1, 2. (a) Mweenzu wakamujuzya biyeni Mariya? (b) Nchiichili chiimo Mariya nchaakaswaana?

 MARIYA wakajula meso kagambide chiindi mweenzu naakanjila mung’anda. Taakali kuyanda kubona wisi pe naakuti banyina. Pesi wakali kuyanda kubona nguwe. Mariya wakazibona kuti mweenzu ooyu taakali kuzwa muNazareta pe nkaambo kadolopo aaka kakali kaniini zyakuti kwakali kuuba kubona umwi muntu kuti mweenzu, alubo mwaalumi ooyu wakalisiyene abamwi. Wakajuzya Mariya munzila njatakazibide pe. Wakati: “Wapona iwe nuulongezedwe? Jehova ulaanduwe.”​—Bala Lukka 1:26-28.

² Bbayibbili lyaamba kuti Mariya wakali mwana waHeli, wakuNazareta iili muGalili. Bbayibbili lisaanguna kwaambuula atala anguwe chiindi naakali muchiimo chiyumu chakali kuyanda kuti asale. Wakali wasyomezegwa kukwatwa aJosefa, mwaalumi wakali mubezi, wakatanotede pe pesi wakali aalusyomo lusimide. Eezi zyakali kutondeezya buumi mbwaakali kuyoopona kunembo Mariya. Wakali kuyoopona buumi buuba kalikugwasya Josefa kuchita imwi milimu akukomezya bana babo kabalaamwi. Pesi zintu zyakachincha mukulaba kwaliso. Kwakasika umwi mweenzu wakamubuzya atala amulimu ngwaakali wapegwa aaLeza. Mulimu ooyu wakali kuyoochincha buumi bwakwe.

3, 4. Kuti tumuzibe kabotu Mariya, niinzi nzitweelede kuyumbila aambali, alubo niinzi nzitweelede kubikkila maanu?

³ Bantu biingi balagamba kuti Bbayibbili talyaambuuli zintu zyiingi pe atala aMariya. Lyaamba zintu ziche loko atala ambaakakomezegwa, buntu bwakwe alubo taakwe nzilyaamba pe atala ambaakali kuboneka. Pesi ziche nzizeezyo nzilyaamba, zilatugwasya kubona kuti Mariya wakali muntu uulibiyeni.

⁴ Kuti tumuzibe kabotu Mariya, tatweelede kubikkila maanu pe kunjiisyo zisiyene-siyene zyaambwa aazikombelo zyiingi atala amwanakazi ooyu. Tweelede kuziyumbila aambali njiisyo zisiyene-siyene nzibamupandululaazyo mwanakazi ooyu, alubo tatweelede kuzibikkila maanu pe njiisyo zyazikombelo zyakubeja zisumpula mwanakazi ooyu wakali kulibombya. Njiisyo eezi ziswaanizya njiisyo yakuti “Mbayina aaLeza” ayakuti “Namalelo Wakujulu.” Pesi tweelede kubikkila maanu  kuzintu nzilyaamba Bbayibbili atala anguwe. Litubuzya kuti wakali aalusyomo akuti ngatulamutobelezya biyeni.

5. (a) Twiiyaanzi kunzila Mariya njaakachitaayo chiindi Gabbriyeli naakamujuzya? (b) Nchiichili chiiyo chiyandikana loko nchitwiiya kuzwa kuli Mariya?

⁵ Mweenzu wakaswaya Mariya teemuntu wakali kulya mayila pe. Yakali ngilozi iitegwa Gabbriyeli. Chiindi niyakayita Mariya kuti “nuulongezedwe,” Mariya “wakakataazikana loko” anzila njiyakamujuzyaayo nkaambo taakayizibide pe. (Lk. 1:29) Uulongezedwe aangwani? Mariya taakwe naakali kulangilila kulongezegwa aamuntu pe. Pesi ngilozi yakali kwaambuula atala akulongezegwa aaJehova Leza. Nikuba kuti Mariya wakali kuyanda kulongezegwa aaJehova, taakwe naakali kulyuuma aakaango kayeeya kuti Jehova wakali wamulongezya kale. Chikozyano chaMariya chituyiisya kuti tweelede kubeleka biya kuti Jehova atulongezye alubo tatweelede kulisumpula pe katuyeeya kuti wakatulongezya kale. Leza ulabazonda aabo balisumpula pesi ulabayanda aabo balibombya.​—Jak. 4:6.

6. Nguuli mulimu Mariya ngwaakapegwa aangilozi?

⁶ Mariya wakeelede kulibombya nkaambo ngilozi yakamubuzya atala amulimu mupati loko. Yakamupandulwida kuti wakali kuzoozyala mwana wakali kuzooba muntu mupati loko, uuyandikana loko kwiinda bantu boonse. Gabbriyeli wakaamba kuti: “Jehova Leza uzoomupa chuuno chabwaami chaDavida wisi, alubo uzooba Mwaami uutazooyendelezye bamung’anda yaJakkobo kukabe kutamani alubo Bwaami bwakwe tabukamani pe.” (Lk. 1:32, 33) Mariya wakalichizi chisyomezyo Leza nchaakali wapanga aaDavida muminyaka iili 1 000 yakali yayinda chakuti umwi walunyungu lwakwe wakali kuyooba mwaami kukabe kutamani. (2 Sam. 7:12, 13) Nkinkaako, mwana waMariya wakali kuzooba Mesiya ooyo bakombi baLeza ngubakali kulindila kwaminyaka myiingi loko.

7. (a) Mubuzyo waMariya utondeezya kuti wakali biyeni? (b) Bachikula mazubaano bayiyaanzi kuzwa kuli Mariya?

⁷ Kwiinda zyoonse, ngilozi yakabuzya Mariya kuti mwana uyootegwa “Mwana waSijulu Lyamajulu.” Zyakali kuyoochitika biyeni kuti muntu uulya mayila atumbuke mwana waLeza? Zyakali kuyoochitika biyeni kuti Mariya atumbuke mwana? Nisimpe wakali wasyomezegwa kukwatwa aaJosefa pesi aachiindi eechi teebakalinakwatana pe. Mariya wakabuzya ngilozi eeyi mumajwi aali aantanganana aakuti: “Ani eezi zizoochitika biyeni nkaambo tandinoona aamwaalumi pe?” (Lk. 1:34) Mwabona na kuti Mariya wakaamba aantanganana kuti uchili nakalindu katakwe bweeme pe? Eezi zitondeezya kuti wakali kulidunda  akaambo kakuti ngunakalindu. Mazubaano, bachikula biingi ngabaleka kulijata akusiya bunakalindu bwabo alubo ngabaseka aabo balijata bachili banakalindu. Nyika yakachincha pesi Jehova tanachincha pe. (Malk. 3:6) Mbuli mbaakabede muchiindi chaMariya, ulabayanda aabo baswiilila milawu yakwe yakulijata.​—Bala Mahebberu 13:4.

8. Mariya wakali kuzoomuzyala biyeni mwana wakatalikwe chibi, kakuli we wakali aachibi?

⁸ Nikuba kuti Mariya wakali mukombi waLeza uusyomeka, pesi wakali aachibi. Zyakali kuyoochitika biyeni kuti atumbuke Mwana waLeza wakatalikwe chibi? Gabbriyeli wakamupandulwida kuti: “Muuya uusalala uzooza aalinduwe alubo manguzu aaSijulu Lyamajulu azookuvumba. Nkinkaako, mwana ngutazoozyale uzootegwa uusalala, Mwana waLeza.” (Lk. 1:35) Ziliwo nzyakuti, bantu basiila bana babo kutasalala naakuti chibi. Muchiimo eechi, Jehova wakali kuzoochita chigambyo chipati loko. Wakali kuzoolonzya buumi bwaMwanaakwe akububikka mwida lyaMariya. Alubo nguzu zyakwe naakuti muuya uusalala wakali ‘kuzooba aaMariya’ akumukwabilila kuti atatabukizyi mwana chibi. Mariya wakachisyoma na chisyomezyo changilozi? Wakasandula biyeni?

9. (a) Nkamboonzi kuzumbuuzya kwabasikukazya atala ankani yaMariya nikutali kwachoonzyo? (b) Gabbriyeli wakalusimya biyeni lusyomo lwaMariya?

⁹ Basikukazya, baswaanizya basikulanga-langa zyabukombi, tabasyomi pe kuti nakalindu ulakonzya kutumbuka mwana. Nikuba kuti baliyiide pesi balikukachilwa kumvwisisisya kasimpe kali aantanganana. Gabbriyeli wakaamba kuti “zintu zyoonse nzyaamba Leza zilachitika.” (Lk. 1:37) Mariya wakaazumina majwi akaambwa aaGabbriyeli kuti ngachoonzyo nkaambo wakali musimbi uuli aalusyomo lusimide. Lusyomo lwakwe teelwakali lwachisyome-syome kupela pe. Mbuli zichitwa aamuntu uuyeeya kabotu, Mariya wakali kuyanda bukamboni bwakali kupa kuti lusyomo lwakwe lusime. Gabbriyeli wakalilibambilide kumubuzya bumwi bukamboni. Wakamubuzya atala awumwi bbululu wakwe muchembele Elizabbeti, wakazibinkene kuti taakali kuzyala. Leza wakali wachita chigambyo kwiinda mukumugwasya kuti aminte.

10. Nkamboonzi nizili aantanganana kuti Mariya wakali kuyoowa akuti wakali kuzooswaanana aabuyumu-yumu akaambo kamulimu ngwaakali wapegwa?

¹⁰ Mariya wakeelede kuchitaanzi? Wakali wapegwa mulimu alubo wakali waba aabukamboni butondeezya kuti Leza wakali kuyoozichita zyoonse zyakali zyaambwa aaGabbriyeli. Zili aantanganana kuti Mariya wakali kuyoowa alubo mulimu ooyu wakali kuyoopa kuti aswaanane aabuyumu-yumu. Chakusaanguna, wakeelede kuyeeyesesya atala akusyomezegwa kukwatwa nkwaakali wachitwa aaJosefa. Bakali kuzookwatana na chiindi Josefa naakali kuzooziba kuti Mariya ulaada? Chachibili nchakuti mulimu ngwaakali wapegwa wakali mulemu loko. Wakeelede kunyampula chilenge chaLeza chiyandikana loko kwiinda zilenge zyoonse, nkukwaamba Mwanaakwe ngwayandisya. Wakeelede kumulangania  naakachili mwana muniini akumukwabilila kunyika eeyi mbi. Nisimpe, wakali mulimu muyumu loko!

11, 12. (a) Bamwi baalumi bakachita biyeni chiindi nibakapegwa milimu miyumu aLeza? (b) Nzila Mariya njaakamusandulaayo Gabbriyeli itondeezya kuti wakali aabuntu buli biyeni?

¹¹ Bbayibbili litondeezya kuti nikuba bakombi baLeza basimide alubo bakali kusyomeka, chimwi chiindi bakali kuwaya-waya kutambula mulimu ngubakali bapegwa aaLeza. Muchikozyano, Mozesi wakaamba kuti taakali kukonzya pe kwaambuula kabotu akuti taakali kukonzya pe kuti abe simwiimaakati waLeza. (Kul. 4:10) Jeremiya wakaamba kuti wakachili “mwana muniini,” nkinkaako, wakabonaanga taakali kukonzya pe kubeleka mulimu ngwaakali wapegwa aaLeza. (Jer. 1:6) Alubo Jona wakachija mulimu ngwaakali wapegwa. (Jon. 1:3) Kutegwani aMariya?

¹² Majwi aaMariya akali kutondeezya kuti wakali kulibombya akuswiilila, buntu buyandikana kubantu boonse basyomeka. Wakabuzya Gabbriyeli kuti: “Bona! Ime ndili muzike waJehova! Azichitike kweendelana ambwaamba.” (Lk. 1:38) Muzike wakali kubeleka mulimu uulangililwaansi loko alubo buumi bwakwe bwakali mumaanza aasimalelaakwe. Oobu mbubo mbaakalibona Mariya kuli Simalelaakwe Jehova. Mariya wakalizi kuti wakalikwabilidwe mumaanza aaJehova, nkaambo ulasyomeka kulibaabo basyomeka akuti wakali kuyoomulongezya kuti wachita zyoonse nzyaakali kukonzya mumulimu ooyu wakali muyumu loko.​—Int. 18:25.

13. Chikozyano chaMariya chitugwasya biyeni kuti Leza watupa mulimu ngutubonaanga muyumu akuti tatuukonzyi pe?

¹³ Chimwi chiindi Leza nga watupa milimu njitubonaanga miyumu loko akuti tatwiikonzyi pe. Mujwi lyakwe muli twaambo twiingi loko tutupa kuti tumusyome akuti tulibikke mumaanza aakwe mbuli mbaakachita Mariya. (Tus. 3:5, 6) Tuyoochita mbubo na? Kuti twachita oobo, uyootulongezya kwiinda mukutupa twaambo tupa kuti lusyomo lwesu lusime mulinguwe.

14, 15. (a) Jehova wakamulongezya biyeni Mariya chiindi naakaswaya Elizabbeti aZekkariya? (b) Majwi aaMariya ajanika muli Lukka 1:46-55 atondeezyaanzi atala anguwe?

¹⁴ Majwi aaGabbriyeli aakali atala a-Elizabbeti aakali kuyandikana loko kuli Mariya. Ngwani mwanakazi munyika yoonse wakali kukonzya kuchimvwisisisya kabotu chiimo chaMariya? Mariya wakaya kuchisi chaJuda chakali muzilundu, lweendo lwakali kweendwa mazuba aatatu naakuti aane. Naakanjila mumuunzi wa-Elizabbeti aZekkariya  mupayizi, Jehova wakamulongezya Mariya kwiinda mukumupa bumwi bukamboni bwakasimya lusyomo lwakwe. Elizabbeti naakamvwa majwi aaMariya aakumujuzya, mpawo-mpawo mwana wakali mwida lyakwe wakasaanguna kuputuuka. Wakazula muuya uusalala mpawo wakaamba Mariya kuti ‘mbanyina aaMwaami wakwe.’ Leza wakayubunwida Elizabbeti kuti mwana waMariya wakali kuzooba Mwaami, Mesiya. Kuyungizya waawo, wakazulwidwa kuti alumbayizye Mariya akaambo kakusyomeka akuswiilila kwiinda mukwaamba kuti: “Ulabotelwa anguwe ooyo uusyoma.” (Lk. 1:39-45) Nisimpe zyoonse Jehova nzyaakasyomezya Mariya zyakali kuzoozuzikizigwa.

¹⁵ Anguwe Mariya wakaambuula. Majwi ngakaamba alilembedwe muBbayibbili. (Bala Lukka 1:46-55.) Ngimajwi malamfu aaMariya aalembedwe  muBbayibbili alubo atondeezya mbaakali kulimvwa. Atondeezya kuti wakali kumulumba akumutembawula Jehova akaambo kachilongezyo nchaakamupa chakuzooba bayina baMesiya. Alubo atondeezya mbulwakasimide lusyomo lwakwe chiindi naakaamba kuti Jehova ulabachesya aabo balisumpula alubo bali aanguzu akuti ulabagwasya aabo balangililwaansi abayanda kumukomba. Kuyungizya waawo atondeezya luzibo ndwaakalaalo. Kuyeeyelwa kuti wakazubulula majwi kuzwa muMagwalo aachiHebberu kwaziindi ziinda ku20. a

16, 17. (a) Mariya aMwanaakwe bakatondeezya buntu buli mbutweelede kutobelezya? (b) Kuswaya Elizabbeti nkwaakachita Mariya kutuyeezya atala achilongezyo chili?

¹⁶ Zili aantanganana kuti Mariya wakali kuyeeyesesya atala aMagwalo. Nikuba oobo, wakazumanana kulibombya, wakazumizya Jwi lyaLeza kuti lyaambuule kutali kuti aambe nzyaakali kuyeeya. Mwanaakwe wakali mwida anguwe wakazooba aamuuya uukozyenie, wakazoowamba kuti: “Zintu nzindiyiisya teezyangu pe, pesi nzizyayooyo wakandituma.” (Joh. 7:16) Tweelede kulibuzya kuti: ‘Ndilalilemeka na Jwi lyaLeza naakuti ndiyandisya mizeezo amaboneno aangu?’ Mariya wakali aamaboneno aalikabotu.

¹⁷ Mariya wakakkala a-Elizabbeti kwamyeezi iisika iitatu. Zili aantanganana kuti bakali kusungwaazyania. (Lk. 1:56) Nkani eeyi yamuBbayibbili itutondeezya mbuchili chilongezyo kuba aabeenzuma bachoonzyo. Kuti twaba aabeenzuma bayanda Jehova Leza, bayootugwasya kuti tusime mubukombi akuti tuswene aafwiifwi anguwe. (Tus. 13:20) Kumamanino, chakazoosika chiindi chakuti Mariya abweede kulimbabo. Wakali kuyoochita biyeni chiindi Josefa naakali kuyooziba kuti uli aada?

18. Niinzi Mariya nchaakabuzya Josefa, alubo Josefa wakachita biyeni?

¹⁸ Mariya taakwe naakalindila kusikila bantu bazoolibone biya da katanabuzya Josefa. Wakeelede kumubuzya. Katanamubuzya pe, kweelede kuti wakasaanguna kuyeeya kuti uyootyeni kumwaalumi ooyu Josefa wakali kuyoowa Leza. Nikuba oobo, Mariya wakayinka mpawo wakamubuzya zyoonse zyakali zyachitika atala anguwe. Amuyeeye kuti, wakakataazikana biyeni Josefa. Wakali kuyanda kumusyoma musimbi wakwe pesi wakali kuyeeya kuti taakali kusyomeka pe kulinguwe. Bbayibbili talyaambi pe kuti niinzi chakasika mumizeezo yakwe akuti wakali kuyeeyaanzi. Pesi litubuzya kuti wakasala kuti amuleke. Muchiindi eecho, kuti bantu basyomezyania kukwatana kwakali mbuli kuti bakwatana kale. Nikuba oobo, Josefa taakali kuyanda pe kumufwisya bweeme kwiinda mukumuleka bantu biingi kabazi. Pesi wakali  kuyanda kumuleka bantu biingi kabatazi pe. (Mt. 1:18, 19) Kweelede kuti zyakamuchisa Mariya kubona mwaalumi ooyu wakali aaluzyalo kali kukataazikana atala achiimo eechi. Mariya taakwe naakali kumusola pe Josefa.

19. Jehova wakamugwasya biyeni Josefa kuti asale kabotu?

¹⁹ Munzila yaluzyalo, Jehova wakagwasya Josefa kung’onzi kuti asale kabotu. Leza wakatuma ngilozi kuti ikabuzye Josefa kuti kuminta kwaMariya kwakachitika munzila yachigambyo. Eezi zyakamulemutuzya Josefa. Josefa wakachita mbuli mbaakachita Mariya kumasaangunino. Wakasala kweendelana ambaakabuzigwa aaLeza. Wakamubweza Mariya kuti abe mwanakazi wakwe mpawo bakalibambila kuti bachite mulimu ooyu uuyandikana loko wakukomezya mwana waLeza.​—Mt. 1:20-24.

20, 21. Bantu bali mulukwatano abaabo bayanda kukwata naakuti kukwatwa bayiyaanzi kuzwa kuli Josefa aMariya?

²⁰ Bantu bakwetene abaabo bayanda kukwata naakuti kukwatwa balakonzya kujana chiiyo chilikabotu kuzwa kumpuli eeyi yakapona minyaka iili 2 000 yayinda. Josefa naakali kubona mwanakazi wakwe kalikubeleka changuzu kumilimu yaang’anda akulangania mwana, kweelede kuti wakali kubotelwa loko kuti malayilile ngaakabuzigwa aangilozi akalikabotu. Alubo kweelede kuti Josefa wakabona mbukuyandikana loko kusyoma Jehova chiindi nitusala zintu zipati. (Int. 37:5; Tus. 18:13) Zili aantanganana kuti Josefa wakali kubikkila maanu akulibombya chiindi naakali kusala zyakuchita mbuli mutwe wampuli.

²¹ Kuyungizya waawo, twiiyaanzi kuzwa kukulipeda kwaMariya kuzumina kukwatwa aaJosefa? Nikuba kuti kwakali kumuyumina Josefa kuti azisyome nzyaakali kwaamba Mariya, Mariya wakalindila kuti Josefa asale nkaambo nguwe wakali kuzooba mutwe wampuli. Eezi zyakamuyiisya chiiyo chilikabotu loko, alubo nchiiyo chilikabotu loko kubanakazi bachiKkristu mazubaano. Zintu zyoonse zyakabachitikila zyakabayiisya chiiyo chakuti kusyomeka akwaambuuzyania kulayandikana.​—Bala Tusimpi 15:22.

22. Josefa aMariya bakatalisya lukwatano lwabo kaluli biyeni, alubo bakali kulangililaanzi?

²² Josefa aMariya bakasaanguna lukwatano lwabo kalusimide loko. Boonse bakali kumuyanda Jehova kwiinda zimwi zintu. Alubo bakali kuyanda kumubotezya Jehova mbuli bazyali bali aaluyando. Nikuba oobo, bakali kulangilila kujana zilongezyo akuswaanana aabuyumu-yumu. Alubo bakali kulangilila kuzookomezya Jesu, ooyo wakali kuzookomena akuba muntu mupati kwiinda bantu boonse munyika.