Skip to content

Skip to table of contents

CHAANDAANO 4

“Kufwumbwa Nkoya Ambebo Ndilaunka”

“Kufwumbwa Nkoya Ambebo Ndilaunka”

1, 2. (a) Pandulula lweendo lwaNawomi aRute amapenzi ngibakalaawo. (b) Lweendo lwaNawomi lwakasiyene biyeni alwaRute?

 RUTE aNawomi bayabweenda kabali kwiinda mumabuwa aakuMowabbu. Taakwe bambi bantu bayabweenda mumabuwa aaya mbabo abalikke kupela. Yeeya Rute kali kubona kuti zuba lyasendeka mpawo kali kuyeeya kuti nkuukuli nkubakonzya kujana ndawu yakulala abanyinazyala. Ubayanda loko banyinazyala zyakuti uyanda kuchita zyoonse nzyakonzya kuti abagwasye.

2 Banakazi aaba kabali babili bakali aamapenzi aakali kubakataazya. Nawomi wakali waba mukamufu kwaminyaka myiingi alubo aachiindi eechi, wakali kulila bana bakwe balombe babili bakali bafwa, Kkiliyoni aMaloni. Rute anguwe wakali kulila mulumaakwe Maloni. Rute aNawomi bakali kuya kubusena bumwi kuBbetelehema ku-Israyeli pesi lweendo lwabo lwakalisiyene. Lwakasiyene biyeni? Nawomi wakalikuya kulimbabo pesi Rute wakalikuya kubusena mbwaakatazi pe alubo wakali wasiya bakulimbabo, ndawu yakulimbabo, aziyanza zyakulimbabo kuswaanizya aleza wakwe.​—Bala Rute 1:3-6.

3. Njiili mibuzyo njitutalange-lange iitatugwasye kuti tutobelezye lusyomo lwaRute?

3 Niinzi chakapa kuti Rute alipede kuchita kuchincha kupati? Rute wakali kuyoowajana kuli manguzu aakusaanguna buumi bupya akusanina Nawomi? Nsandulo zyamibuzyo eeyi zilakonzya kutugwasya kuti tujane zintu zyiingi zitatugwasye kuti tutobelezye lusyomo lwaRute muMowabbu. (Langa kabbokesi kati, “ Bbuku Diini Pesi Linoneezya.”) Atusaangune kulanga-langa kuti nkamboonzi banakazi aaba babili nibakali mulweendo lwakuya kuBbetelehema.

Mpuli Yakaswaana Penzi Lyakufwidwa

4, 5. (a) Nkamboonzi Nawomi ampuli yakwe nibakalongela kuMowabbu? (b) Mbuyumu-yumuunzi Nawomi mbwaakaswaana kuMowabbu?

4 Rute wakakomenena kuMowabbu nyika iijanika kubuzwezuba kwaLwizi Lufwide. Ndawu eeyi ilaajulu alubo ilaamimpata iitakwe misamu myiingi. “Munyika ya Moabu” bantu bakali kooloka nikuba chiindi nikwakali nzala mu-Israyeli. Eezi nzizyo zyakapa kuti Rute azibane aaMaloni ampuli yakulimbabo.​—Rut. 1:1.

5 Kwakaba nzala mu-Israyeli zyakuti Elimekki mulumi waNawomi wakayeeya kuti alonge amwanakazi wakwe kuswaanizya abana babo balombe babili, kuti bakakkale kuMowabbu kabali beenzu. Kulonga ooku nkubakachita kwakasunka lusyomo lwawumwi awumwi mumpuli yabo nkaambo ku-Israyeli bakali kukomba Jehova kubusena busalala Jehova mbwaakasalide. (Dt. 16:16, 17) Lusyomo lwaNawomi taakwe nilwakamana pe. Pesi wakachisigwa loko chiindi naakafwidwa mulumaakwe.​—Rut. 1:2, 3.

6, 7. (a) Kweelede kuti nkamboonzi Nawomi naakakataazikana chiindi bana bakwe nibakakwata basimbi bakuMowabbu? (b) Nkamboonzi nitukonzya kwaamba kuti Nawomi wakali kubajata kabotu bamukabana bakwe?

6 Kweelede kuti Nawomi zyakamuchisa loko chiindi bana bakwe nibakakwata basimbi bakuMowabbu. (Rut. 1:4) Wakalizi kuti sianyinakulu wama-Israyeli Abbrahamu wakachita zyoonse nzyakonzya kuti akajanine mwanaakwe Izakka mwanakazi kubantu bakali kukomba Jehova. (Matl. 24:3, 4) Mukuya kwachiindi, Mulawu waMozesi wakachenjezya ma-Israyeli kuti bana babo balombe abasimbi batakwatani aabantu bazimwi nyika kuchitila kuti batakombi baleza bakubeja.​—Dt. 7:3, 4.

7 Nikuba oobo, Maloni aKkiloni bakakwata basimbi bakuMowabbu. Kweelede kuti Nawomi wakakataazikana. Pesi zilaantanganana kuti wakabeleka changuzu kuti abatondeezye luyando akubafwida luzyalo bamukabana bakwe. Amwi wakali kuyeeyela kuti mukuya kwachiindi ambabo bazookomba Jehova mbuli nguwe. Rute a-Olipa bakazoomvwanana loko aNawomi. Kumvwanana ooko kwakabagwasya loko chiindi nibakaswaana mapenzi. Bamukabana baNawomi boonse bakafwidwa balumi babo kabatanaba aabana pe.​—Rut. 1:5.

8. Kweelede kuti niinzi chakapa kuti Rute aswene aafwiifwi aJehova?

8 Bukombi bwakuMowabbu mbubo bwakamugwasya na Rute kuti akonzye kulisimya kumapenzi ngaakazooswaana? Nkuyumu kuti tuyeeye oobo. Bantu bakuMowabbu bakali kukomba baleza biingi alubo mupati wabo wakali Kkemoshi. (My. 21:29) Kweelede kuti bukombi bwakuMowabbu bwakali kuswaanizya michito yalunya yakali kuchitwa aabantu bamuchiindi eecho, iiswaanizya kupayizya bana. Zintu zyoonse Rute nzyaakayiya kuli Maloni naakuti kuli Nawomi atala aLeza wama-Israyeli, siluyando alubo siluzyalo zyakamugwasya kubona musiyano. Jehova wakali kweendelezya bantu bakwe munzila yaluzyalo kutali yalunya. (Bala Deuteronomo 6:5.) Chiindi naakaswaana penzi, kweelede kuti Rute wakamvwanana loko aNawomi kali kumuswiilisisya mwanakazi ooyu naakali kwaambuula atala aLeza Singuzuzyoonse Jehova, milimu yakwe mipati anzila yaluzyalo njaakali kubeendelezyaayo bakombi bakwe.

Rute wakamvwanana loko aNawomi chiindi nibakali mupenzi lyakufwidwa

9-11. (a) Nawomi, Rute a-Olipa bakasala kuchitaanzi? (b) Twiiyaanzi kuzwa kumapenzi ngaakaswaana Nawomi, Rute a-Olipa?

9 Nawomi wakali kukkala kayandisya kumvwa atala azyakali kuchitika kulimbabo. Limwi zuba wakamvwa kuti nzala yakali yamana ku-Israyeli, kweelede kuti wakamvwa kuli umwi sikuuzya. Jehova wakali wabayeeya bakombi bakwe. Bbetelehema yakali yaba kweendelana anzilyaamba zina lyayo lyaamba kuti “Muunzi Wachakulya.” Nawomi wakasala kubweeda kulimbabo.​—Rut. 1:6.

10 Rute a-Olipa bakali kunoochita biyeni? (Rut. 1:7) Bakali bamvwanana loko aNawomi akaambo kamapenzi ngibakaswaana kabalaamwi. Kweelede kuti Rute wakali wamuzibila loko Nawomi akaambo kaluzyalo akusyomeka kuli Jehova nkwaakali kutondeezya. Bamukabafu aaba boonse kabali batatu bakasaanguna lweendo lwabo lwakuya kuJuda.

11 Lwaano lwaRute lutuyiisya kuti mapenzi alabasikila bantu boonse, basyomeka abatasyomeki. (Muk. 9:2, 11) Alubo lutuyiisya kuti, kuti twaswaana mapenzi, tweelede kuyanduula luumbulizyo kuli bamwi, kapati kubantu bali aabweenzinyina busimide aJehova, Leza ngwaakali kukomba Nawomi.​—Tus. 17:17.

Rute Wakatondeezya Luyando Lutamani

12, 13. Nkamboonzi Nawomi naakali kuyanda kuti Rute a-Olipa babweede kulimbabo kutali kuti bayinkaamwi anguwe kuBbetelehema, alubo bakachita biyeni kumasaangunino?

12 Chiindi nibakali kuyabweenda kuli zintu zyakasaanguna kukataazya Nawomi mumoyo. Wakasaanguna kuyeeya atala abamukabana bakwe, luyando ndubakamutondeezya andubakatondeezya bana bakwe. Taakachili kuyanda pe kwiinkilila kunembo kali kubakataazya. Wakali kuyeeya kuti, kuti bazwa kulimbabo akwiinka aanguwe kuBbetelehema wakali kuyookonzya na kubagwasya.

13 Kumamanino Nawomi wakaamba kuti: “Amupiluke umwi aumwi kuŋanda yabanyina. Jehova atondezye luyando lutamani kulindinywe mbubonya mbomwakalutondezya kubalumi banu ibakafwa alimwi akulindime.” Alubo wakatondeezya kuti wakali aabulangilizi bwakuti Jehova wakali kuyoobalongezya kwiinda mukubapa bambi balumi akuti bakapone buumi bulikabotu. Bbayibbili lyaamba kuti, “kumane wakabamyonta mpoonya bakapozomoka kulila.” Eezi zitondeezya aantanganana kuti nkamboonzi Rute a-Olipa nibakali kumuyanda mwanakazi ooyu wakali aamoyo mubotu alubo wakali kubikka ziyandwa aabamwi mubusena bwakusaanguna. Rute a-Olipa bakayinkilila kunembo kabaamba kuti: “Peepe, tulaunka limwi kubantu bako.”​—Rut. 1:8-10.

14, 15. (a) Olipa wakabweedelaanzi kuMowabbu? (b) Nawomi wakachita biyeni kuti akombelezye Rute kuti abweede?

14 Nawomi wakali muntu uutafwambaani pe kuzumina kufumbwa nzyaabuzigwa. Wakatondeezya aantanganana kuti taakwe naakali kukonzya pe kubagwasya ku-Israyeli, taakachilikwe mulumi pe wakali kukonzya kumusanina, taakalikwe bana pe bakali kukonzya kuyoobakwata alubo taakalikwe bulangilizi pe kuzintu zyoonse eezi. Wakatondeezya kuti kutakonzya kubagwasya nkuko kwakali kupa kuti akataazikane. Majwi aaNawomi akamuyasa aamoyo Olipa. Wakayeeya kuti asyaale kuMowabbu, nkaambo wakachili aababbululu abanyina alubo kwakali muunzi nkwaakali kukonzya kuyookkala. Kalikuchisigwa moyo, wakamyonta Nawomi mpawo wakabweeda.​—Rut. 1:11-14.

15 Rute wakachita biyeni? Majwi aaNawomi akali kumujatikizya anguwe. Kweendelana ambutubala: “Rute wakakakatila kulimbabo.” Kweelede kuti aachiindi eechi Nawomi wakatalisya kweenda mpawo wakazoobona Rute kazabumutobela musule. Wakamukombelezya kaamba kuti: “Bona! Mukwatwanyoko wapiluka kubantu bakwe akuli baleza bakwe. Kopiluka amukwatwanyoko.” (Rut. 1:15) Majwi aaNawomi atugwasya kumvwisisisya kamwi kaambo. Olipa taakali wabweeda kubabbululu bakwe luzutu pe pesi wakali wabweeda “akuli baleza bakwe.” Wakachili kuyanda kukomba leza uutegwa Kkemoshi abamwi baleza. Kutegwani aRute?

16-18. (a) Rute wakalutondeezya biyeni luyando lutamani? (b) Twiiyaanzi kuli Rute atala ambutukonzya kutondeezya luyando lutamani? (Langa chifanikisyo chabanakazi aaba babili.)

16 Chiindi Rute naakali kuyabutobela Nawomi, mumoyo wakali aachoonzyo atala anzyaakali wasala. Wakali kumuyanda loko Nawomi aLeza ngwaakali kukomba. Wakaamba kuti: “Utandikombelezyi kuti ndikusiye pe, kuti ndileke kukutobela; nkaambo kufwumbwa nkoya ambebo ndilaunka, alimwi kufwumbwa nkoyoolala ambebo ndiyoolala. Bantu bako bayooba bantu bangu, alimwi Leza wako uyooba Leza wangu. Kufwumbwa nkoyoofwida ambebo nkweyoofwida, alimwi ndiyoozikkwa nkukonya ooko. Jehova akandipe cisubulo cipati ikuti naa ndikazumizye cintu cili coonse kundaandaanya kulinduwe kunze lyalufwu.”​—Rut. 1:16, 17.

“Bantu bako bayooba bantu bangu, alimwi Leza wako uyooba Leza wangu”

17 Majwi aakaambwa aaRute alaanguzu loko zyakuti bantu bachaabelesya, nikuba kuti kwayinda minyaka iisika ku3 000 kuzwa naakaawamba. Akatondeezya kuti wakali aabuntu bubotu loko, luyando lutamani. Rute wakatondeezya kuti wakali kumuyanda Nawomi kwiinda mukukakatila kuli nguwe kufumbwa nkwaakali kuya. Lufu ndulo alulikke lwakali kukonzya kubaanzaanisya. Rute wakalilipedelede kusiya zintu zyoonse zyakuMowabbu kuswaanizya abaleza bankuko alubo bantu baNawomi bakali kuyooba bantu bakwe. Kusiyana a-Olipa, Rute wakaamba amoyo woonse kuti Jehova Leza waNawomi ulaba Leza wakwe. a

18 Bakayinkilila kunembo alweendo lwabo kabaya kuBbetelehema kabali babili. Kuyeeyelwa kuti lweendo lwabo lwakali lulamfu zyakuti lwakali kweendwa kwamviki. Kweelede kuti bakali kuumbulizyania mbukunga boonse bakali mumapenzi.

19. Kujana twachitobelezya biyeni chikozyano chaRute chakuba aaluyando lutamani mumpuli, kubeenzuma amumbungano?

19 Bantu biingi bachiswaana mapenzi mazubaano. Bbayibbili lyaamba kuti tulikupona ‘muziindi ziyumu, zikataazya kupona mulinzizyo,’ nkinkaako tuswaana mapenzi aasiyene-siyene aaswaanizya kufwidwa. (2 Tim. 3:1) Buntu buyandikana mbwaakali aabo Rute bulakonzya kutugwasya. Luyando lutamani, chaamba luyando lukakatila kuli chimwi chintu, buntu bukonzya kutugwasya kuti tuchite zintu zilikabotu munyika eeyi iili mumudima. Tweelede kulutondeezya mulukwatano, mumpuli, kubeenzuma amumbungano. (Bala 1 Johane 4:7, 8, 20.) Kuti twabelekela kuba aaluyando luli boobu, nga tulikutobelezya chikozyano chaRute.

Rute aNawomi kuBbetelehema

20-22. (a) Buumi mbwaakapona kuMowabbu Nawomi bwakapa kuti abe biyeni? (b) Ngaali maboneno aatali kabotu Nawomi ngaakalaawo atala amapenzi ngaakaswaana? (Langa Jakkobo 1:13.)

20 Kwaamba kuti uli aaluyando lutamani teenkuko kuyandikana pe pesi weelede kulutondeezya kwiinda mumichito. Rute wakali aamweenya wakutondeezya kuti ulaaluyando lutamani kutali kuli Nawomi kupela pe pesi akuli Leza ngwaakasala kukomba, Jehova.

21 Kumamanino banakazi aaba babili bakasika kuBbetelehema muunzi uulikule aJerusalema nkwiili kumusanza kwamakkilomita aasika ku10. Kweelede kuti Nawomi ampuli yakwe bakazibinkene loko mukadolopo aaka kaniini nkaambo mpuwo yakuboola kwakwe yakali yazula mubusena oobu. Banakazi biingi bakali kumulanga akwaamba kuti, “Sena tali Naomi ooyu?” Kukkala kuMowabbu kwakali kwamuchincha Nawomi zyakuti busyu bwakwe bwakali kuboneka kuti wakali waba aaminyaka myiingi kali mupenzi lyakufwidwa.​—Rut. 1:19.

22 Nawomi wakababuzya babbululu bakwe abasimayakilane bakwe bachiindi atala amapenzi ngaakaswaana mubuumi bwakwe. Wakayanda kuchincha zina lyakwe kuzwa kuli lyakuti Nawomi lyaamba kuti “Bubotu Bwangu,” kuti abe Mara lyaamba kuti “Kulula.” Nawomi wakalikataazikene. Mbuli Jobu wakali kuyeeya kuti Jehova Leza nguwe wakali kupa kuti aswaane mapenzi.​—Rut. 1:20, 21; Job. 2:10; 13:24-26.

23. Niinzi Rute nzyaakasaanguna kuyeeya nibakaba aachiindi chifwiifwi kabali muBbetelehema, alubo Mulawu waMozesi wakali kubagwasya biyeni bantu bafwaba? (Langa makani aamunsi.)

23 Nibakaba aachiindi chifwiifwi kabali kuBbetelehema, Rute wakasaanguna kuyeeya kuti ulachijana kuli chakulya chakwe achakupa Nawomi. Wakamvwa kuti kwakali mulawu waJehova wakali kugwasya bakombi bakwe bafwaba. Bakali kuzumizigwa kwiinka mumyuunda yabantu kabaya buvululwida zyakali kusiigwa aabasikutebula mbuli mumbali aamuunda amumakkona. b​—Lev. 19:9, 10; Dt. 24:19-21.

24, 25. Niinzi nchaakachita Rute chiindi naakasika kumuunda waBbowazi alubo mulimu wakuvululwida wakali biyeni?

24 Chakali chiindi chakutebula bbali, kweelede kuti kwakali muli April kweendelana akkalenda yamazubaano. Rute wakayinka mumyuunda yabantu kuti akabone kuti ngwani wakali kukonzya kumuzumizya kuti avululwide. Wakayinka kumuunda waBbowazi, mwaalumi wakanotede alubo wakali bbululu wa-Elimelekki, mulumi waNawomi. Nikuba kuti mulawu wakali kumuzumizya kuti avululwide pesi wakakumbila mvumo kumupati wabasikutebula mpawo wakamuzumizya. Kuzwa waawo, Rute wakasaanguna kuvulula.​—Rut. 1:22–2:3, 7.

25 Bona Rute kali kutobela basikutebula chiindi nibali kunenga bbali amasikela aabo, kali kufugama kabwezelela bbali njibakali kulosya akwiibikkaamwi kuti ibe misunta mpawo wayitola nkwaakali kukonzya kwiiwumina. Mulimu wakuvululwida muyumu loko, kapati sikati zuba nilyatalisya kupya. Pesi Rute wakali kubeleka changuzu zyakuti wakali kulyookezya kwakayindi kaniini kuti asinde zitukuta akuti akalye chisusulo munsi aakatumba kweelede kuti kakayakilidwe basikutebula.

Rute wakalipeda kubeleka mulimu muyumu alubo uulangilwaansi kuti ajane chakulya chakwe achaNawomi

26, 27. Bbowazi wakali muntu uuli biyeni alubo wakamujata biyeni Rute?

26 Rute taakwe naakali kulangilila kuti abonwe pe pesi wakabonwa. Bbowazi wakamubona mpawo wakabuzya mupati wabasikutebula kuti ngwani mwanakazi ooyo. Bbowazi wakali mwaalumi wakali aalusyomo. Wakali kujuzya babelesi bakwe amajwi aakuti: “Jehova abe andinywe.” Kulakonzeka kuti bamwi bakali kubeleka kwabuzuba bumwi alubo bamwi bakali kuzwa kuli zimwi nyika. Bakamuvwiila munzila iikozyenie. Mwaalumi ooyu wakali kuyanda Jehova, wakamubikkila maanu Rute.​—Rut. 2:4-7.

27 Bbowazi wakayita Rute kuti “mwanaangu” alubo wakamusungwaazya kuti kanoovululwida mumuunda wakwe akuti kanooyenda aababelesi bakwe bachanakazi kuchitila kuti babelesi bakwe bachaalumi batamukataazyi pe. Wakaba aachoonzyo chakuti Rute wakali kujana chisusulo. (Bala Rute 2:8, 9, 14.) Kwiinda zyoonse wakamusungwaazya. Wakamusugwaazya biyeni?

28, 29. (a) Rute wakali aampuwo iili biyeni? (b) Kujana wayubila biyeni mumababa aaJehova mbuli mbaakachita Rute?

28 Chiindi Rute naakabuzya Bbowazi kuti nkamboonzi naakamubikkila maanu kakuli wakali muzwa kule, Bbowazi wakamuvwila kuti wakali wazimvwa zintu zyoonse zibotu nzyaakachitila banyinazyala Nawomi. Kweelede kuti Nawomi wakamudundilizya loko mukamwanaakwe kubanakazi bamuBbetelehema alubo kweelede kuti Bbowazi wakali wazimvwa. Alubo kweelede kuti Bbowazi wakalizi kuti Rute wakali watalika kukomba Jehova, nkaambo wakaamba kuti: “Jehova akulongezye akaambo kamilimo yako, alimwi Jehova Leza wa Israyeli ooyo uuli amababa moojana mayubilo akupe bulumbu bukkwene.”​—Rut. 2:12.

29 Majwi aaya akamusungwaazya loko Rute. Wakali wasala kuyubila mumababa aaJehova Leza mbuli mbubachita bana batuyuni banjila mumababa aabanyina kuti bakwabililwe. Wakamulumba Bbowazi akaambo kamajwi aasungwaazya. Kuzwa waawo, wakayinkilila kunembo kabeleka kusikila goko.​—Rut. 2:13, 17.

30, 31. Twiiyaanzi kuzwa kuli Rute atala akulumba, kubeleka changuzu akutondeezya luyando lutamani?

30 Chikozyano chaRute chakutondeezya lusyomo nchibotu loko kulindiswe mazubaano nitulikuswaana penzi lyakubula mali. Taakwe naakali kulangilila kuti bantu bamupe zintu pe pesi wakali kulumba akumugwasya nkubakali kuchita. Taakwe naakaba aabweeme akaambo kakubeleka changuzu nkwaakali kuchita kuti agwasye banyinazyala nikuba kuti wakali kubeleka mulimu uulangilwaansi. Rute wakali kwaatambula aamoyo woonse malayilile ngaakali kubuzigwa aakali kumugwasya kuti abeleke kabotu abamwi. Kwiinda zyoonse, taakwe naakaluba pe kuti Jehova Leza nguwe wakali kumugwasya.

31 Kuti twatondeezya luyando lutamani akutobelezya chikozyano chaRute chakulibombya, kubeleka changuzu akulumba, tulaba chikozyano chibotu kuli bamwi. Jehova wakabagwasya biyeni muzintu zyakumubili Rute aNawomi? Tuzoozyiiya muchiiyo chitobela.

a Rute taakabelesya zina lyakulemeka luzutu pe lyakuti “Leza” mbuli mbubakali kukonzya kwaamba bamwi bantu bazwa kuli zimwi nyika. Pesi wakabelesya zina lyaLeza limugeme lyakuti Jehova. Bbuku litegwa The Interpreter’s Bible lyaamba kuti: “Mwanakazi ooyu wakatali mu-Israyeli wakali kukomba Leza wakasimpe.”

b Wakali mulawu mubotu loko kuli Rute nkaambo wakalisiyene anzyaakazibide kulimbabo. Muzisi zyakazyungulukide ma-Israyeli bamukabafu teebakali kujatwa kabotu pe. Limwi bbuku lyakaamba kuti: “Kuti mwanakazi wafwidwa mulumaakwe wakali kusaninwa aabana bakwe, kuti katakwe bana wakeelede kulyuuzya mubuzike, kuchita bwaamu naakuti kulijaya.”