Skip to content

BAKUBUSI BALABUZYA

Nkaambo Nzi Nconditeelede Kwiiya Bukkale Bwabantu Batondezyegwa aa TV?​—Cibeela 2: Cibeela Cabasankwa

Nkaambo Nzi Nconditeelede Kwiiya Bukkale Bwabantu Batondezyegwa aa TV?​—Cibeela 2: Cibeela Cabasankwa

 Ino bantu batondezyegwa aa TV bajisi bukkale buli buti?

 Amubone mabala aali ansi aawa, mpoonya mwiingule mibuzyo iitobela.

Cibeela 1

Cibeela 2

Mbazangi

Balaabulemu

Balaliyanda

Balasyomeka

Mbayumu myoyo

Balaaluzyalo

Mbatolo

Mbankutwe

Mbataka

Balabikkila maano

Balabeja

Balasyomeka

  1.   Ngaali mabala aatondezya mbobabede bakubusi basankwa mbomubona mumavidiyo, aa TV, alimwi anobasambala makwebo?

  2.   Ngaali mabala aatondezya mboyanda kuzyibwa?

 Kulangilwa kuti bwiinguzi mboopa kumubuzyo wakusaanguna wabujana mucibeela 1, mpoonya bwiinguzi kumubuzyo wabili wabujana mucibeela 2. Cabota ikuti kacili boobo. Nkaambo nzi? Akaambo kakuti basankwa mbobatondezya aa TV andiza tacitondezyi bwini mbobede​—naa muntu ngoyelede kuba. Kobona ncocili boobu.

  •   Basankwa aa TV batondezyegwa kuti mbaasinkondo alimwi mbazangi. Bbuku litegwa Why Boys Don’t Talk​—and Why It Matters lyaamba kuti basankwa badumide kapati batondezyegwa aa TV, mumavidiyo, alimwi amuzisobano mbaabo “bajisi nguzu kapati alimwi bakali. . . . Mulumbe ngwakuti, kutegwa bantu kabakubona kuti uli kabotu, weelede kuba muzangi alimwi akuba amoyo muyumu.”

     Amulibuzye kuti: Sena kuba mukali inga cakugwasya kuba mulongwe mubotu, mulumi mubotu naa kubeleka kabotu abamwi? Kuti bakunyemya, ino ncinzi ncoyandisya kucita​—kutondezya kuti wanyema naa kulijata? Ncili cikonzya kutondezya kuti uli mwaalumi ncobeni?

     Bbaibbele lyaamba kuti: “Muntu uumuka kunyema uli kabotu kwiinda muntu singuzu, alimwi ooyo uujata moyo wakwe uli kabotu kwiinda yooyo uuzunda munzi.”​—Tusimpi 16:32.

    Ikuti kamujata moyo, muli bayumu kwiinda sikalumamba

  •   Basankwa aa TV batondezyegwa kuti balaakkomanina makani aakoonana. Chris, uujisi myaka iili 17 wakaamba kuti: “Mumavidiyo alimwi aa TV, basankwa balacinca-cinca basimbi kwiinda mbobacinca zisani.” Gary, uujisi myaka iili 18, wakayungizya kuti: “Aa TV, basankwa batondezyegwa kuti balaakkomanina makani aakoonana.” Mucikozyanyo, mumavidiyo aamwi, kutondezyegwa kuti mbaakani zilikke nzyajisi musankwa mubuumi, nkupobola, kunywa, akoonana.

     Amulibuzye kuti: Sena musankwa uulya uutondezyegwa aa TV ujisi mpuwo njoyanda ayebo? Sena musankwa wini-wini ubona bamakaintu kuba zibelesyo zyakumukkutya mukoonana naa ulabalemeka?

     Bbaibbele lyaamba kuti: “Umwi aumwi wanu azyibe kweendelezya mubili wakwe mwini munzila iisalala alimwi mubulemu, ikutali muluunyaunya lwabulyato.”​—1 Batesalonika 4:​4, 5.

  •   Basankwa, aa TV batondezyegwa kuti tababikkili maano. Mumavidiyo aadumide kapati alimwi amapulogilamu aa TV, basankwa bakubusi batondezyegwa kuti mbatolo alimwi tabacikonzyi kucita milimo imwi. Ambweni nkakaambo bapati bamwi ncobatabasyomi kapati basankwa. Gary, iwaambwa kale wakaamba kuti: “Nindakakkwanya myaka iili 16, ndakapenga kujana mulimo akaambo kakuti basikulemba mulimo kubusena nkondakali kukkala bakali kuyanda buyo bamakaintu. Bakali kulimvwa kuti basankwa bakubusi boonse tiibakali kubikkila maano alimwi tiibakali kusyomeka!”

     Amulibuzye kuti: Sena ncibotu kutondezya basankwa bakubusi aa TV kuti tababikkili maano alimwi tabasyomeki? Mbuti mbokonzya kutondezya kuti uliindene?

     Bbaibbele lyaamba kuti: “Kutabi muntu naba omwe uubaula bukubusi bwako. Muciindi caboobo, koba cikozyanyo kubantu basyomeka mukwaambaula, mukulilemeka, muluyando, mulusyomo, mubukkale busalala.”​—1 Timoteyo 4:​12.

 Ncomweelede kuzyiba

  •   Zintu zitondezyegwa aa TV zilakonzya kumuyunga kapati. Mucikozyanyo, zintu zitondezyegwa aa TV zilakonzya kumupa kulimvwa kuti mweelede kutobela mafasyoni kutegwa mube ampuwo. Colin uujisi myaka iili 17 wakaamba kuti: “Ma adiveti atondezya mbobeelede kusama basankwa, alimwi balatondezyegwa antoomwe abasimbi babayanda. Cipa kuti muntu ayande kuyakuula zisani eezyo. Ndakacicita eeci ziindi zisyoonto!”

     Amulibuzye kuti: Sena mbondisama citondezya bwini mbondibede naa kuli ngondiiya? Nguni mubwini uujana mpindu nonduula zisani kutegwa ndeendele antoomwe afasyoni?

     Bbaibbele lyaamba kuti: “Amuleke kutobela ziyanza zyabweende bwazintu obuno.”​—Baroma 12:2.

  •   Kwiiya bantu batondezyegwa aa TV cilakonzya kupa kuti basimbi kabatamubikkili maano kapati. Amulange-lange nzyobakaamba bamwi:

    •  “Inga ndasala kuba amusankwa uutalicengeezyi kuba muntu uumwi kutegwa akkomanisye bamwi muciindi camusankwa uulicengeezya. Mubwini, musankwa uyanda kuti lyoonse kakkomanisya bamwi kumamanino inga mufwuba-fwuba!”​—Anna.

    •  “Ma adiveti apa kuti basankwa kabalimvwa mbuli kuti beelede kuba amincini imwi iisumpukide naa kulibonya munzila imwi kutegwa basimbi babayande. Pele basimbi mbobayaabukomena, tabalangi buyo zintu eezyo. Muciindi caboobo, balanga bube bwamukati bwamusankwa akubona mbweendelezya bantu. Mucikozyanyo, basimbi bamvwa kabotu kuti basankwa kabasyomeka.”​—Danielle.

    •  “Kanji-kanji, musankwa uukkomaninwa kapati ulalisumpula, alimwi inga tiindayanda kuba amuntu uuli boobo. Ulakonzya kuti koli musankwa uuboneka kabotu kwiinda boonse munyika, pele kuti bube bwako tabweendelani ambolibonya nkokuti uli mubi.”​—Diana.

     Ncomweelede kuyeeya: Magwalo naamba kujatikizya Samuele, aamba kuti “wakali kuyaabukomena akuyandwa kapati a Jehova alimwi abantu.” (1 Samuele 2:​26) Mbube nzi mbomweelede kuba ambubo kutegwa mube ampuwo iili boobu?

     Bbaibbele lyaamba kuti: “Amuzumanane kucita mbuli baalumi.”​—1 Bakorinto 16:13.

 Ncomukonzya kucita

  •   Amubukake bukkale butondezyegwa aa TV. Amubone majwi aaya aamu Bbaibbele: “Zintu zyoonse zili munyika​—zisusi zyanyama alimwi azisusi zyameso amambonwa akaambo kazintu nzyajisi muntu​—tazizwi kuli Taata pe, pele zizwa munyika.”​—1 Johane 2:16.

     Aa TV eezyi nzyezintu zikulwaizyigwa kapati alimwi bazibona kuti zili buyo kabotu. Aboobo amwiiye kuzikaka zintu nzyomubona. Kanji-kanji basimakwebo mbabaleta zintu eezyi kutegwa bajane mpindu.

  •   Amulisalile nobeni nzila njomuyanda. Bbaibbele lyaamba kuti: ‘Amulisamike buntu bupya, oobo bubukulusyigwa lyoonse kwiinda muluzyibo lwini-lwini kutegwa bukozyanye acinkozya cayooyo wakabulenga’​—kutali cinkozya ncobasumpula basimakwebo aa TV.​—Bakolose 3:​10.

     Kutegwa mulutobele lulayo oolu, amuyeeye bube mbomwasala kumatalikilo aacibalo eeci​—bube mbomuyanda kuti kamuzyibwa. Ecino nceciindi cakuba abube oobo naa kubusumpula.

  •   Amujane bantu bajisi cikozyanyo cibotu. Bbaibbele lyaamba kuti: “Ooyo weenda abasongo ulaba musongo.” (Tusimpi 13:20) Mbasankwa bali buti mubuumi bwanu ibalitondezya kuti mbasongo? Bantu aaba mulakonzya kubajana mumukwasyi wanu, mbuli bauso naa mwanookwabo abauso musankwa. Bamwi balakonzya kuba basankwa basimide alimwi abalongwe. Bakamboni ba Jehova balijisi baalumi banji ibajisi bukkale bubotu mumbungano ya Bunakristo. Bbaibbele lilijisi zikozyanyo zibotu, kubikkilizya a Tito, iwakali cikozyanyo cibotu kubakubusi.​—Tito 2:​6-8.

     Muzeezo: Amubelesye bbuku lya Amwiiye Lusyomo Lwabo kutegwa mwiiye kuzwa kuzikozyanyo zyamu Bbaibbele zyabamaalumi bakajisi bukkale bubotu mbuli Abelo, Nowa, Abrahamu, Samuele, Elija, Jona, Josefa, alimwi a Petro.