Skip to content

Skip to table of contents

shabdavli

u a e sa ha ka kha ga gha cha chha ja ta da ta tha da dha na pa fa ba bha ma ya ra la va

u

  • uchi tha:

    bhagti di jagah jo aam taur te kise paharri, paharr ja lokaa duaara banaye tharre ’te hundi si. halanki uchi tha nu kade-kade parmeshwar di bhagti layi vartya janda si, par ihna ziadatar thava ’te jhoothe devtya di bhagti keeti jandi si.​—gin 33:52; 1 raj 3:2; yir 19:5.

  • urim atey tummim:

    eh shayad pathar de hunde san. jado maha pujari ne yahovah di ichha jaan-ni hundi si ja os to izraeel kaum sambandhi ehem savaala de javab janne hunde san, taa oh ihna nu ose tarha vartda si jive gune paaye jande san. maha pujari apne seeneband vich urim atey tummim pa ke pavittar dere vich janda si. laggda hai ki baabliya duaara yarushlam de naash to baad ihna di varto honi band ho gayi.​—kooch 28:30; neh 7:65.

  • omer:

    sukkiya cheeza da ik maap jo lagbhag 2.2 liter da ja efah da dasva hissa hunda si. (kooch 16:​16, 18)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

a

  • ashtaroth:

    canaaniya di ik devi jo baal devte di patni si atey is nu yudh atey janan di devi mannya janda si.​—1 sam 7:3.

  • ashudh:

    is da matlab ho sakda hai sareer di gandgi ja fir naitik asoola nu torrna. par bible vich aksar eh shabd os cheez nu darsaunda hai jo moosa de kanoon mutabak manzooryog ja shudh nahi hundi. (levi 5:2; 13:45; ras 10:14; af 5:5)​—shudh dekho.

  • akhaya:

    masihi yoonani likhta vich dakhni yoonan da romi prant jis di rajdhani kurinthus si. akhaya vich sara peloponnese atey yoonan da vichkarla hissa vi aaunda si. (ras 18:12)​—vadhere jaankari 2.13 dekho.

  • agg chukkan vale karrchhe:

    sone-chandi ja tambe de bhande jo dere atey mandar vich dhoop dhukhaun, bali di vedi to kole hataun atey sone de shamadan de deevya diya jal chukkiya battiya hataun layi varte jande san. ihna nu dhoopdan vi keha janda si.​—kooch 37:23; 2 it 26:19; ib. 9:4.

  • agg di jheel:

    ajehi jagah jithe ‘gandhak naal agg baldi’ hai. eh koi sach-much di jagah nahi hai. is nu “doosri maut” vi keha gaya hai. is vich toba na karan vale paapiya, shaitan, itho tak ki maut te kabar (ja hades) nu vi suttya javega. ik adikh prani, maut atey kabar ’te agg da koi asar nahi hunda. is layi ihna da agg di jheel vich suttya jana dikhaunda hai ki eh koi ajehi jagah nahi hai jithe kise nu hamesha layi tarrfaya janda hai, sago eh hamesha de naash nu darsaunda hai.​—pr 19:20; 20:​14, 15; 21:8.

  • azazel:

    ik ibrani naa jis da shayad matlab hai “memna jo gaaib ho janda hai.” paap mitaun de din azazel layi chunya memna ujaad vich bhejya janda si. eh is gall nu darsaunda si ki kaum ne pichhle saal dauran jo paap keete san, oh ohna paapa nu chukk ke lai janda si.​—levi 16:​8, 10.

  • attal pyaar:

    ibrani shabd “kasad” da anuvad aksar attal pyaar keeta gaya hai. jado koi vafadari, gehre lagaa atey saath nibhaun de pakke irade karke pyaar karda hai, taa os nu attal pyaar kehnde han. ajeha pyaar aksar parmeshwar insaana naal karda hai, par insaana vich vi ajeha pyaar dekhya janda hai.​—kooch 34:6; ruth 3:10.

  • att pavittar:

    eh tambu da atey mandar da andarla kamra hunda si jis vich ikraar da sandook rakhya gaya si. moosa de kanoon anusar att pavittar kamre vich sirf maha pujari nu jaan di ijazat si. oh saal vich sirf ik vaar paap mitaun de din is kamre vich ja sakda si.​—kooch 26:33; levi 16:​2, 17; 1 raj 6:16; ib 9:3.

  • athah kund:

    eh shabd yoonani shabd “abyssos” to aaya hai jis da matlab hai “bahut hi doongha” ja “jis nu napya nahi ja sakda, jis di koi hadd nahi.” eh shabd masihi yoonani likhta vich vartya gaya hai jo kise nu kaid vich rakhe jaan di haalat nu darsaunda hai. is shabd da matlab kabar vi hai, par hor koi matlab vi ho sakda hai.​—luka 8:31; rom 10:7; pr 20:3.

  • adar:

    baabel di gulami to baad yahudiyaa de pavittar calendar de 12ve mahine atey aam calendar de 6ve mahine da naa. eh farvri de adh to march de adh tak chalda si. (ast 3:7)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • adom:

    isaac de puttar esaau nu ditta gaya ik hor naa. esaau (adom) de vansh ne seir ilake ’te kabza kar lya jo mrit sagar atey akaba di khaarri de vichkar paharri ilaka hai. eh ilaka adom de naa naal jaanya janda si. (ut 25:30; 36:8)​—vadhere jaankari 2.3 te 2.4 dekho.

  • apaar kirpa:

    jis yoonani shabd da anuvad apaar kirpa keeta gaya hai, os da mukh matlab hai koi gall ja cheez jo mann nu changi laggdi hai te dil nu moh laindi hai. eh shabd aksar khushi ja pyaar naal ditte tohfe layi vartya janda hai. jithe parmeshwar di apaar kirpa di gall keeti jandi hai, uthe is shabd da matlab hai ajeha tohfa jo parmeshwar khulle dil naal dinda hai te badle vich kujh lain di umeed nahi rakhda. is layi “apaar kirpa” shabda to pata laggda hai ki parmeshwar insaana nu jo kujh dinda hai, bahutat vich dinda hai, ohna nu behisaba pyaar karda hai atey ohna ’te kirpa karda hai. is yoonani shabd da anuvad “meher” atey “pyaar naal ditta daan” vi keeta gaya hai. (luka 2:40; 1 kur 16:3) apaar kirpa na kamayi ja sakdi hai te na hi koi is de yog bann sakda hai. jo vi kise ’te apaar kirpa karda hai, oh apni darya-dili karke hi karda hai.​—2 kur 6:1; af 1:7.

  • abdon:

    ibrani vich “aev-don” shabd da matlab hai “vinash.” is da matlab “vinash di jagah” vi ho sakda hai. eh shabd puraniya ibrani likhta vich kull panj vaar aaunda hai te chaar vaar is shabd da sambandh kabar ja maut naal jorrya janda hai. (zab 88:11; ay 26:6; 28:22; kah 15:11; pr 9:11) ihna aayata vich “aev-don” shabd is gall nu darsaunda hai ki insaan di laash gal-sarr ke mitti vich mil jandi hai. prakash di kitab 9:11 vich “abdon” naa ‘athah kund de doot’ layi vartya gaya hai.

  • abib:

    yahudiyaa de pavittar calendar de pehle mahine da purana naa atey aam calendar da 7va mahina. is da matlab hai “(anaaj de) hare sitte” atey eh march de adh to aprail de adh tak chalda si. baabel to yahudiyaa de murran to baad is nu nisan keha jaan lagga. (biv 16:1)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • aram; arami:

    shem de puttar aram da vansh jo lebanon paharra to lai ke mesopotamia tak atey uttar vich toras paharra to lai ke hetha damisk te door dakhni ilakya vich rehnde san. eh ilaka ibrani vich aram kahaunda si te baad vich seeriya naa naal jaanya jaan lagga atey is de vaasiya nu seeriayi keha gaya.​—ut 25:20; biv 26:5; hos 12:12.

  • arami bhasha:

    eh ibrani naal kaafi mildi-juldi bhasha hai atey doha di varanmala vi ikko hai. shuru-shuru vich arami lok eh bhasha bolde san, par baad vich eh ashoori atey baabli samraj di antar-rashtri bhasha bann gayi jis nu vapaar atey pattar-vehar layi vartya janda si. farsi samraj de darbar vich vi ehi bhasha varti jandi si. (az 4:7) azra, yirmiyah atey daniel kitaba de kujh hisse arami bhasha vich likhe gaye san.​—az 4:8–6:18; 7:​12-26; yir 10:11; dan 2:4a–7:28.

  • alamoth:

    sangeet naal jurrya shabd jis da matlab hai “kuaariya; kudiya.” shayad eh kudiya de uchi avaaz vich gaun val ishara karda hai. eh shabd shayad eh dassan layi likhya janda si ki sangeet uche sur vich vajaya jave.​—1 it 15:20; zab 46:sir.

  • akash di rani:

    ik devi da rutba jis di bhagti yirmiyah de dina vich dharam-tyaagi izraeeli karde san. kujh kehnde han ki eh baabel di devi ishtar (astarte) hai. purani sumeri sabhiata vich os vargi devi inana nu poojya janda si jis de naa da matlab hai “akash di rani.” is to ilava, oh janan di devi vi si. misar de ik shila-lekh utte astarte nu “akash di malka” vi keha gaya hai.​—yir 44:19.

  • aakhri din:

    bible diya bhavikhbaniya vich eh atey is tarha de hor shabd parmeshwar vallo niya karan to pehla de same atey os vich hon valiya ghatnava nu darsaun layi varte gaye han. (hiz 38:16; dan 10:14; ras 2:17) bhavikhbani kis bare hai, os to tai hunda hai ki eh sama kujh sala da hai ja fir kayi sala da. bible vich shabd “aakhri din” khaaskar yisu di maujoodgi dauran ajj di duniya de aakhri same layi varte gaye han.​—2 ti 3:1; yak 5:3; 2 pa 3:3.

  • azaad aadmi; azaad keeta gaya gulam:

    romi raj dauran “azaad aadmi” oh hunda si jo janam to hi azaad si te os kol nagrikta de sare adhikar san. rasmi taur te azaad keete gaye gulam nu romi nagrikta mil sakdi si, par os nu rajneetik auhda nahi mil sakda si. par je os nu gair-rasmi taur te azaad kar ditta janda si, taa os nu sare adhikar nahi milde san.​—1 kur 7:22.

  • azaadi da saal:

    vaada keete hoye desh vich izraeeliya de dakhal hon to baad har 50va saal. is saal dauran zameen vich kujh nahi beejna si atey ibrani gulama nu azaad keeta jana si. vechi gayi jaddi zameen-jaaidad nu vapas keeta jana si. keha ja sakda hai ki azaadi da saal tiohar da saal hunda si. is saal dauran kaum pehla vali changi haalat vich murr aaundi si jis haalat vich parmeshwar ne ohna nu shuru vich rakhya si.​—levi 25:10.

  • ab:

    baabel di gulami to baad yahudiyaa de pavittar calendar da 5va mahina atey aam varte jande calendar da 11va mahina. eh mahina julaayi de adh to agast de adh tak chalda si. bible vich is mahine da naa nahi dassya gaya, bas ‘panjva mahina’ likhya hai. (gin 33:38; az 7:9)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • ameen:

    is da matlab hai “ise tarha hove” ja “satt bachan.” eh shabd ibrani mool shabd “eman” to lya gaya hai jis da arth hai “vafadar, bharoseyog hona.” soh, prarthna ja kise gall naal sehmati jataun layi “ameen” keha janda si. prakash di kitab vich is nu yisu layi khitab de taur te vartya gaya hai.​—biv 27:26; 1 it 16:36; pr 3:14.

  • armageddon:

    eh ibrani shabd “harmagiddon” to lya gaya hai jis da matlab hai “megido paharr.” eh shabd “sarabshaktiman parmeshwar de mahan din ’te hon vale yudh” nu darsaunda hai jis vich ‘sari dharti de raje’ yahovah naal yudh karan layi ikatthe honge. (pr 16:​14, 16; 19:​11-21)​—mahakasht dekho.

  • epikiuri filasfar:

    yoonani filasfar epikiuras (341-270 e. p.) de chele. ohna da mann-na si ki zindagi da maksad hai aesho-aaram karna.​—ras 17:18.

  • aeriapagas:

    athens vich ik uchi paharri jo acropolis de uttar-pachham val hai. eh os parishad (adalat) da vi naa si jo uthe sabhava kardiya san. satoiki te epikiuri filasfar paulus nu aeriapagas liaaye san taaki oh apne vishvasa bare dasse.​—ras 17:19.

  • alfa atey omega:

    yoonani varanmala da pehla te aakhri akhar; eh akhar tinn vaar prakash di kitab vich parmeshwar di padvi de taur te varte gaye han. ihna aayata vich ihna shabda da matlab hai “pehla atey aakhri” te “shuruaat atey ant.”​—pr 1:8; 21:6; 22:13.

  • elul:

    baabel di gulami to baad yahudiyaa de pavittar calendar da chheva mahina atey aam calendar da 12va mahina. eh agast de adh to lai ke satambar de adh tak chalda si. (neh 6:15)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

e

  • ikraar:

    kujh karan ja na karan sambandhi parmeshwar te insaana vichkar ja do insaani dhira vichkar samjhauta. kade-kade sirf ik dhir ne sharta mannaniya san (yani iktarfa ikraar jo ik jane duaara keeta vaada hunda si). horna samya te dove dhira sharta manndiya san (yani dutarfa ikraar). parmeshwar vallo insaana naal keete ikraara to ilava, bible aadmiya, gota, kauma ja lokaa de samooha vichkar hoye ikraara da vi zikar kardi hai. kujh ikraar ajehe san jinha da asar lamme same tak reha ja rahega, jive parmeshwar vallo abraham, daood, izraeel kaum (kanoon da ikraar) atey parmeshwar de izraeel (nava ikraar) naal ikraar.​—ut 9:11; 15:18; 21:27; kooch 24:7; 2 it 21:7.

  • ikraar da sandook:

    eh kikkar di lakkad da banya si atey sone naal marhya hoya si. eh pehla tambu de att pavittar kamre vich rakhya gaya si atey baad vich sulemaan duaara banaye mandar de att pavittar kamre vich rakhya gaya si. is da dhakkan sone da si jis utte do karoobi aamo-samne bane san. is vich khaas karke pathar diya do fattiya rakhiya hoiya san jinha utte das hukam likhe hoye san. (biv 31:26; 1 raj 6:19; ib 9:4)​—vadhere jaankari 2.5 atey 2.8 dekho.

  • izraeel:

    parmeshwar ne yakoob nu eh naa ditta si. agge chal ke os di aulaad nu samooh de taur te izraeel keha jaan lagga. yakoob de 12 puttra di aulaad nu aksar izraeel de puttar, izraeel da gharana, izraeel de lok (aadmi) ja izraeeli keha janda si. uttar de das-goti raj nu vi izraeel keha janda si jo dakhni raj to alag ho gaya si. chune hoye masihiya nu ‘parmeshwar da izraeel’ keha gaya hai.​—gal 6:16; ut 32:28; 2 sam 7:23; rom 9:6.

  • ithopia:

    ik purana desh jo misar de dakhan vich si. is vich oh ilaka si jo ajj de misar de dhur dakhan da hissa atey ajj de sudan da adha uttri hissa hai. eh shabd kade-kade ibrani vich “koosh” layi vartya janda hai.​—ast 1:1.

  • ifraaim:

    yusuf de dooje puttar da naa; baad vich izraeel de ik got da naa. izraeel da batvara hon to baad ifraaim sabh to takatvar got bann gaya jis karke das-goti raj da naa ifraaim pai gaya.​—ut 41:52; yir 7:15.

  • ibrani:

    eh shabd pehli vaar abram (abraham) layi vartya gaya taaki laage rehnde amoriya to os di vakhri pachhaan ho sake. baad vich abraham di aulaad layi eh shabd vartya gaya jo os de pote yakoob to aayi si te ohna di bhasha nu vi ibrani keha gaya. yisu de zamane tak is bhasha vich arami bhasha de kayi shabd aa gaye atey masih atey os de chele ehi bhasha bolde san.​—ut 14:13; kooch 5:3; ras 26:14.

  • ilurikum:

    yoonan de uttar-pachham vich ik romi prant. paulus ne sevkayi dauran ithe tak safar keeta si, par eh nahi dassya gaya ki os ne ilurikum vich prachar keeta si ja ki bas is ilake tak hi prachar keeta si. (rom 15:19)​—vadhere jaankari 2.13 dekho.

  • eshia:

    bible de yoonani hisse vich ik romi soobe da naa jis vich ajj de turki da pachhmi hissa atey kujh tapu aaunde han jive ki samus atey patmus. is di rajdhani afsus si. (ras 20:16; pr 1:4)​—vadhere jaankari 2.13 dekho.

  • ethanim:

    yahudiyaa de pavittar calendar da sattva mahina atey aam calendar da pehla mahina. eh satambar de adh to lai ke aktoobar de adh tak chalda si. baabel to yahudiyaa de vapas aaun to baad is nu tishri keha jaan lagga. (1 raj 8:2)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • efah:

    sukkiya cheeza da ik maap te oh bhanda jis naal anaaj minya janda si. eh taral cheeza de maap bath de barabar si, is layi eh 22 liter hunda si. (kooch 16:36; hiz 45:10)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • efod:

    epran varga kapda jis nu pujari pehnde san. maha pujari ik khaas efod pehnda si jis de agle pase 12 anmol pathara naal jarrya ik seenaband hunda si. (kooch 28:​4, 6)​—vadhere jaankari 2.5 dekho.

sa

  • sahayak sevak:

    yoonani shabd “daekonaus” da matlab hai “naukar” ja “sevak.” “sahayak sevak” oh hunda hai jehrra mandli vich bazurga de samooh di madad karda hai. seva de is sanman de layak bannan layi os nu bible vich dassiya manga pooriya karan di lorr hai.​—1 ti 3:​8-10, 12.

  • soh:

    kise gall nu sach-sach dassan layi ja koi kamm karan ja na karan da vaada karan vele soh khadhi jandi hai. eh vaada kise vadde viakti naal keeta janda si, khaas karke parmeshwar naal. yahovah ne abraham naal keete apne ikraar nu pakka karan layi soh khadhi si.​—ut 14:22; ib 6:​16, 17.

  • sacha parmeshwar:

    do ibrani shabda “ha-elohim” atey “ha-el” da anuvad “sacha parmeshwar” keeta gaya hai. kayi aayata vich ihna shabda di varto eh dikhaun layi keeti gayi hai ki ikko-ik sacha parmeshwar yahovah jhoothe devtya nalo vakhra hai. ohna aayata vich “sacha parmeshwar” ibrani shabda da poora-poora matlab dinda hai.​—ut 5:​22, 24; 46:3; biv 4:39.

  • satoiki filasfar:

    yoonani filasfra da ik samooh jo mannda si ki ik insaan nu samajh to kamm lai ke atey kudrat de niyama ’te chal ke zindagi vich khushi mildi hai. ohna di nazar vich ohi insaan budhiman si jis nu dukh-sukh naal koi farak nahi painda.​—ras 17:18.

  • sadooki:

    yahudi dharam da ik mashhoor dharmik panth. eh uche gharanya de ameer aadmiya atey pujariya da banya si atey mandar vich hon vale kamma ’te ihna da adhikar si. eh muh-zabaani dassiya kayi reeta atey hor vishvasa nu nahi mannde san jinha di paalna fareesi karde san. sadooki eh nahi mannde san ki mare hoye lokaa nu dobara jeeunda keeta javega atey na hi doota di hond ’te vishvas karde san. eh yisu da virodh karde san.​—matti 16:1; ras 23:8.

  • sabat:

    ibrani bhasha de is shabd da matlab hai “aaram karna; rukna.” eh yahudiyaa de hafte da sattva din hai (shukkarvaar sooraj dubban to lai ke shaneevaar sooraj dubban tak). saal vich kujh hor khaas dina nu atey 7ve te 50ve saal nu vi sabat keha janda si. sabat de din koi kamm nahi keeta janda si, sirf pujari pavittar sthan vich seva karde san. sabat de sala dauran zameen vahi nahi jandi si te na hi kise ibrani aadmi nu karza morran layi majboor keeta janda si. moosa de kanoon vich sabat sambandhi laiya pabandiya aukhiya nahi san, par dharmik aaguaa ne hauli-hauli is vich hor niyam jorr ditte jis karke yisu de zamane tak lokaa layi ihna pabandiya mutabak chalna aukha ho gaya.​—kooch 20:8; levi 25:4; luka 13:​14-16; kul 2:16.

  • sabha ghar:

    is layi varte yoonani shabd da matlab hai “ikatthe karna; sabha.” par ziadatar aayata vich is da matlab hai oh jagah jithe yahudi ikatthe hunde san, dharam-granth parhya janda si, hidayata mildiya san, prachar te prarthna keeti jandi si. yisu de dina vich izraeel de har kasbe vich ik sabha ghar hunda si te vadde shehera vich ik to ziada sabha ghar hunde san.​—luka 4:16; ras 13:​14, 15.

  • samarpan da tiohar:

    har saal eh tiohar mandar nu shudh keete jaan di yaad vich manaya janda si jis nu antiokas epifaniz ne bhrisht keeta si. eh tiohar kislev mahine di 25 tareekh nu shuru hunda si te atth dina tak chalda si.​—yuh 10:22.

  • samarpan di pavittar nishani:

    khaalas sone di ik chamakdi pattri jis utte ibrani vich eh shabd ukkre san, “pavittarta yahovah di hai.” eh pattri maha pujari di pagrri de agle pase laayi jandi si. (kooch 39:30)​—vadhere jaankari 2.5 dekho.

  • samrat de ang-rakhiak:

    romi samrat de ang-rakhiaka vajo kamm karan vale romi faujiya di tukrri. eh ang-rakhiak inni zabardast rajneetik takat san ki oh samrat nu samarthan de sakde san ja os da takhta palat sakde san.​—fili 1:13.

  • sarkanda:

    kanya varga ik boota jo tokriya, dabe atey kishtiya banaun layi vartya janda si. eh kagaz banaun de kamm vi aaunda si jis utte likh ke kayi pattriya banaiya gaiya.​—kooch 2:3.

  • saraap:

    dhamki deni ja elaan karna ki kise insaan ja kise cheez naal bura hovega. is da matlab gala kadhniya ja gusse vich bura-bhala kehna nahi hai. saraap aksar sarya de samne ditta janda si. jado parmeshwar ja os da thehraya hoya koi banda saraap dinda si, taa eh ik bhavikhbani hundi si jo poori ho ke rehndi si.​—ut 12:3; gin 22:12; gal 3:10.

  • sarafeem:

    swarg vich yahovah de singhasan duaale kharhe adikh prani. ibrani shabd “sarafeem” da arth hai “balan vale.”​—yas 6:​2, 6.

  • selah:

    sangeet ja duhraun layi zaboora te habkook vich vartya ik takneeki shabd. is da matlab hai gaunde hoye ja sangeet vajaunde hoye thoda rukna taaki chupp-chaap manan keeta ja sake ja zahar keetiya bhavnava ’te dhyaan divaya ja sake. yoonani septuagint vich is nu “diasama” keha janda hai jis da matlab hai thoda ruk ke “sangeet vajjan dena.”​—zab 3:4; hab 3:3.

  • saver da tara:​—

    din da tara dekho.

  • sing:

    jaanvara de singa nu peen de bhandya, tel rakhan de bhandya te davaat vajo vartya janda si atey ihna vich shingar diya cheeza vi rakhiya jandiya san. ihna de saaz atey narsinge vi banaye jande san. (1 sam 16:​1, 13; 1 raj 1:39; hiz 9:2) “sing” nu aksar takat, kabza karan atey jitt di nishani dassya gaya hai.​—biv 33:17; mee 4:13; zak 1:19.

  • samriya:

    takreeban 200 sala tak uttri izraeel de das-goti raj di rajdhani. is de poore ilake nu vi samriya keha janda si. jis paharr ’te eh sheher banya si, os da vi ehi naa si. yisu de zamane vich eh ik romi zile da naa si jis de uttar vich galeel atey dakhan vich yahudiya si. yisu ne is ilake vich prachar nahi keeta, par oh jad kadi udhro di langhda si, taa uthe de lokaa naal gall karda si. patras ne raj di dooji chabi os vele istemal keeti jad samri lokaa nu pavittar shakti mili. (1 raj 16:24; yuh 4:7; ras 8:14)​—vadhere jaankari 2.10 dekho.

  • samri lok:

    pehla-pehla ohna izraeeliya nu samri keha janda si jehrre uttar vich das-goti raj vich rehnde san. par jad ashooriya ne 740 e. p. vich samriya nu jitt lya, taa ohna ne kayi pardesiya nu lya ke uthe vasa ditta atey ohna lokaa nu vi samri keha jaan lagga. yisu de zamane vich eh naa kise khaas varg ja kaum de lokaa layi nahi vartya janda si, sago eh aksar os dharmik panth de lokaa nu darsaunda si jo shakam atey samriya de nerre-terre de ilakya vich rehnde san. is panth de lokaa de kujh vishvas yahudi dharam to bilkul vakhre san.​—yuh 8:48.

  • sitte chugna:

    fasal de sitte, angoor vagaira chugne jinha nu vaadhe jaan-bujh ke ja anjane vich chhadd dinde san. moosa de kanoon vich hidayat ditti gayi si ki lok kheta diya nukkara to poori tarha fasal na vaddan atey na hi sare zaitoon ja angoor ikatthe karan. parmeshwar ne gareeba, lorrvanda, pardesiya, yatima atey vidhvava nu vaadi to baad rehnd-khoond chugan da hakk ditta si.​—ruth 2:7.

  • sirtis:

    uttri africa vich libya diya do khaarriya. purane zamane vich malah is jagah to darde san kyoki ihna khaarriya de kande daldali ret naal bhare rehnde san jo lehra de kaaran khiskde rehnde san. (ras 27:17)​—vadhere jaankari 2.13 dekho.

  • sirlekh:

    kise zaboor de shuru vich ditti jaankari jis to pata laggda ki os zaboor da likhari kaun hai, oh kinha halaata vich likhya gaya si, os vich sangeet ja gaun de bare kehrriya hidayata dittiya han ja os da maksad kee hai.​—zab 3, 4, 5, 6, 7, 30, 38, 60, 92, 102 de sirlekh dekho.

  • sion; sion paharr:

    yaboosiya da kilaband sheher yaboos jo yarushlam di dakhan-poorbi paharri utte si. os nu jittan to baad daood ne uthe apna mehel banaya atey os nu “daood da sheher” keha jaan lagg pya. (2 sam 5:​7, 9) jado daood ne ikraar da sandook uthe liaanda, taa sion paharr yahovah diya nazra vich pavittar thehrya. baad vich moriyah paharr utte bane mandar da ilaka vi sion kahaun lagga atey kayi vaar poore yarushlam nu sion keha janda si. masihi yoonani likhta vich is da zikar swargi galla nu darsaun layi keeta gaya hai.​—zab 2:6; 1 pa 2:6; pr 14:1.

  • seenaband:

    anmol pathara naal jarri thaili jis nu izraeel da maha pujari odo apne dil ’te bannhda si jado vi oh pavittar kamre vich janda si. is nu “niya da seenaband” keha janda si kyoki is vich urim atey tummim rakhe hunde san jinha nu vart ke yahovah de faisle pata keete jande san. (kooch 28:​15-30)​—vadhere jaankari 2.5 dekho.

  • seeriya; seeriayi lok:​—

    aram; arami dekho.

  • sivan:

    baabel di gulami to vapas aaun vale yahudiyaa de pavittar calendar da teeja mahina atey aam calendar da nauva mahina. eh mayi de adh to shuru ho ke june de adh tak chalda si. (ast 8:9)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • sukhna:

    kise insaan vallo parmeshwar naal keeta koi gambheer vaada ki oh koi kamm karega, kise tarha da charhava ja bhet charhavega, koi khaas seva karega ja apne aap nu ajehiya cheeza to door rakhega jo kanoon mutabak galat nahi han. eh soh khaan jinni gambheer si.​—gin 6:2; up 5:4; matti 5:33.

  • sukhna di bhet:

    sukhna sukhan vele charhayi ichha-bali.​—levi 23:38; 1 sam 1:21.

  • sunnat:

    munde ja aadmi de gupt ang de aggyo chamrri kattni. abraham atey os di aulaad to eh mang keeti gayi si ki oh sunnat karaun, par masihiya to eh mang nahi keeti gayi. kayi aayata vich eh shabd kujh galla di ehmiyat ’te zor den layi misal de taur te vartya gaya hai.​—ut 17:10; 1 kur 7:19; fili 3:3.

  • sulemaan da baranda:

    yisu de zamane vich mandar de baharle vehrre de poorbi pase ik chhattya hoya rasta. mannya janda si ki eh sulemaan de mandar da bachya hoya hissa si. ‘sardiya de mausam’ vich yisu ithe ghumda si atey shuru-shuru vich bane masihi ithe bhagti karan layi milde san. (yuh 10:​22, 23; ras 5:12)​—vadhere jaankari 2.11 dekho.

  • soobedar:

    baabel atey faras samraj de ik soobe da rajpal. raja soobedar nu mukh haakam vajo niyukt karda si.​—az 8:36; dan 6:1.

  • sooli:

    ik sidhi thammi jis utte kise nu tangya janda si. kujh kauma saza den layi kise nu sooli ’te tangdiya san. dooje lokaa nu chetavni den ja shareaam kise di badnami karan layi laash nu sooli ’te tangi rehen ditta janda si. yudh vich khoonkhar manne jaan vale ashoori lok bandi banaye gaye lokaa de tid vich sooli khobh ke chhaati vicho di kadhde san te laash os utte tangi rakhde san. par yahudiyaa de kanoon mutabak jehrra insaan parmeshwar di nindya karan ja moorti-pooja varge gambheer paap karda si, taa os nu pehla pathara naal ja kise hor tareeke naal maar ditta janda si. fir doojya nu chetavni den layi os di laash nu sooli ja drakht utte tang ditta janda si. (biv 21:​22, 23; 2 sam 21:​6, 9) romi lok kade-kade apradhi nu sooli naal bannh dinde san jo kayi dina tak dard naal tarrafda si te bhukh-pyaas atey dhupp naal mar janda si. par kayi vaar oh sooli utte apradhi de hath-pair killa naal thok dinde san jive ohna ne yisu naal keeta si. (luka 24:20; yuh 19:​14-16; 20:25; ras 2:​23, 36)​—tasihe di sooli dekho.

  • seah:

    sukkiya cheeza tolan da ik maap. je is maap di koi cheez taral maap bath de bhande vich payi jave, taa eh 7.33 liter hovega. (2 raj 7:1)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • sohna baag:

    adan de baag vargi sohni jagah jo yahovah ne pehle insaani jode layi banayi si. yisu ne apne naal sooli ’te tange hoye apradhi nu keha ki dharti sohna baag bann javegi. 2 kurinthiya 12:4 vich jis sohne baag di gall keeti gayi hai, oh bhavikh vich hovega atey prakash di kitab 2:7 swarg vich parmeshwar de baag nu darsaunda hai.​—sr 4:13; luka 23:43.

  • sog manauna:

    kise di maut hon te ja koi aafat aaun te dukh zahar karna. bible de zamane vich kayi dina tak sog manaun da dastoor si. sog karan vale uchi-uchi ron to ilava khaas kappde pehnde san, sir ’te suaah paunde san, apne kappde parrde san te chhaati pittde san. kade-kade mare hoya nu dafnaun vele sog karan valya nu kiraye ’te bulaya janda si.​—ut 23:2; ast 4:3; pr 21:4.

  • shabaat:

    baabel di gulami to vapas aaun vale yahudiyaa de pavittar calendar da 11va atey aam calendar da panjva mahina. eh mahina janvri de adh to lai ke farvri de adh tak chalda si. (zak 1:7)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • shaminith:

    sangeet naal jurrya ik shabd jis da matlab hai “atthva.” eh shayad madham sur nu darsaunda hai. saaza de mamle vich is shabd da matlab shayad madham avaaz vich sur kaddan vale saaz han. geeta de mamle vich shayad is shabd da matlab hai madham sur vich gauna ja vajauna.​—1 it 15:21; zab 6:sir; 12:sir.

  • shanti-bali:

    oh bali jo yahovah naal shanti banaun layi ditti jandi si. bhagat te os da gharana, bali charhaun vala pujari atey seva karan vale pujari mil ke is bali vicho khande san. jaanvar di charbi agg vich saarr ke yahovah nu charhayi jandi si jis di khushboo to os nu khushi hundi si atey oh is nu kabool karda si. os nu lahu vi arpan keeta janda si jo ki jeevan nu darsaunda hai. is tarha keha ja sakda hai ki pujari atey bhagat yahovah naal baith ke ikatthe khana khande san jo ohna vich shanti bhare rishte nu darsaunda si.​—levi 7:​29, 32; biv 27:7.

  • shikanja:

    ik dhancha jis vich jakarr ke kise nu saza ditti jandi si. kujh shikanjya vich sirf pair jakrre jande san jad ki hor kisam de shikanjya vich pair, hath atey gardan jakrri jandi si jis karke sareer murrya-turrya rehnda si.​—yir 20:2; ras 16:24.

  • sheol:

    ik ibrani shabd jis naal milda-julda yoonani shabd “hades” hai. is da anuvad kabar keeta gaya hai.​—ut 37:​35, footnote; zab 16:​10, footnote; ras 2:​31, footnote.

  • shudh:

    bible vich is shabd da matlab sirf sareer nu saaf rakhna nahi hai, sago bedaag atey nehkalank haalat nu barkarar rakhna ja murr os haalat vich aauna hai atey ajehi kise vi cheez to door rehna jo kise insaan nu naitik taur te atey parmeshwar diya nazra vich ganda, dooshit ja bhrisht kar sakdi hai. moosa de kanoon vich shudh hon da matlab si niyama anusar khud nu shudh karna.​—levi 10:10; zab 51:7; matti 8:2; 1 kur 6:11.

  • shekel:

    bhaar tolan di te paisya di ik ibrani ikayi. ik shekel da bhaar 11.4 gram de barabar hunda si. “pavittar sthan de shekel” da zikar shayad is layi keeta janda si ki eh vatta sahi hona chaheeda hai ja pavittar dere vich rakhe vatte anusar hona chaheeda hai. is to ilava, odo shayad shahi shekel vi hunda si ja shahi mehel vich rakhya ik bhaar tolan vala vatta hunda si.​—kooch 30:13.

  • shaitan:

    ik ibrani shabd jis da matlab hai “virodhi.” bible vich khaas karke eh shabd parmeshwar de sabh to vadde dushman layi vartya gaya hai.​—ay 1:6; matti 4:10; pr 12:9.

ha

  • hath rakhne:

    kise insaan ’te hath rakhan da matlab hunda si os nu kise khaas kamm layi chunn-na, asees deni, changa karna ja pavittar shakti di koi daat deni. kadi-kadi jaanvara di bali den to pehla ohna ’te hath rakhe jande san.​—kooch 29:15; gin 27:18; ras 19:6; 1 ti 5:22.

  • hath:

    lambayi napan da maap jo koohni to lai ke vichkarli ungli de sire tak hunda si. aam taur te izraeeli 44.5 centimeter (17.5 inch) nu ik hath mannde san, par oh lambe hath da maap vi vartde san jo ik chappa yani lagbhag 51.8 centimeter (20.4 inch) hunda si. (ut 6:15; luka 12:25)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • harmes:

    ik yoonani devta jo zeus da puttar si. is nu devtya vallo sandesh pahunchaun vala atey bolan vich mahar mannya janda si. is karke lustra vich lokaa ne paulus nu galti naal harmes samajh lya.​—ras 14:12.

  • haramkari:

    is de layi varte yoonani shabd “porniya” da arth hai har tarha de najaiz jinsi sambandh. ihna vich shamal han do janya vich sareerak sambandh jo aapas vich viahe hoye nahi han, vesvagiri, samlingi sambandh atey pashuaa naal sambhog. prakash di kitab vich dharam nu vesva keha gaya hai jis da naa hai “maha baabel.” eh vesva takat te dhan-daulat paaun layi is duniya de haakma naal najaiz sambandh rakhdi hai. (pr 14:8; 17:2; 18:3; kooch 20:14; matti 5:​27, 32; 19:9; ras 15:29; gal 5:19)​—vesva dekho.

  • haroon de puttar:

    levi de pote haroon di santan jis nu moosa de kanoon mutabak pehla maha pujari chunya gaya si. haroon de puttar dere vich atey mandar vich pujariya vajo apnia zimmevariya nibhaunde san.​—1 it 23:28.

  • higgyon:

    sangeet de nirdeshan layi ik takneeki shabd. zaboor 9:16 vich varte is shabd da matlab ho sakda hai, zaboor nu viche rok ke rabaab ’te gambheer dhun vajauni ja fir manan karan layi thoda jeha rukna.

  • hilaun di bhet:

    eh charhava bhagat de hatha vich farrya hunda si te pujari os de hatha thalle apne hath rakh ke is charhave nu agge-pichhe hilaunda si ja pujari aap is charhave nu agge-pichhe hilaunda si. is tarha karna yahovah agge bhet pesh karan de barabar mannya janda si.​—levi 7:30.

  • hin:

    taral cheeza da ik maap atey os nu mapan layi bhanda. eh 3.67 liter de barabar hunda si.​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • hades:

    ik yoonani shabd jo ibrani shabd “sheol” naal milda-julda hai. is da anuvad “kabar” keeta gaya hai.​—kabar dekho.

  • herodi:

    herodes de dal de lok herodiya vajo jaane jande san. oh desh-bhagta da ajeha dal si jis ne romiya de adheen raj karan vale vakho-vakhre herodesa de rajneetik teechya da samarthan keeta si. kujh sadooki vi shayad is dal naal jurre hoye san. yisu da virodh karan layi herodiya ne fareesiya da saath ditta si.​—mar 3:6.

  • herodes:

    ik shahi khandaan da naa jis nu rom ne yahudiyaa ’te raj karan layi thehraya si. herodes mahan is gall layi mashhoor si ki os ne yarushlam da mandar dobara banaya si atey yisu nu khatam karan layi chhote-chhote bachya da katal karan da hukam ditta si. (matti 2:16; luka 1:5) herodes mahan de puttra herodes arkilaus atey herodes antipas nu ohna de pita de raj de alag-alag hissya de shasak thehraya gaya si. (matti 2:22) antipas asal vich zile da haakam si, par os nu aam taur te “raja” keha janda si. os ne masih di saade tinn saal di sevkayi dauran atey rasoola de kamm di kitab de 12ve adhiaye vich darj ghatnava vapran tak raj keeta si. (mar 6:​14-17; luka 3:​1, 19, 20; 13:​31, 32; 23:​6-15; ras 4:27; 13:1) is to baad, herodes mahan de pote, herodes agrippa pehle ne raj keeta. os de raj de thode hi same baad parmeshwar de doot ne os nu maar ditta. (ras 12:​1-6, 18-23) os da puttar herodes dooja haakam bann gaya te os ne os same tak raj keeta jado yahudiyaa ne rom de khilaf bagavat keeti si.​—ras 23:35; 25:​13, 22-27; 26:​1, 2, 19-32.

  • hom-bali:

    ik jaanvar di bali jo vedi utte poore da poora saarr ke balidaan vajo parmeshwar nu charhaya janda si atey jaanvar (bald, bhedu, bakkre, kabootar ja ghuggi) da koi vi hissa balidaan charhaun vala apne kol nahi rakhda si.​—kooch 29:18; levi 6:9.

  • homer:

    sukkiya cheeza layi ik maap jo cor de barabar si. bath de mutabak tolya gaya eh maap 220 liter de barabar si. (levi 27:16)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • horeb; horeb paharr:

    seenayi paharr de aale-duaale da paharri ilaka. seenayi paharr da dooja naa. (kooch 3:1; biv 5:2)​—vadhere jaankari 2.3 dekho.

ka

  • kasdeem; kasdi lok:

    shuru-shuru vich tigris atey farat nadiya de poorbi ilake nu kasdiya da desh keha janda si. same de beetan naal eh naa sare babylonia atey is de lokaa layi vartya jaan lagga. “kasdi” ohna parhe-likhe lokaa nu vi keha janda si jinha ne vigiaan, itehas, bhashava te khagol-vigiaan da adhiyan keeta si. par eh lok jadoo-toona karde san te jotash-vidya vi jaande san.​—az 5:12; dan 4:7; ras 7:4.

  • kahavat:

    koi sabak sikhaun ja doonghi sachayi dassan layi thode shabda vich kehi koi gall ja kahani. bible di kahavat shayad koi gujhi gall ja bujharat ho sakdi si. kahavat de zariye kise sachayi da doongha matlab samjhaya ja sakda si. kujh kahavta lokaa da makhaul udaun ja ohna naal ghirna dikhaun layi aam vartiya jaan laggiya.​—up 12:9; 2 pa 2:22.

  • canaan:

    nooh da pota atey haam da chautha munda. canaan to nikle 11 got bhoomadh sagar de poorbi ilake vich vas gaye. eh ilaka misar atey seeriya de vichkar si. is ilake nu “canaan desh” vi keha janda si. (levi 18:3; ut 9:18; ras 13:19)​—vadhere jaankari 2.4 dekho.

  • kabar:

    ibrani vich “sheol” atey yoonani vich “hades.” oh jagah jithe murdya nu dafnaya janda hai. par bible vich kabar ajehi jagah ja haalat nu darsaundi hai jis vich har kamm te soch khatam ho jandi hai.​—ut 47:30; up 9:10; ras 2:31.

  • kamosh:

    moabiya da mukh devta.​—1 raj 11:33.

  • karoobi:

    uchi padvi vale doot jinha diya khaas zimmevariya hundiya han. eh sarafeem nalo alag han.​—ut 3:24; kooch 25:20; yas 37:16; ib 9:5.

  • kangoora:

    thamm da sajavati sira. sulemaan de mandar de samne do ikko jehe thamm san jinha de vadde-vadde kangoore san. ik thamm da naa yakeen te dooje da naa boaz si. (1 raj 7:16)​—vadhere jaankari 2.8 dekho.

  • kana:

    daldali thava ’te uggan vale paude. kayi aayata vich dassya eh pauda “arundo donekas” hai. (ay 8:11; yasa 42:3; matti 27:29; pr 11:1)​—minti vala kana dekho.

  • kanoon:

    eh moosa da kanoon ho sakda hai jo yahovah ne 1513 e. p. vich seenayi paharr ’te izraeel nu ditta si. bible diya pehliya panj kitaba nu vi aksar kanoon keha janda hai. is to ilava, kanoon da matlab moosa de kanoon da ik niyam ja sidhant vi ho sakda hai.​—gin 15:16; biv 4:8; matti 7:12; gal 3:24.

  • kislev:

    baabel to yahudiyaa de murran to baad yahudiyaa de pavittar calendar da nauva mahina atey aam calendar da teeja mahina. eh navambar de adh to lai ke dasambar de adh tak chalda si. (neh 1:1; zak 7:1)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • kikaar:

    bhaar atey paisya di sabh to vaddi ibrani ikayi. ik kikaar 34.2 kilogram hunda si. (1 it 22:14)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • keemti pathar:

    sabza: pardarshi, peele ja hare rang da. sulemani: ik vakh-vakh ranga (kala, bhoora, lal, saleti ja hara) da hunda hai. is pathar de andar chittiya parta vi hundiya han. eh maha pujari de khaas libaas ’te jarrya gaya si. (kooch 28:​9, 12; 1 it 29:2; ay 28:16) hara akeek: pardarshi, hare rang da. zarkoon: gooda neela. doodhia akeek: pardarshi, kayi ranga da. neelam: neele rang da. panna: pardarshi hare rang da. pukhraj: berang ja vakho-vakhre ranga da. is de lal-peele rang nu ziada pasand keeta janda hai. firoza: aam taur te peele-hare rang da, par kayi hor ranga da vi ja berang. yashab: vakho-vakhre ranga da, aam taur te pardarshi. (pr 21:11) kujh vidvaan kehnde han ki ithe heere di gall ho rehi hai. lajvard: baingni ja jamni rang da. lal akeek: pardarshi, lal-bhoore rang da.

  • kaisar:

    ik romi parivar da naa jo romi samrata da khitab bann gaya. bible vich kaisar agastus, kaisar tayibirius atey kaisar klodius da zikar keeta gaya hai. halanki neero da naa bible vich nahi hai, par os nu vi kaisar keha janda si. masihi yoonani likhta vich varte gaye shabd “kaisar” da matlab koi sarkari adhikari ja sarkar vi ho sakda hai.​—mar 12:17; ras 25:12.

  • caib:

    sukkiya cheeza nu minan da ik maap jo 1.22 liter de barabar hunda si. eh bath maap de anusar minya gaya maap si. (2 raj 6:25)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • kone da pathar:

    jis jagah imarat diya do kandha mildiya san, os jagah rakhya pathar. eh pathar kandha nu aapas vich jorran te pakka karan layi zaroori hunda si. kone da eh sabh to ehem pathar neeh vala pathar hunda si. jantak imarta atey sheher diya kandha layi mazboot pathar vartya janda si. dharti di neeh rakhan de sambandh vich vi eh shabd vartya gaya hai. nale yisu nu masihi mandli di “neeh de kone da pathar” keha gaya hai jis mandli di tulna parmeshwar de bhavan naal keeti gayi hai.​—af 2:20; ay 38:6.

  • cor:

    sukkiya te taral cheeza da maap. eh 220 liter de barabar hunda si jo bath maap de mutabak tolya janda si. (1 raj 5:11)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • kor-rre marne:

    maaran-kuttan layi jehrra kor-rra istemal keeta janda si, os nu gandha dittiya hundiya san ja os da sira kandedar hunda si.​—yuh 19:1.

  • korrh; korrhi:

    chamrri di ik gambheer bimari. bible vich jis korrh da zikar keeta gaya hai, oh ajj de korrh varga nahi hai. bible vich dassya korrh insaana nu to ilava kappdya atey gharaa nu vi hunda si. jis insaan nu korrh ho janda hai, os nu korrhi kehnde han.​—levi 14:54; luka 5:12.

kha

  • khaddi:

    ik dhancha jis vich dhage naal bunayi kar ke kapda banaya janda hai.​—kooch 39:27.

  • khameer:

    aata ja taral cheeza nu khameera karan layi milayi jaan vali cheez. eh khaas kar ke pehla gunne aate vicho bachya khameera aata hunda si. bible vich aksar khameer nu paap atey bhrishtata di nishani dassya gaya hai. is di varto ajehe vadhe nu darsaun layi keeti jandi hai jo horna diya nazra to lukya hunda hai te vadde padhar te hunda hai.​—kooch 12:20; matti 13:33; gal 5:9.

  • khush khabri:

    masihi yoonani likhta vich eh parmeshwar de raj di atey yisu masih ’te nehcha karan karke milan vali mukti di khush khabri hai.​—luka 4:​18, 43; ras 5:42; pr 14:6.

ga

  • gahayi; pirr:

    danya nu naarr atey toorri to vakh karan nu gahayi keha janda hai atey jis jagah eh kamm keeta janda si, os nu pirr keha janda si. dane dande naal kutt ke kadde jande san. par fasal ziada hon te dane kaddan layi fatte ja pahiye varte jande san jinha nu jaanvar khichde san. fasal nu pirr vich khilarya janda si jis de uppro di fatte ja pahiye fere jande san. chapta atey golakar pirr uchi jagah ’te hunda si jithe hava chaldi si.​—levi 26:5; yas 41:15; matti 3:12.

  • gehne rakhi cheez:

    laindar nu karzayi vallo apni sampati vicho ditti koi cheez jo bhavikh vich karza morran di garanti hundi si. is nu zamanat vi keha janda si. moosa de kanoon vich is bare kayi niyam ditte gaye san taaki desh de gareeb te besahara lokaa de hakka di raakhi hove.​—kooch 22:26; hiz 18:7.

  • gattith:

    sangeet naal jurrya ik shabd jis da sahi-sahi matlab nahi pata, par laggda hai ki eh ibrani shabd “gaath” to aaya hai. kujh mannde han ki gattith ohna gaanya di dhun ho sakdi hai jo dakhras banaunde same gaye jande san kyoki “gaath” da matlab hai chubacha jis vich angoor midhe jande san.​—zab 81:sir.

  • gavahi:

    moosa nu dittiya do fattiya utte likhe das hukma nu gavahi keha janda si.​—kooch 31:18.

  • gandhras:

    eh khushboodar goond hunda hai jo kayi tarha diya kandyaaliya jharriya ja “komifora” naa de chhote-chhote drakhta vicho kaddhya janda hai. kise di niyukti vele jo pavittar tel vartya janda si, os nu banaun layi gandhras vartya janda si. eh kappdya ja bistrya nu mehkaun layi vartya janda si. is nu malash karan vale tel atey lep vich vi milaya janda si. nale dafnaun to pehla laash nu gandhras laya janda si.​—kooch 30:23; kah 7:17; yuh 19:39.

  • gith:

    lambayi te doori mapan da maap jo ki ik failaye hoye hath de angoothe de sire to lai ke cheechi de sire tak di doori hundi hai. ik hath 44.5 centimeter (17.5 inch) da hunda si. is hisab naal ik gith 22.2 centimeter (8.75 inch) di hundi si. (kooch 28:16; 1 sam 17:4)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • gilaad:

    yardan darya de purab val upjaoo ilaka jo yabok ghati de uttar atey dakhan vich failya hoya si. kade-kade yardan de purab vich izraeeliya de poore ilake nu vi gilaad keha gaya hai jithe ruben, gaad atey mannashah da adha got rehnda si. (gin 32:1; yaho 12:2; 2 raj 10:33)​—vadhere jaankari 2.4 dekho.

  • gerah:

    ik vatta jo 0.57 gram hunda si. 20 gerah ik shekel de barabar si. (levi 27:25)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • gustakhi:

    is da matlab hai apni hadd, maryada ja adhikar to bahar ja ke kujh karna. gustakh insaan apne chaal-chalan atey soch de mamle vich dheeth atey badtameez hunda hai atey doojya di parvah nahi karda. ajeha insaan ghamandi, hankari atey hainkarrbaz hunda hai. os vich nimarta atey haleemi varge gunn nahi hunde.

  • gune:

    faisle karan layi varte jande pathar ja lakkdi de chhote-chhote tukrre. ihna nu kappde di teh vich ja kise bhande vich pa ke hilaya janda si. jis de naa da pathar ja lakkdi da tukrra digda si ja kaddhya janda si, ose nu chunya janda si. prarthna kar ke is tarha keeta janda si. mool bhasha vich “gune” layi jo shabd varte gaye han, ohna da matlab “hissa” vi hai.​—yaho 14:2; zab 16:5; kah 16:33; matti 27:35.

  • gopia:

    chamrre ja jaanvara diya nasa, sarkande ja vaala da gundya hoya ik pata. is de vichkarle chaurre hisse vich pathar ja kujh hor rakhya janda si jis nu vagah ke maarya janda si. gopiye da ik sira hath ja gutt naal bannhya janda si atey dooje sire nu hath vich farrya janda si. fir gopiye nu zor naal ghumaya janda si te dooje sire nu chhaddya janda si. purane zamane diya kauma apnia fauja vich gopia chalaun valya nu rakhdiya san.​—nia 20:16; 1 sam 17:50.

  • granthi:

    ibrani likhta da nakalnavees. jado yisu dharti utte si, taa os vele moosa de kanoon da giaan rakhan valya nu vi granthi keha janda si. oh yisu da virodh karde san.​—az 7:​6, footnote; mar 12:​38, 39; 14:1.

  • gehenna:

    purane yarushlam de dakhan atey dakhan-pachham val hinnom di vaadi da yoonani naa. (yir 7:31) bhavikhbaniya vich is nu ajehi jagah keha gaya hai jithe lasha suttiya jaangiya. (yir 7:32; 19:6) is gall da koi saboot nahi ki gehenna vich jaanvara ja insaana nu jeeunde-ji saarran ja tarrfaun layi suttya janda si. is layi gehenna koi ajehi jagah nahi ho sakdi jithe insaana nu maran to baad sach-much di agg vich tarrfaya janda hai. is di bajaye, yisu atey os de chelya ne jado gehenna di gall keeti si, taa ohna da matlab si, “doosri maut” yani hamesha-hamesha layi naash.​—pr 20:14; matti 5:22; 10:28.

  • gareeba nu daan:

    lorrvanda nu ditta daan. ibrani likhta vich is da sidha zikar nahi keeta janda, par moosa de kanoon vich izraeeliya nu gareeba di madad karan layi khaas hidayata dittiya gaiya san.​—matti 6:2.

gha

  • ghumyaar:

    is de ibrani shabd da matlab hai “rachan vala.” ghumyaar atey mitti di misal aksar eh dikhaun layi varti jandi hai ki insaana atey kauma utte sirf yahovah nu hakoomat karan da adhikar hai.​—yas 64:8; rom 9:21.

cha

  • chakki da purr:

    ik gol pathar jo ik hor gol pathar utte rakhya hunda si. ihna naal dane peeh ke aata banaya janda si. hethle purr de vichkar ik kill lagga hunda si jo upparle purr naal jurrya hunda si te is tarha upparla purr ghumda si. bible de zamane vich ziadatar gharaa vich aurta hath naal chakki peehndiya san. parivar har roz chakki ’te dane peeh ke roti khanda si, is layi moosa de kanoon mutabak kise di chakki ja is da upparla purr zabardasti khoh ke gehne rakhna manha si. vaddiya-vaddiya chakkiya de purra nu jaanvar ghumaunde san.​—biv 24:6; mar 9:42.

  • chamatkar; karamat:

    oh kamm jo insaani takat to bahar han atey jinha pichhe parmeshuri ja koi hor takat hundi hai. bible vich “chamatkar” atey “nishani” varge shabda da ikko jeha matlab ho sakda hai.​—kooch 4:21; ras 4:22; ib 2:4.

  • charhayi charhan vele da geet:

    zaboora di pothi 120-134 da sirlekh. halanki ihna shabda de arth bare vakho-vakhre vichaar han, par kaiya da mann-na hai ki jado izraeeli har saal tinn vadde tiohar manaun layi yahudah de paharra vich sathit yarushlam nu ‘charhde’ san, taa oh khushi-khushi eh 15 geet gaunde san.

  • charhave diya rotiya:

    12 rotiya nu chhe-chhe diya do tehya vich ik mez utte rakhya janda si jo tambu ja mandar de pavittar kamre vich hunda si. ihna nu ‘chin ke rakhiya rotiya’ vi keha janda si. har sabat de din taziya rotiya rakhiya jandiya san. hataiya gaiya rotiya aam taur te sirf pujari khande san. (2 it 2:4; matti 12:4; kooch 25:30; levi 24:​5-9; ib 9:2)​—vadhere jaankari 2.5 dekho.

  • change-bure de giaan da drakht:

    adan de baag vich ik drakht jis nu parmeshwar ne ik nishani vajo vartya ki manukhjati layi “change-bure” da myaar thehraun da hakk sirf os da hai.​—ut 2:​9, 17.

  • chamm-pattar:

    bhed, bakkri ja vachhe di chamrri jis nu tyaar kar ke likhan layi vartya janda si. eh sarkandya to banaye kagaz nalo kite ziada handansar hunda si atey eh bible diya pattriya banaun de kamm aaunda si. paulus ne timothius nu jinha chamm-pattra nu liaaun layi keha si, oh shayad ibrani likhta de hisse san. mrit sagar kol miliya kujh pothiya chamm-pattar diya san.​—2 ti 4:13.

  • chimti:

    sone diya baniya chimtiya dere atey mandar vich deevya di agg bujhaun layi vartiya jandiya san.​—kooch 37:23.

  • chubacha:

    eh aam taur te choona-pathar di chataan vich banaye do toye hunde san. ik toaa dooje toye nalo ucha hunda si te ihna vichkar ik chhoti jehi naali bani hundi si. jado upparle toye vich angoor midhe jande san, taa ras neeve toye vich veh janda si. eh shabd parmeshwar vallo milan vali saza nu darsaun layi vartya gaya hai.​—yas 5:2; pr 19:15.

  • chela-chanta:

    oh viakti jo marya hoya naal gall karan da daava karda hai.​—levi 20:27; biv 18:​10-12; 2 raj 21:6.

chha

  • chhapra da tiohar:

    is nu derya da tiohar ja fasal ikatthi karan da tiohar vi keha janda si. eh ethanim mahine di 15-21 tareekh tak chalda si. izraeel vich kheti-barri de saal de akheer vich vaadi hundi si jis di khushi vich eh tiohar manaya janda si te yahovah da dhanvad keeta janda si ki os ne ohna di fasal ’te barkat ditti. tiohar de dina dauran lok chhappar pa ke rehnde san jo ohna nu misar to niklan di yaad divaunde san. eh ohna tinn tiohara vicho ik si jado aadmiya to yarushlam ja ke tiohar manaun di mang keeti jandi si.​—levi 23:34; az 3:4.

  • chhudaun vala:

    oh viakti jis da eh hakk ja farz bann-da si ki oh apne rishtedar nu gulami vicho chhudave ja apne rishtedar di zameen-jaaidad ja virasat nu vapas khareede. (levi 25:​25-27, 47-54) nale oh rivaaj mutabak apne rishtedar di vidhva naal viah karaunda si te os layi aulaad paida karda si.​—ruth 4:​7-8.

ja

  • jatamasi:

    halke lal rang da khushboodar tel jo bahut keemti hunda si. eh jatamasi (“nardostaikis jatamansi”) de paude vicho kaddhya janda si. eh tel mehnga hon karke is vich aksar saste tel milaye jande san atey kade-kade nakli tel nu asli tel keh ke vechya janda si. markus atey yuhanna doha ne keha ki yisu layi “khaalas jatamasi” da tel vartya gaya si.​—mar 14:3; yuh 12:3.

  • jadoogari:

    jadoogari karan vale mannde han ki insaan de sareer vich aatma hundi hai jo maran to baad bach jandi hai atey jeeunde lokaa naal galbat kar sakdi hai, khaas karke kise chele-chante raahi. “jadoogari” layi varte yoonani shabd “farmakia” da matlab hai “amal ja nasha.” eh shabd jadoogari vaste is karke vartya jaan lagga kyoki purane zamanya vich jadoo-toona karan layi dusht doota nu saddan vele nashya di varto keeti jandi si.​—gal 5:20; pr 21:8.

  • jadoo-toona:

    dusht doota di takat naal keeta janda kamm.​—2 it 33:6.

  • jaan:

    mool bhashava vich ajehe kayi shabd han jinha da anuvad “jaan” keeta gaya hai. ihna vicho do han ibrani shabd “neefesh” atey yoonani shabd “paseekhi.” bible de is anuvad vich ihna shabda da anuvad aam taur te “jaan” keeta gaya hai. bible vich jis tarha ihna doha shabda da istemal hoya hai, os di janch karan te eh matlab pata laggda hai: (1) lok, (2) jeev-jantu, (3) insaan atey jeev-jantuaa di jaan. (ut 1:20; 2:7; 1 pa 3:20) bible de is anuvad vich ihna doha shabda da anuvad sandarabh mutabak ihna de sahi matlab nu dhyaan vich rakhde hoye keeta gaya hai, jive “zindagi,” “jaan,” “jeev-jantu,” “insaan,” “mera mann” ja sirf parrnaav (misal layi “mai”). kujh aayata vich “neefesh” atey “paseekhi” da anuvad “apni poori jaan naal” keeta gaya hai jis da matlab hai tan-mann la ke koi kamm karna. (biv 6:5; matti 22:37) kujh hor aayata vich mool bhashava de eh shabd insaan di ichha ja bhukh de layi vi istemal hoye han. is to ilava ihna da matlab laash vi ho sakda hai.​—gin 6:6; kah 23:2; yas 56:11; haj 2:13.

  • jeevan da drakht:

    adan de baag vich ik drakht. bible eh nahi dassdi ki is drakht de fal vich jeevan den vale tatt san. is di bajaye, eh is gall di garanti si ki parmeshwar jinha nu vi is da fal khaan devega, ohna nu hamesha di zindagi milegi.​—ut 2:9; 3:22.

  • joola:

    ik viakti de modhe ’te rakhya danda jis de doha pase bhaar latkaya janda si ja fir bhaar dhon vale do jaanvara (aksar bald) di gardan utte rakhi balli jis naal oh hal ja gadda khichde san. gulam aksar bhaara bojh dhon layi joola vartde san, is layi joole nu gulami, kise hor de adheen hon atey zulam te dukha di nishani samjhya janda si. joole nu hataun ja torran da matlab si gulami, zulma te atyaachara to chhutkara pauna.​—levi 26:13; matti 11:​29, 30.

  • jetha:

    pita da sabh to vadda puttar (na ki maa da jetha puttar). bible de zamane vich jethe puttar nu parivar vich aadar-maan ditta janda si atey pita de maran to baad os nu gharane da mukhi banaya janda si. jaanvara de pehle nar bache nu vi “jetha” keha gaya hai.​—kooch 11:5; 13:12; ut 25:33; kul 1:15.

  • jotshi:

    oh insaan jo bhavikh vich hon valiya ghatnava dassan layi sooraj, chand atey tarya di gati di janch karda hai.​—dan 2:27; matti 2:1.

  • zaboor:

    parmeshwar di mehma de geet. zaboora nu sangeet-badh keeta gaya si atey eh geet parmeshwar de bhagta duaara gaye jande san. jado lok yarushlam vich yahovah parmeshwar di bhagti karan layi mandar vich ikatthe hunde san, odo vi eh geet gaye jande san.​—luka 20:42; ras 13:33; yak 5:13.

  • ziv:

    yahudiyaa de pavittar calendar de dooje mahine atey aam calendar de atthve mahine da purana naa. eh mahina aprail de adh to lai ke mayi de adh tak chalda si. yahudi talmud vich atey baabel di gulami to baad diya likhta vich is mahine da naa iyyar keha gaya hai. (1 raj 6:37)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • zeus:

    yoonaniya de devi-devtya vicho sabh to vadda devta. lustra vich galti naal barnbas nu zeus samajh lya gaya si. lustra nerre mile purane shila-lekha utte eh shabd ukkre hoye san, “zeus de pujari” atey “sooraj devta zeus.” paulus ne malta tapu to jis jahaz vich safar keeta si, os de samne vale pase ‘zeus de puttra’ kaistar atey polaks da nishan si jo jaurre bhra san.​—ras 14:12; 28:11.

  • zoofa:

    patliya-patliya tahniya atey pattya vala pauda jis nu shudh karan diya rasma vele lahu ja paani chhirrkan layi vartya janda si. eh shayad maruaa pauda (“origanam maru”; “origanam seeriakum”) si. yuhanna 19:29 vich eh shayad tahni naal lagga maruaa ho sakda hai ja javar (“sorgam valger”) di ik kisam jis da dandal lamba hunda hai. ise layi shayad khatte dakhras naal bhijje sponge nu is dandal naal jorr ke yisu de muh tak lejaana saukha hoya hona.​—kooch 12:22; zab 51:7.

ta

  • tartras:

    masihi yoonani likhta vich is da matlab hai jail vargi maarri haalat jis vich nooh de dina de anagyakar doota nu rakhya hoya hai. 2 patras 2:4 vich varti krya “tartaru” (“tartras vich suttna”) da matlab eh nahi hai ki ‘jinha doota ne paap keeta si,’ ohna nu os tartras vich suttya gaya hai jis da zikar jhoothe dharma diya katha-kahaniya vich keeta gaya hai (yani chhote-mote devtya layi zameen hethli jail atey haneri jagah). is di bajaye, is da matlab hai ki parmeshwar ne swarg vich ohna nu ohna di jagah to hataa ditta, ohna to zimmevariya vapas lai laiya atey ohna de mana nu ghor hanere vich pa ditta taaki oh parmeshwar de shaandar maksada nu na samajh sakan. hanera is gall di vi nishani hai ki akheer vich ohna da kee hashar hovega. bible dassdi hai ki ohna nu ohna de haakam shaitan samet hamesha layi khatam kar ditta javega. is layi tartras ohna baagi doota di zaleel haalat nu darsaunda hai. eh prakash di kitab 20:​1-3 vich dassya “athah kund” nahi hai.

  • tiddiya:

    ik tarha de keet-patange jo vadde-vadde jhunda vich parvas karde han. moosa de kanoon anusar tiddiya shudh san jinha nu khadha ja sakda si. jado tiddiya de vadde-vadde jhund apne raah vich aaun vali har cheez nu chatt kar jande san te tabahi machaunde san, taa is nu tiddiya di aafat keha janda si.​—kooch 10:14; matti 3:4.

  • tilla:

    ibrani vich “millo” jis da matlab hai “bharna.” septuagint vich is da anuvad “kila” keeta gaya hai. laggda hai ki eh daood de sheher vich koi paharri ja imarat si, par is bare sahi-sahi nahi pata.​—2 sam 5:9; 1 raj 11:27.

  • tebeth:

    baabel di gulami to vapas aaun vale yahudiyaa de pavittar calendar da dasva atey aam calendar da chautha mahina. eh mahina dasambar de adh to lai ke janvri de adh tak chalda si. is nu aam taur te ‘dasva mahina’ keha gaya hai. (ast 2:16)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • talent:

    bhaar atey paisya di yoonani ikayi. ik talent lagbhag 20.4 kilogram hunda si. (matti 18:24)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

da

  • dera:

    jad izraeeli misar to bahar nikle, taa ohna ne bhagti karan layi ik tambu banaya jis nu ik tha to dooji tha lejaya ja sakda si. is vich yahovah de ikraar da sandook rakhya gaya si jo parmeshwar di maujoodgi nu darsaunda si. is tambu vich baliya charhaun de naal-naal bhagti vi keeti jandi si. kade-kade is nu “mandli da tambu” vi keha janda hai. eh lakkad de chaukhtya nu jorr ke banaya gaya si atey is utte malmal de parde paaye gaye san jinha utte kadhayi naal karoobi banaye gaye san. is vich do kamre san, ik nu pavittar atey dooje nu att pavittar keha janda si. (yaho 18:1; kooch 25:9)​—vadhere jaankari 2.5 dekho.

ta

  • tasihe di sooli:

    eh yoonani shabd “stauros” da anuvad hai jis da matlab hai ik sidhi lakkad ja thammi jis utte yisu nu maarya gaya si. is gall da koi saboot nahi hai ki is yoonani shabd da matlab cross ja saleeb hai. masih to kayi sadiya pehla jhoothe dharma de lok cross nu dharmik nishani vajo vartde san. “tasihe di sooli” mool yoonani shabd da poora-poora arth dinda hai kyoki yisu duaara “stauros” shabd eh dassan layi vi vartya gaya si ki os de chelya nu tasihe, dukh atey beizzati jhallni pavegi. (matti 16:24; ib 12:2)​—sooli dekho.

  • tapparr:

    khurdara kapda jis to thaile banaye jande san jive ki anaaj vale thaile. eh kapda aam taur te bakkri de goode rang de vaala naal bunya hunda si atey is nu sog manaun vele paya janda si.​—ut 37:34; luka 10:13.

  • tammuz:

    (1) ik devte da naa jis vaste yarushlam vich dharam-tyaagi aurta roiya san. keha janda hai ki tammuz pehla ik raja hunda si jis di maut to baad os nu devta mann ke poojya jaan lagga. sumeri likhta vich tammuz nu doomoozi keha gaya hai atey os nu janan devi eenana (baabel di ishtar devi) da pati ja premi dassya gaya hai. (hiz 8:14) (2) baabel di gulami to vapas aaun vale yahudiyaa de pavittar calendar da chautha atey aam calendar da dasva mahina. eh mahina june de adh to lai ke julaayi de adh tak chalda si.​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • tarsheesh de jahaz:

    shuru-shuru vich eh naa ohna jahaza layi vartya janda si jo purane tarsheesh (ajj de spain) tak jande san. laggda hai ki baad vich eh naa vadde-vadde jahaza nu ditta gaya jo door-door tak jande san. sulemaan atey yehoshafat ne vi vapaar layi ajehe jahaz varte san.​—1 raj 9:26; 10:22; 22:48.

  • tarafeem:

    khandani devte ja butt jinha nu changa ja bura shagan vicharan layi vartya janda si. (hiz 21:21) kujh butta da roop te aakar insaan varga hunda si, par kayi kaafi chhote hunde san. (ut 31:34; 1 sam 19:​13, 16) mesopotamia vich puratattav-vigiaaniya diya khoja to pata lagga hai ki parivar de jis member kol tarafeem hunde san, os nu virasat mildi si. (shayad ise karke rakel ne apne pita de tarafeem lai laye san.) par izraeel vich is tarha nahi si, bhave ki niaiya atey rajya de dina vich tarafeem nu moorti-pooja layi vartya janda si. vafadar raje yosiyah ne jinha cheeza da naash keeta si, ohna vich tarafeem vi san.​—nia 17:5; 2 raj 23:24; hos 3:4.

  • tana:

    kappde di bunayi vich lambayi vale pase de dhage. churrayi vale pase de dhagya nu bana keha janda hai jo taane de dhagya de uppro atey thalyo di bune jande han.​—nia 16:13.

  • tyaari da din:

    sabat to pehla da din jis dauran yahudi zaroori tyaariya karde san. ajj de hisab naal eh din shukkarvaar nu sooraj dhalan to baad khatam hunda si atey ose same sabat da din shuru ho janda si. yahudi apna din ik shaam to dooji shaam tak ginde san.​—mar 15:42; luka 23:54.

  • tishri:​—

    ethanim atey vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • turhi:

    fook maar ke vajaya jaan vala dhaat da ik saaz jo ishara karan layi te sangeet layi vartya janda si. ginti 10:2 mutabak yahovah ne chandi diya do turhiya banaun layi hidayata dittiya san jo khaaskar odo vajaiya janiya san jado mandli nu ikattha karna si, jado boria-bistra chukk ke agge turna si atey jado yudh da elaan keeta jana si. laggda hai ki eh turhiya sidhiya hundiya san jad ki “narsinge” murre hoye hunde san jo jaanvara de singa de bane hunde san. mandar vich vajaye jande saaza vich turhiya vi san jinha di banavat bare dassya nahi gaya. turhiya di avaaz da sambandh aksar yahovah de nyaava de elaan ja os vallo hundiya khaas ghatnava naal jorrya janda hai.​—2 it 29:26; az 3:10; 1 kur 15:52; pr 8:7–11:15.

  • toorri:

    kanak de danya nu gahun atey chhattan vele ohna to alag hon vala chhilka. kise bekar atey bhairri cheez layi vi toorri nu misal de taur te vartya janda hai.​—zab 1:4; matti 3:12.

  • toba:

    bible mutabak is da matlab hai apna mann badalna atey apni beeti zindagi atey galat kamma utte pachhtava karna ja sahi kamm na karan karke pachhtava karna. sache mano toba karan vala bure kamm chhadd ke change kamm karda hai.​—matti 3:8; ras 3:19; 2 pa 3:9.

tha

  • thamm:

    kise imarat nu kharha rakhan layi varti jaan vali tek ja tek vargi cheez. kujh thamm itehasak kamma ja ghatnava nu yaad karan layi kharhe keete jande san. sulemaan duaara banaye mandar atey shahi imarta vich thamm varte gaye san. jhoothe devi-devtya di pooja karan vale lokaa ne apne dharam naal sambandhit pooja-thamm kharhe keete san atey kayi vaar izraeeliya ne vi ise tarha keeta si. (nia 16:29; 1 raj 7:21; 14:23)​—kangoora dekho.

da

  • dasva hissa:

    10 pratishat hissa jo khaaskar dharmik kamma layi nazrane vajo ditta janda si. (mal 3:10; biv 26:12; matti 23:23) moosa de kanoon mutabak har saal zameen di paidavar da dasva hissa atey pashuaa vich hoye vadhe da dasva hissa leviya nu ditta janda si taaki ohna da guzara ho sake. levi is dasve hisse vicho dasva hissa haroon de gharane de pujariya nu dinde san taaki ohna da guzara ho sake. izraeeli ihna to ilava hor dasva hissa vi dinde san. bible vich masihiya to dasve hisse di mang nahi keeti gayi.

  • darshi:

    parmeshwar di madad naal os di marzi jaanan vala viakti. os diya akkha kholiya jandiya san taaki oh ohna galla nu dekh ja samajh sake jo ik aam insaan nahi dekh-samajh sakda si. eh ibrani shabd jis mool shabd to aaya hai, os da matlab hai sachi-muchi ja mann diya akkha naal “dekhna.” mushkla de hal layi lok darshi kolo budh bhari salah lain aaunde san.​—1 sam 9:9.

  • drakhma:

    masihi yoonani likhta vich chandi da ik yoonani sikka jis da bhaar os same 3.4 gram si. ibrani likhta vich sone de drakhma da zikar aaunda hai jo farsi hakoomat de same da si te eh daric de barabar si. (neh 7:70; matti 17:24)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • daood da sheher:

    yaboos sheher nu ditta gaya naa. eh naa odo ditta gaya si jado daood ne is nu jittya si te ithe apna mehel banaya si. is nu sion vi keha janda hai. eh yarushlam de dakhan-purab vich hai atey eh yarushlam sheher da sabh to purana hissa hai.​—2 sam 5:7; 1 it 11:​4, 5.

  • daood da puttar:

    eh shabd aksar yisu layi varte gaye han. eh is gall ’te zor dinde han ki daood de khandaan vicho hon karke yisu hi os raj da varas hai jis da ikraar parmeshwar ne daood naal keeta si.​—matti 12:23; 21:9.

  • dagon:

    falistia da ik devta. eh nahi pata ki eh shabd kitho aaya, par kujh vidvaan kehnde han ki is shabd da sambandh ibrani shabd “daagh” (machhi) naal hai.​—nia 16:23; 1 sam 5:4.

  • daric:

    farsi sone da sikka jis da bhaar 8.4 gram si. (1 it 29:7)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • dyor-bhabi viah:

    je koi aadmi puttar paida keete bina mar janda si, taa os da bhra os di vidhva naal viah kar ke apne mare hoye bhra da vansh agge toran layi aulaad paida karda si. baad vich is rivaaj nu moosa de kanoon vich shamal keeta gaya. is viah nu kareva vi keha janda hai.​—ut 38:8; biv 25:5.

  • dikapolis:

    yoonani shehera da gutt jo shuru vich 10 shehera nu mila ke banya si (yoonani shabd “dika” jis da matlab “das” te “polis” da matlab “sheher”). ihna vicho ziadatar sheher galeel di jheel atey yardan darya de purab val san, is layi eh poora ilaka ise naa to jaanya janda si. eh sheher yoonani sabhyachar te vapaar de kedar san. yisu is ilake vicho di langhya taa si, par is gall da koi saboot nahi hai ki oh is de kise sheher vich gaya si. (matti 4:25; mar 5:20)​—vadhere jaankari 1.7 te 2.10 dekho.

  • din da tara:

    is da te ‘saver de tare’ da ikko matlab hai. sooraj charhan to pehla eh purab vich disan vala akheerla tara hunda hai atey nava din charhan da sanket dinda hai.​—pr 22:16; 2 pa 1:19.

  • dinar:

    ik romi sikka jis da bhaar 3.85 gram si atey is de ik pase samrat di shakal bani hundi si. eh mazdoor di ik din di mazdoori hundi si atey romi eh sikka “tax” vajo yahudiyaa to vasool karde san. (matti 22:17; luka 20:24)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • dusht doot:

    adikh te shaktishali doot. utpat 6:2 vich ohna nu “parmeshwar de puttar” atey yahudah 6 vich ‘doot’ keha gaya hai jis to pata laggda hai ki ohna nu dusht nahi banaya gaya si. is di bajaye, ohna ne apne aap nu parmeshwar de dushman banaya jado ohna ne nooh de dina vich yahovah di anagyakari keeti si atey shaitan naal ral ke os de khilaf ho gaye san.​—biv 32:17; luka 8:30; ras 16:16; yak. 2:19.

  • doot:

    ibrani shabd “malakh” atey yoonani shabd “egeelos.” doha lafza da arth hai “suneha den vala,” par jado swargi praniya di gall keeti jandi hai, taa ihna shabda da anuvad “doot” keeta janda hai. (ut 16:7; 32:3; yak 2:25; pr 22:8) doot shaktishali prani han jinha nu dekhya nahi ja sakda. parmeshwar ne ohna nu insaana to bahut sama pehla sirjya si. bible vich ohna nu “lakha pavittar doot,” “parmeshwar de puttar” atey ‘saver de tare’ vi keha gaya hai. (biv 33:2; ay 1:6; 38:7) ohna nu hor doot paida karan di kabliyat naal nahi banaya gaya si, sago harek doot nu sirjya gaya si. ohna di ginti karorra vich hai. (dan 7:10) bible dassdi hai ki har doot da ik naa hai te harek di apni shakhsiyat hai, fir vi oh nimar rehnde hoye apni bhagti nahi karaunde. kaiya ne taa apna naa dassan to vi inkaar kar ditta. (ut 32:29; luka 1:26; pr 22:​8, 9) ohna de vakho-vakhre darje han te ohna nu vakho-vakhre kamm ditte gaye han jive ki yahovah de singhasan agge seva karni, os de sandesh dene, dharti utte yahovah de sevka di madad karni, parmeshwar vallo saza deni atey khush khabri da prachar karan vich saath dena. (2 raj 19:35; zab 34:7; luka 1:​30, 31; pr 5:11; 14:6) bhavikh vich oh armageddon di ladai vich yisu da saath denge.​—pr 19:​14, 15.

  • dosh-bali:

    apne paapa layi charhayi bali. eh bali doojiya paap-baliya to thodi jehi alag si. eh bali is karke charhayi jandi si taaki toba karan vala viakti apne paap de kaaran guaaye ikraar de hakka nu dobara haasal kar lave te saza to bach jave.​—levi 7:37; 19:22; yas 53:10.

dha

  • dharam-granth:

    parmeshwar de bachan vich pavittar likhta. eh shabd sirf masihi yoonani likhta vich aaunda hai.​—luka 24:27; 2 ti 3:16.

  • dharam-tyaag:

    yoonani shabd (“apostesia”) ik krya to aaya hai jis da shabdik arth hai “to door kharhna.” is naav da matlab hai, “chhaddna, tyaagna ja bagavat karni.” masihi yoonani likhta vich dharam-tyaag shabd khaaskar ohna lokaa de sambandh vich vartya gaya hai jo sachi bhagti karni chhadd dinde han.—kah 11:9; ras 21:21; 2 th. 2:3.

  • dhanvad de charhave:

    eh shanti-bali parmeshwar de attal pyaar atey os de intzama karke os di mehma karan layi charhayi jandi si. bali vajo charhaye jaanvar de maas de naal-naal khameeri atey be-khameeri roti khadhi jandi si. maas ose din khadha jana chaheeda si.​—2 it 29:31.

  • dharmikta:

    ibrani atey yoonani shabda da matlab hai “khara” ja “sidha” ja asoola mutabak chalna. bible vich darj asool parmeshwar ne kaiyam keete han. yoonani likhta vich “dharmikta” shabd da matlab hai “sahi ja jaaiz.” “dharmi” insaan oh hunda hai jo parmeshwar di ichha poori karda hai te os de hukma nu mannda hai. is to ilava, oh apnia zimmevariya pooriya karda hai atey oh khara, nirpakh, sacha te imandar hunda hai. os da chaal-chalan nek hunda hai te oh apne aap nu anaitik kamma to door rakhda hai.​—ut 15:6; biv 6:25; kah 11:4; saf 2:3; matti 6:33.

  • dhoop:

    khushboodar goonda atey balsan da mishran jo hauli-hauli jalda hai te khushboo failaunda hai. dere atey mandar layi dhoop chaar khaas masalya nu rala ke banaya janda si. pavittar kamre vich dhoop di vedi utte savere-shaam dhoop dhukhaya janda si atey paap mitaun de din eh att pavittar kamre vich dhukhaya janda si. dhoop parmeshwar de vafadar sevka diya prarthnava nu darsaunda si jinha nu oh kabool karda si. masihiya layi dhoop dhukhauna zaroori nahi hai.​—kooch 30:​34, 35; levi 16:13; pr 5:8.

na

  • nehloth:

    zaboora di kitab de 5ve adhiaye de sirlekh vich ditta gaya shabd jis da matlab saaf-saaf nahi pata. kujh mannde han ki eh koi saaz hai jo ibrani shabd “kaleel” (bansri) naal sambandhit hai. par eh koi zaboor vi ho sakda hai.

  • nazrana:

    adheengi di nishani vajo ik raj ja haakam vallo dooje raj ja haakam nu ditti rakam taaki shanti bani rahe ja surakhya mil sake. (2 raj 3:4; 18:​14-16; 2 it 17:11) eh shabd lokaa to tax vasool karan layi vi vartya janda hai.

  • nazeer:

    ibrani bhasha da shabd jis da matlab hai “chunya gaya,” “samarpit keeta gaya,” “vakh keeta gaya.” nazeer do tarha de hunde san: ik oh jehrre apni ichha naal nazeer bannde san atey dooje oh jehrre parmeshwar duaara chune jande san. ik aadmi ja aurat kujh same tak yahovah agge nazeer de taur te seva karan di sukhna sukhda si. apni ichha naal eh sukhna sukhan valya ’te tinn khaas bandsha laggdiya san: ohna ne na dakhras peena si te na angoora di vel to bani koi cheez khani si, na vaal katvaune san atey na hi kise laash nu hath launa si. parmeshwar vallo chune gaye nazeer zindagi bhar layi nazeer rehnde san atey yahovah ohna nu khaas hidayata dinda si.​—gin 6:​2-7; nia 13:5.

  • nathineem:

    mandar vich seva karan vale gair-izraeeli lok. ibrani bhasha vich is naa da matlab hai “ditte gaye.” is to pata laggda hai ki ihna nu mandar di seva karan layi ditta gaya si. shayad ihna vicho kayi jane giboniya de vansh vicho san jinha nu yahoshua ne “mandli layi atey yahovah di vedi layi . . . lakkrra ikatthiya karan atey paani bharan” layi niyukt keeta si.​—yaho 9:​23, 27; 1 it 9:2; az 8:17.

  • nabi:

    oh insaan jis raahi parmeshwar apne maksada bare dassda hai. nabi parmeshwar vallo bolde san atey oh na sirf bhavikhbaniya karde san, sago yahovah diya sikhyaava vi dinde san atey os de hukam te faisle sunaunde san.​—amos 3:7; 2 pa 1:21.

  • nasri:

    yisu nu ditta gaya ik naa kyoki oh nasrat kasbe da rehen vala si. eh naa shayad yasayah 11:1 vich “tahni” layi varte ibrani shabd naal jurrya hai. baad vich yisu de chelya layi vi ehi naa vartya gaya.​—matti 2:23; ras 24:5.

  • nagdona:

    kayi kisma de paude jinha da suaad kaurra te mehek tez hundi hai. bible vich nagdona shabd di varto eh dikhaun layi keeti gayi hai ki anaitikta, gulami, aniya atey parmeshwar nu tyaagan de natije kaurre hunde han. prakash di kitab 8:11 vich “nagdona” ik kaurra te zehreela padarth hai jis nu absinth vi kehnde han.​—biv 29:18; kah 5:4; yir 9:15; amos 5:7.

  • namard; khusra:

    oh aadmi jis da andkosh katt ditta janda hai. ajehe aadmiya nu shahi mehla vich rani te rakhela di seva karan ja dekh-rekh karan layi rakhya janda si.​—matti 19:12; ast 2:15.

  • niyakar:

    jado izraeel ’te koi insaani raja raj nahi karda si, taa yahovah ne apne lokaa nu bachaun layi kujh aadmi thehraye san.​—nia 2:16.

  • niya da singhasan:

    aam taur te ik ucha tharra jo khulli jagah ’te banya hunda si te is tak pahunchan layi paude hunde san. is utte baitha adhikari bheerr naal gall karda si te apne faisle sunaunda si. “parmeshwar de niya de singhasan” atey “masih de niya de singhasan” da matlab hai insaana da niya karan layi thehraya parmeshwar da prabandh.​—rom 14:10; 2 kur 5:10; yuh 19:13.

  • niya da din:

    ik khaas din ja sama jado kujh samooha, kauma ja poori duniya nu parmeshwar nu lekha dena painda hai. is same ohna lokaa nu saza ditti jandi hai jinha nu maut di saza de layak thehraya ja chukka hai. doosre pase, niya de same kujh lokaa nu mukti atey hamesha di zindagi paaun da mauka ditta javega. yisu masih atey os de rasoola ne bhavikh vich aaun vale “niya de din” di gall keeti jado na sirf jeeunde lokaa da, sago ateet vich mar chukke lokaa da vi niya keeta javega.​—matti 12:36.

  • nishani:

    ajehi koi cheez, kamm, halaat ja anokha nazara jo maujooda same vich ja bhavikh vich hon vali kise khaas gall da sanket hove.​—ut 9:​12, 13; 2 raj 20:9; matti 24:3; pr 1:1.

  • nigran:

    baabli sarkar vich soobedara to hethle darje da adhikari. bible vich dassya gaya hai ki baabel de darbar vich nigrana nu budhiman aadmiya utte thehraya gaya si. madiya de raje dara de raj dauran vi nigrana da zikar keeta gaya hai.​—dan 2:48; 6:7.

  • nigahbaan:

    is di mukh zimmevari hai mandli de membra di dekh-rekh karni atey ohna nu parmeshwar de jhund vich rakhna. yoonani shabd “episkopos” da matlab hai rakhya karni. masihi mandli vich “nigahbaan” nu “bazurg” (“presbiteros”) vi keha janda hai. “bazurg” da matlab hai ki oh syaana te samajhdar hai atey “nigahbaan” to pata laggda hai ki oh alag-alag kamm sambhalan de yog hai.​—ras 20:28; 1 ti 3:​2-7; 1 pa 5:2.

  • niyukt karna; chunn-na:

    is layi varte ibrani shabd da matlab hai “koi taral launa.” kise insaan ja cheez ’te tel paaun ja laun da matlab hunda si os nu kise khaas seva layi arpan karna. masihi yoonani likhta vich eh shabd odo vi vartya janda hai jado swarg jaan di umeed rakhan valya utte pavittar shakti paaye jaan di gall keeti jandi hai.​—kooch 28:41; 1 sam 16:13; 2 kur 1:21.

  • nirdeshak:

    zaboora di kitab vich varte is ibrani shabd da matlab shayad ajeha viakti hove jo geeta da intzam karan te ohna nu gaun da nirdeshan karda si, levi gaika nu sikhaunda te ohna to abhyaas karaunda si, itho tak ki geet-sangeet de programa vich agvayi karda si. hor anuvada vich nirdeshak nu “mukh sangeetkar” ja “sangeet nirdeshak” keha gaya hai.​—zab 4:sir; 5:sir.

  • nisan:

    baabel di gulami to vapas aaun vale yahudiyaa de pavittar calendar da pehla atey aam calendar da sattva mahina. eh mahina march de adh to lai ke aprail de adh tak chalda si. (neh 2:1)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • neflim:

    jal-parlo to pehla kujh doota ne insaani roop dharan kar ke insaana diya dheea naal viah karaye. ohna ne hinsak puttra nu paida keeta jinha nu daint ja neflim keha janda hai.​—ut 6:4.

pa

  • pasah da tiohar:

    salana tiohar jo izraeeliya de misar to azaad hon di yaad vich manaya janda si. eh abib mahine (baad vich nisan) de 14ve din nu manaya janda si. is mauke ’te lele (ja memne) nu bhunn ke is nu kaurre pattya atey be-khameeri roti naal khadha janda si.​—kooch 12:27; yuh 6:4; 1 kur 5:7.

  • pehredar:

    oh viakti jo aksar raat de same lokaa ja jaaidad di raakhi karda hai taaki ohna nu nuksan na pahunche atey oh khatra hon te lokaa nu chukanna vi karda hai. pehredar aksar sheher diya kandha atey burja utte tainat hunde san taaki oh aaun valya nu dooro dekh sakan. fauj de pehredar nu aksar rakhvala ja sipahi keha janda hai. ik arth vich nabi izraeel kaum de pehredar hunde san jo ohna nu aaun vale naash di chetavni dinde san.​—2 raj 9:20; hiz 3:17.

  • pehla fal:

    vaadi de mausam di sabh to pehli fasal; kise vi cheez de pehle natije. yahovah izraeeli kaum to mang karda si ki oh pehla fal os nu den, chahe oh insaan da bacha hove, jaanvar da hove ja zameen da fal hove. ik kaum vajo izraeeli be-khameeri roti de tiohar atey pantekust de tiohar ’te parmeshwar nu pehle fal charhaunde san. masih atey chune hoye masihiya nu vi ‘pehle fal’ keha gaya hai.​—1 kur 15:23; gin 15:21; kah 3:9; pr 14:4.

  • pagrri:

    maha pujari malmal di bani pagrri paunda si jis de agle pase sone di ik pattri neele dhage naal bannhi hundi si. raja vi pagrri bannhda si jis de uppro di oh taaj pehnda si. ayoob ne apne insaaf di tulna pagrri naal keeti si.​—kooch 28:​36, 37; ay 29:14; hiz 21:26.

  • panah de sheher:

    leviya de sheher jinha vich anjane vich khoon karan vala bhajj ke panah lai sakda si taaki oh badla lain vale to bach sake. vaada keete hoye desh vich ajehe chhe sheher san jinha nu yahovah di sedh anusar pehla moosa ne te baad vich yahoshua ne chunya si. panah de sheher pahunch jaan te aadmi pehla apna mamla sheher de darvaze ’te bazurga nu dassda si jis to baad os nu sheher vich varran ditta janda si. jaan-bujh ke khoon karan valya nu is intzam da faida uthaun to rokan layi os aadmi utte os sheher vich mukadma chalda si jithe khoon hoya si taaki oh apni begunahi saabat kar sake. begunah saabat hon te os nu panah de sheher vapas bhej ditta janda si jithe oh zindagi bhar ja maha pujari di maut hon tak rehnda si.​—gin 35:​6, 11-15, 22-29; yaho 20:​2-8.

  • parda:

    sohne tareeke naal bunya kapda jis ’te kadhayi kar ke karoobi banaye gaye san. eh parda pavittar tambu atey mandar vich pavittar kamre nu att pavittar kamre to alag karan layi laya gaya si. (kooch 26:31; 2 it 3:14; matti 27:51; ib 9:3)​—vadhere jaankari 2.5 dekho.

  • parmeshwar da raj:

    eh shabd khaaskar parmeshwar de raj karan de hakk layi varte gaye han atey eh raj os de puttar yisu masih di shahi sarkar nu darsaunda hai.​—matti 12:28; luka 4:43; 1 kur 15:50.

  • prani di aar:

    kisana duaara pashu nu hakkan layi varti jandi ik lambi soti jis de agle pase dhaat da tikha kill lagga hunda si. prani di aar di tulna budhiman insaan diya galla naal keeti gayi hai jo sunan vale nu budh bhari salah ’te chalan layi uksaundiya han. ‘prani di aar nu latt maarna’ shabd is gall to aaye han ki jado dheeth bald nu vaar-vaar prani di aar naal hakkya janda hai, taa oh is de virodh vich latt maarda hai te khud nu nuksan pahunchaunda hai.​—ras 26:14; nia 3:31.

  • pavittar sthan:

    bhagti karan layi alag keeti gayi jagah. par aksar is da matlab dera ja yarushlam da mandar si. swarg vich parmeshwar de nivas-sthan layi vi ehi shabd vartya janda hai.​—kooch 25:​8, 9; 2 raj 10:25; 1 it 28:10; pr 11:19.

  • pavittar seva:

    oh seva ja kamm jo pavittar hai te sidha parmeshwar di bhagti naal jurrya hoya hai.​—rom 12:1; pr 7:15.

  • pavittar shakti:

    parmeshwar di zabardast adikh shakti jis nu oh apni ichha poori karan layi vartda hai. eh pavittar hai kyoki eh yahovah to mildi hai jo att darje tak shudh te sacha hai. eh is layi vi pavittar hai kyoki is de zariye oh pavittar kamm karda hai.​—luka 1:35; ras 1:8.

  • pavittar kamra:

    dere atey mandar da pehla te vadda kamra jo att pavittar kamre nalo vakhra si. dere de pavittar kamre vich sone da shamadan, dhoop dhukhaun layi sone di vedi, charhave diya rotiya rakhan layi mez atey sone de bhande rakhe hunde san. mandar de pavittar kamre vich sone di vedi, sone de das shamadan atey charhave diya rotiya layi 10 mez san. (kooch 26:33; ib 9:2)​—vadhere jaankari 2.5 atey 2.8 dekho.

  • pavittar; pavittarta:

    yahovah de subhaa da khaas gunn. oh poori tarha shudh atey paak hai. (kooch 28:36; 1 sam 2:2; kah 9:10; yas 6:3) jado insaana (kooch 19:6; 2 raj 4:9), jaanvara (gin 18:17), cheeza (kooch 28:38; 30:25; levi 27:14), thava (kooch 3:5; yas 27:13), samya (kooch 16:23; levi 25:12) atey kamma (kooch 36:4) layi “pavittar” shabd vartya janda hai, taa is de mool ibrani shabd da matlab hai pavittar parmeshwar layi alag keeta gaya, rakhva ja shudh keeta gaya; yahovah di seva layi vakhra keeta gaya. masihi yoonani likhta vich jinha shabda da anuvad “pavittar” atey “pavittarta” keeta gaya hai, ohna da vi ehi matlab hai. eh shabd ik insaan de shudh chaal-chalan layi vi varte gaye han.​—mar 6:20; 2 kur 7:1; 1 pa 1:​15, 16.

  • pavittar bhet:

    parmeshwar de maksad da ik pehlu. oh apne mithe hoye same tak is nu lukaa ke rakhda hai. oh eh bhet sirf ohna lokaa nu dassda hai jinha nu oh dassna chahunda hai.​—mar 4:11; kul 1:26.

  • pantekust:

    yahudi aadmiya to yarushlam ja ke tinn vadde tiohar manaun di mang keeti jandi si te eh tiohar ohna vicho dooja si. ibrani likhta vich jis tiohar nu vaadi da tiohar atey haftya da tiohar keha gaya hai, os nu masihi yoonani likhta vich pantekust keha gaya hai jis da matlab hai “panjahva (din).” eh 16 nisan to 50ve din manaya janda si.​—kooch 23:16; 34:22; ras 2:1.

  • panth:

    lokaa da ik samooh jo kise sidhant nu mannda si ja kise aagu pichhe janda si te apne hi vishvasa anusar chalda si. yahudi dharam de do mukh samooha, fareesiya te sadookiya nu panth keha janda si. lok masihi dharam nu “panth” ja ‘nasriya da panth’ kehnde san. shayad oh mannde san ki eh yahudi dharam to alag hoya koi panth si. hauli-hauli masihi mandli vich panth bann gaye; prakash di kitab vich “niklaus de panth” di gall keeti gayi hai.​—ras 5:17; 15:5; 24:5; 28:22; pr 2:6; 2 pa 2:1.

  • paap-bali:

    namukammal hon kaaran je ik viakti anjane vich paap kar baithda si, taa odo eh bali charhayi jandi si. vakho-vakhre jaanvar jive ki bald to lai ke kabootar tak di bali charhayi jandi si. ik insaan apne paapa di maafi layi apni haisiyat atey apne halaata anusar bali charhaunda si.​—levi 4:​27, 29; ib 10:8.

  • paap mitaun da din:

    izraeeliya layi sabh to ehem te pavittar din jis nu yom kippur (ibrani “yoham hakipurim” to aaya jis da matlab “dhakan da din”) vi keha janda si te eh ethanim mahine di 10 tareekh nu manaya janda si. saal vich sirf ise din maha pujari dere atey agge chal ke mandar de att pavittar kamre vich ja ke apne, dooje leviya atey lokaa de paapa layi baliya da lahu charhaunda si. is din pavittar sabha atey vart rakhya janda si. is din sabat vi manaya janda si jis vele rozmara de kamm karan di manahi si.​—levi 23:​27, 28.

  • pim:

    bhaar tolan layi vatta atey falisti lok dhaat de vakho-vakhre auzara nu tez karan layi jo keemat lainde san, os nu pim keha janda si. izraeel vich puratattav vigiaaniya vallo keeti khudayi vicho bhaar tolan vale kayi pathar de vatte mile han jinha utte purani ibrani bhasha vich “pim” likhya hoya hai. ik pim da austan bhaar 7.8 gram hunda si jo ik shekel da lagbhag do-tehayi hissa hunda si.​—1 sam 13:​20, 21.

  • peen di bhet:

    dakhras nu peen di bhet de taur te vedi utte dolya janda si. eh aam taur te doosriya bheta de naal charhayi jandi si. jado paulus ne keha ki oh apne masihi bhena-bhrava de bhale layi apni zindagi kurban karan layi tyaar si, taa os ne apni tulna peen di bhet naal keeti.​—gin 15:​5, 7; fili 2:17.

  • pujari:

    oh aadmi jo lokaa samne parmeshwar de numainde de taur te kamm karda si atey lokaa nu parmeshwar di atey os de kanoona di sikhya dinda si. pujari lokaa vallo parmeshwar agge baliya charhaunde san atey ohna layi bentiya te tarle karde san. moosa da kanoon milan to pehla, parivar da mukhi apne parivar layi pujari hunda si. moosa de kanoon mutabak levi de got vicho haroon de gharane de aadmiya nu pujari thehraya janda si. baaki levi aadmi ohna de sahayak hunde san. nava ikraar shuru hon te parmeshwar da izraeel pujariya di kaum bann gaya jis da maha pujari yisu masih hai.​—kooch 28:41; ib 9:24; pr 5:10.

  • purim:

    adar mahine di 14 atey 15 tareekh nu manaya jaan vala salana tiohar. rani astar de same vich yahudiyaa nu naash hon to bachaya gaya si atey eh tiohar ose din di yaad vich manaya janda si. “purim” ibrani shabd nahi hai atey is da matlab hai “gune.” is nu purim da tiohar ja gunya da tiohar is layi keha janda hai kyoki haman ne pur (gune) pa ke yahudiyaa da naash karan di tareekh tai keeti si.​—ast 3:7; 9:26.

  • pooja-khambha:

    ibrani shabd (“asherah”) da matlab hai (1) oh pooja-khambha jo canaaniya di janan devi asherah nu darsaunda si ja (2) asherah devi di ik moorat. zahar hai ki eh khambe sidhe kharhe keete jande san te ihna da kujh hissa lakkad da banya hunda si. shayad ihna khambhya nu tarashya nahi janda si ja fir eh drakht hunde san.​—biv 16:21; nia 6:26; 1 raj 15:13.

  • pooja-thamm:

    ik sidha thamm jo aam taur te pathar da hunda si. zahar hai ki eh baal devte ja hor jhoothe devtya de ling di nishani si.​—kooch 23:24.

  • porniya:​—

    haramkari dekho.

  • prabhu da bhojan:

    sach-much da bhojan jis vich bina khameer vali roti atey dakhras hunda si atey eh cheeza masih de sareer atey lahu nu darsaundiya san. eh yisu di maut di yaad vich manaya janda hai. bible vich masihiya nu is nu manaun layi keha gaya hai jis karke is nu “yaadgar” vi keha janda hai.​—1 kur 11:​20, 23-26.

  • prabhu da raah:

    bible vich varte “raah” shabd da matlab hai ajeha kamm ja chaal-chalan jis nu yahovah manzoor ja namanzoor karda hai. yisu masih de chele bannan vale lokaa nu “prabhu de raah” ’te chalan vale keha gaya si yani oh yisu masih di rees kardya apne jeeun de taur-tareeke to dikhaunde san ki ohna nu yisu ’te nehcha si.​—ras 19:9.

  • praschit; maafi; sula:

    ibrani likhta vich eh vichaar baliya naal sambandhit hai jo is maksad naal charhaiya jandiya san ki lok parmeshwar agge aa sakan te os di bhagti kar sakan. jado koi jana ja poori kaum paap kardi si, taa moosa de kanoon anusar parmeshwar naal sula karan layi baliya charhaiya jandiya san, khaaskar har saal paap mitaun de din. oh baliya yisu di kurbani val sanket kardiya san jis naal insaana de paapa di poori tarha maafi mili atey lokaa nu yahovah naal sula karan da mauka milya.​—levi 5:10; 23:28; kul 1:20; ib 9:12.

  • praschit da dhakkan:

    ikraar de sandook da dhakkan jis de samne maha-pujari paap mitaun de din paap-baliya da lahu chhirrkda si. eh ibrani shabd jis mool krya to banya hai, os da arth hai “(paap) dhakna” ja shayad “(paap) mitauna.” eh dhakkan khaalas sone da banya si atey is de dove kinarya utte ik-ik karoobi banya hoya si. kayi vaar is nu sirf “dhakkan” keha gaya hai. (kooch 25:​17-22; 1 it 28:11; ib 9:5)​—vadhere jaankari 2.5 dekho.

  • prant da rajpal:

    romi raj-sabha vallo thehraya prant da mukh rajpal. os kol niya karan da adhikar atey fauji takat si. bhave oh apne kamma layi raj-sabha agge javabdeh si, par prant vich os kol sabh to ziada adhikar si.​—ras 13:7; 18:12.

fa

  • falisat; falisti:

    izraeel de dakhni kande ’te vasse desh nu falisat keha janda si. kreet to aaye jehrre lok ithe vass gaye, ohna nu falisti keha jaan lagga. bhave ki daood ne falistia nu hara ditta si, fir vi oh ohna de adheen nahi hoye atey izraeeliya de dushman bane rahe. (kooch 13:17; 1 sam 17:4; amos 9:7)​—vadhere jaankari 2.4 dekho.

  • faras; farsi:

    faras ik desh si te os de lokaa nu farsi keha janda si jinha da zikar aksar madiya naal aaunda hai. is to zahar hai ki ohna da aapas vich koi rishta si. faras de shuruaati itehas vich farsi lok iran de paharri ilake de sirf dakhni-pachhmi hisse vich rehnde san. khoras mahan de raj vich farsiya da madiya utte dabdaba si, par doha ne ikatthe mil ke samraj ’te raj keeta si. (pracheen same de kujh itehaskara mutabak khoras da pita farsi te mata madi si.) khoras ne 539 e. p. vich baabel samraj nu jitt lya atey gulami vich reh rahe yahudiyaa nu vapas ohna de desh bhej ditta. farsi samraj purab vich sindh darya to lai ke pachham vich ejeean sagar tak failya hoya si. yahudi 331 e. p. tak farsi raj de adheen rahe jado sikandar mahan ne farsiya nu haraya. daniel ne ik darshan vich farsi samraj nu dekhya si atey azra, nehemyah te astar vich is da zikar keeta gaya hai. (az 1:1; dan 5:28)​—vadhere jaankari 2.9 dekho.

  • faidam:

    paani di doonghayi mapan layi naap jo 1.8 meter (6 foot) de barabar si. (ras 27:28)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • faraat:

    dakhni-pachhmi eshia da sabh to lamba te ehem darya. eh mesopotamia de do vadde daryaava vicho ik hai. eh naa pehli vaar utpat 2:14 vich aaunda hai jithe is nu adan de chaar daryaava vicho ik keha gaya hai. is nu aksar “darya” keha janda hai. (ut 31:21) eh izraeel nu ditte ilake di uttri sarhadd si. (ut 15:18; pr 16:12)​—vadhere jaankari 2.2 dekho.

  • fareesi:

    pehli sadi vich yahudi dharam da ik mukh dharmik panth. oh pujariya de vansh vicho nahi san, fir vi oh moosa de kanoon di ik-ik gall di sakhti naal paalna karde san atey oh zabaani sikhaiya paramparava nu vi unni hi ehmiyat dinde san. (matti 23:23) oh yoonani sabhyachar da vi virodh karde san. kanoon te paramparava de vidvaan hon karke lokaa utte ohna da bahut dabdaba si. (matti 23:​2-6) kujh fareesi yahudi mahasabha de vi member san. oh sabat manaun, paramparava nu mannan atey paapiya te tax vasoolan valya naal sangat rakhan de mamle vich yisu da aksar virodh karde san. kujh fareesi masihi bann gaye jive ki tarsus da rehen vala saulus.​—matti 9:11; 12:14; mar 7:5; luka 6:2; ras 26:5.

  • firaun:

    misar de rajya da ik khitab. bible vich panj firoona (sheeshak, so, tirhakah, nakoh atey hafra) de naa ditte gaye han, par doojya de naa nahi ditte gaye. ihna vich oh firaun vi shamal han jinha naal abraham, moosa atey yusuf da vaah pya si.​—kooch 15:4; rom 9:17.

ba

  • baal:

    canaan desh da ik devta jis nu akash da malak, meeh paaun vala atey janan te upaj da devta mannya janda si. alag-alag ilakya de chhote-mote devtya nu vi “baal” keha janda si. is ibrani shabd da matlab hai “malak; suaami.”​—1 raj 18:21; rom 11:4.

  • baalzabool:

    shaitan nu ditta gaya ik naa jo dusht doota da haakam ja raja hai. eh naa shayad baal-zaboob naa da doosra roop hai. akron de falisti is baal di bhagti karde san.​—2 raj 1:3; matti 12:24.

  • bastar:

    faujiya da pehrava jive ki top, sanjo, kamarband, latta de kavach atey dhaal.​—1 sam 31:9; af 6:​13-17.

  • bazurg:

    vaddi umar de lok, par bible vich khaas taur te ohna aadmiya nu bazurg keha gaya hai jinha di samaaj ja kaum vich uchi padvi ja zimmevari hundi si. prakash di kitab vich zikar keete gaye swargi praniya nu vi bazurg keha gaya hai. “bazurg” layi anuvad keeta yoonani shabd “presbiteros” ohna aadmiya nu darsaunda hai jo mandli vich agvayi karde han.​—kooch 4:29; kah 31:23; 1 ti 5:17; pr 4:4.

  • bath:

    taral cheeza da ik maap jo lagbhag 22 liter de barabar si. eh gall puratattav khoja to pata laggi kyoki mitti de bhandya de ajehe tukrre mile han jinha utte bath likhya si. bible vich dassiya sukkiya atey taral cheeza nu ziadatar bath maap de anusar napya janda si. (1 raj 7:38; hiz 45:14)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • baptisma; baptisma dena:

    is krya da matlab hai “dubki deni.” yisu di eh mang hai ki os de chele baptisma lain. bible vich kayi tarha de baptismya bare dassya gaya hai jive ki yuhanna duaara ditta baptisma, pavittar shakti naal baptisma te agg naal baptisma.​—matti 3:​11, 16; 28:19; yuh 3:23; 1 pa 3:21.

  • bali:

    parmeshwar da dhanvad karan, apna dosh mannan atey os naal dobara rishta jorran layi charhaya jaan vala charhava. habal de same to hi insaan apni ichha naal vakho-vakhre charhave charhaunde aaye san, jive ki jaanvara diya baliya. par baad vich baliya charhauniya moosa de kanoon mutabak lazmi ho gaiya. jad yisu ne apni mukammal zindagi kurban kar ditti, taa os to baad jaanvara diya baliya charhaun di lorr nahi rehi. fir vi masihiya di seva parmeshwar agge baliya vang hai.​—ut 4:4; ib 13:​15, 16; 1 yuh 4:10.

  • bana:

    kappde di bunayi vich churrayi vale pase de dhage. lambayi vale pase de dhagya nu tana keha janda hai jo baane de uppro atey thalyo di bune hunde han.​—levi 13:59.

  • bul:

    yahudiyaa de pavittar calendar da atthva mahina atey aam calendar da dooja mahina. eh jis mool shabd to aaya hai, os da arth hai “paidavar; fasal.” eh mahina aktoobar de adh to lai ke navambar de adh tak chalda si. (1 raj 6:38)​—vadhere jaankari 2.15 dekho.

  • besharmi:

    is layi vartya yoonani shabd “aselgia” hai jis da matlab hai ajehe kamm jinha vich parmeshwar de asoola khilaf gambheer galtiya atey besharmi bharya ravaiya ja dheethpuna shamal hai. adhikar, kanoona atey myaara prati ajehe insaan da ravaiya niradar bharya hunda hai ja oh ihna nu tuchh samajhda hai. ajehe chaal-chalan vich chhotiya-motiya galtiya shamal nahi han.​—gal 5:19; 2 pa 2:7.

  • be-khameeri roti da tiohar:

    izraeeliya de tinn vadde salana tiohara vicho pehla tiohar. eh pasah to agle din nisan mahine di 15 tareekh nu shuru hunda si te satt dina tak chalda si. eh misar vicho niklan di yaad vich manaya janda si te is dauran sirf be-khameeri roti khadhi jandi si.​—kooch 23:15; mar 14:1.

bha

  • bhavikh dassan vala:

    ajeha viakti jo daava karda hai ki os kol bhavikh vich hon valiya ghatnava bare dassan di yogta hai. bible vich bhavikh dassan valya vich jadoo-toona karan vale pujari, mare hoya naal gall karan vale, jotshi atey is tarha de hor kamm karan vale lok shamal han.​—levi 19:31; biv 18:11; ras 16:16.

  • bhavikhbani:

    parmeshwar vallo sandesh jis vich os di marzi zahar keeti jandi si ja os di ichha da elaan keeta janda si. eh sandesh parmeshwar vallo koi zaroori sabak ho sakda si ja fir os da hukam ja faisla ja bhavikh vich vapran vali kise ghatna da elaan ho sakda si.​—hiz 37:​9, 10; dan 9:24; matti 13:14; 2 pa 1:​20, 21.

ma

  • maskeel:

    13 zaboora de sirlekha vich varte is shabd da matlab saaf-saaf nahi pata. shayad is da matlab hai “sochan layi majboor karan vali kavita.” maskeel naal milde-julde ik hor shabd da anuvad ‘soojh-boojh naal seva karni’ keeta gaya hai, is layi kujh lok sochde han ki ihna doha shabda de matlab vi shayad ik-doosre naal milde-julde hon.​—2 it 30:22; zab 32:sir.

  • massya:

    yahudi calendar de har mahine da pehla din. is din sare ikatthe hunde, daavat dinde atey khaas baliya charhaunde san. par baad vich eh din kaum da ik ehem tiohar bann gaya atey lok is din koi kamm nahi karde san.​—gin 10:10; 2 it 8:13; kul 2:16.

  • masih:

    eh shabd ibrani shabd to banya hai jis da anuvad “chunya” ja “chunya hoya” keeta gaya hai. (dan 9:25) yoonani shabd “kristos” da anuvad vi “masih” keeta gaya hai. eh khitab yisu layi vi vartya gaya hai.​—matti 1:16.

  • masih da virodhi:

    is layi varte yoonani shabd de do matlab han. ik oh shakhs jo masih de khilaf hai ja os da virodh karda hai. eh jhootha masih vi ho sakda hai yani jo masih hon da daava karda hai. jehrre lok, sangathan ja samooh masih de chele ja masih hon da daava karde han ja masih atey os de chelya da virodh karde han, ohna sarya nu masih de virodhi kehna sahi hovega.​—1 yuh 2:22.

  • masihi:

    yisu masih de chelya nu eh naa parmeshwar vallo milya hai.​—ras 11:26; 26:28.

  • mashk:

    eh bakkri ja bhed di khall di banayi ik tarha di bottle hundi si jis vich dakhras bharya janda si. dakhras naviya mashka vich paya janda si kyoki jado dakhras khameera ho janda si, taa carbon dioxide gas paida hon naal mashka vich dabaa paida hunda si. naviya mashka fail jandiya san; puraniya mashka sakht ho jandiya san te dabaa de karke fat jandiya san.​—yaho 9:4; matti 9:17.

  • mahlath:

    zahar hai ki zaboor 53 atey 88 de sirlekha vich ditta eh shabd sangeet naal jurrya hai. eh shabd shayad ibrani di jis mool krya naal jurrya hai, os da matlab hai “kamzor hona; bimar paina.” is to pata laggda hai ki eh ik dard te udaasi bharya sur hovega jo ihna doha geeta de dukh bhare bola ’te sahi baithega.

  • mahasabha:

    eh yarushlam vich yahudiyaa di supreme court si. yisu de zamane vich is adalat de 71 member san jinha vich maha pujari, sabka maha pujari, maha pujariya de parivar de member, bazurg, gota te gharanya de mukhi atey granthi hunde san.​—mar 15:1; ras 5:34; 23:​1, 6.

  • mahakasht:

    “kasht” layi varte yoonani shabd da matlab hai maarre halaata karke hundi dukh-takleef. yisu ne dassya si ki yarushlam ’te ik “mahakasht” aavega jo pehla kade nahi aaya. os ne khaaskar poori manukhjati utte aaun vale “mahakasht” di vi gall keeti jado oh bhavikh vich ‘vaddi mehma naal aavega.’ (matti 24:​21, 29-31) paulus ne is kasht nu parmeshwar da niya keha jo ohna lokaa ’te aavega “jehrre parmeshwar nu nahi jaande” atey jehrre yisu masih bare “khush khabri anusar nahi chalde.” prakash di kitab da 19va adhiaye dikhaunda hai ki yisu apnia swargi fauja lai ke ‘vehshi darinde atey dharti de rajya te ohna diya fauja naal’ larran layi aa reha hai. (2 th 1:​6-8; pr 19:​11-21) is kasht vicho “ik vaddi bheerr” bach niklegi. (pr 7:​9, 14)​—armageddon dekho.

  • maha doot:

    matlab “doota da mukhi.” bible vich eh shabd ikvachan roop vich vartya gaya hai yani ki maha doot sirf ik hai. bible is maha doot di pachhaan mikael vajo karaundi hai.​—dan 12:1; yahu 9; pr 12:7.

  • maha pujari:

    moosa de kanoon mutabak sabh to vadda pujari jo lokaa vallo parmeshwar agge janda si atey dooje pujariya de kamm di nigrani karda si. os nu “mukh pujari” vi keha janda si. (2 it 26:20; az 7:5) sirf os nu dere de atey baad vich mandar de att pavittar kamre vich jaan di ijazat si. oh is kamre andar saal vich sirf ik vaar yani paap mitaun de din janda si. yisu masih nu vi “maha pujari” keha gaya hai.​—levi 16:​2, 17; 21:10; matti 26:3; ib 4:14.

  • mahamari:

    koi vi chhoot di bimari jo tezi naal kayi thava ’te fail sakdi te kaiya di jaan lai sakdi hai. parmeshwar saza den layi aksar mahamari liaaunda si.​—gin 14:12; hiz 38:​22, 23; amos 4:10.

  • makdoonia:

    uttri yoonan da ik ilaka jo sikandar mahan de raj vich mashhoor si atey eh odo tak azaad reha jad tak romiya ne aa ke is ’te kabza na kar lya. jado paulus rasool ne europe da pehla daura keeta si, odo makdoonia ik romi prant si. paulus ithe tinn vaar gaya. (ras 16:9)​—vadhere jaankari 2.13 dekho.

  • manukh da puttar:

    injeela vich eh shabd lagbhag 80 vaar aaunde han. yisu masih layi varte gaye eh shabd dikhaunde han ki os ne insaan de roop vich janam lya si, na ki oh kise dehdhari doot de roop vich dharti ’te aaya si. ihna shabda to eh vi pata laggda hai ki oh daniel 7:​13, 14 vich darj bhavikhbani poori karega. ibrani likhta vich eh shabd hizkiel atey daniel layi varte gaye san atey is gall ’te zor dinde han ki ihna maranhar insaani bularya vich atey att mahan parmeshwar vich kinna farak hai jis ne ohna nu sandesh ditte san.​—hiz 3:17; dan 8:17; matti 19:28; 20:28.

  • mare hoya da jeeunda hona:

    yoonani shabd “anastasis” da arth hai “uthauna; kharhe hona.” bible vich dassya hai ki nau janya nu jeeunda keeta gaya si jinha vicho ik si yisu masih jis nu yahovah parmeshwar ne jeeunda keeta si. halanki baaki atth janya nu eliyah, elisha, yisu, patras atey paulus ne jeeunda keeta si, par eh chamatkar parmeshwar di takat naal keete gaye san. parmeshwar da maksad poora hon layi zaroori hai ki “dharmi atey kudharmi lokaa nu” dharti ’te dobara jeeunda keeta jave. (ras 24:15) bible eh vi kehndi hai ki pavittar shakti naal chune yisu de bhrava nu swarg vich jeevan milega. ohna nu mare hoya vicho “pehla” jeeunda keeta javega.​—fili 3:11; pr 20:​5, 6; yuh 5:​28, 29; 11:25.

  • marodak:

    baabel sheher da mukh devta. baabel de raje atey kanoon banaun vale hamurabi vallo baabel nu babylonia di rajdhani banaun to baad marodak (ja marduk) di ehmiyat vadh gayi. akheer marodak ne pehle kayi devtya di jagah lai layi atey babylonia de sare devtya da mukh devta bann gaya. baad de samya vich marodak (ja marduk) nu “belu” (“malak”) keha jaan lagg pya. marodak nu aam taur te bel keha janda si.​—yir 50:2.

  • malkam:

    sambhav hai ki eh molak hi hai jo ammoniya da mukh devta si. (saf 1:5)​—molak dekho.

  • mandli; sabha:

    kise khaas maksad ja kamm layi ikattha hoya lokaa da samooh. ibrani likhta vich eh shabd izraeel kaum ja khaas tiohara layi ikatthe hoye lokaa nu darsaunda hai. masihi yoonani likhta vich eh masihiya diya alag-alag mandliya layi vartya hai, par aam taur te eh sare masihiya di mandli nu darsaun layi vartya gaya hai.​—1 raj 8:22; ras 9:31; rom 16:5.

  • mandli da tambu:

    eh naa moosa de tambu atey pavittar dere layi istemal keeta gaya hai jo ujaad vich kharha keeta gaya si.​—kooch 33:7; 39:32.

  • mandar:

    dere di jagah yarushlam vich ik pakki imarat jithe izraeeli bhagti karde san. pehla mandar sulemaan ne banaya si jis nu baabliya ne tabah kar ditta si. dooja mandar zarubabel ne odo banaya si jado izraeeli baabel di gulami vicho vapas aaye san te is to baad ehi mandar herodes mahan ne dobara banaya si. bible vich mandar nu aksar “yahovah da bhavan” atey yahovah da ghar keha gaya hai. (az 1:3; 6:​14, 15; 1 it 29:1; 2 it 2:4; matti 24:1)​—vadhere jaankari 2.8 te 2.11 dekho.

  • mann:

    ujaad vich 40 sala dauran izraeeliya da mukh bhojan jo yahovah ne chamatkari dhang naal ohna nu ditta si. sabat de din to chhutt har saver nu eh zameen ’te trel di parat hetha pragat ho janda si. izraeeliya ne jado pehli vaar is nu dekhya, taa ohna ne keha, “aah kee hai?” ja ibrani vich, “maan hu?” (kooch 16:​13-15, 35) hor aayata vich is nu “swargo anaaj” (zab 78:​24, footnote), “swargo roti” (zab 105:40) atey “soorbeera di roti” keha gaya hai (zab 78:25). yisu ne vi sikhaunde vele mann da zikar keeta si.​—yuh 6:​49, 50.

  • mayina:

    hizkiel di kitab vich is nu manah vi keha hai. eh bhaar atey paise di ik ikayi si. puratattav khoj to pata lagga hai ki ik mayina 50 shekel de barabar si atey ik shekel da bhaar 11.4 gram si. is layi ibrani likhta vich dasse ik mayina da bhaar 570 gram si. nale shayad ik shahi mayina vi hunda si, theek jive ik hath de do naap hunde si. masihi yoonani likhta vich ik mayina 100 drakhma hunda si. is da bhaar 340 gram si. ik kikaar vich 60 mayina hunde san. (az 2:69; luka 19:13)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • madi; mada:

    eh lok yafath de puttar madayi da vansh san. oh iran de paharri ilake vich vass gaye san jo mada desh bann gaya. madiya ne baabel naal mil ke ashoor nu haraya. os same faras madiya de adheen ik prant si, par khoras ne bagavat kar ditti atey madiya de desh nu faras vich mila ditta gaya. is tarha madi-farsi samraj banya jis ne 539 e. p. vich baabel samraj nu haraya. 33 e. vich pantekust de din madi lok vi yarushlam vich maujood san. (dan 5:​28, 31; ras 2:9)​—vadhere jaankari 2.9 dekho.

  • miktam:

    ik ibrani shabd jo chhe zaboora de sirlekha vich ditta gaya hai (zab 16, 56-60). eh ik takneeki shabd hai jis da matlab saaf-saaf nahi pata. par ho sakda hai ki eh shabd “ukkar ke likhna” shabda naal jurrya hove.

  • minti vala kana:

    eh kana chhe hath lamba si. ik hath de maap mutabak minti karan vale kane di lambayi 2.67 meter (8.75 foot) si atey lambe hath de mutabak is kane di lambayi 3.11 meter (10.2 foot) si. (hiz 40:​3, 5; pr 11:1)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • milkom:

    ammoniya da devta. sambhav hai ki eh molak devta hi hai. (1 raj 11:​5, 7) sulemaan ne apne raj de aakhri sala dauran is jhoothe devte layi uchiya thava banaiya.​—molak dekho.

  • muhar:

    is naal aam taur te mitti ja mom utte thappa laya janda si. is to pata laggda si ki malak kaun hai, koi cheez asli hai ja do dhira vich samjhauta keeta gaya hai. purane zamane vich muhra sakht cheez (pathar, hathi-dand ja lakkad) diya baniya hundiya san jinha utte akhar ja prateek ulte ukkre hunde san. koi gall sachi hai, kise cheez utte kis da adhikar hai ja koi gall ik raaz hai, eh dassan layi vi muhar nu ik misal de taur te vartya janda si.​—kooch 28:11; neh 9:38; pr 5:1; 9:4.

  • muhar vali angoothi:

    ik tarha di muhar jo ungli vich payi hundi si ja dori vich pa ke gale vich pehni hundi si. eh kise haakam ja adhikari de adhikar di nishani hundi si. (ut 41:42)​—muhar dekho.

  • mukh aagu:

    yoonani likhta vich yisu masih nu mukh aagu keha gaya hai. is to os di khaas zimmevari pata laggdi hai ki oh vafadar insaana nu paap de jaanleva asra to mukt karaa ke hamesha di zindagi devega.​—ras 3:15; 5:31; ib 2:10; 12:2.

  • mukh pujari:

    ibrani likhta vich os nu “maha pujari” vi keha janda hai. masihi yoonani likhta vich “mukh pujari” shabd pujariya vicho khaas aadmiya nu darsaunde han. ihna vich pujariya diya 24 toliya ja dala de mukhi shamal san atey oh maha pujari vi jinha nu is padvi to hataya gaya si.​—2 it 26:20; az 7:5; matti 2:4; mar 8:31.

  • moosa da kanoon:

    oh kanoon jehrra yahovah ne 1513 e. p. vich seenayi paharr ’te moosa de zariye izraeel nu ditta si. bible diya pehliya panj kitaba nu aksar kanoon keha janda hai.​—yaho 23:6; luka 24:44.

  • moonga:

    pathar vargi sakht cheez jo chhote-chhote samundri jeeva de pinjara to bann-di hai. samundar vicho kayi ranga de moonge milde han jive lal, chitte te kale. khaaskar lal samundar vich bahut sare moonge hunde san. bible de zamane vich lal moonge beshkeemti hunde san atey ihna to moti atey hor gehne banaye jande san.​—kah 8:11.

  • moothleban:

    zaboor 9 de sirlekh vich vartya shabd. mannya janda hai ki is da matlab hai, “puttar di maut bare.” kujh kehnde han ki eh jani-mani dhun da naa si ja shayad oh shabd san jo is zaboor nu shuru karan vele varte jande san.

  • haakam; magistrate:

    baabel di sarkar adheen zilya de adhikari jinha nu kanoon di jaankari hundi si atey niaaik mamle suljhaun da kujh hadd tak adhikar hunda si. romi bastiya vich magistrate sarkar de prashasak san. ohna da kamm si shanti banayi rakhna, sarkari paise da hisab-kitab rakhna, kanoon di ulanghna karan valya da niya karna atey saza da hukam dena.​—dan 3:2; ras 16:​20, footnote.

  • molak:

    ammoniya da ik devta. shayad is nu malkam, milkom atey molokh keha janda si. molak kise devte de naa di bajaye shayad ik padvi si. moosa de kanoon vich saaf-saaf dassya gaya si ki jehrra vi molak agge apne bachya di bali charhavega, os nu maut di saza ditti javegi.​—levi 20:2; yir 32:35; ras 7:43.

  • molokh:

    molak dekho.

  • maujoodgi:

    masihi yoonani likhta diya kujh aayata vich eh shabd yisu masih di shahi maujoodgi nu darsaunda hai. os di maujoodgi swarg vich os de raja bannan naal shuru hoi jo is duniya de aakhri dina dauran vi chal rehi hai. masih di maujoodgi da matlab eh nahi hai ki oh aa ke turant chala javega, sago eh daur kujh vakat tak chalda rehna hai.​—matti 24:3.

ya

  • yahudah:

    yakoob di patni leah to os da chautha puttar. maran to pehla yakoob ne bhavikhbani keeti si ki yahudah de khandaan vicho ik mahan haakam aavega jo hamesha layi rahega. insaan de roop vich yisu yahudah de khandaan vicho si. yahudah ik got da vi naa si atey baad vich yahudah atey binyameen de gota de raj da naa yahudah pai gaya jis nu dakhni raj keha janda si. ithe pujari te levi vi san. yahudah vich desh da dakhni hissa aaunda si jithe yarushlam atey mandar si.​—ut 29:35; 49:10; 1 raj 4:20; ib 7:14.

  • yahudi:

    izraeel de das-goti raj de naash to baad yahudah de got de lokaa nu yahudi keha janda si. (2 raj 16:6) baabel di gulami to baad eh naa ohna vakho-vakhre gota de izraeeliya layi vartya gaya jo izraeel vapas aaye san. (az 4:12) baad vich eh naa duniya bhar vich rehnde izraeeliya nu gair-yahudi kauma to alag dikhaun layi vartya gaya. (ast 3:6) paulus rasool ne is shabd di varto kar ke daleel ditti ki masihi mandli vich eh gall koi ehmiyat nahi rakhdi ki kaun kehrri kaum da hai.​—rom 2:​28, 29; gal 3:28.

  • yahudi dharam apnaun vala:

    bible vich dassya gaya hai ki yahudi dharam apnaun vale lokaa vicho aadmiya di sunnat keeti jandi si.​—matti 23:15; ras 13:43.

  • yahovah:

    parmeshwar de naa da jaanya-manya anuvad jo chaar ibrani akhra vich likhya janda hai. eh naa is bible anuvad vich 7,000 to ziada vaar aaunda hai.​—vadhere jaankari 1.4 te 1.5 dekho.

  • yaduthoon:

    zaboor 3962 te 77 de sirlekh vich vartya shabd jis da arth nahi pata. laggda hai ki sirlekha vich zaboora bare hidayata dittiya gaiya han ki ihna nu kive gauna hai te shayad kis shaili vich gauna hai atey kehrra saaz vajauna hai. ik levi sangeetkar da naa yaduthoon si. is layi ho sakda hai ki jehrri shaili vich eh zaboor gaye jande san ja saaz vajaya janda si, os da sambandh yaduthoon ja os de puttra naal si.

  • yakoob:

    isaac te ribkah da puttar. baad vich parmeshwar ne os nu izraeel naa ditta atey oh izraeel de lokaa (jinha nu izraeeli te fir yahudi keha jaan lagga) da poorvaj banya. os de 12 puttra atey ohna di aulaad nu mila ke izraeel kaum de 12 got bane. baad vich vi izraeel kaum ja os de lokaa layi yakoob naa vartya janda reha.​—ut 32:28; matti 22:32.

  • yug:

    eh yoonani bhasha de shabd “eon” da anuvad hai atey eh kise same, zamane ja daur de halaata bare dassan layi vartya janda hai. bible vich zikar keete “is duniya” shabd da matlab hai duniya de maujooda halaat ja duniya di rehni-sehni. (2 ti 4:10) parmeshwar ne moosa de kanoon raahi ajehe yug di shuruaat keeti jis nu kujh lok izraeeli ja yahudi yug kehnde han. yisu masih di rehayi di keemat de zariye parmeshwar ne ik vakhre yug di shuruaat keeti jis da khaas karke chune hoye masihiya naal sambandh hai. eh ik nave yug di shuruaat si jis vich moosa de kanoon vich dassiya galla asliyat baniya. jado eh shabd bahuvachan vich aaunda hai, taa eh beete zamane atey aaun vale yuga de halaata nu darsaunda hai.​—matti 24:3; mar 4:19; rom 12:2; 1 kur 10:11.

  • yug da aakhri sama:

    same da oh daur jis to baad shaitan de vass vich payi duniya da ant hovega. eh sama masih di maujoodgi da sama vi hai. yisu di sedh naal doot “dushta nu dharmiya to vakhra” karange atey ohna nu naash kar denge. (matti 13:​40-42, 49) yisu de chele jaan-na chahunde san ki oh ‘aakhri sama’ kado aavega. (matti 24:3) swarg vapas jaan to pehla os ne apne chelya naal vaada keeta si ki oh os same tak ohna de naal rahega.​—matti 28:20.

  • yoonani:

    yoonan de lokaa di bhasha; jo yoonan vich paida hoya ja jis da parivar yoonan to hai. masihi yoonani likhta vich eh shabd sare gair-yahudi lokaa layi ja ohna lokaa layi vartya gaya hai jinha utte yoonani bhasha te sabhyachar da asar pya si.​—yoel 3:6; yuh 12:20.

ra

  • rasool:

    is da matlab hai “bhejya hoya.” eh yisu atey ohna kujh janya layi vartya gaya hai jinha nu doojya di seva karan layi bhejya gaya si. rasool shabd khaas taur te yisu vallo chune gaye 12 chelya layi vartya janda hai.​—mar 3:14; ras 14:14.

  • rakhel:

    eh aksar daasi hundi si atey is nu patni da darja ditta janda si.​—kooch 21:8; 2 sam 5:13; 1 raj 11:3.

  • rath:

    ghorrya naal chalaya janda do pahiya vala vahan. eh mukh taur te yudh vich vartya janda si.​—kooch 14:23; nia 4:13; ras 8:28.

  • rahab:

    eh shabd ayoob, zaboora di kitab atey yasayah di kitab vich vartya gaya hai. (eh yahoshua di kitab vich dassi gayi aurat rahab nahi hai.) ayoob di kitab di jis aayat vich rahab da zikar aaunda hai, os de agge-pichhe diya aayata nu parh ke pata laggda hai ki rahab shabd ik vadde samundri jeev nu darsaunda hai. bible diya hor kitaba vich eh samundri jeev misar nu darsaunda hai.​—ay 9:13; zab 87:4; yas 30:7; 51:​9, 10.

  • raj-danda:

    soti ja danda jo haakam ne farrya hunda si te eh os de raj karan de adhikar di nishani hunda si.​—ut 49:10; ib 1:8.

  • rehayi di keemat:

    gulami, saza, takleef, paap ja kise zimmevari to azaad hon layi ditti jaan vali keemat. eh keemat hamesha paisya naal ada nahi keeti jandi si. (yas 43:3) rehayi di keemat vakho-vakhre halaata vich ditti jandi si. misal layi, izraeel vich sare jethe munde ja nar jaanvar yahovah de san atey ohna nu khaas karke yahovah di seva layi vartya janda si. ohna nu is seva to mukt karan layi rehayi di keemat deni paindi si. (gin 3:​45, 46; 18:​15, 16) je kise khatarnak bald nu bannh ke nahi rakhya janda si te oh kise nu maar dinda si, taa os de malak nu maut di saza ditti jandi si. os saza to bachan layi malak nu tai keeti rehayi di keemat deni paindi si. (kooch 21:​29, 30) par jaan-bujh ke khoon karan vale layi koi rehayi di keemat nahi hundi si. (gin 35:31) sabh to zaroori gall eh hai ki bible masih vallo ditti rehayi di keemat utte zor dindi hai jo os ne apni jaan di kurbani de ke ada keeti taaki aagyakar insaana nu paap atey maut to chhudaya ja sake.​—zab 49:​7, 8; matti 20:28; af 1:7.

  • ruaakh; panaivma:

    ibrani shabd “ruaakh” atey yoonani shabd “panaivma” da anuvad punjabi diya kujh baibla vich “aatma” keeta gaya hai. par eh anuvad sahi nahi hai kyoki eh amar aatma di galat sikhya da samarthan karda hai. “ruaakh” atey “panaivma” da asal vich matlab hai “saah.” is to ilava, ihna shabda de eh vi arth han: (1) hava, (2) insaana te jaanvara di jeevan-shakti, (3) insaan de mann di prerna-shakti, (4) parmeshwar ja dusht doota to milan vale sandesh, (5) swargi prani atey (6) parmeshwar di kamm karan di shakti yani pavittar shakti. (kooch 35:21; zab 104:29; matti 12:43; luka 11:13) is anuvad vich sandarabh mutabak ihna shabda da matlab ditta gaya hai.

la

  • lapetvi pattri:

    chamrre ja sarkande da banya ik lamma varka jis de ik pase ’te likhya janda si. is de dove sirya nu aam taur te do lakkdiya ’te lapetya janda si. bible diya kitaba nu pattriya utte likhya janda si atey ohna diya nakla tyaar keetiya jandiya san.​—yir 36:​4, 18, 23; luka 4:​17-20; 2 ti 4:13.

  • lebanon de paharr:

    lebanon desh vich paharra diya do larriya han. ik larri pachham val hai jis nu lebanon de paharr keha janda hai atey dooji larri purab val hai. paharra diya doha larriya vichkar ik lambi te upjaoo ghati paindi hai. lebanon de paharra di larri bhoomadh sagar de tat to shuru hundi hai atey is diya chotiya di austan uchayi 1,800 to 2,100 meter (6,000 foot to 7,000 foot) de vichkar hai. purane zamane vich lebanon dyaar de uche-uche drakhta naal dhakya hoya si jinha di lakkad nu aale-duaale diya kauma uttam manndiya san. (biv 1:7; zab 29:6; 92:12)​—vadhere jaankari 2.7 dekho.

  • log:

    bible vich dassya taral nu mapan vala sabh to chhota maap. yahudi talmud vich is nu hin da 1/12va hissa dassya gaya hai. is hisab naal ik log 0.31 liter de barabar si. (levi 14:10)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • livyathan:

    shayad paani vich rehen vala ik jeev. ayoob 3:8 atey 41:1 vich eh magarmachh ja koi hor vadda te takatvar jeev ho sakda hai. zaboor 104:26 vich eh ik kisam di vel machhi ho sakdi hai. hor aayata vich eh nahi dassya gaya ki eh kehrra jaanvar hai, sago is nu kise gall nu samjhaun layi misal vajo istemal keeta gaya hai.​—zab 74:14; yas 27:1.

  • levi:

    yakoob di patni leah to os da teesra puttar. levi to aaye got da vi ehi naa si. os de tinn puttra to leviya diya tinn mukh toliya baniya. “levi” shabd kade-kade sare got layi vartya janda hai, par is vich haroon de parivar vicho aaye pujariya nu shamal nahi keeta janda. levi de got nu vaada keete hoye desh vich koi zameen nahi mili, par baaki gota de ilakya vich ohna nu 48 sheher ditte gaye san.​—biv 10:8; 1 it 6:1; ib 7:11.

  • lepton:

    jis zamane vich masihi yoonani likhta likhiya gaiya san, os zamane vich eh yahudiyaa da sabh to chhota sikka si jo tambe te kansi da banya hoya si. bible de kujh anuvada vich is nu “damrri” keha gaya hai. (mar 12:42; luka 21:​2, footnote)​—vadhere jaankari 2.14 dekho.

  • lobaan:

    bosvelia kisam de kujh drakhta atey jharriya da sukk chukka ras (goond). jado eh jalaya janda hai, taa mithi khushboo aaundi hai. dere atey mandar vich varte jande pavittar dhoop vich lobaan milaya janda si. is nu anaaj de charhave naal vi ditta janda si atey pavittar kamre vich charhave diya rotiya di har teh utte rakhya janda si.​—kooch 30:​34-36; levi 2:1; 24:7; matti 2:11.

va

  • vart:

    kujh same layi kujh vi na khana-peena. izraeeli paap mitaun de din, museebat di gharri vich te parmeshwar di sedh lain de same vart rakhde san. yahudiyaa ne saal vich chaar vaar vart rakhan da niyam banaya si taaki itehas vich ohna ’te aaiya biptava nu yaad keeta jave. masihiya to vart rakhan di mang nahi keeti jandi.​—az 8:21; yas 58:6; luka 18:12.

  • vaadi da tiohar; haftya da tiohar:​—

    pantekust dekho.

  • vaadi:

    ghati ja nadi da tal jo meeh de mausam nu chhadd aksar sukka rehnda hai. is vaste varte ibrani shabd da matlab nadi vi ho sakda hai. kujh nadiya vich paani de some hunde san jis karke eh sukkdiya nahi san. kujh aayata vich vaadi nu “ghati” vi keha gaya hai.​—ut 26:19; gin 34:5; biv 8:7; 1 raj 18:5; ay 6:15.

  • vichola:

    do dhira vich sula karaun vala. bible vich dassya hai ki moosa kanoon de ikraar da vichola atey yisu nave ikraar da vichola si.​—gal 3:19; 1 ti 2:5.

  • virlaap da geet:

    dukh bharya geet ja kavita. eh kise dost ja azeez di maut hon te gehra dukh ja sog zahar karan layi rachya janda si.​—2 sam 1:17; zab 7:sir.

  • vesva:

    is de yoonani shabd “porne” da mool arth hai “vechna.” aam taur te eh shabd ajehi aurat layi vartya janda hai jo paise layi doojya naal sareerak sambandh banaundi hai. par bible vich vesvagiri karan vale aadmiya da vi zikar aaunda hai. moosa de kanoon vich vesvagiri di nindya keeti gayi si atey ik vesva di kamayi nu yahovah de pavittar sthan layi daan vajo saveekar nahi keeta janda si. is to ulat, jhoothe dharma de mandra vich vesvagiri karan vale aadmi-aurta nu kamayi karan layi rakhya janda si. (biv 23:​17, 18; 1 raj 14:24) bible vich ohna lokaa, kauma ja sangathana nu vesva vajo darsaya gaya hai jo parmeshwar di bhagti karan da daava karde han, par is de naal-naal moorti-pooja vi karde han. misal layi, duniya de dharma nu “maha baabel” keha gaya hai atey os nu prakash di kitab vich vesva vajo darsaya gaya hai kyoki oh takat atey daulat haasal karan layi is duniya de haakma naal sambandh jorrdi hai.​—pr 17:​1-5; 18:3; 1 it 5:25.

  • vedi:

    ik tharra jo mitti, chatana, pathara ja dhaat naal marhi lakkad da banya hunda si. is utte bhagti karan vele baliya charhaiya jandiya san ja dhoop dhukhaya janda si. tambu atey mandar de pehle kamre vich dhoop dhukhaun layi ik chhoti jehi “sone di vedi” si. eh sone naal marhi lakkad di bani hoi si. hom-baliya layi ik vaddi sari “tambe di vedi” bahar vehrre vich si. (kooch 27:1; 39:​38, 39; ut 8:20; 1 raj 6:20; 2 it 4:1; luka 1:11)​—vadhere jaankari 2.5 atey 2.8 dekho.

  • vedi de sing:

    kujh vediya de chara konya nu uppro gharr ke singa da aakar ditta janda si. (levi 8:15; 1 raj 2:28)​—vadhere jaankari 2.5 atey 2.8 dekho.