʼ u yojéeltaʼal le baʼax jach u kʼáat u kaʼans le Bibliaoʼ.

Yaan máakoʼobeʼ tu yoʼolal le baʼaxoʼob ku creerkoʼoboʼ jeʼel u kʼexkoʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Jeʼex Mateo 7:13, ku yaʼalik: «Kóoch u bejil le xuʼulsajiloʼ». Chéen baʼaleʼ jujuntúul máaxoʼob traducirtik le Bibliaoʼ maʼ xaaneʼ tu yoʼolal le baʼaxoʼob ku creerkoʼoboʼ, tu lugar u tsʼáaikoʼob le tʼaan «xuʼulsajiloʼ» ku tsʼáaikoʼob le tʼaan «infiernooʼ», kex jach u jaajileʼ le tʼaan ich griegooʼ u kʼáat u yaʼal «xuʼulsajil».

Juntúul máax traducirtik le Bibliaoʼ unaj u chʼaʼik en cuentaeʼ le Bibliaoʼ tsʼíibtaʼab jeʼex suukil u tʼaan le máaxoʼob ku meyajoʼob ich kooloʼ, le máaxoʼob kanáantik tamanoʼoboʼ yéetel le máaxoʼob ku chuk kayoʼoboʼ (Nehemías 8:8, 12; Hechos 4:13). Le oʼolaleʼ junpʼéel Biblia maʼalob traducirtaʼanileʼ ku páajtal u naʼataʼal tumen tuláakal le máakoʼob uts u puksiʼikʼaloʼoboʼ. Le tʼaanoʼob suuk u meyajoʼob yéetel séeb u naʼataʼaloʼoboʼ maas maʼaloboʼob ke le tʼaanoʼob maʼ jach suuk u meyajoʼoboʼ.

Teʼ kʼiinoʼobaʼ yaʼab máaxoʼob traducirtik le Bibliaoʼ maʼatech u meyajtiʼob le kʼaabaʼ Jéeoba kex tiaʼan ichil le úuchben tsʼíiboʼoboʼ (Ilawil «Utiaʼal xakʼalxook 1D»). Yaʼab bibliaʼobeʼ tu lugar u meyajtiʼob le kʼaabaʼ Jéeobaoʼ ku tsʼáaikoʼob «Yuumtsil», yéetel uláakʼ bibliaʼobeʼ ku beetkoʼob uláakʼ baʼaloʼob utiaʼal u taʼakikoʼob de ke yaan u kʼaabaʼ Dios. Jeʼex le oración tu beetaj Jesús tsʼíibtaʼan tiʼ Juan 17:26, jujunpʼéel bibliaʼobeʼ ku traducirkoʼob beyaʼ: «Tin tsʼáa u yojéeltoʼob máaxech», yéetel Juan 17:6, ku traducirkoʼob beyaʼ: «Tin beetaj u yojéeltikoʼob máaxech teech». Chéen baʼaleʼ le kéen tsʼaʼabak jach jeʼex yanil teʼ úuchben tsʼíiboʼoboʼ ku yaʼalik beyaʼ: «Teneʼ tsʼoʼok in tsʼáaik u kʼaj óoltoʼob a kʼaabaʼ», yéetel «teneʼ tsʼoʼok in tsʼáaik kʼaj óoltbil a kʼaabaʼ».

Jeʼex úuchik u yaʼalik u tʼaaniloʼob u káajbal le Biblia Túumben Luʼum ich inglésoʼ «toʼoneʼ maʼatech k-traducirtik le Biblia chéen jeʼex k-naʼatikoʼ. Tak tuʼux ku páajtaleʼ tsʼoʼok k-traducirtik cada junpʼéel tiʼ le tʼaanoʼob yaan ichil le Bibliaoʼ. Lelaʼ bey t-beetil tak tuʼux ku béeytal ichil le inglés ku tʼaʼanal bejlaʼoʼ bey xan t-beetil wa ku naʼataʼal le baʼax taak u kaʼansaʼaloʼ». Le oʼolaleʼ le Máaxoʼob Beet le Biblia Túumben Luʼumoʼ tu yilaj u meyajtiʼob tʼaanoʼob chíikaʼanoʼob tiʼ le yanoʼob tiʼ le úuchben tsʼíiboʼoboʼ, chéen baʼaleʼ tu yiloʼob xan maʼ u meyajtiʼob tʼaanoʼob jelaʼantak ka tak pʼáatak maʼ tu jach naʼataʼal. Bey túunoʼ le Bibliaaʼ chéen chʼaʼabil u xoʼokol, tsʼoʼoleʼ máakeʼ jeʼel u páajtal u confiar de ke le baʼax ku xokikoʼ jach letiʼe baʼax ku yaʼalik le úuchben tsʼíiboʼoboʼ (1 Tesalonicenses 2:13).