Skip to content

Skip to table of contents

CHAANDAANO 3

“Wisi Wabantu Boonse Bali Aalusyomo”

“Wisi Wabantu Boonse Bali Aalusyomo”

1, 2. Nyika yakachincha biyeni kuzwa muchiindi chaNowa, alubo Abbramu wakali kulimvwa biyeni atala akuchincha ooku?

 ABBRAMU walanga kujulu mpawo wabona ngazi ndamfu iili mudolopo lyakulimbabo ku-Uri. a Kuli musindo uutamvwiki kabotu alubo kuli busi bulikuuntumuka kuya kujulu. Bapayizi baleza wamweezi balikuumpa zipayizyo. Bona Abbramu kali kuzwa kalikutikinya mutwe akusyulungania busyu akaambo kakukataazikana. Nalikuyoobweenda kaya kung’anda yakwe, ulikwiinda aakati kabantu biingi alubo ulikuyeeya atala akukomba zibumbwa kuvulide loko mu-Uri. Zilagambya kuti bukombi bwakubeja bwakali bwazula munyika kuzwa muchiindi chaNowa.

2 Nowa wakafwa kakusyeede minyaka iibili kuti Abbramu azyalwe. Chiindi Nowa ampuli yakwe nibakazwa mubwaato Zambangulwe nilyakamana, Nowa wakapa chipayizyo kuli Jehova Leza alubo Jehova wakachita chizuminano anguwe kabelesya fulichoongo. (Matl. 8:20; 9:12-14) Aachiindi eecho, kwakali bukombi bumwi biyo, bukombi busalala. Pesi nikwakayinda minyaka myiingi kuzwa Nowa naakazwa mubwaato, bantu bakavula munyika alubo bukombi busalala bwakanyonganizigwa. Bantu bakali kukomba baleza bakubeja. Nikuba wisi wa-Abbramu Tera, anguwe wakali kukomba zibumbwa alubo kuyeeyelwa kuti wakali kuzipanga biya.​—Jos. 24:2.

Niinzi chakapa kuti Abbramu abe chikozyano chibotu chakuba aalusyomo lusimide?

3. Mbuubuli buntu bubotu Abbramu mbwaakalaabo alubo twiiyaanzi?

3 Abbramu wakalisiyene abantu bamuchiindi chakwe, akaambo kakuti wakali aalusyomo muli Leza. Mwaapostoli Pawulu wakazulwidwa kwaamba kuti Abbramu ‘nguwisi wabantu boonse bali aalusyomo.’ (Bala Baroma 4:11.) Atubone kuti niinzi chakapa kuti Abbramu abe aalusyomo akuti chikozyano chakwe nga chilatugwasya biyeni kuti tube aalusyomo.

Kwakali Biyeni Kubelekela Jehova Zambangulwe Nilyakayinda?

4, 5. Kweelede kuti ngwani wakayiisya Abbramu atala aJehova alubo nkamboonzi nitukonzya kuyeeya oobo?

4 Ngwani wakagwasya Abbramu kuti ayiye atala aJehova Leza? Tulizi kuti Jehova wakachili aabakombi basyomeka aanyika mumazuba a-Abbramu. Umwi wabo wakali Shemu. Nikuba kuti Shemu taakali mwana wakusaanguna waNowa pesi chiindi chiingi nguwe uusaanguna kwaambwa. Amwi akaambo kakuti Shemu wakali aalusyomo lusimide. b Zambangulwe kalili lyayinda, Nowa wakaamba Jehova kuti “Leza wa Semu.” (Matl. 9:26) Shemu wakali kulemeka Jehova kuswaanizya abukombi busalala.

5 Abbramu wakaponaamwi na aShemu? Kweelede kuti bakaponaamwi. Yeeya Abbramu kachili mulombe. Yeeya kuti wakabotelwa biyeni kwiiya atala akuti sianyinakulu wakabona zintu zyakachitika muminyaka iili 400 yakali yayinda. Shemu wakabona zintu zisiyene-siyene ziswaanizya zibi zyakali kuchitika Zambangulwe kalitanachitika, Zambangulwe lyakanyonyoona bantu bakali kuchita zibi akusalazya nyika, bantu kabali kuvula munyika yoonse alubo wakabona kupapila kwaNimrodi kuNgazi yaBbabbelo. Chiindi Jehova naakanyongania mulaka kuNgazi yaBbabbelo, Shemu wakayinkilila kunembo kasyomeka. Eezi zyakapa kuti we ampuli yakwe bayinkilile kunembo kwaambuula mulaka wakali kwaambuulwa muchiindi chaNowa. Mpuli eeyi yakali kuswaanizya a-Abbramu. Zilaantanganana kuti Abbramu wakali kumulemeka Shemu. Alubo Abbramu aShemu bakaponaamwi kwachiindi chilamfu. Nkinkaako, kweelede kuti Abbramu wakayiya atala aJehova kuzwa kuli Shemu.

Abbramu wakakaka kukomba zibumbwa kwakali kuchitwa aabantu biingi mu-Uri

6. (a) Abbramu wakatondeezya biyeni kuti wakayiya zyiingi kuzwa kuZambangulwe (b) Abbramu aSarayi bakali kupona buumi buli biyeni?

6 Kweelede kuti Abbramu naakamvwa atala aZambangulwe wakamvwisisisya kuti nkamboonzi Jehova naakalyeeta. Wakeezya anzila zyoonse kweenda aaJehova mbuli mbaakachita Nowa. Eezi zyakapa kuti Abbramu ataliswaanizyi mukukomba zibumbwa akuti asiyane abantu baku-Uri kuswaanizya abamwi bamumpuli yakwe. Mukuya kwachiindi, wakazookwata mwanakazi wakali mubotu uutegwa Sarayi. c Sarayi taakali mubotu chiwa kupela pesi wakali aalusyomo lusimide muli Jehova. Nikuba kuti teebakalikwe mwana pe pesi bakali kubotelwa kubelekela Jehova a-Abbramu, mpawo bakazoobweza mujwa wa-Abbramu wakatalikwe bazyali uutegwa Loti kuti bakkalaawe.

7. Batobeli baJesu nga balachitobelezya biyeni chikozyano cha-Abbramu?

7 Abbramu taakwe naakaleka kukomba Jehova akutalisya kukomba zibumbwa. Abbramu aSarayi bakalilipedelede kukkala kabasiyene abantu baku-Uri bakali kukomba zibumbwa. Kuti tube aalusyomo lusimide, tweelede kutobelezya chikozyano chabo. Tweelede kulipeda kukkala katusiyene abamwi bantu. Jesu wakaamba kuti basikwiiya bakwe ‘tabali banyika pe.’ Eezi zyakali kuyoopa kuti bazondwe aabantu. (Bala Johane 15:19.) Kuti bamumpuli yako naakuti bantu bamuchilawu chanu kabali kukukazya akaambo kakuti wakasala kukomba Jehova, yeeya kuti tuli aawulikke pe. Ulikutobelezya chikozyano cha-Abbramu aSarayi bakasala kweenda aaJehova.

“Kozwa Mucisi Cako”

8, 9. (a) Niinzi chigambya loko Abbramu nchaakabona? (b) Nguuli mulumbe Jehova ngwaakabuzya Abbramu?

8 Limwi zuba Abbramu wakabona chintu chakamugambya loko. Wakatambula mulumbe uuzwa kuli Jehova Leza. Bbayibbili talitubuzyi zyiingi pe atala akuti wakawutambula biyeni mulumbe ooyo. Pesi litubuzya kuti “Leza wabulemu” wakalibonia kumwaalumi ooyu uusyomeka. (Bala Milimu 7:2, 3.) Kweelede kuti kwiinda mungilozi Abbramu wakabona bulemu bwaMwaami wabubumbo boonse. Yeeyela mbaakabotelwa Abbramu kubona musiyano uuliwo aakati kaLeza uupona azibumbwa zitaponi zyakali kukombwa abantu bamu-Uri.

9 Mulumbeenzi Jehova ngwaakabuzya Abbramu? Jehova wakamubuzya kuti: “Kozwa mucisi cako, usiye basazinyoko akuunka kucisi nconditiikutondezye.” Jehova taakamubuzya pe kuti nkuukuli nkwaakeelede kwiinka pesi wakamubuzya kuti wakali kuyoomutondeezya. Chakusaanguna, Abbramu wakeelede kusiya dolopo lyakulimbabo ababbululu bakwe. Kweendelana aziyanza zyakuMiddle East, mpuli yakali kuyandikana loko zyakuti bakali kubona kusiya babbululu akuyookkala kundawu iili kule kachili chintu chibi loko kwiinda lufu.

10. Nkamboonzi Abbramu aSarayi nibakeelede kulipeda kuti bakonzye kusiya muunzi wa-Uri?

10 Kusiya muunzi wakulimbabo kwakali kuyanda kulipeda kupati, nkaambo muunzi wa-Uri wakali muunzi wakanotede loko. (Langa kabbokesi kati “ Muunzi Abbramu aSarayi Ngubakasiya.”) Zintu zyakavunkununwa zitondeezya kuti maanda aku-Uri akali mapati alubo aakali atwaanda twiingi twakali kubelesegwa aabamuni muunzi ababelesi babo. Bakali kulubamba kabotu lubuwa alubo bakali kuluyakila. Muunzi ooyu wakali aamaanzi miingi loko aakali kubelesegwa zintu zisiyene-siyene mbuli kunywa azimwi. Mutalubi kuti Abbramu wakazwa mu-Uri kali wakomena. Kweelede kuti wakali waba aaminyaka iili kuma70 mpawo Sarayi wakali aaminyaka iili kuma60. Zilaantanganana kuti Abbramu wakali kuyanda kuti Sarayi amvwe kakwabilidwe alubo kali kujana zintu zyoonse mbuli mbubayanda baalumi bayanda banakazi babo. Amuyeeye kabali kwaambuula atala akuti beelede kuzwa mumuunzi wa-Uri, mibuzyo njibakalaayo azintu zyakali kubakataazya mumoyo. Kweelede kuti Abbramu wakabotelwa loko kubona Sarayi kazumina kuti bachite mulimu ooyu wakali muyumu. Mbuli Abbramu, Sarayi wakali kulipeda kusiya muunzi wabo wakali mubotu loko.

11, 12. (a) Niinzi nzibakeelede kulibambila akusala ba-Abbramu kabatanazwa mumuunzi wa-Uri? (b) Kujana wabupandulula biyeni buzuba mbubakanyampuka Abbramu aSarayi?

11 Akaambo kakuti bakasala kulonga Abbramu aSarayi bakali aazintu zyiingi nzibakeelede kuchita. Bakeelede kulongela zintu akulibambila nzibakali kuyooswaana kunembo. Bakeelede kusala zintu nzibakeelede kubweza anzibakeelede kusiya. Kwiinda zyoonse bakali kuyoochita biyeni abamumpuli yabo? Bakali kuyoochita biyeni atala awisi wa-Abbramu Tera, wakali wachembaala? Bakasala kuti bayinkaawe mpawo kabali kumusanina. Kweelede kuti Tera wakazuminana aamuzeezo ooyo amoyo woonse nkaambo Bbayibbili lyaamba kuti nguwe wakazwa ampuli yakwe mu-Uri. Zilaantanganana kuti Tera wakali wasiya kukomba zibumbwa. Mujwa wa-Abbramu Loti, anguwe wakayinkaamwi ambabo.​—Matl. 11:31.

12 Kumamanino, buzuba bwakunyampuka bwakasika. Yeeya bantu abanyama kababungene aanze aamuunzi wa-Uri. Nkamela amadonki zyakali zyanyampula kale zibbudu, zivuubwa, babelesi ampuli ya-Abbrahamu bakali babungana boonse aanze kabali kulindila kuti banyampuke. d Kweelede kuti bantu boonse bakali kulanga Abbramu kabalindila kuti ababuzye kuti, ‘Tweende.’ Kumamanino bakazoonyampuka basiya muunzi wa-Uri kukabe kutamani.

13. Bakombi baJehova mazubaano batondeezya biyeni muuya uuli mbuli ngwaakatondeezya Abbramu aSarayi?

13 Bakombi baJehova biingi mazubaano balikulongela kumasena aayanda basikupupulula biingi. Bamwi bayiya imwi milaka kuchitila kuti bachite zyiingi mumulimu wakukambawuka. Alubo bamwi balikusala kuti babelesye zimwi nzila zyakukambawuka nzibatazibide pe. Kusala kuli boobo kuyanda kulipeda kusiya zimwi zintu abuumi bulikabotu mbubazibilide. Zilabotezya kubona bakwesu abachizi kabatondeezya muuya uuli boobo ngwaakalaawo Abbramu aSarayi. Kuti twatondeezya lusyomo tunooli aachoonzyo chakuti Jehova uyootupa zintu zyiingi kwiinda nzitumupa. Jehova taleki pe kubalongezya bantu batondeezya lusyomo. (Heb. 6:10; 11:6) Wakamulongezya na Abbramu?

Kuzubuka Mulonga waFirate

14, 15. Lwakali biyeni lweendo lwaba-Abbramu kuzwa ku-Uri kusika kuHarani alubo kweelede kuti nkamboonzi Abbramu naakasala kuti bayimikile kuHarani?

14 Mukuya kwachiindi Abbramu abantu mbaakalaabo bakazibila kukkala kabali mulweendo. Tulakonzya kuyeeya Abbramu aSarayi kabatantide nkamela mpawo mukuya kwachiindi baseluka beenda aamawulu kabayoobwaambuula kumwi kabali kusabilwa aamilangu amahanisi abanyama. Mukuya kwachiindi bamwi bakatazibide kukkala kabali mulweendo bakazoozibila kwiimikizya matente akwaadilisya akugwasya Tera iwakali wachembaala kuti akkale kabotu aajulu aankamela naakuti aadonki. Bakatozya kunyika nkwiili kububbila kabali kutobelezya mulonga waFirate. Mazuba akali kuyabweenda alubo bakayinkilila kunembo alweendo lwabo.

15 Nibakeenda musinzo uulampa makkilomita aali 960, bakasika mumuunzi waHarani. Muunzi uuzibinkene loko alubo mpawo aapambukana migwagwa iizwa kubuzwezuba akububbila iibelesegwa aabasikuuzya. Bakayimikila kuHarani. Kweelede bakayimikila akaambo kakuti Tera wakali wachembaala zyakuti taakachili kukonzya pe kweenda.

16, 17. (a) Nchiichili chizuminano chakabotezya Abbramu? (b) Jehova wakamulongezya biyeni Abbramu chiindi naakali kuHarani?

16 Mukuya kwachiindi Tera wakazoofwa kali aaminyaka iili 205. (Matl. 11:32) Abbramu wakawumbulizigwa chiindi Jehova naakazoowambuulaawe. Wakayindulula malayilile ngaakamubuzizye kachili mu-Uri alubo wakazooyungizya chisyomezyo chakuti Abbramu wakali kuyooba “cisi cipati” akuti bantu bamunyika yoonse bakali kuyoojana zilongezyo kwiinda mulinguwe. (Bala Matalikilo 12:2, 3.) Abbramu wakabotelwa loko akaambo kachisyomezyo chaLeza alubo wakabona kuti wakeelede kwiinkilila kunembo alweendo lwakwe.

17 Naakazwa kuHarani, Abbramu wakali waba aazintu zyiingi nzyaakeelede kulongela nkaambo Leza wakali wamulongezya. Bbayibbili litondeezya kuti Abbramu naakazwa kuHarani wakabweza “azintu zyoonse nzyobakajisi kubikkilizya ababelesi mbobakaba aambabo mu Harani.” (Matl. 12:5) Kuti abe chisi chipati, Abbramu wakeelede kuba aazintu zyakumubili, babelesi ang’anda. Teechiindi choonse pe Jehova nalongezya babelesi bakwe kwiinda mukupa kuti banote, pesi ulabapa zyoonse nzibayanda kuti bazuzikizye kuyanda kwakwe. Eezi nzizyo zyakapa kuti Abbramu akonzye kuzulwida nkamu yabantu kunyika njaatakazi pe.

Kusiya buumi bubotu mu-Uri kwakapa kuti Abbramu aSarayi baswaane buyumu-yumu

18. (a) Ndiilili nikwakachitika chintu chiyandikana loko kuli Abbramu chiswaanizya Jehova mbabeendelezya bantu bakwe? (b) Nziizili zimwi zintu ziyandikana loko zyakazoochitika muNisani 14 mukuya kwachiindi? (Langa kabbokesi kati “ Buzuba Buyandikana Loko Kubakombi BaLeza.”)

18 Nikwakayinda chiindi, bakayinkilila kunembo alweendo lwabo kuzwa kuHarani kuya kuKkakkemishi. Kweelede kuti bantu biingi bali mulweendo nkuko nkubakali kuzubukila mulonga waFirate. Alubo kweelede kuti kundawu eeyi nkuko kwakachitika chintu chiyandikana loko kuli Abbramu chiswaanizya Jehova mbabeendelezya bantu bakwe kuzwa chiindi. Abbramu abantu mbaakalaabo bakazubuka mulonga waFirate muNisani 14, 1943 B.C.E. (Kul. 12:40-43) Kubbazu lyakumusanza lyandawu eeyi, nkuko kwakali nyika Leza njaakasyomezya Abbramu. Mubuzuba oobo chisyomezyo chaLeza nchaakabuzizye Abbramu chakasaanguna kubeleka.

19. Chisyomezyo chaLeza chakali kuswaanizyaanzi alubo kweelede kuti Abbramu wakayeeya atalaanzi?

19 Abbramu wakayinkilila kunembo kweenda kaya kubbazu lyakumusanza alubo bakayimikila aafwiifwi amisamu yaMore aafwiifwi akuShekkemu. Mpawo Abbramu wakatambula mulumbe wakali kuzwa kuli Jehova. Aachiindi eechi, Jehova wakamusyomezya atala alunyungu naakuti bana bakali kuyookkala munyika eeyo. Abbramu wakayeeya atala abupolofita bwaJehova na bwakaambwa mumuunda wa-Edeni bwakali kwaamba kuti kwakali kuyooba lunyungu lwakali kuyoonununa bantu? (Matl. 3:15; 12:7) Amwi. Alubo wakasaanguna kumvwisisisya kuti wakali aachipanzi mukuzuzikizigwa kwamakanze aaLeza atala abantu.

20. Abbramu wakatondeezya biyeni kuti wakali kuchilumba chilongezyo Jehova nchaakamupede?

20 Abbramu wakali kuchilumba loko chilongezyo Jehova nchaakamupede. Chiindi naakali kuzyunguluka munyika yaKkenani wakali kuchenjelela nkaambo yakachili kukkalwa abantu bamuKkenani. Abbramu wakayimikila wayakila Jehova zipayililo. Chimwi wakachiyakila aafwiifwi aamisamu yaMore alubo chimwi aafwiifwi akuBbeteli. Wakakomba kuli Jehova kali kumulumba kazizwa aansi aamoyo chiindi naakali kuyeeyesesya atala alunyungu ndwaakali kuyoobaalo. Kweelede kuti wakali kubakambawukila basimayakilane bakwe. (Bala Matalikilo 12:7, 8.) Nikuba oobo, lusyomo lwa-Abbramu lwakachili kuzoosunkwa muchiindi chilikunembo. Pesi Abbramu taakwe naakayeeya buumi bubotu azintu zibotu nzyaakasiya ku-Uri pesi wakali kuyeeyesesya atala azintu zilikunembo. Lugwalo lwa Mahebberu 11:10 nilwaambuula atala a-Abbramu lwaamba kuti: “Wakali kulindila muunzi uuli aantalisyo zyachoonzyo, ooyo wakabambwa akuyakwa aaLeza.”

21. Nzituzi atala aBwaami bwaLeza zisiyene biyeni anzyaakazi Abbramu alubo ukanzide kuchitaanzi?

21 Swebo tubakombi baJehova mazubaano tuzi zintu zyiingi kwiinda nzyaakazi Abbramu atala amuunzi wakukozyanisya, chaamba Bwaami bwaLeza. Tulizi kuti Bwaami bwaLeza bulikweendelezya lino kujulu akuti lino-lino buzoomaninsya bubi boonse bulimunyika. Alubo tulizi kuti mwana walunyungu lwa-Abbramu lwakasyomezegwa, Jesu Kkristu ulikweendelezya muBwaami bwaLeza. Tulaachilongezyo chakuzoobona Abbramu aazoobusigwa. Nazoobusigwa uzoomvwisisisya zyiingi loko atala achisyomezyo chaLeza. Ulayanda na kubona zisyomezyo zyaLeza zyoonse kazili kuzuzikizigwa? Yezya anzila zyoonse kuti uchite mbuli mbaakachita Abbramu. Baamuuya wakulipeda, kuswiilila akukomba kulikulumba Jehova akaambo kachilongezyo nchatupede. Chiindi nwaanootobelezya Abbramu “wisi wabantu boonse bali aalusyomo,” anduwe uyooba ndeendaako.

a Nikwakayinda minyaka myiingi, Leza wakazoochincha zina lya-Abbramu akumupa lyakuti Abbrahamu lyaamba kuti “Wisi Wamisyobo Myiingi.”​—Matl. 17:5.

b Munzila iikozyenie, Abbramu anguwe chiindi chiingi nguwe uusaanguna kwaambwa nikuba kuti taakali mwana waTera wakusaanguna.

c Mukuya kwachiindi Leza wakazoochincha zina lyaSarayi akumupa lyakuti Sara lyaamba kuti “Namalelo.”​—Matl. 17:15.

d Bamwi basikulanga-langa makani aamuBbayibbili balazumbuuzya kuti nkamela zyakali kuvubwa muchiindi cha-Abbramu. Nikuba oobo, tabakwe bukamboni busimide atala akuzumbuuzya kwabo. Bbayibbili lyaamba twiingi kuti nkamela zyakali aakati kabanyama mbaakavubide Abbramu.​—Matl. 12:16; 24:35.