Bai pa asuntu

Bai pa lista di asuntus

Disionáriu di palavras di Bíblia

A B D E F G I J K L M N O P R S T U V X Z

A

  • Abismu.

    El ta ben di un palavra gregu ábyssos, ki krê fla “fundu dimás” ô “ki ka ten fundu, ki ka ten limiti”. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, el ta uzadu pa pâpia di un lugar ô manera ki un algen ta sta prézu. El pode siginifika sipultura, má tanbê el pode ten otu siginifikadu. — Lu 8:31; Ro 10:7; Ap 20:3.

  • Absintu.

    Kes tipu di planta ki ta da lenha, ki ten gostu margós dimás i txeru fórti. Na Apokalipse 8:11 “absintu” krê fla un kuza margós i ki ten venénu.

  • Ádis.

    Palavra gregu ki ten mésmu siginifikadu ki palavra “Seol” na ebraiku. El traduzidu pa “Sipultura” (ku primeru létra grandi), pa mostra ma el sta pâpia di sipultura ki ta podu tudu algen. — Djobe SIPULTURA.

  • Adorason pa Deus.

    Grandi ruspetu i sirvisu ki ta fazedu pa Jeová Deus ku lialdadi pamodi direitu ki el ten di governa séu ku téra. — 1Ti 4:8; 2Ti 3:12.

  • Adultériu.

    Relason seksual di livri vontadi entri un algen kazadu ku un algen ki é ka se maridu ô se mudjer. — Êx 20:14; Mt 5:27; 19:9.

  • Ajudanti di kongregason.

    Traduson di palavra gregu diákonos, ki txeu bês ta traduzidu pa “ministru” ô “sérvu”. Kel palavra “ajudanti di kongregason”, sta ta pâpia di algen ki ta djuda grupu di ansion na kongregason. Es debe ten kes kualidadi ki Bíblia ta fla, asi pa es pode kualifika pa es priviléjiu di sirvisu. — 1Ti 3:8-10, 12.

  • Akaia.

    Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, Akaia é kel pruvínsia romanu ki ta fikaba na sul di Grésia. Se kapital éra Korintu. Akaia ta inkluiba Peloponezu interu i kel párti sentral di Grésia. — At 18:12.

  • Alabastru.

    Nómi di un frasku pikinoti pa poi purfumu ki es ta fazeba di un pédra ki ta atxadu pértu di Alabastron, na Ijitu. Normalmenti, el tinha kel párti di riba stretu ki es podia tapaba pa ka dexaba kel purfumu ki tinha txeu valor baza. Tanbê kel pédra pasa ta konxedu pa kel mésmu nómi. — Mr 14:3.

  • Alfa i ómega.

    Nómis di kel primeru i últimu létra di alfabétu gregu. El é un titlu ki ta uzadu pa Deus i ki ta parse três bês djuntu na livru di Apokalipse. Na kes versíklu ki el ta parse, Alfa i Ómega siginifika “primeru i últimu” i “komésu i fin”. — Ap 1:8; 21:6; 22:13.

  • Algen ki ta dibinha.

    Algen ki ta fla ma el ten kapasidadi di fla kuzê ki ta ben kontise na futuru. Di akordu ku Bíblia kel-li ta inklui kes saserdóti ki ta faze majia, astrólugus i otus. — Le 19:31; De 18:11; At 16:16.

  • Alma.

    Traduson di palavra ebraiku néfesh i di palavra gregu psykhé. Óras ki nu ta djobe modi ki kes palavra li ta uzadu na Bíblia, ta fika klaru ma el sta pâpia di (1) algen, (2) animal ô (3) vida di un algen ô di un animal. (Gén 1:20; 2:7; Núm 31:28; 1Pe 3:20; tanbê kes nóta di rodapé.) Diferenti di kel ki txeu relijion ta fla sobri “alma”, Bíblia ta mostra ma kes palavra néfesh i psykhé, óras ki es ten aver ku kriaturas na téra, el sta pâpia di un kuza ki algen pode odja, toka i ki ta móre. Na es traduson di Bíblia, kes palavra néfesh i psykhé, txeu bês, traduzidu di akordu ku ses siginifikadu na kel asuntu ki sta ta papiadu di el. Pur izénplu, es traduzidu pa “vida”, “kriatura”, “algen”, “ser bibu” ô pa un pronómi pesoal (sima “ami” envês di “nha alma”). Txeu bês, podu palavra “alma” na nóta di rodapé pa mostra otu manera ki el pode traduzidu. Óras ki ta uzadu palavra “alma”, ô na testu ô na kes nóta di rodapé, el debe intendedu di akordu ku splikason ki sta di riba. Óras ki un testu ta pâpia sobri un algen faze un kuza di tudu alma, kel-li krê fla faze-l di tudu korason, ô ku tudu se vida. (De 6:5; Mt 22:37) Na alguns kontestu, kes palavra néfesh i psykhé pode uzadu pa pâpia di dizeju ô apititi di un kriatura bibu. Tanbê, es pode uzadu pa pâpia di un algen mortu ô korpu di un algen mortu. — Núm 6:6; Pr 23:2; Is 56:11; Ag 2:13.

  • Altar.

    Un lugar altu ki ta fazedu di téra, pédra, bloku di pédra, ô madera foradu ku metal. Riba di altar es ta ofereseba sakrifisius ô insénsu pa adorason. Na kel primeru párti di tabernáklu i di ténplu, tinha un ‘altar di oru’ pikinoti pa es ofereseba insénsu na el. El éra fetu di madera foradu di oru. Na pátiu tinha ‘altar di kóbri’, ki éra un altar más grandi pa kema sakrifisiu. Na adorason falsu tanbê es ta uzaba altar. — Êx 39:38, 39; 1Rs 6:20; Mt 5:23, 24; Lu 1:11; At 17:23.

  • Amén.

    “Pa kontise si” ô “di serteza”. El ta ben di palavra ebraiku ’amán, ki siginifika “ser fiel, di kunfiansa”. Pesoas ta flaba “amén” pa konkorda ku un juramentu, un orason ô ku un kuza ki fladu. Na Apokalipse, “Amén” é un titlu ki ta uzadu pa Jizus. — De 27:26; 1Cr 16:36; Ro 1:25; Ap 3:14.

  • Anjus.

    Palavra ebraiku malʹákh i palavra gregu ággelos ki siginifika “mensajeru”. Óras ki es sta ta pâpia di un mensajeru spritual, es ta traduzidu pa “anju”. (Gén 16:7; 32:3; Tg 2:25; Ap 22:8) Anjus é kriaturas spritual ki ten txeu puder. Deus faze-s txeu ténpu antis di el faze algen na téra. Tanbê, na Bíblia es ta txomadu di “fidjus di Deus” i “strélas di palmanhan”. (Jó 1:6; 38:7) Anjus ka fazedu ku kapasidadi di ten fidju, má es kriadu un pur un. Ten mutu más di 100 milhon di anju. (Da 7:10) Bíblia ta mostra ma kada un di es ten un nómi i un manera di ser diferenti di kunpanheru, má ku umildadi es ta nega resebe adorason, i maioria di es nen ka ta fla ses nómi. (Gén 32:29; Lu 1:26; Ap 22:8, 9) Es ten puzison diferenti i es ta resebe txeu tipu di diziginason. Pur izénplu: es ta sirbi dianti di tronu di Jeová, es ta leba mensajen, es ta djuda kes sérvu di Jeová na téra, es ta faze julgamentu di Deus i es ta djuda na trabadju di prega notísias sábi. (2Rs 19:35; Sal 34:7; Mt 4:11; Lu 1:30, 31; Ap 5:11; 14:6) Na futuru es ta ben luta djuntu ku Jizus na géra di Armajedon. — Ap 19:14, 15.

  • Ansion; Ómi di idadi.

    Un ómi maduru. Má na Bíblia el sta pâpia prinsipalmenti di un algen ki ten autoridadi i responsabilidadi na un lugar ô na un nason. Na livru di Apokalipse, kel palavra li tanbê ta uzadu pa pâpia di kriaturas na séu. Kel palavra gregu presbýteros ta traduzidu pa “ansion” óras ki el sta ta pâpia di kes ki ten responsabilidadi di orienta kongregason. — Êx 4:29; Pr 31:23; 1Ti 5:17; Ap 4:4.

  • Antikristu.

    Kel palavra gregu ta siginifika dôs kuza. El krê fla algen ki é anti, ô kóntra, Kristu. Tanbê el pode ser un Kristu falsu, algen na lugar di Kristu. Kalker algen, organizason ô grupu ki é kóntra Kristu i se disiplus, ô ki ta fla di manera falsu ma es ta reprizenta Kristu ô ma es é Misías, es pode txomadu di antikristu. — 1Jn 2:22.

  • Apóstlu.

    El siginifika “kel ki mandadu”. El ta uzadu pa Jizus i alguns algen ki mandadu pa sirbi otus. Txeu bês, el ta uzadu pa pâpia di kes 12 disiplu ki Jizus skodje pa reprizenta-l. — Mr 3:14; At 14:14.

  • Aramaiku.

    Língua semítiku ki é di mésmu família ki língua ebraiku i el ta uzaba kel mésmu alfabétu. Na komésu éra arameus ki ta papiaba el, má dipôs el bira un língua internasional ki es ta uzaba na nogósiu i pa pâpia na inpériu di Asíria i Babilónia. Tanbê el éra kel língua ofisial ki es ta uzaba pa trata di asuntus di govérnu na inpériu di Pérsia. (Esd 4:7) Alguns párti di kes livru di Esdras, Jeremias i Daniel skrebedu na aramaiku. Alguns palavra na aramaiku uzadu na kes livru ki skrebedu na gregu. — Esd 4:8–6:18; 7:12-26; Je 10:11; Da 2:4b–7:28; Mr 14:36; At 9:36.

  • Areópagu.

    Un lugar ki ta fikaba na un monti na Atenas, na noroésti di sidadi. Tanbê éra nómi di kel grupu di algen ki ta fazeba párti di tribunal i ki ta djuntaba la. Kes filózofu stoiku ku epikureu leba Paulu pa la pa el ba splikaba se krénsa. — At 17:19.

  • Arka di kontratu.

    Kaxa di madera di akásia ki foradu ku oru, ki ta fikaba na Lugar Más Santu di tabernáklu i dipôs na Lugar Más Santu di ténplu ki Salumon faze. El tinha un tanpa fetu di oru, ku dôs kerubin riba di el viradu pa kunpanheru. Kuza prinsipal ki el tinha déntu di el éra kes dôs tábua di 10 Mandamentu. — De 31:26; 1Rs 6:19; Eb 9:4.

  • Arkanju.

    Kel palavra li siginifika “xéfi di anjus”. El ta kumesa ku “ark” ki siginifika “xéfi” ô “prinsipal”. Na Bíblia “arkanju” ta uzadu sô na singular. Kel-li ta mostra ma ten sô un arkanju. Bíblia ta txoma-l di Migel. — Da 12:1; Jd 9; Ap 12:7.

  • Armadura.

    Ropa ki trópas ta uzaba pa proteje na géra. El tinha un kapaseti, koleti ô kapa di malha, sintu, kanelera i skudu. — 1Sa 31:9; Ef 6:13-17.

  • Armajedon.

    El ta ben di palavra ebraiku Har Meghiddóhn, ki siginifika “monti di Mejidu”. Kel palavra sta ligadu ku “kel géra di kel grandi dia di Deus, ki é Tudu-Poderozu”, undi “kes rei di téra interu” ta ba djunta pa géra kóntra Jeová. (Ap 16:14, 16; 19:11-21) — Djobe GRANDI TRIBULASON.

  • Arku i flexa.

    Arku é un arma ki ta uzadu pa da ku flexa. Un flexa é un séta grandi ki ta uzadu pa mata animal ô algen. — 2Re 9:24; Ap 6:2.

  • Aseljeia.

  • Astrólugu.

    Algen ki ta studa movimentu di sól, lua i strélas pa fla kuzê ki ta ben kontise na futuru. — Mt 2:1.

  • Ázia.

    Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, é nómi di pruvínsia romanu ki ta inkluiba párti oésti di kel ki oji ta txomadu Turkia i alguns ilha ki ta fika na kósta, sima Samus i Patmus. Se kapital éra Éfezu. — At 20:16; Ap 1:4.

B

  • Baal.

    Un deus kananeu ki pesoas ta atxaba ma éra dónu di séu i kel ki ta daba txuba i fertilidadi. Palavra “Baal” tanbê éra uzadu pa pâpia di kes deus ménus inportanti di kel lugar. Kel palavra ebraiku ta siginifika “dónu; méstri”. — 1Rs 18:21; Ro 11:4.

  • Batismu; Batiza.

    Kel vérbu gregu ki traduzidu pa “batiza” siginifika “murgudja”, ô kanba, na agu. Jizus manda pa se disiplus batiza. Bíblia tanbê ta pâpia di batismu di Juan, batismu ku spritu santu i batismu ku lumi i otus. — Mt 3:11, 16; 28:19; Jn 3:23; 1Pe 3:21.

  • Belzebu.

    Un nómi ki ta uzadu pa Satanás, kel prínsipi, ô governanti, di dimónis. Talvês é un fórma ki mudadu di nómi Baal-Zebube, kel Baal ki filisteus ta adoraba na Ekron. — 2Rs 1:3; Mt 12:24.

  • Blasfémia.

    Kel palavra li siginifika konbérsu ki ta mostra falta di ruspetu, ki ta ofende Deus ô ki é kóntra kes kuza sagradu. Na kes língua orijinal di Bíblia kes palavra ki traduzidu pa “blasfémia” tanbê pode siginifika konbérsu ki ta ofende, ki ta difama ô ki ta insulta pesoas. — Núm 15:30; Mr 3:29; At 6:11; Tg 2:7.

  • Bólsa di péli; Barkinu.

    Bólsa ki ta fazedu di péli interu di un animal, sima bódi ô ovelha, i ki ta uzadu pa guarda vinhu. Es ta poba vinhu novu na kes bólsa di péli novu, pamodi óras ki el ta fermenta el ta liberta dióksidu di karbonu ki ta faze preson na kes bólsa di péli. Kes bólsa di péli novu ta abri, má kes bólsa di péli bédju ta rabenta ku kel preson pamodi es ka ta konsigi abri. — Jos 9:4; Mt 9:17.

  • Brasa.

    Medida ki ta uzadu pa midi fundura di agu, ki ta da 1,8 m. — At 27:28.

D

  • Dekápolis.

    Un grupu di sidadi gregu, ki na komésu es éra 10 sidadi (di gregu déka, ki siginifika “dés”, i pólis, “sidadi”). Tanbê el éra nómi di kel lugar na lésti di mar di Galilea i di Riu Jurdon, undi ta fikaba maioria di kes sidadi. Es éra lugar di komérsiu i kultura gregu. Jizus pasa pa kel lugar, má ka ten nada skrebedu ki ta mostra ma el vizitaba algun di kes sidadi. — Mt 4:25; Mr 5:20.

  • Dia di Julgamentu.

    Dia, ô un ténpu, markadu ki sértus grupu di algen, nason ô tudu algen ten ki presta kónta pa Deus. Pode ser un ténpu pa distrui kes ki merese móre. Má julgamentu tanbê pode da otus algen xansi di es salva i ganha vida pa tudu ténpu. Jizus Kristu i se apóstlus pâpia di un “Dia di Julgamentu” na futuru ki ta involve ka sô kes algen ki sta bibu, má tanbê kes algen ki dja móre. — Mt 12:36.

  • Dia di spiason.

    Éra kel dia sagradu más inportanti pa kes israelita, tanbê el ta txomadu di Yom Kippur (ki ta ben di palavra ebraiku yohm hakkippurím, ki siginifika “dia di kubertura”), ki ta komemoradu na dia 10 di etanin. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na ebraiku el ta txomadu di Dia di Spiason. Éra úniku dia di anu ki saserdóti prinsipal ta entraba na Lugar Más Santu di tabernáklu, i dipôs ku ténpu na Lugar Más Santu di ténplu. La el ta ofereseba sangi di sakrifisiu pa se pekadu, pa pekadu di otus levita i pa pekadu di povu. Kes sakrifisiu ta mostraba sakrifisiu ki Jizus ta ben fazeba, ki ta ben kubriba pekadu di tudu algen di un bês pa tudu ténpu. Di kel manera li el ta daba pesoas oportunidadi di fazeba pas ku Jeová. Éra un ténpu di kongrésu santu, di jejun i tanbê un sábadu, kel-li krê fla un ténpu pa es dexaba di faze kes trabadju ki es ta fazeba tudu dia. — Le 23:27, 28; At 27:9; Kol 1:20; Eb 9:12.

  • Diabu.

    Nómi ki ta splika modi ki Satanás é na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu. El siginifika “kaluniador”. Satanás dadu es nómi pamodi el é xéfi na kalúnia i na faze akuzasons falsu kóntra Jeová, kóntra Se bon palavra i kóntra Se nómi santu. — Mt 4:1; Jn 8:44; Ap 12:9.

  • Digudja; Lugar di digudja.

    É óras ki ta tradu gran di inganha ô rodju i di padja; lugar ki es ta fazeba kel trabadju li. Es ta fazeba el ku un pó, i óras ki éra más txeu es ta uzaba un feraménta spesial ki animal ta puxaba, sima trenó ô kes rolu di digudja. Kel feraménta ta pasaba riba di kes gran ki staba spadjadu na kel lugar di digudja, ki éra rodóndu i ki ta kustuma fikaba na un lugar más altu undi tinha béntu. — Le 26:5; Is 41:15; Mt 3:12.

  • Dimónis.

    Kriaturas spritual mau, ki nu ka ta odja, ki ten puder más di ki nos. Es ta txomadu ‘fidjus di Deus verdaderu’ na Génesis 6:2 i “anjus” na Judas 6. Kes anju li ka éra mau kantu es kriadu. Es bira inimigus di Deus pamodi es ka obi ku el na ténpu di Nué i es djunta ku Satanás i es fika kóntra Jeová. — De 32:17; Lu 8:30; At 16:16; Tg 2:19.

  • Dináriu.

    Muéda romanu di prata ki ta pezaba uns 3,85 g. Na un di kes ladu, el tinha róstu di Séza. Éra pagamentu ki un algen ta ganhaba na un dia di trabadju, i muéda ki romanus ta izijiba pa judeus pagaba “inpostu”. — Mt 22:17; Lu 20:24.

  • Ditadu; Provérbiu.

    Un frazi ki ta mostra sabedoria ô un stória kurtu ki ta inxina un lison ô ta mostra un verdadi inportanti na poku palavra. Un ditadu na Bíblia pode ser sima un kebra-kabésa. Un ditadu ta mostra un verdadi di manera klaru, i txeu bês através di un metáfora (ki é un manera di faze konparason). Na alguns povu alguns ditadu bira ta uzadu pa faze trósa ô pa dispreza. — Ec 12:9; 2Pe 2:22.

  • Drakma.

    Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, kel palavra li sta ta pâpia di un muéda gregu di prata, ki na kel ténpu el ta pezaba 3,4 g. — Mt 17:24.

E

  • Ebraiku.

    Língua ki ebreus ta papiaba. Na ténpu di Jizus, es língua tinha txeu palavra na aramaiku, i éra kel língua ki Kristu i se disiplus ta papiaba. — At 26:14.

  • Ebreu.

    Es nómi uzadu pa primeru bês pa pâpia di Abron (Abraon) pa mostra ma el éra diferenti di se vizinhus amoreu. Dipôs kel palavra uzadu pa pâpia di disendenti di Abraon, através di se nétu Jakó. — Gén 14:13; Êx 5:3.

  • Éfodi.

    Un ropa sima un vental ki saserdótis ta uzaba. Saserdóti prinsipal ta uzaba un éfodi spesial. Na párti frenti di kel éfodi tinha un bólsa ku 12 pédra di valor pregadu na el, ki ta fikaba na petu. (Êx 28:4, 6) Alvês tinha algen ki ka éra saserdóti ki tanbê ta bistiba éfodi. (1Sa 2:18; 2Sa 6:14) — Djobe Ap. B5.

  • Enkaregadu.

    Ómi responsável prinsipalmenti pa proteje i pastora kongregason. Kel ideia prinsipal di kel palavra gregu epískopos é di djobe pa proteje. Kes palavra “enkaregadu” i “ansion” (presbýteros) sta ta pâpia di mésmu responsabilidadi na kongregason. Palavra “ansion” ta distaka más kes kualidadi maduru di kel algen ki skodjedu, i “enkaregadu” ta distaka kes responsabilidadi ki kel algen ki skodjedu dadu. — At 20:28; 1Ti 3:2-7; 1Pe 5:2.

  • Epikureus.

    Kes algen ki ta sigiba un filózofu gregu ki txomaba Epikuru (341-270 A.K.). Ses filozofia éra ma pasa sábi éra kel obijetivu prinsipal di vida. — At 17:18.

  • Érmis.

    Un deus gregu ki éra fidju di Zeus. Dja ki es ta atxaba ma Érmis éra mensajeru di kes otu deus i ma el éra kel deus ki éra bon na pâpia, Paulu konfundidu ku Érmis kantu el staba na Listra. — At 14:12.

  • Eródis.

    Nómi di un família di governantis ki Roma skodje pa mandaba na kes judeu. Eródis Grandi fika famozu pamodi el torna faze ténplu na Jiruzalen i pamodi na tenta mata Jizus, el manda mata kes mininu pikinoti. (Mt 2:16; Lu 1:5) Se fidjus, Eródis Arkilau i Eródis Antipas, skodjedu pa governa na kes párti di reinu di ses pai. (Mt 2:22) Antipas éra un tetrarka ki pesoas konxeba el más pa “rei”. El governa duránti kes três anu i meiu di trabadju di pregason di Kristu, i el kontinua ti kel stória ki nu ta atxa na Atus kapítlu 12. (Mr 6:14-17; Lu 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; At 4:27; 13:1) Dipôs di el, anju di Deus mata Eródis Agripa primeru, ki éra nétu di Eródis Grandi, dipôs ki el governa pa poku ténpu. (At 12:1-6, 18-23) Se fidju, Eródis Agripa sugundu, bira rei i el governa ti kantu kes judeu faze revólta kóntra Roma. — At 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32.

  • Eufratis.

    Kel riu más kunpridu i más inportanti di sudoésti di Ázia, i un di kes dôs riu más grandi di Mezopotámia. Kel primeru bês ki el ta papiadu di el é na Génesis 2:14, ki é un di kes kuatu riu di Éden. Txeu bês el ta txomadu di ‘kel Riu’. (Gén 31:21) El ta fikaba na nórti, na frontera di kes tiritóriu ki israelitas dadu. — Gén 15:18; Ap 9:14; 16:12.

  • Eunuku.

    Kel-li krê fla un ómi kapadu. Txeu bês es ta skodjeba kes ómi li pa sirbiba na palásiu, i ser ajudanti ô guarda di rainha i di kes konkubina. Tanbê, kel-li krê fla un algen ki éra skodjedu pa trabadja na palásiu di rei, má ki ka éra kapadu. Kes palavra ‘eunuku pamodi Reinu’, krê fla un algen ki ta kontrola se kabésa, asi pa el pode konsentra i faze más na sirvisu pa Deus. — Mt 19:12; Est 2:15; At 8:27.

F

  • Faraó.

    Titlu ki es ta daba pa kes rei di Ijitu. Kes sinku faraó ki Bíblia ta pâpia di es é Sizaki, Só, Tiraka, Neku i Ofra. Bíblia ka ta pâpia di kes otu faraó, nen mésmu di kes ki tevi tratu ku Abraon, Muizés i Juzé. — Êx 15:4; Ro 9:17.

  • Farizeu.

    Seita inportanti di relijion di judeus na primeru séklu D.K. Es ka éra di família di saserdóti, má es éra izijenti na kunpri Lei tintin pa tintin. Tanbê es ta atxaba ma kes tradison ki es ta inxinaba éra inportanti sima Lei. (Mt 23:23) Kes farizeu éra kóntra kalker influensia di kultura gregu, i dja ki es éra studiozu di Lei i di kes tradison es tinha txeu autoridadi riba povu. (Mt 23:2-6) Alguns di es ta fazeba párti di Sinédriu. Txeu bês es ta diskutiba ku Jizus sobri guarda sábadu, sigi tradisons i djunta ku pekadoris i ku kobradoris di inpostu. Alguns di es bira kriston, sima Saulu di Tarsu. — Mt 9:11; 12:14; Mr 7:5; Lu 6:2; At 26:5.

  • Fermentu.

    Un kuza ki ta podu na masa ô na líkidu pa pô-l ta fermenta. El sta ta pâpia prinsipalmenti di un padás di masa ki dja sta fermentadu. Fermentu txeu bês ta uzadu na Bíblia pa reprizenta pekadu i un kuza ki ta straga. Tanbê el ta uzadu pa pâpia di un kuza ki ta kria, má ki ka ta odjadu, i ki ta spadja pa tudu párti. — Êx 12:20; Mt 13:33; Gál 5:9.

  • Fésta di Baraka.

    Tanbê es ta txomaba el di Fésta di Ténda, ô Fésta di Kodjéta. Es ta fazeba el di dia 15 ti dia 21 di mês di etanin. Israelitas ta komemoraba kel fésta li, pamodi na kel anu dja txigaba fin di agrikultura. Éra un ténpu pa es fikaba kontenti i pa es agradeseba Jeová pamodi el abensua-s ses simentera. Duránti kes dia di fésta, kes israelita ta moraba na baraka, pa es lenbraba di kantu es sai di Ijitu. Éra un di kes três fésta ki tudu ómi israelita debe baba na Jiruzalen. — Le 23:34; Esd 3:4; Jn 7:2.

  • Fésta di Didikason.

    Dia ki es ta fazeba fésta tudu anu pa lenbra di purifikason di ténplu dipôs ki Antíoku Epifániu kontamina-l. Fésta ta kumesaba 25 di kisleu i el ta duraba 8 dia. — Jn 10:22.

  • Fésta di Pon sen Fermentu.

    Éra primeru di kes três fésta más grandi ki israelitas ta fazeba tudu anu. El ta kumesaba na dia 15 di nizan, un dia dipôs di Páskua, i el ta kontinuaba duránti 7 dia. Kes israelita podia kumeba sô kes pon sen fermentu pa es lenbraba kantu es saíba di Ijitu. — Êx 23:15; Mr 14:1.

  • Fidju di Davidi.

    Kes palavra li ta uzadu txeu bês pa pâpia di Jizus, pa mostra ma el é Erderu di kel kontratu di reinu ki ta kunpriba na un algen ki ta binha di família di Davidi. — Mt 12:23; 21:9.

  • Fidju di Ómi.

    Kes palavra li ta parse uns 80 bês na kes Ivanjélhu. El ta uzadu pa pâpia di Jizus Kristu i pa mostra ma kantu el nase el bira un umanu i ma el ka éra sô un kriatura spritual ki tinha un korpu di karni. Kes palavra li tanbê ta mostra ma Jizus ta ben kunpriba kel profesia ki sta na Daniel 7:13, 14. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na ebraiku, kes palavra li uzadu pa pâpia di Ezekiel i Daniel, pa mostra diferénsa ki ten entri es, ki éra pórta-vós, i Dónu di ses mensajen. — Ez 3:17; Da 8:17; Mt 19:28; 20:28.

  • Fin di mundu.

    Kel ténpu ki ta bai ti fin di es mundu, ô kes kondison, ki sta dibaxu di kontrolu di Satanás. El ta kontise djuntu ku prezénsa di Kristu. Dibaxu di orientason di Jizus, anjus ta ben “sipara kes algen mau di kes justu” i es ta distrui-s. (Mt 13:40-42, 49) Kes disiplu di Jizus krê sabeba ki ténpu ki es “fin” ta binha. (Mt 24:3) Antis di Jizus bai pa séu, el promete se disiplus ma el ta ben staba ku es ti kel ténpu. — Mt 28:20.

  • Fitisaria ô Bruxaria.

    Krénsa ma óras ki un algen móre se spritu ta sai i el ta pode pâpia ku algen ki sta bibu, prinsipalmenti através di un algen (un kuranderu ô un médiun) ki kel spritu ta kontrola. Kel palavra gregu pa “faze fitisaria ô bruxaria” é farmakía, ki siginifika lugar di bende ramedi ô dróga. Kel palavra li fika ligadu ku fitisaria ô bruxaria pamodi na ténpu antigu es ta uzaba dróga óras ki es ta invokaba puder di dimónis, asi pa es pode fazeba fitisaria. — Gál 5:20; Ap 21:8.

  • Fitiseru.

    Un algen ki ta uza puder ki sabedu ma ta ben di kes spritu mau. — At 13:6.

  • Fornikason.

G

  • Gafanhotu.

    Insétu ki ta viaja na grupus grandi. Na Lei di Muizés el éra un animal puru ki es podia kumeba. Pesoas ta atxaba ma kes núven grandi di gafanhotu ki ta kumeba tudu kuza ki es ta atxaba na ses kaminhu i ki ta fazeba txeu stragu, éra un praga. — Êx 10:14; Mt 3:4.

  • Grandi bondadi.

    Kel palavra gregu ta da ideia prinsipal di kel ki é sábi i ki ta txoma atenson. El ta uzadu txeu bês pa pâpia di un prezenti ki ten bondadi ô kel manera di da-l ku bondadi. Óras ki el sta pâpia di kel grandi bondadi di Deus kel palavra li ta mostra un prezenti ki Deus ta da sen spera algun kuza di vólta. Nton, kes palavra li ta mostra ma Deus gosta txeu di da i tanbê el ta mostra kel grandi amor i bondadi ki el ta xinti pa nos. Tanbê, kel palavra na gregu ta traduzidu pa “da di livri vontadi”. É un prezenti ki ka meresedu, má ki ta dadu sô pamodi kel ki ta da gosta di da. — 2Ko 6:1; Ef 1:7.

  • Grandi tribulason.

    Palavra gregu pa “tribulason” ta da ideia di frónta ô sufrimentu pamodi preson di algun situason. Jizus fla ma Jiruzalen ta sufreba un “grandi tribulason” ki sima kel-la nunka ka kontiseba antis. Tanbê el pâpia di un “grandi tribulason” ki tudu algen ta ben sufreba na futuru, óras ki el ben ku grandi glória. (Mt 24:21, 29-31) Paulu pâpia di es tribulason sima un kuza justu ki Deus ta ben faze kóntra “kes ki ka konxe Deus i kes ki ka obi ku kes notísia sábi” sobri Jizus Kristu. Apokalipse kapítlu 19 ta mostra Jizus ta komanda kes trópa na séu kóntra “kel féra i kes rei di téra ku ses trópas”. (2Te 1:6-8; Ap 19:11-21) “Un monti di algen” ta skapa ku vida di kel tribulason. (Ap 7:9, 14) — Djobe ARMAJEDON.

  • Gregu.

    Língua ki pesoas di Grésia ta pâpia. Tanbê es palavra sta ta pâpia di un algen ki nase na Grésia ô é di un família gregu. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, kel palavra ten un sentidu más grandi. El sta pâpia di tudu kes algen ki é ka judeu ô kes ki influensiadu pa kultura i língua gregu. — Jl 3:6; Jn 12:20.

  • Guarda.

    Kel algen ki ta fazeba kel trabadju li normalmenti el ta fazeba el duránti noti pa proteje pesoas ô lugaris. I talvês óras ki un prigu staba kuazi ta kontise el ta tokaba un alarmi. Es ta poba kes guarda txeu bês na kes muralha i na kes tori di sidadi pa djobe pesoas ki staba ta ben di lonji antis di es txiga pértu. Na trópa, un guarda tanbê ta txomadu di sentinéla. — Mt 27:65; 28:4.

  • Guarda Pretorianu.

    Un grupu di trópa di Roma ki formadu pa sirbi di guarda di inperador. Es guarda pasa ta ten txeu forsa na pulítika, pa djuda ô pa kaba ku inperador. — Flp 1:13.

I

  • Iliriku.

    Pruvínsia romanu na noroésti di Grésia. Ka sabedu si Paulu prega na Iliriku, má na se pregason el viaja ti kel lugar la. — Ro 15:19.

  • Imajen; Idolatria.

    Un imajen é un figura ô un reprizentason di kalker kuza ki ta izisti ô ki pesoas ta pensa ma ta izisti i ki es pode uza na adorason. Idolatria é adora, ama, ô mostra txeu ruspetu pa un imajen ô un deus falsu. — Sal 115:4; At 17:16; 1Ko 10:14.

  • Insénsu.

    Mistura di rezina i bálsamu ki ta txera sábi, ki ta kema divagar i ta bota un txeru purfumadu. Na tabernáklu i na ténplu es ta uzaba un insénsu spesial ki éra fetu ku kuatu ingridienti. Es ta kemaba el di sédu i di noti na altar di insénsu ki ta fikaba na Lugar Santu. Na Dia di Spiason, es ta kemaba el déntu di Lugar Más Santu. El ta reprizentaba orason di kes sérvu fiel di Deus. Kristons ka meste faze kel-li. — Êx 30:34, 35; Le 16:13; Ap 5:8.

  • Insénsu branku.

    Seiva séku (goma-rezina) di arvis i arvis más pikinoti di sértu tipu sima Boswellia. Kantu es ta kemaba el, kel insénsu branku ta botaba un txeru purfumadu. Éra un di kes ingredienti di kel insénsu santu ki es ta uzaba na tabernáklu i na ténplu. Tanbê es ta poba el djuntu ku kes oférta di serial ki es ta poba riba di kes pon di aprizentason, na Lugar Santu. — Êx 30:34-36; Le 2:1; 24:7; Mt 2:11.

  • Isopu.

    Un planta ki ten fódja i ramu finu, ki ta uzadu pa brufa sangi ô agu na kes serimónia di purifikason. Talvês éra manjiróna (Origanum maru; Origanum syriacum). Kel isopu ki Juan 19:29 ta pâpia di el, talvês éra manjiróna maradu na un ramu ô un pó di sorgu (Sorghum vulgare), dja ki kel planta li pode sérba kunpridu ki ta daba pa longaba kel spónja ku kel vinhu ki dja biraba vinagri na bóka di Jizus. — Eb 9:19.

  • Israel.

    Nómi ki Deus da Jakó. Dipôs, el pasa ta uzadu pa tudu se disendenti. Kes 12 fidju di Jakó txeu bês ta txomadu di fidjus di Israel, kaza di Israel, povu di Israel, ómis di Israel ô israelitas. Tanbê nómi di Israel uzadu pa kel reinu di 10 tribu ki ta fikaba na nórti ki sipara di reinu di Judá ki ta fikaba na sul. Dipôs kel palavra uzadu pa pâpia di kes kriston skodjedu ku spritu santu, ki é “Israel di Deus”. — Gál 6:16; Gén 32:28; At 4:10; Ro 9:6.

  • Itiópia.

    Nason antigu ki ta fikaba na sul di Ijitu, ki ta inkluiba kel párti sul di Ijitu modérnu i metadi nórti di Sudon modérnu. — At 8:27.

J

  • Jakó.

    Fidju di Izaki i Rebeka. Dipôs Deus pô-l nómi di Israel i el bira patriarka di povu di Israel (ki tanbê ta txomadu di israelitas, i dipôs di judeus). Jakó éra pai di 12 fidju i djuntu ku se disendentis es forma kes 12 tribu di nason di Israel. Nómi Jakó kontinua ta uzadu pa pâpia di nason ô povu di Israel. — Gén 32:28; Mt 22:32.

  • Jejun.

    É fika un ténpu sen kume. Kes israelita ta fazeba jejun na Dia di Spiason, na ténpu di frónta i óras ki es ta mesteba di orientason di Deus. Kes judeu marka kuatu jejun pa anu pa es lenbra di kes kuza kasábi ki kontiseba ku es. Kristons ka meste faze jejun. — Esd 8:21; Is 58:6; Mt 4:2; 9:14; Lu 18:12; At 13:2, 3; 27:9.

  • Jeová.

    Bíblia Traduson di Mundu Novu ta uza nómi Jeová 237 bês na kes livru ki skrebedu na gregu. Kel disizon di uza nómi di Deus ten bazi na kes próva li:

    1. 1. Tetragrama (ki é nómi di Deus, reprizentadu pa kes kuatu létra ebraiku יהוה) ta parseba na testu interu di kes kópia di kes livru ki skrebedu na ebraiku ki es ta uzaba na ténpu di Jizus i se apóstlus.

    2. 2. Na ténpu di Jizus i se apóstlus, kes traduson gregu di kes livru ki skrebedu na ebraiku tanbê tinha Tetragrama.

    3. 3. Kes livru ki skrebedu na gregu ta mostra ma Jizus txeu bês pâpia di nómi di Deus i el poi otus algen ta konxe-l. — Juan 17:6, 11, 12, 26.

    4. 4. Dja ki kes livru ki skrebedu na gregu é kontinuason di kes livru ki skrebedu na ebraiku ku orientason di Deus, ka ta fazeba sentidu pa nómi di Jeová dizaparseba di testu dirapenti.

    5. 5. Na kes livru ki skrebedu na gregu nómi di Deus ta parse na se fórma abreviadu. — Apokalipse 19:1, 3, 4, 6.

    6. 6. Kes kuza antigu ki judeus skrebe ta mostra ma kes kriston judeu ta uzaba nómi di Deus na kes kuza ki es ta skrebeba.

    7. 7. Alguns studiozu di Bíblia ta rekonhese ma é kuazi sértu ma nómi di Deus ta parseba na kes párti di kes livru di Mateus ti Apokalipse ki ta sita kes livru di Bíblia ki skrebedu na ebraiku.

    8. 8. Tradusons di Bíblia na más di 100 língua ten nómi di Deus na kes livru ki skrebedu na gregu.

    Ta fika klaru ma nómi di Deus, Jeová, debe torna podu na kes livru ki skrebedu na gregu. É kel-li própi ki kes tradutor di Traduson di Mundu Novu faze. Es ten grandi ruspetu pa nómi di Deus i es ka atreve na tra ninhun kuza ki ta parseba na testu orijinal. — Apokalipse 22:18, 19.

  • Jiena.

    Nómi gregu di vali di Inon, ki ta fikaba na sul i sudoésti di Jiruzalen antigu. (Je 7:31) Kel-li éra un lugar fóra di Jiruzalen ki es ta kemaba lixu. Fazedu profesia sobri el, ki ta mostraba ma el éra un lugar ki es ta ba botaba korpu di algen mortu. (Je 7:32; 19:6) Ka ten nada ki ta mostra ma animal ô algen botadu na Jiena pa kemadu bibu ô pa es tormentadu. Pur isu, el ka pode siginifika un lugar ki nu ka ta odja, undi alma di algen ta tormentadu pa tudu ténpu na lumi. Má, Jizus ku se disiplus uza Jiena pa mostra kel distruison pa tudu ténpu, ô “sugundu mórti”. — Ap 20:14; Mt 5:22; 10:28.

  • Judá.

    Kuartu fidju di Jakó ku se mudjer Lia. Kantu el staba kuazi ta móre, Jakó profetiza ma un governanti inportanti ta binha di família di Judá i el ta governaba pa txeu ténpu. Kantu Jizus staba na téra, el éra disendenti di Judá. Tanbê kel nómi Judá ta uzadu pa pâpia di un tribu, i más tardi di reinu di Judá. — Gén 29:35; 49:10; Eb 7:14.

  • Judeu.

    Un palavra ki ta uzadu pa pâpia di un algen di tribu di Judá dipôs ki reinu di 10 tribu kai. (2Rs 16:6) Dipôs ki es libertadu di Babilónia, kel nómi uzadu pa pâpia di kes israelita ki volta pa Israel. (Esd 4:12) Dipôs, el uzadu pa mostra diferénsa entri kes israelita i kes nason stranjeru, ka ta inporta undi es ta moraba. (Est 3:6) Apóstlu Paulu uza kel palavra li kantu el staba ta splika ma na kongregason lugar di undi un algen ben é ka inportanti. — Ro 2:28, 29; Gál 3:28.

  • Juramentu.

    Un kuza ki ta fladu pa garanti ma kel ki algen sta ta fla é verdadi, ô un promésa sériu ma un algen ta faze ô el ka ta faze un kuza. Txeu bês é un promésa ki algen ta faze pa un algen más grandi, prinsipalmenti pa Deus. Jeová faze un juramentu pa garanti se kontratu ku Abraon. — Gén 14:22; Eb 6:16, 17.

  • Justisa.

    Na Bíblia, el sta ta pâpia di kel ki é dretu ki sta di akordu ku kel ki Deus ta fla ma é dretu ô é mariadu. — Gén 15:6; De 6:25; Sof 2:3; Mt 6:33.

K

  • Kaldeus.

    Pesoas ki ta moraba na kel zóna undi ki tinha riu Tigri i Eufratis. Na kes ténpu más antigu kel sidadi más inportanti di téra di kaldeus éra Ur, undi ki Abraon ta moraba. — At 7:4.

  • Kaminhu.

    Palavra ki ta uzadu na Bíblia pa pâpia di un manera di aji ô di konporta ki Jeová ta aprova ô ki el ka ta aprova. Es ta flaba ma kes ki bira sigidoris di Jizus Kristu ta fazeba párti di Kaminhu, pamodi es ta sigiba un manera di vive ki éra di akordu ku fé na Jizus Kristu i es ta sigiba se izénplu. — At 19:9.

  • Kana.

    Nómi di alguns tipu di planta ki normalmenti ta kria na kes lugar úmidu. Na txeu kazu kel planta sta ta pâpia di Arundo donax. — Mt 27:29; Ap 11:1.

  • Kanga.

    Pó ki pesoas ta karegaba na onbru ku karga na tudu dôs pónta, ô un pó di madera ki es ta poba na piskôs di animal (normalmenti boi) pa puxa material di faze agrikultura ô un karósa. Kes skravu txeu bês ta uzaba kanga pa karegaba karga pizadu. Pur isu, kanga éra uzadu pa reprizenta skravatura ô obidiensa pa un algen i tanbê frónta i sufrimentu. Tra un kanga ô kebra-l siginifikaba ma un algen staba livri di skravatura, livri di frónta ô di splorason. — Le 26:13; Mt 11:29, 30.

  • Karu.

    Transpórti di dôs róda, ki kabalu ta puxaba, ki éra uzadu prinsipalmenti na géra. — Êx 14:23; Jz 4:13; At 8:28; Ap 9:9.

  • Kerubins.

    Anjus ki ten un puzison altu i ki ten un trabadju spesial. Es é diferenti di serafins. — Gén 3:24; Êx 25:20; Is 37:16; Eb 9:5.

  • Kongregason.

    Un grupu di pesoas ki ta djunta ku mésmu obijetivu ô pa faze mésmu atividadi. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na ebraiku, normalmenti el sta ta pâpia di nason di Israel. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, na maioria di kes kazu el sta pâpia di tudu kongregason, má tanbê el pode sta ta pâpia di un kongregason. — 1Rs 8:22; At 9:31; Ro 16:5.

  • Konkubina.

    Un mudjer ki kaza ku un ómi ki dja tinha un ô más mudjer. Txeu bês un konkubina éra un skrava i el ka tinha kes mésmu direitu ki kes otu mudjer tinha. — Ex 21:8; 2Sa 5:13; 1Re 11:3.

  • Konportamentu diskaradu.

    El ta ben di un palavra gregu ki é aseljeia, ki krê fla faze kuzas gravi ki ta bai kóntra leis di Deus i ki ta mostra un atitudi diskaradu i sen ruspetu; un spritu ki ta mostra falta di ruspetu ô ti disprézu pa autoridadi, leis i régras. Kes palavra li ka sta pâpia di un konportamentu mariadu ki é ka mutu gravi. — Gál 5:19; 2Pe 2:7.

  • Konportamentu seksual mariadu.

    Traduson di palavra gregu porneia, ki Skrituras ta uza pa pâpia di alguns prátika seksual ki Deus ta kondena. Kel-li ta inklui adultériu, prostituison, séksu entri algen ki é ka kazadu, séksu ómi ku ómi ô mudjer ku mudjer i séksu ku animal. Na livru di Apokalipse, kes palavra li ta uzadu pa pâpia di kes kuza ki “Babilónia Grandi” ta faze. El ta konpara-l ku un prostituta ki ta involve ku kes governanti di es mundu pa ten puder i rikéza. (Ap 14:8; 17:2; 18:3; Mt 5:32; At 15:29; Gál 5:19) — Djobe PROSTITUTA.

  • Kontratu.

    Akordu entri dôs párti pa faze ô pa ka faze algun kuza. Kes párti pode ser Deus i pesoas ô sô pesoas. Alvês é sô un di kes párti ki é responsável pa kunpri kes kuza ki sta na kel kontratu (un kontratu sô di un párti, ki é un promésa). Na otus kazu kes dôs párti tinha kuzas ki es tinha ki kunpri (un kontratu di dôs párti). Alén di kes kontratu ki Deus faze ku pesoas, Bíblia ta pâpia di kontratu entri ómis, tribu, nason ô grupu di pesoas. Alguns di kes kontratu ki rezultadu dura más txeu é kes ki Deus faze ku Abraon, ku Davidi, ku nason di Israel (kontratu di Lei) i ku Israel di Deus (kontratu novu). — Gén 9:11; 15:18; 21:27; Êx 24:7; 2Cr 21:7; Lu 22:29; At 3:25; 2Ko 3:6; Eb 8:6.

  • Koru.

    Medida pa kuzas séku i líkidu. El ta daba 220 l, di akordu ku volumi di batu ki kalkuladu. — 1Rs 5:11; Lu 16:7, nóta di rodapé.

  • Kôvadu.

    Medida ki ta bai más ô ménus di kutubélu ti pónta di kel dédu más grandi. Kes israelita tinha kustumu di uzaba un kôvadu di uns 44,5 cm. Tanbê es ta uzaba un kôvadu más grandi ki tinha medida di un largura di mô amás, i el ta midiba 51,8 cm. — Gén 6:15; Mt 6:27; Lu 12:25; Ap 21:17.

  • Kriston.

    Nómi ki Deus da pa kes sigidor di Jizus Kristu. — At 11:26; 26:28.

  • Kristu.

    Titlu di Jizus, ki ta ben di palavra gregu Khristós, ki é mésmu ki kel palavra ebraiku ki traduzidu pa “Misías”, ô “Skodjedu”. — Mt 1:16; Jn 1:41.

  • Kurtina.

    Tinha un kurtina ki ta siparaba Lugar Santu di Lugar Más Santu, na tabernáklu i tanbê na ténplu. Kel kurtina éra un tisidu bunitu bordadu ku kerubin na el. — Êx 26:31; 2Cr 3:14; Mt 27:51; Eb 9:3.

L

  • Lagu di lumi.

    El ta reprizenta un lugar ki “ta kema ku lumi i inxofri”, tanbê el ta txomadu di “sugundu mórti”. Kes algen ki ka rapende, Diabu, i ti mésmu mórti i Sipultura (ô Ádis) ta botadu na es lagu. Dja ki lumi ka pode faze nada ku un kriatura spritual, ku mórti i ku Ádis, es lagu ka pode reprizenta un lugar di tormentu pa tudu ténpu, má distruison pa tudu ténpu. — Ap 19:20; 20:14, 15; 21:8.

  • Lei.

    Óras ki el ta kumesa ku létra grandi normalmenti el sta ta pâpia di Lei di Muizés ô di kes primeru sinku livru di Bíblia. Óras ki el sta ku létra pikinoti el sta pâpia di un Lei di Muizés ô di un prinsípiu di lei. — Núm 15:16; De 4:8; Mt 7:12; Gál 3:24.

  • Lei di Muizés.

    Lei ki Jeová da Israel através di Muizés na dizértu di Sinai na 1513 A.K. Kes três primeru livru di Bíblia txeu bês ta txomadu di Lei. — Mt 5:17; Lu 24:44.

  • Lépra; Leprozu.

    Duénsa gravi di péli. Na Bíblia, lépra é ka sô kel duénsa ki oji é konxedu pa es nómi, pamodi el ka ta panhaba sô na algen má tanbê na ropa i na kaza. Algen ku lépra ta txomadu di leprozu. — Le 14:54; Lu 5:12.

  • Lépton.

    Na ténpu di kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, el éra kel muéda más pikinoti di judeus, ki éra fetu di kóbri ô di bronzi. Na alguns traduson di Bíblia, el ta txomadu ‘óbulu’. — Mr 12:42, nóta di rodapé; Lu 21:2, nóta di rodapé.

  • Levi; Levita.

    Tirseru fidju di Jakó ku se mudjer Lia; tanbê un tribu resebe se nómi. Kes três fidju di Levi kria kes três divizon prinsipal di levitas. Alvês, kel palavra “levita” sta ta pâpia di kel tribu interu, má normalmenti el ka ta inklui kel família di saserdóti di Aron. Tribu di Levi ka dadu ninhun txon na kel téra ki es prometedu, má es dadu 48 sidadi déntu di kes tiritóriu ki dadu pa kes otu tribu. — De 10:8; 1Cr 6:1; Eb 7:11.

  • Líder Prinsipal.

    El sta pâpia di kel papel inportanti ki Jizus Kristu ten na libra kes algen fiel di kes rezultadu di pekadu ki ta poi algen ta móre i na gia-s pa vida pa tudu ténpu. — At 3:15; 5:31; Eb 2:10; 12:2.

  • Linpu.

    Na Bíblia kel palavra li ka sta ligadu sô ku linpéza fíziku, má tanbê mante na un kondison sen mantxa i livri di tudu kuza ki ta suja, ki ta muda ô ki ta straga nos konportamentu ô nos amizadi ku Deus. Dibaxu di Lei di Muizés, kel palavra ten aver ku faze serimónia di purifikason. — Le 10:10; Sal 51:7; Mt 8:2; 1Ko 6:11.

  • Livri; Libertadu.

    Duránti govérnu di Roma, un ómi “livri” dja ta naseba na es situason i el tinha tudu direitu di un sidadon romanu. Má kel ki libertadu, éra algen ki dexa di ser skravu. Óras ki un skravu éra libertadu di manera legal, el ta resebeba sidadania romanu, má es ka ta skodjeba el pa algun kargu na pulítika. Óras ki un skravu ka éra libertadu di manera legal, el ka ta resebeba tudu direitu di un sidadon. — 1Ko 7:22.

  • Lua nova.

    Primeru dia di kada mês na kalendáriu di judeus. Éra un dia pa es djuntaba pa faze fésta i pa oferese sakrifisius spesial. Ku ténpu, es dia bira un fésta inportanti na Israel i povu ka ta trabadjaba duránti kel fésta. — Núm 10:10; 2Cr 8:13; Kol 2:16.

  • Lugar Más Santu.

    Kel párti ki ta fikaba di déntu di tabernáklu i di ténplu, undi ta fikaba arka di kontratu. Tanbê es ta txomaba el di Santu di Santu. Di akordu ku Lei di Muizés, sô saserdóti prinsipal ki podia entraba na kel Lugar Más Santu i sô un bês pa anu na Dia di Spiason. — Êx 26:33; Le 16:2, 17; 1Rs 6:16; Eb 9:3.

  • Lugar sagradu.

    Lugar di adorason ki normalmenti ta fikaba na un lugar altu, riba di un monti ô di un palku. Alvês es ta uzaba kes lugar sagradu pa adoraba Deus. Un di kes lugar sagradu ki 1 Samuel kapítlu 9 ta pâpia di el, tinha un sala di kume i ta parse ma es pode kumeba sakrifísius di pas la. Má kuazi sénpri, kes lugar sagradu, ta staba ligadu ku adorason di kes deus falsu. — Núm 33:52; 1Ki 3:2; Jer 19:5.

  • Lugar Santu.

    Kel primeru i kel párti más grandi di tabernáklu ô di ténplu. El é diferenti di kel párti más fundu, ki ta txomadu di Lugar Más Santu. Na tabernáklu, Lugar Santu tinha kandelabru di oru, altar di oru pa insénsu, kel méza ku kes pon sagradu i ku alguns kuza di oru. Na ténplu, tinha altar di oru, 10 kandelabru di oru i 10 méza ku kes pon sagradu. — Êx 26:33; Eb 9:2.

  • Lutu.

    Manera di mostra tristéza pamodi un algen ki móre ô un otu disgrasa. Na ténpu ki Bíblia skrebedu, éra ábitu poi lutu pa un ténpu. Alén di txora riju pa mostra lutu, éra ábitu bisti ropa spesial, poi sinza riba kabésa, ratxa ropa i da ku mô na petu. Alvês es ta konvidaba kes algen ki ses trabadju éra txora pa intéru. — Esd 4:3; Mt 11:17; Mr 5:38; Jn 11:33; Ap 21:4.

M

  • Maldison; Praga.

    Amiasa ô pidi pa algun kuza mariadu kontise ku un algen ô ku algun kuza. El ka debe konfundidu ku óras ki un algen ta insulta kel otu ô óras ki el sta txeu xatiadu. Txeu bês un maldison é fla un kuza mariadu ki sta pa ben kontise. Si ken ki sta faze-l é Deus ô un algen ki el da autoridadi, kel maldison ten forsa i el é sima un profesia. — Gén 12:3; Núm 22:12; Mr 11:21; At 23:12; Ro 12:14; Gál 3:10.

  • Malvadu.

    Nómi ki ta dadu pa Satanás ki é Diabu, ki é kóntra Deus i se leis justu. — Mt 6:13; 1Jn 5:19.

  • Maná.

    Kumida prinsipal di kes israelita duránti 40 anu na dizértu. Éra un kuza ki ta binha di Jeová. Através di un milagri maná ta parseba riba txon, dibaxu di un kamada di orbadju tudu palmanhan ménus na sábadu. Kantu kes israelita odja-l pa primeru bês, es fla: “Kel-li é kuzê?” ô na ebraiku “man huʼ?” (Êx 16:13-15, 35) Tanbê Jizus pâpia di maná pa reprizenta algun kuza. — Jn 6:49, 50.

  • Masedónia.

    Lugar ki ta fika na nórti di Grésia ki ganha fama kantu Alexandri Grandi ta mandaba i el éra indipendenti ti kantu ki romanus toma-l. Kantu apóstlu Paulu vizita Europa pa primeru bês, Masedónia éra un pruvínsia di Roma. Paulu vizita kel lugar li três bês. — At 16:9.

  • Média.

    Povu ki ben di Madai fidju di Jafé. Es ta viveba na montanha iranianu ki bira tiritóriu di Média. Kes algen di Média staba na Jiruzalen na Pentikósti di anu 33. — At 2:9.

  • Mediador.

    É un algen ki ta aji na meiu di dôs párti pa pô-s ta faze pas. Na Bíblia, Muizés é mediador di kel kontratu di Lei i Jizus é mediador di kel kontratu novu. — Gál 3:19; 1Ti 2:5; Eb 12:24.

  • Milagris; Óbras poderozu.

    É kuzas ki ta fazedu ô kuzas ki ta kontise ki é mutu más di ki puder ki algen ten i ki ta fladu ma el fazedu ku puder ki é ka di algen. Kes palavra “sinal” i “óbras poderozu” txeu bês ta uzadu na Bíblia pa pâpia di milagri. — Mt 11:20; At 4:22; Eb 2:4.

  • Mina.

    Na kes livru ki skrebedu na gregu, mina ta daba 100 drakma i el ta pezaba 340 g. — Lu 19:13.

  • Mira.

    Rezina ki ten txeru ki ta tradu di txeu tipu di pé di spinhu ô arvis pikinoti di tipu Commiphora. Mira éra un di kes kuza ki es ta poba na kel óliu ki es ta uzaba pa skodje pesoas. Es ta uzaba el pa purfuma kuzas sima ropa ô kama, i es ta misturaba el ku óliu pa faze masajen i ku krémi pa korpu. Tanbê, es ta uzaba mira pa priparaba korpu pa intera. — Êx 30:23; Pr 7:17; Jn 19:39.

  • Misías.

    El ta ben di palavra ebraiku pa “skodjedu” ô “kel skodjedu”. Na gregu é “Kristu” i el siginifika mésmu kuza. — Da 9:25; Jn 1:41.

  • Moloki.

    Deus di kes amonita; talvês kel mésmu ki Milkan, Milkon i Moleki. — At 7:43.

N

  • Nardu.

    Óliu purfumadu ki éra txeu karu di kor brumedju, ki es ta traba di un planta ki ten mésmu nómi (Nardostachys jatamansi). Dja ki el é karu, txeu bês es ta falsifikaba el ô es ta misturaba el ku óliu ki tinha ménus kualidadi. É interesanti ki na kel stória ki sta na Markus i tanbê na Juan ta fla ma podu “nardu puru” na Jizus. — Mr 14:3; Jn 12:3.

  • Nazarenu.

    Nómi ki es poi Jizus, pamodi el éra di sidadi di Nazaré. Talvês el ten aver ku kel palavra ebraiku ki traduzidu pa “rabénta” ki sta na Isaías 11:1. Ku ténpu kel palavra tanbê pasa ta uzadu pa kes sigidor di Jizus. — Mt 2:23; At 24:5.

  • Nizan.

    Nómi di kel primeru mês di kalendáriu sagradu di judeus i di kel sétimu mês di kel kalendáriu sekular dipôs ki judeus sai di Babilónia. Antis es ta txomaba el abibe. El ta baba di metadi di marsu ti metadi di abril. (Ne 2:1) Kes judeu ta komemoraba Páskua na dia 14 di nizan i Jizus Kristu inxina faze Komemorason di se mórti na kel dia. (Lu 22:15, 19, 20) Es mata-l na staka di tortura na kel mésmu dia. — Lu 23:44-46.

  • Notísias sábi.

    Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, el sta pâpia di kes notísia sábi di Reinu di Deus i di salvason através di fé na Jizus Kristu. — Lu 4:18, 43; At 5:42; Ap 14:6.

O

  • Oférta di bebida.

    Oférta di vinhu ki es ta bazaba riba di altar, i es ta ofereseba el djuntu ku maioria di kes otu oférta. Paulu uza kel tipu di oférta li pa mostra se dizeju di gasta tudu se forsa pa djuda se irmons. — Núm 15:5, 7; Flp 2:17.

  • Oférta kemadu.

    Sakrifisiu di animal ki es ta kemaba na altar i es ta aprizentaba el interu sima un oférta pa Deus. Kel algen ki ta fazeba oférta ka ta fikaba ku ninhun párti di kel animal (toru, karneru, bódi, rola ô ponba novu). — Êx 29:18; Le 6:9; Mr 12:33; Eb 10:6.

  • Oférta pa pekadu.

    Sakrifisiu ki un algen ta ofereseba pa pekadus ki el faze sen el krê pamodi frakéza di karni inperfeitu. Es ta uzaba txeu tipu di animal, désdi toru ti ponba, di akordu ku puzison sosial i situason di kel algen ki sta ba linpaba se pekadu. — Le 4:27, 29; Eb 10:8.

  • Oleru.

    Algen ki ta faze panéla, pratu, vazu i otus kuza di baru. Kel palavra ebraiku pa oleru siginifika “formador”. Kel autoridadi ki oleru ten di uza baru txeu bês ta uzadu pa reprizenta direitu ki Jeová ten di governa pesoas i nason. — Is 64:8; Ro 9:21.

P

  • Padja.

    Kaska finu ki ta siparadu di kel párti di gran ki ta kumedu óras ki ta digudjadu i ta bentiadu. Padja alvês ta uzadu pa reprizenta kuzas ki ka ten valor i ki ka gostadu di el. — Sal 1:4; Mt 3:12.

  • Panu di saku.

    Panu grós ki ta uzadu pa faze saku, sima kes ki ta uzadu pa poi serial. Normalmenti, éra un panu fetu di kabélu di kabra di kor sukuru. Ropa fetu di panu di saku éra un ropa tradisional ki pesoas ta uzaba pa poi lutu i tanbê pa mostra tristéza ô rapendimentu. — Gén 37:34; Lu 10:13.

  • Paraízu.

    Jardin bunitu sima un parki. Kel primeru jardin éra Éden, ki Jeová faze pa kel primeru kazal. Kantu Jizus staba na staka di tortura, el mostra un di kes kriminozu ki staba pértu di el, ma téra ta ben biraba un paraízu. Na 2 Koríntius 12:4, kel palavra pode krê fla un paraízu na futuru, i na Apokalipse 2:7, un paraízu na séu. — Cân 4:13; Lu 23:43.

  • Partidu di Eródis.

    Tanbê es éra konxedu pa erodianus. Éra un grupu di nasionalista ki ta apoiaba govérnu di Eródis, kantu el ta governaba dibaxu di autoridadi di Roma. Alguns di kes saduseu ta fazeba párti di es grupu. Kes erodianu djunta ku kes farizeu kóntra Jizus. — Mr 3:6.

  • Páskua.

    Fésta ki ta fazedu tudu anu na dia 14 di mês di abibe (ki más tardi bira ta txomadu di nizan). Kes israelita ta fazeba fésta di Páskua pa komemora ses libertason di Ijitu. Óras ki es ta fazeba komemorason es ta mataba i es ta asaba un korderu (ô kabritu), ki dipôs es ta kumeba el ku kes érva margós i pon sen fermentu. — Êx 12:27; Jn 6:4; 1Ko 5:7.

  • Pátiu.

    Párti diskubértu i serkadu na vólta di tabernáklu. Ku ténpu, el pasa ta ser un di kes párti ki tinha paredi na vólta di kel konstruson prinsipal di ténplu. Kel altar ki ta kemadu oférta ta fikaba na pátiu di tabernáklu i na pátiu déntu di ténplu. Tanbê Bíblia ta pâpia di pátiu na kaza i palásiu. — Êx 8:13; 27:9; 1Rs 7:12; Mt 26:3; Mr 15:16; Ap 11:2.

  • Pédra di amitista.

    Un pédra di kor roxu ki ten algun valor.

  • Pédra di birilu.

    Un pédra ki ten algun valor i ki normalmenti é verdi amareladu. Má alvês el é verdi, amarelu, azul, branku, brumedju diskoradu ô sen kor.

  • Pédra di esmeralda.

    Un pédra di valor ki é verdi.

  • Pédra di jasintu.

    Un pédra azul sukuru i ki ten algun valor.

  • Pédra di jaspe.

    Kel jaspe di gósi é ka transparenti i el ten txeu kor, sima branku, brumedju, amarelu, kastanhu ô prétu. Alguns pédra di jaspe ten algun valor. Alguns studiozu ta kridita ma kel pédra antigu talvês tinha más valor. Es ta atxa ma talvês é diamanti ki es ta txomaba di jaspe.

  • Pédra di kalsidónia.

    Un pédra transparenti i ki ten algun valor. Tanbê el ten na otus kor.

  • Pédra di krizólitu.

    Un pédra ki ten algun valor i ki é transparenti, amarelu ô verdi.

  • Pédra di krizópazu.

    Un pédra ki ten algun valor ki é transparenti i di kor verdi klaru.

  • Pédra di muinhu.

    Pédra rodóndu ki es ta poba riba di un otu pédra sima el i ki es ta uzaba pa mui serial i bira-l na farinha. Es ta poba un pinu na meiu di kel pédra ki ta fikaba dibaxu i ki ta poba kel pédra di riba ta da vólta. Na ténpu ki Bíblia skrebedu, na txeu kaza mudjer ta uzaba kes muinhu di mô. Dja ki pon di kada dia di un família ta dipendeba di muinhu di mô, Lei di Muizés ta proibiba pa algen tomaba un família un muinhu di mô ô kel pédra ki ta fikaba di riba di un muinhu pa sirbi di garantia pa pagaba un dívida. Éra animal ki ta puxaba kes muinhu más grandi ki ta parseba ku kes muinhu di mô. — De 24:6; Mr 9:42.

  • Pédra di safira.

    Un pédra di valor ki é transparenti. Ten txeu kor di safira, má kes safira azul é kes ki gostadu más txeu. Ta parse ma kes safira ki Bíblia ta pâpia di el éra azul.

  • Pédra di sárdiu.

    Un mineral di kor kastanhu kuazi brumedju transparenti ki pode trabadjadu i uzadu sima un pédra di valor.

  • Pédra di sardónika.

    Un pédra ki ta da pa infeita ki ten dôs ô más kamada di kalsidónia branku i sardu brumedju transparenti.

  • Pédra di topáziu.

    Un pédra duru di valor i transparenti. Topáziu pode ser sen kor, má tanbê el pode ser di txeu tipu di kor, sima branku, amarelu, kastanhu klaru, brumedju kuazi kor di roza i alvês verdi ô azul diskoradu. Kel tipu di topáziu más konxedu ten kor di vinhu amareladu.

  • Pédra prinsipal.

    Pédra ki ta podu na un kantu di un konstruson na undi ki dôs paredi ta inkontra, i ki é inportanti pa djunta-s i mante-s unidu. Kel pédra prinsipal di kantu éra kel pédra prinsipal di alisérsi. Normalmenti, es ta skodjeba un pédra duru pa faze konstruson pa públiku i muralhas di sidadi. Tanbê el ta uzadu pa reprizenta fundason di téra. Jizus ta txomadu di “kel pédra prinsipal di alisérsi” di kongregason, ki ta konparadu ku un kaza spritual. — Ef 2:20; Jó 38:6.

  • Pentikósti.

    Kel sugundu di kes três fésta más grandi ki tudu ómi judeu debe komemoraba na Jiruzalen. Pentikósti siginifika “Sinkuentézimu (dia)”. Na livrus di Mateus ti Apokalipse kel nómi li ta uzadu pa pâpia di kes Fésta di Kodjéta i Fésta di Simana ki nu ta atxa na kes livru di Bíblia ki skrebedu na ebraiku. El ta komemoradu 50 dia dipôs di 16 di nizan. — Êx 23:16; 34:22; At 2:1.

  • Pergaminhu.

    Péli di ovelha, di kabra ô di bixéru ki es ta priparaba pa uza pa skrebe. El ta duraba más ténpu ki papiru i es uza-l na kes rolu di Bíblia. Kes pergaminhu ki Paulu pidi pa Timótiu lebaba el talvês éra párti di kes livru ki skrebedu na ebraiku. Alguns di kes Rolu di Mar Mortu skrebedu na pergaminhu. — 2Ti 4:13.

  • Pilar.

    Konstruson kunpridu ki ta susti ô kuluna, ô algun kuza ki ta parse ku un kuluna. Salumon uza pilar kantu el staba ta faze ténplu i na otus konstruson pa rei. Na kes livru ki skrebedu na gregu el ta uzadu pa reprizenta apoiu (1Ti 3:15) ô puzison pa tudu ténpu (Ap 3:12). — Jz 16:29; 1Rs 7:21.

  • Pinsa.

    Tools made of gold, possibly similar to tongs, that were used in the tabernacle and the temple to put out the flame on lamps.​—Ex 37:23.

  • Poi mô.

    Es ta poba mô riba di un algen pa skodje-l pa un trabadju spesial, abensua-l, kura-l ô da-l un don di spritu santu. — Núm 27:18; At 19:6; 1Ti 5:22.

  • Pon sagradu; Pon di aprizentason.

    Dozi pon ki ta podu na grupu di 6 riba di un méza na Lugar Santu di tabernáklu i di ténplu. Tanbê es ta txomaba el ‘pon rumadu riba kunpanheru’ i “pon di aprizentason”. Kel-li éra un oférta pa Deus i tudu sábadu es ta poba pon frésku. Normalmenti éra sô kes saserdóti ki ta kumeba kes pon ki es ta traba. — 2Cr 2:4, nóta di rodapé; Mt 12:4, nóta di rodapé; Eb 9:2, nóta di rodapé; Êx 25:30; Le 24:5-9.

  • Porneia.

  • Pórtiku.

    Un koredor kubértu ku pilar na ladu ki ta fika na entrada di un prédiu ô di un lugar. Na Bíblia, kel palavra li ta uzadu prinsipalmenti pa pâpia di kel párti ki ta fikaba na frenti di ténplu di Salumon i tanbê di alguns párti di kes porton i di ténplu di vizon di Ezekiel. — 1Rs 6:3; Ez 40:7, 48.

  • Pórtiku di Salumon.

    Na ténpu di Jizus, éra un koredor kubértu ki ta fikaba na lésti di kel pátiu más grandi di ténplu. Pesoas ta kriditaba ma kel koredor dja ta izistiba na ténplu di Salumon. Jizus anda na es koredor na ‘ténpu di friu’ i kes primeru kriston ta djuntaba la pa adora Deus. — Jn 10:22, 23; At 5:12.

  • Prezénsa.

    Na alguns párti di kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, kel palavra li krê fla prezénsa di Jizus Kristu, ki é Rei di Reinu di Deus. El kumesa kantu el bira Rei na séu i el ta kontinua duránti ténpu di fin di kel mundu li. Prezénsa di Kristu ka krê fla ma el ta ben i ma el ta bai lógu, má kel-li krê fla ma el ta dura algun ténpu. — Mt 24:3.

  • Prezentis di mizerikórdia.

    Ajuda ki es ta daba pa un algen ki meste. Enbóra kes livru ki skrebedu na ebraiku ka ta pâpia klaru sobri kel-li, Lei ta daba kes israelita orientasons klaru sobri obrigason ki es tinha ku kes algen póbri. — Mt 6:2.

  • Primerus frutu.

    Kes primeru frutu di ténpu di kodjéta. Tanbê kes primeru rezultadu ô produtu di algun kuza. Jeová ta izijiba pa nason di Israel ofereseba el kes primeru fidju di ómi, di animal i kes produtu di téra. Israelitas éra un nason, pur isu es ta ofereseba Deus kes primeru frutu na Fésta di Pon sen Fermentu i na Pentikósti. Kes palavra “kes primeru frutu” tanbê ta uzadu pa pâpia di Kristu i se sigidoris ki skodjedu ku spritu santu. — 1Ko 15:23; Núm 15:21; Pr 3:9; Ap 14:4.

  • Priparason.

    Nómi pa kel dia antis di sábadu. Na kel dia kes judeu ta priparaba kes kuza ki es mesteba pa sábadu. Kel dia ta tirminaba óras ki sól ta kanbaba na kel dia ki oji nu ta txoma di sésta-fera, i sábadu ta kumesaba. Dia pa judeus ta baba di un noti pa kel otu noti. — Mr 15:42; Lu 23:54.

  • Profesia.

    Mensajen ki ben di Deus. Pode ser un avizu ô un kuza ki fladu sobri vontadi di Deus. Profesia pode ser un manera di konporta ki Deus krê inxina, un órdi ki dadu ô un julgamentu di Deus ô fla algun kuza ki ta ben kontise. — Mt 13:14; 2Pe 1:20, 21.

  • Prokónsul.

    Governador prinsipal di un di kes pruvínsia ki Senadu romanu ta kontrolaba. El tinha puder di julga i el ta mandaba na trópas. El tinha tudu autoridadi na un pruvínsia, má Senadu ta kontrolaba kes kuza ki el ta fazeba. — At 13:7; 18:12.

  • Prostituta.

    Mudjer ki ta faze séksu fóra di kazamentu, prinsipalmenti pa dinheru. (Kel palavra gregu pa “prostituta” pórne, ta ben di un palavra ki siginifika “bende”.) Bíblia tanbê ta pâpia di ómis prostitutu. Lei di Muizés ta kondenaba prostituison, i na ténplu di Jeová es ka ta setaba dinheru ki un prostituta ta ganhaba, diferenti di kes relijion falsu ki ta uzaba prostituta i prostitutu na ténplu pa ganha dinheru. (De 23:17, 18; 1Rs 14:24) Bíblia tanbê ta uza kel palavra li pa pâpia di povu, nason ô organizason ki ta fla ma es ta adora Deus, má es ta involve na algun tipu di idolatria. Pur izénplu, kel organizason relijiozu ki na Apokalipse ta txomadu “Babilónia Grandi”, é konparadu ku un prostituta pamodi el ta involve ku kes governanti di es mundu pa ten puder i rikéza. — Ap 17:1-5; 18:3; 1Cr 5:25.

  • Pruzélitu.

    Un algen ki konverte. Na Bíblia, el sta ta pâpia di un algen ki konverte pa relijion di judeus. Na kazu di un ómi, kel-li ta involveba faze sirkunsizon. — Mt 23:15; At 13:43.

R

  • Rapende.

    Na Bíblia el sta ta pâpia di un mudansa di atitudi ku txeu tristéza pamodi manera ki un algen ta viveba antis, pamodi kuzas mariadu ki el faze ô pamodi kuzas ki el debe fazeba i el ka faze. Rapende di verdadi ta da rezultadu, ki é un manera novu di vive. — Mt 3:8; At 3:19; 2Pe 3:9.

  • Reinu di Deus.

    El sta ta pâpia prinsipalmenti di kel direitu ki Deus ten di governa, ki é reprizentadu pa reinu (govérnu) di Se Fidju, Kristu Jizus. — Mt 12:28; Lu 4:43; 1Ko 15:50.

  • Resgati.

    Présu ki ta pagadu pa liberta un algen di kadia, di un kastigu, di sufrimentu, di un pekadu ô ti mésmu di un obrigason. Nen sénpri es ka ta pagaba resgati ku dinheru. (Is 43:3) Tinha txeu situason ki israelitas ta mesteba di resgati. Pur izénplu, tudu kes primeru fidju matxu di animal ô di ómis di Israel éra di Jeová, pur isu es tinha ki pagaba un resgati ô présu di resgati pa es ka fika ta uzadu sô na sirvisu di Jeová. (Núm 3:45, 46; 18:15, 16) Si un toru prigozu staba largadu i el mataba un algen, es ta izijiba un resgati pa libra se dónu di senténsa di mórti. (Êx 21:29, 30) Má, es ka ta setaba un resgati pa un algen ki mataba di propózitu. (Núm 35:31) Má más inportanti, Bíblia ta distaka kel resgati ki Kristu paga ku se mórti pa libra tudu algen ki é obidienti di pekadu i di mórti. — Sal 49:7, 8; Mt 20:28; Ef 1:7.

  • Resureison.

    Labanta di mórti, torna vive. Kel palavra gregu anástasis siginifika “labanta; fika di pé”. Bíblia ta pâpia di 9 resureison i un di es é resureison di Jizus ki é Jeová Deus ki faze. Elias, Elizeu, Jizus, Pedru i Paulu resusita algen, má kes milagri fazedu pamodi puder di Deus. Resureison ki ta ben fazedu na téra “di kes algen justu i di kes algen injustu” ta faze párti di vontadi di Deus. (At 24:15) Bíblia tanbê ta pâpia di “primeru resureison” ô un resureison ki ta “kontiseba más sédu”, ki é kel resureison na séu, di kes irmon di Jizus skodjedu ku spritu santu. — Flp 3:11; Ap 20:5, 6; Jn 5:28, 29; 11:25.

  • Rolu.

    Fódja kunpridu di pergaminhu ô papiru, skrebedu na un ladu i normalmenti éra roladu na un pó. Skrituras skrebedu i kopiadu na rolu ki éra fórma di livru ki tinha na kel ténpu ki Bíblia skrebedu. — Lu 4:17-20; 2Ti 4:13.

  • Ropa.

    Ómi ku mudjer ta uzaba dôs ropa. Primeru, es ta bistiba un ropa dibaxu ku manga (na gregu, khitón) ki ta baba ti juelhu ô ti pé. Dipôs, es ta bistiba un ropa di riba (na gregu, himation) ki na alguns situason éra largu, má ki txeu bês éra un padás di panu retanglu ki éra fásil di bistiba ô tra. — Mt 5:40; 25:36; Lu 6:29.

S

  • Sábadu.

    El ta ben di un palavra ebraiku ki siginifika “diskansa; para”. É kel sétimu dia di simana di judeus (di óra ki sól ta kanba sésta-fera ti óras ki sól ta kanba sábadu). Na kes otu dia di anu ki es ta fazeba fésta, sima sétimu anu i sinkuentézimu anu, tanbê es ta txomaba el di sábadu. Na dia di sábadu, úniku trabadju ki es debe fazeba éra trabadju di saserdóti na santuáriu. Na kes anu ki es ta txomaba di sábadu, es ka debe trabadjaba txon, es ka debe obrigaba un irmon israelita pagaba un dívida. Na Lei di Muizés, kes kuza ki Lei ta proibiba na sábadu éra ikilibradu, má kes xéfi di relijion ba ta proíbi más kuza, pur isu na ténpu di Jizus éra difísil povu obiba ku tudu kes lei. — Êx 20:8; Le 25:4; Lu 13:14-16; Kol 2:16.

  • Salmu.

    Un kántiku di lovor pa Deus. Kes salmu éra kunpanhadu ku múzika i kes ki ta adoraba Deus ta kantaba es, ti mésmu óras ki es ta adoraba Jeová Deus na públiku, na se ténplu, na Jiruzalen. — Lu 20:42; At 13:33; Tg 5:13.

  • Santu.

    Kualidadi ki ta faze párti di manera di ser di Jeová. El ten konportamentu linpu i sagradu na tudu sentidu. (Êx 28:36; 1Sa 2:2; Jn 17:11) Óras ki el sta ta pâpia di pesoas (Mr 6:20; At 3:21), kuzas (Ro 7:12; 11:16; 2Ti 3:15), lugar (Mt 4:5; At 7:33; Eb 9:1) i atividadi (Êx 36:4), kel palavra ebraiku i gregu ta da ideia di un kuza siparadu ô santifikadu sô pa kel Deus santu. El krê fla tanbê sta siparadu pa sirvisu di Jeová. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, kel palavra ki traduzidu “santu” tanbê ta uzadu pa pâpia di un algen ki ten konportamentu puru. — 2Ko 7:1; 1Pe 1:15, 16.

  • Saserdóti.

    Ómi ki ta reprizentaba Deus dianti di povu, ki ta inxinaba es sobri Deus i se leis. Kes saserdóti tanbê ta reprizentaba povu dianti di Deus, es ta ofereseba sakrifisius, es ta pidiba i es ta inploraba pa es. Antis di Lei di Muizés, kes xéfi di família ta sirbiba di saserdóti pa ses família. Dibaxu di Lei di Muizés, kes fidju di Aron di tribu di Levi ta fazeba párti di un grupu di saserdóti. Kes otu saserdóti ta djudaba es. Kantu fazedu kel kontratu novu, Israel spritual bira un nason di saserdóti, ku Jizus Kristu ki é saserdóti prinsipal. — Êx 28:41; Eb 9:24; Ap 5:10.

  • Saserdóti prinsipal.

    Dibaxu di Lei di Muizés, éra saserdóti prinsipal ki ta reprizentaba povu dianti di Deus i el éra responsável pa kes otu saserdóti. Éra sô el ki podia entraba na Lugar Más Santu, kel párti más fundu di tabernáklu, i más tardi di ténplu. El ta entraba la sô un bês pa anu, na Dia di Spiason. Kes palavra “saserdóti prinsipal” tanbê ta aplika na Jizus Kristu. — Le 16:2, 17; 21:10; Mt 26:3; Eb 4:14.

  • Seia di Sinhor.

    Kumida ki ta uzadu pon sen fermentu i vinhu, pa reprizenta korpu i sangi di Kristu. Kel komemorason li ta fazedu pa lenbra di mórti di Jizus. Bíblia ta manda pa kristons lenbra di kel okazion li, pur isu tanbê el ta txoma-l di “Komemorason”. — 1Ko 11:20, 23-26.

  • Seita.

    Un grupu di algen ki ta sigi un dotrina ô un líder i ki ten ses própi krénsa. Es ta uzaba kel palavra li pa pâpia di kes dôs grupu prinsipal di relijion di judeus, ki éra kes farizeu i kes saduseu. Kes algen ki ka éra kriston ta txomaba relijion di kristons di “seita” ô “seita di kes nazarenu”, talvês pamodi es ta atxaba ma es éra un grupu ki siparaba di relijion di judeus. Ku ténpu ba ta parse seitas déntu di kongregason di kristons, sima “kel seita di Nikulau” ki Apokalipse ta pâpia di el. — At 5:17; 15:5; 24:5; 28:22; Ap 2:6; 2Pe 2:1.

  • Sélu.

    Un kuza ki ta uzadu pa faze un marka (normalmenti na arjila ô na sera) pa mostra ken ki é dónu, pa mostra ma kel kuza éra verdaderu ô pa mostra ma fazedu un kontratu. Kes sélu na ténpu antigu éra fetu di material duru (sima pédra, marfin ô madera) ku létra ô dizenhu gravadu na sentidu kontráriu, sima un karinbu. Tanbê óras ki ta fladu ma un kuza sta seladu kel-li krê fla ma kel kuza é verdaderu, ma el ten dónu ô ma kel kuza é segredu ô ma el sta sukundidu. — Êx 28:11; Ne 9:38; Ap 5:1; 9:4.

  • Ser bon.

    Na Bíblia, ‘ser bon’ krê fla ten un bon konportamentu i sforsa pa faze kes kuza ki é dretu. Pa nu ser bon nu meste ivita tudu tipu di maldadi. ‘Ser bon’ tanbê ta involve faze kuzas dretu pa djuda otus algen. Na Bíblia, kes palavra ki más ta uzadu pa fla ‘bon’, é palavra tohv na ebraiku i agathós na gregu. — Gál 5:22; Ef 5:9.

  • Séza.

    Nómi romanu di família ki pasa ta ser titlu di kes inperador di Roma. Augustu, Tibériu i Kláudiu ta txomadu pa ses nómi na Bíblia. Tanbê, es ta uzaba kel titlu li pa Neru, enbóra se nómi ka ta parse na Bíblia. Na kes livru ki skrebedu na gregu, “Séza” tanbê ta uzadu pa reprizenta autoridadi sivil ô Stadu. — Mr 12:17; At 25:12.

  • Sinagóga.

    Palavra ki siginifika “un grupu di algen djuntadu; un asenbleia”. Má na txeu kontestu el sta ta pâpia di un lugar undi ki judeus ta djuntaba pa lé Skrituras, resebe instruson, faze pregason i orason. Na ténpu di Jizus, kada sidadi na Israel ki tinha un bon tamanhu tinha un sinagóga i kes sidadi ki éra más grandi tinha más di ki un sinagóga. — Lu 4:16; At 13:14, 15.

  • Sinal.

    Obijétu, kuza ki ta fazedu, situason ô un kuza ki ta mostradu ki é ka normal ki ta sirbi pa mostra ma algun kuza sta ta kontise ô ta ben kontise na futuru. — Mt 24:3; Ap 1:1.

  • Sinédriu.

    Tribunal más altu di judeus na Jiruzalen. Na ténpu di Jizus, kel tribunal tinha 71 ménbru, ki ta inkluiba kel saserdóti prinsipal, kes ki antis éra saserdóti prinsipal, kes algen di família di saserdótis prinsipal, ansions, xéfis di tribu i di família, i instrutoris di lei. — Mr 15:1; At 5:34; 23:1, 6.

  • Sion; Monti Sion.

    Nómi di Jebus kel sidadi ki jebuzeus faze na kel monti pikinoti na sudoésti di Jiruzalen. Dipôs ki Davidi toma-l i el faze se kaza la, Sion pasa ta txomadu di sidadi di Davidi. (2Sa 5:7-9) Kantu Davidi leba arka pa la, Sion bira un monti sagradu pa Jeová. Más tardi kel nómi li pasa ta inklui kel ária na ténplu na monti Moriá i alvês el ta inkluiba sidadi interu di Jiruzalen. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu txeu bês el ta uzadu pa reprizenta algun kuza. — Sal 2:6; 1Pe 2:6; Ap 14:1

  • Sipultura.

    Óras ki kel palavra li ta skrebedu ku létra pikinoti, el krê fla kel lugar undi ki un algen interadu. Óras ki el ta skrebedu ku kel primeru létra grandi, el krê fla sipultura ki ta podu tudu algen. Na ebraiku, sipultura ta fladu “Seol” i na gregu ta fladu “Ádis”. Na Bíblia, el ta uzadu pa pâpia di un lugar ô un kondison ki kes algen ki sta mortu ka ta konsigi faze nada nen da kónta di nada. — Gén 47:30; Ec 9:10; At 2:31.

  • Síria.

    Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, Síria éra un pruvínsia romanu i se kapital éra Antiokia. Tanbê, na kes livru di Bíblia ki skrebedu na ebraiku, el ta inkluiba txeu di kes tiritóriu di Síria (ki tanbê ta txomadu Aran). Governador di Síria tanbê ta tomaba kónta di Palestina interu. — Lu 2:2; At 18:18; Gál 1:21.

  • Sirkunsizon.

    É óras ki ta kortadu kel péli ki ta kubri pónta di órgon seksual di ómi. Kel-li bira obrigatóriu pa Abraon ku se disendentis, má kristons ka meste faze kel-li. Tanbê kel palavra li ta uzadu pa reprizenta otus kuza na kontestu diferenti. — Gén 17:10; 1Ko 7:19; Flp 3:3.

  • Sirti.

    Dôs baía razu i kunpridu ki ta fikaba na kósta di Líbia, na nórti di Áfrika. Kes marinheru di ténpu antigu tinha medu di kel lugar li pamodi kes banku di areia ki ta mudaba faxi ku maré. — At 27:17.

  • Sistéma.

    Traduson di palavra gregu aión óras ki el ta pâpia di un situason na mundu ô di kes kuza ki ta mostra modi ki un ténpu é. Óras ki Bíblia ta pâpia di “sistéma” el sta ta mostra situason ki sta na mundu i manera di vive di mundu. (2Ti 4:10, nóta di rodapé.) Deus uza kontratu di Lei pa kumesa un sistéma ki alguns talvês ta txoma di ténpu di israelitas ô di judeus. Através di sakrifisiu di resgati, Deus uza Jizus Kristu, pa kumesa un otu sistéma ki ta involve prinsipalmenti kongregason di kes kriston skodjedu ku spritu santu. Kel-li marka komésu di un novu ténpu, ki éra kes verdadi ki kontratu di Lei dja papiaba di el. Óras ki kel palavra ta sta na plural, el sta krê fla txeu sistéma, ô situason na mundu ki izisti ô ki ta ben izisti. (Mt 24:3, nóta di rodapé; Mr 4:19, nóta di rodapé; Ro 12:2, nóta di rodapé; 1Ko 10:11) Tanbê, na alguns kontestu palavra sistéma pode krê fla tudu kes kuza ki kriadu, sima sól, lua, stréla i própi téra. — Eb 1:2; 11:3.

  • Skodje.

    Palavra ebraiku ki siginifika “unta ku líkidu”. Es ta bazaba óliu na un algen ô na un obijétu pa mostra ma el éra didikadu pa un trabadju spesial. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, es palavra tanbê ta uzadu pa mostra ma ta bazadu spritu santu riba di kes algen ki ta skodjedu pa ba vive na séu. — Êx 28:41; 1Sa 16:13; Lu 4:18; At 10:38; 2Ko 1:21.

  • Skriba.

    Un algen ki ta fazeba kópias di kes livru di Bíblia ki skrebedu na ebraiku. Na ténpu di Jizus, skriba éra un grupu di ómi ki konxeba Lei dretu. Es éra kóntra Jizus. — Esd 7:6, nóta di rodapé; Mr 12:38, 39; 14:1.

  • Skritura (s).

    Kes kuza sagradu ki skrebedu na Palavra di Deus. Kel palavra li ta parse sô na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu. — Lu 24:27; 2Ti 3:16.

  • Sórti.

    Pedrinha ô padás di madera pikinoti ô di pédra ki es ta uzaba pa toma disizon. Es ta poba el na dobra di ropa ô na un kuza i dipôs es ta sakudi-l. Es ta skodjeba kel ki kai ô kel ki es traba. Normalmenti es ta fazeba el ku orason. — Mt 27:35; At 1:26.

  • Spritu.

    Kel palavra ebraiku rúahh i kel palavra gregu pneúma, ki txeu bês ta traduzidu pa “spritu”, siginifika txeu kuza. Tudu kes siginifikadu sta ta pâpia di un kuza ki nu ka ta konsigi odja, i es ta mostra un forsa ki sta ta movimenta. Kel palavra ebraiku i kel palavra gregu ta uzadu pa pâpia di (1) béntu, (2) kel forsa di vida ki ta sta na kriaturas na téra, (3) kel forsa ki ta poi un algen ta pâpia i ta faze kuzas di un manera, (4) mensajen ki ta ben di un fonti ki nu ka ta odja, (5) kes kriatura spritual i (6) kel forsa di Deus, ô spritu santu. — Êx 35:21; Sal 104:29; Mt 12:43; Lu 11:13.

  • Spritu santu.

    Forsa poderozu invizível ki Deus ta uza pa faze se vontadi. El é santu pamodi el ta ben di Jeová ki é puru i justu na tudu sentidu, i é através di el ki Deus ta faze kel ki é santu. — Lu 1:35; At 1:8.

  • Staka.

    Pósti undi es ta pregaba algen. Na alguns nason, es ta uzaba el pa mata ô pa prinda korpu di un algen mortu pa sirbi di avizu pa otus algen ô pa umilha-l na meiu di algen. Kes algen di Asíria, ki éra konxedu pa ses géra brutu, ta meteba kes prézu staka pónta gudu ki ta trabesaba bariga ti txiga petu. Má, na lei di judeus, kes algen ki éra kulpadu di faze krimi gravi, sima blasfémia ô idolatria, es ta mataba es primeru ku pédra ô di otu manera, i dipôs es ta prindaba ses korpu na pósti ô arvis, pa sirbi di izénplu di avizu pa otus algen. (De 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9) Alvês, kes romanu sô ta maraba un algen na pósti. Na kes situason li, kel algen pode fikaba bibu pa alguns dia antis di el móre di dór, sedi, fómi i pamodi el fika na sól. Na otus situason, sima kantu es mata Jizus, es ta pregaba mô ku pé di kel algen na pósti. (Lu 24:20; Jn 19:14-16; 20:25; At 2:23, 36) — Djobe STAKA DI TORTURA.

  • Staka di tortura.

    Traduson di palavra gregu staurós, ki siginifika pósti ô staka, sima kel ki Jizus matadu na el. Ka ten nada ki ta mostra ma kel palavra gregu siginifikaba un krus, sima sinblu ki relijion falsu uza duránti txeu ténpu antis di Kristu. “Staka di tortura” ta mostra kel sentidu dretu di palavra orijinal, dja ki kel palavra staurós tanbê ta mostra tortura, sufrimentu i vergónha ki sigidoris di Jizus ta ben pasaba pa el. (Mt 16:24; Eb 12:2) — Djobe STAKA.

  • Stoiku.

    Un grupu di filózofu gregu ki ta kriditaba ma pa un algen ser filís el devia uzaba se rasusinu i vive di akordu ku naturéza. Di akordu ku es, un ómi ki ten sabedoria di verdadi ka ta ligaba dór nen pasa sábi. — At 17:18.

  • Stréla di palmanhan.

    É kel últimu stréla ki ta parse na lésti, na orizonti, antis di sól sai, i ki ta mostra ma sta kumesa un dia novu. — Ap 22:16; 2Pe 1:19.

T

  • Tanki di piza uva.

    Normalmenti éra dôs tanki ki kobadu na nível diferenti na pédra di kalkáriu natural. Es ta pilaba kes uva na kel tanki ki ta fikaba pa riba i kel sumu ta koreba pa kel tanki ki ta fikaba pa baxu, através di un kanal pikinoti ki ta ligaba kes dôs tanki. Kes palavra ta uzadu pa reprizenta julgamentu di Deus. — Ap 19:15.

  • Tanpa.

    Tanpa di arka di kontratu, undi ki saserdóti prinsipal ta brufaba sangi di kes oférta pa pekadu na Dia di Spiason. Kel palavra ebraiku ta ben di un vérbu ki ta siginifika “kubri” ô talvês “paga un pekadu”. Kel tanpa éra fetu sô di oru, ku dôs kerubin, un na kada pónta. — Êx 25:17-22; 1Cr 28:11; Eb 9:5.

  • Tártaru.

    Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, el sta ta pâpia di un situason sima di un kadia ki Deus poi kes anju ki dizobidese na ténpu di Nué. Na 2 Pedru 2:4, kel vérbu ki uzadu tartaróo (“bota na Tártaru”) ka krê fla ma “kes anju ki peka” botadu na kel Tártaru ki relijion falsu inventa na ses stória (ô un kadia baxu txon i un lugar sukuru pa kes deus ki ka ten txeu valor). Má kel-li ta mostra ma kes anju perde ses priviléjiu na séu, Deus rabaxa-s di ses lugar na séu i el poi ses menti na sukuru dimás sobri vontadi di Deus. Di akordu ku Bíblia, kel fin ki sta ta spera-s tanbê ta ben ser sukuru dimás: distruison pa tudu ténpu djuntu ku ses governanti ki é Satanás i Diabu. Pur isu, Tártaru ta reprizenta kel situason más baxu ki kes anju rebéldi podia podu. Tártaru é ka mésmu kuza ki “abismu” ki Apokalipse 20:1-3 ta pâpia di el.

  • Ténpu di fin.

    Na profesias di Bíblia ta uzadu kes palavra li i otus sima kel-li, pa pâpia di un ténpu ki alguns kuza ki ta kontise na mundu ta txiga na se fin. (Ez 38:16; Da 10:14; At 2:17) Ka ta inporta profesia, el pode sta ta pâpia di poku anu ô di txeu anu. Bíblia ta uza kes palavra li pa pâpia di “ténpu di fin” di kel mundu li ki ta kontise duránti prezénsa invizível di Jizus. — 2Ti 3:1; Tg 5:3; 2Pe 3:3.

  • Tetrarka.

    Kel palavra gregu tetraárkhes siginifika “governanti di un di kes kuatu párti” di un pruvínsia. Bíblia ta pâpia di alguns tetrarka, ô governador di pruvínsia: Eródis Antipas, governador di Galilea i di Perea; se irmon Filipi, governador di Iturea i di Trakoniti; i Lizánias, governador di Abilene. Éra govérnu di Roma ki ta disidiba kel lugar ki kada tetrarka ta governaba i es staba dibaxu di autoridadi di Roma. (Lu 3:1) Eródis Antipas tinha titlu di “tetrarka”, má pesoas ta txomaba el di “rei”, talvês pa mostraba ruspetu.

  • Tribunal.

    Normalmenti éra un lugar altu ki ta fikaba na ar livri i ki es ta subiba na el pa un skada. Kes autoridadi ta xintaba na el pa es pâpia ku un grupu di algen i pa fla-s disizon ki es toma. Kes palavra “tribunal di Deus” i “tribunal di Kristu” ta reprizenta kel manera ki Jeová ta uza pa julga tudu algen. — Ro 14:10; 2Ko 5:10; Jn 19:13.

  • Tronku.

    Un kuza ki es ta uzaba pa kastiga algen. Na alguns tronku es ta poba sô pé di kel algen, na otus es ta poba pé ku mô i piskôs di kel algen i el ta fikaba na un puzison kasábi. — Je 20:2; At 16:24.

  • Txifri.

    El sta pâpia di txifri di animal, ki es ta uzaba sima kópu i kuzas pa poi azeti, tinta i produtus di beléza, i sima instrumentu di múzika ô pa faze sinal. (1Sa 16:1, 13; 1Rs 1:39) “Txifri” txeu bês ta uzadu pa reprizenta forsa i vitória. Tanbê el ta uzadu pa óras ki un algen ganha géra i toma un lugar. — De 33:17; Miq 4:13; Lu 1:69.

  • Txifri di altar.

    Biku ki ta parse ku txifri i ki ta fikaba na kes kuatu kantu di alguns altar. Es ta fikaba inklinadu pa fóra. — Le 8:15; 1Rs 2:28; Ap 9:13.

U

  • Urin i Tumin.

    Es éra obijétu ki saserdóti prinsipal ta uzaba pa sabeba kal ki éra vontadi di Jeová na kes asuntu ki éra inportanti pa nason di Israel. Saserdóti prinsipal ta uzaba es sima óras ki ta botadu sórti. El ta poba Urin i Tumin na kel bolsu ki ta fikaba na petu óras ki el ta entraba na tabernáklu. Ta parse ma es dexa di uza-s kantu Babilónia distrui Jiruzalen. — Êx 28:30; Ne 7:65.

V

  • Videnti.

    Un algen ki Deus ta daba kapasidadi di intende kal ki éra Se vontadi, ô algen ki abridu odju pa odja ô intende kes kuza ki normalmenti pesoas ka ta konsigi intendeba. Kel palavra ebraiku li ben di un palavra ki krê fla “odja”, tantu na sentidu literal ô sinbóliku. Pesoas ta djobeba kes videnti pa daba es bons konsedju pa djuda-s rezolve ses prubléma. — 1Sa 9:9.

  • Votu.

    Promésa sériu ki ta fazedu pa Deus pa faze algun kuza, faze algun oférta ô da un prezenti, kumesa algun sirvisu ô ivita alguns kuza ki é ka mariadu. Votu tinha forsa di un juramentu. — Mt 5:33.

X

  • Xéfi di saserdóti.

    Un otu nómi ki ta dadu pa “saserdóti prinsipal” na kes livru di Bíblia ki skrebedu na ebraiku. Na kes livru di Bíblia ki skrebedu na gregu, “xéfi di saserdótis” sta ta pâpia di kes ómi más inportanti ki ta fazeba trabadju di saserdóti, i ta inkluiba kes saserdóti prinsipal ki tradu di ses kargu i talvês kes kabésa di kes 24 turma di saserdóti. — 2Cr 26:20; Esd 7:5; Mt 2:4; Mr 8:31.

Z

  • Zeus.

    Kel deus más grandi di kes deus gregu. Na Listra, Barnabé konfundidu ku Zeus. Pértu di Listra atxadu txeu kuza antigu ki skrebedu ki ta papiaba di “kes saserdóti di Zeus” i “Zeus kel deus di sól”. Kel barku ki Paulu viaja na el di ilha di Malta tinha imajen di “Fidjus di Zeus” na párti di frenti, ki éra kes jémiu Kastor i Polukse. — At 14:12; 28:11.