1, 2. Mambe mam ma ntagbe munu hilo hi nlôôha tôbôtôbô i niñ i Élia?

ÉLIA a yé ke ngwéé ikété nop ngéda jiibe li yé kôp. A nginda gwé ntandaa njel ilole a mbol i Yézréel. A ta ha bé mañge wanda, ndi a nwaa bé ôt ngwéé inyule “woo u Yéhôva” u yé ngii yé. Kel to yada, a bé ngi nôgda ntén ngui a gwé hanano: A ntip lel hosi i i nimbil kak i Kiñe Ahab!​—Añ 1 Bikiñe 18:46.

² Nano, njel ini i néhi i bisu bi Élia. Baa u nhégda Élia a yé kééba inyu héya matôi ma nop i mis mé. A yé ôt ngwéé isi nop, a bigdaga hini hilo hi tôbôtôbô hi ntip tagbe. Ibabé pééna, i kel ini i nti Yéhôva, Nyambe nu Élia ni base ipubi lipém. Jiibe ni mbuk mbebi bi nhô hikôa hi Karmel, hi hi yé haa i mbus yé. Nyoo nyen Yéhôva a ngwélél Élia inyu boñ soso hélha jam inyu kolba Baal. Élia a nyelel le bapôdôl ba Baal, ba ba bak 450, ba bak bôt ba bitembee, a nol ki bo kingéda telepsép. I mbus, Élia a nsoohe le Yéhôva a mélés sép, i i ntét loñ hala a yé ñwii maa ni pes len. Ha nyen nop a mbôdôl no!​—1 Bikiñe 18:18-45.

3, 4. (a) Inyuki Élia a bé le a bana botñem i ngui ngéda a bé ke i Yézréel? (b) Mambe mambadga di ga timbhe?

³ Élia nunu a yé ke ngwéé isi nop, a tidbege bisesep mu njel i 30 ma kilôméta, i i nkena nye i Yézréel. Bebeg botñem yé i yé ngui. I mpôôna nye le Ahab a nke héñha, ni le mam ma ga lama! Kiki Ahab a mba mbôgi i ngandak mam, ibabé pééna, a mba nyégsaga i tjôô base i Baal, i bémbe Yézabel, ni i mélés ndééñga i bagwélél ba Yéhôva.

⁴ Ngéda mam ma ntagbe kiki di ngwés, botñem yés i nañ. Di nkahal hoñol le mam més ma ga kônde ndik lama, ni le nano, mandutu més ma yé bés i mbus. Jon hala a nhélés bé bés ibale Élia a bééna mahoñol ma, inyule yak nye “a ba yaga mut binam kikii bés.” (Yakôbô 5:17) Ndi mandutu ma Élia ma yé ngi mal. Mu ngeñ i i noñ, a nke kon woñi, a nimis ki  makénd mé kayéle a soohe le nyemb i yoñ nye. Kii i nke tagbe? Lelaa Yéhôva a ga boñ le hémle ni makénd ma mpôdôl wé ma témb yondo? Di timbhe mambadga ma.

5. (a) Mbus mam ma hikôa hi Karmel, baa Ahab a nigil i ti Yéhôva lipém? (b) Kii i nyis bés hala?

⁵ Ngéda Ahab a mpam i ndap yé i Yézréel, baa a ñunda le a nhéñha? Bibel i nkal le: “Ahab a añle Yézabel mam momasôna Élia a boñ, ni kiki a nol bapôdôl bobasôna ni pansoñ.” (1 Bikiñe 19:1) Yimbe le ngéda Ahab a ntoñol kiki mam ma ntagbe, a nsima bé jôl li Djob li Élia le Yéhôva. Kiki a yé mut minsôn, Ahab a ntehe ndik bihélha bi mam gwobisôna bi mbôña i kel i kiki nson u mut binam, a nkal le mam ‘Élia a mboñ.’ Ibabé pééna Ahab a nigil bé i ti Yéhôva Djob lipém. Lelaa nwaa wé a nleege jam li?

6. (a) Umbe ñwin Yézabel a ñep yak Élia? (b) Kii hala a nkobla?

⁶ Yézabel a ñunup ngandak! Ikété njôô yé, a ñéple Élia ñwin, a kal nye le: “Banyambe ba boñ yaga me to kii, ibale m’a boñ bé ni niñ yoñ kiki niñ i wada wap ipam nya ngéda ini yani.” (1 Bikiñe 19:2) Yézabel a yé bôn Élia nyemb. I yé wengoñle a yé kal le nyemede a ga wo, ibale a nol bé Élia i nlélém kel, inyu pun bapôdôl ba Baal. Noode le hégda le Élia a bak a niñi i man wé ndap i Yézréel, le nop a yé no ni juu, ndi le ha nyen mut ñwin nu kiñemuda a nlo kal nye bini bibañga bi nkônha woñi. Lelaa a nôgda?

7. (a) Lelaa minhanak mi Yézabel mi ntihba Élia? (b) Kii Élia a mboñ?

⁷ Ibale Élia a emlak le a yémbél gwét ni base i Baal, eem yé i ntip kwo malép. Yézabel a nhéñha bé, to hala kiki a nok mam ma ntip tagbe. Yézabel a mal nol ngandak bagwélél ba Djob. Nano, i mpôôna le ngéda i Élia yon i nkola. Lelaa Élia a nyoñ minhanak mi Yézabel? Bibel i nkal bés le a bi kon woñi. Baa Élia a yé bok mis mé i ngii nyemb Yézabel a bé bôn nye? Ibale ñ, hala a nhélés bé bés le a nimis makénd mé. Ndi to i ba yaga lelaa, Élia ‘a nke inyu péyés niñ yé,’ hala wee a ñôt ngwéé inyu sôñ niñ yé.​—1 Bikiñe 18:4; 19:3.

8. (a) Lelaa Pétrô a bi bana nlélém nduña kiki Élia? (b) Bimbe biniigana di nla ôt mu miñañ mi Élia ni Pétrô?

⁸ Élia a ta bé mut hémle nu bisu le woñi u nyémbél. Yak Ntandaa ngéda i mbus ha, ñôma Pétrô a bana nlélém nduña.  Kii héga, ngéda Yésu a bi ti Pétrô kunde i nke i ngii malép, nunu mpôdôl a bi bôdôl “béñge mbuk mbebi.” Ha nyen a bi nimis makénd mé, a bôdôl yin. (Añ Matéô 14:30.) Ndémbél i Élia ni Pétrô i niiga bés jam li tôbôtôbô. Ibale di ngwés tééda makénd més, di nlama bé bok mahoñol més i ngii mandutu ma ma kônha bés woñi. Ndi di nlama bok mis més i ngii Djob li li yé lingen li botñem yés ni li ngui yés.

9. Noode toñol liké ni mahoñol ma Élia kiki a yé i so.

⁹ Lôñni woñi i ñem, Élia a nso, a ke liké li 150 kilôméta letee ni i tison i Béer-séba, i i yé bebee ni nwaa u nkoñ u Yuda i nwelmbok. Élia a nyék nlimil wé ha, a jôp i ñoñ nyetama. Ñañ u nkal bés le a nke “liké li hilo hiada.” Bebeg u nla hégha nye a mbôdôl liké jé i maye ma kel, a ban-ga bé bijek gwo ki gwo. Lôñni nduña ikeñi i ñem, woñi won u nkena Élia. Nye nunu a nke, a bômdaga munu béba nkoñ, hiañgaa hi lighak nye. Kiki mbimba i hiañgaa i nsôs ngui letee u u sude, hala nyen ngui i Élia i mal. Nye nunu a yé nwaag kiyaga, a nyén isi yiiye i ngim e, mpom lisolbene a nla léba munu ñoñ unu.​—1 Bikiñe 19:4.

10, 11. (a) Kii bibañga bi Élia bi nkobla? (b) Ni minlôñ mi kaat ba nti hana, toñol mahoñol ma bagwélél ba Djob ba ba bi nimis makénd map.

¹⁰ Élia a yé nhelek, a nsômbôl yak wo, a nsoohe, a kal le: “Me ta bé me loñge iloo batata.” A nyi le basôgôlsôgôl bé ba bi yila nluñ nték ikété soñ, ni le ba nla ha bé bôñôl mut jam jo ki jo. (Ñañal 9:10) Kiki bo, yak Élia a nôgda le a gwé ha bé nseñ wo ki wo. Jon a nlôndôl Djob le: “Hala a kôli!” A ntehe ha bé nseñ i niñ.

¹¹ Baa hala a nlama hélés bés i tehe le mut Djob a nla bana nduña keñi hala? Hala a nlama bé hélés bés. Ikété Bibel, ngandak bôlôm ni bôda ba hémle ba bi nimis maséé map kayéle ba sômbôl wo. Di nla sima Rébéka, Yakôb, Môsé ni Hiôb.​—Bibôdle 25:22; 37:35; Ñañga Bôt 11:13-15; Hiôb 14:13.

12. Ibale u yé ikété nduña keñi, lelaa u nla kôna ndémbél i Élia?

¹² I len ini, di niñil i ‘dilo di nsôk het ngéda i yé nledek kiyaga,’ jon hala a nhélés bé bés le ngandak bôt, yak bagwélél ba Yéhôva, ba nla ba ikété nduña keñi ngim mangéda.  (2 Timôtéô 3:1) Ibale ntén jam u, u nkwél we, kôna ndémbél i Élia: Yible Yéhôva ñem woñ, inyule a yé “Nyambe nu lédésñem yosôna.” (Añ 2 Korintô 1:3, 4.) Baa a bi lédés ñem u Élia?

13, 14. (a) Lelaa Yéhôva a ngwélél añgel inyu unda le a ntôñ mpôdôl wé nu a yé ikété nduña? (b) Inyuki hala a nti bés hogbe i yi le Yéhôva a nyi mam més momasôna, yak minwaa nwés?

¹³ Lelaa u nhoñol le Yéhôva a nôgda nyoo i ngii, ngéda a mbéñge hana isi, a tehge mpôdôl wé nu gwéha a yé ñoñ, a niñi isi e, a soohege le nyemb i yoñ nye? Di gwé bé le di bol ño mu jam li. Ngéda Élia a nsôk a ke ’ilo, Yéhôva a ñep añgel yé yak Élia. Añgel i ntôdôl nye mbeñel mbeñel, i kal nye le: “Telep, u je.” Hala nyen Élia a mboñ. Ni loñgeñem, añgel i nkôôbana nye ndék bijek, i nti nye malép ni mbômôk ôlô. Baa Élia a nti añgel mayéga? Ñañ u nkal ndik le mpôdôl a bi je, a nyo, a témb a nañal. Baa nduña yon i bé kéñ nye njel i pot? To i ba yaga lelaa, añgel i ntémb i tôdôl nye inyu ngélé i nyônôs iba, bebeg i maye ma kel. Yak ha ki, i ntémb i kal Élia le: “Telep u je.” Añgel i mpot ki bini bibuk bi tôbôtôbô le: “Inyule liké li yé we ngandak.”​—1 Bikiñe 19:5-7.

¹⁴ Kiki Djob a nti nye pék, Añgel i nyi hee Élia a yé ke. I nyi ki le liké li, li yé mbôñgô ngandak, kayéle Élia a nla bé boñ jo ni ngui yé nyetama. Kinje hogbe i yi le Nyambe di ngwélél, a nyi minwaa nwés ni mam di nsômbôl boñ iloo yak bésbomede! (Añ Tjémbi 103:13, 14.) Baa bijek bi, bi nti Élia ngui?

15, 16. (a) Kii bijek bi Yéhôva bi nhôla Élia i boñ? (b) Inyuki di nlama kon maséé ni manjel Yéhôva a ngwélél i len ini inyu nit bagwélél bé?

¹⁵ Ñañ u nkal le: “Ni nye a telep, a je, a nyo, a ke môm ma-na ma mus ni môm ma-na ma mau ni ngui i bijek, letee ni hikôa hi Nyambe le Hôreb.” (1 Bikiñe 19:8) Élia a bi yén njal môm ma-na ma mus ni môm ma-na ma mau nlélém kiki Môsé a boñ mbôgôl isamal ñwii i bisu bi ngéda, yak Yésu a boñ nlélém hikôô ñwii i mbus dilo di Élia. (Manyodi 34:28; Lukas 4:1, 2) Bijek bi, bi mélés bé mandutu ma Élia momasôna, ndi bi nit nye i nya i yé hélha. Baa u nla hégda i mañ mut unu u nyéñ njel yé munu béba ñoñ unu hiki kel, hiki sonde, letee ni sôñ yada ni pes?

¹⁶ Yak i len ini, Yéhôva a nit bagwélél bé. A mboñ bé le bijek gwap bi lôl i ngii, ndi a nti bés bijek bi yé lôôha nseñ, a  nti bagwélél bé bijek bi mbuu. (Matéô 4:4) Ibale di nigil i yi Djob ni njel Bañga yé lôñni bikaat bi bi ntibil toñol Bibel, hala a nit bés i pes mbuu. I je bini bijek bi mbuu li mboñ bé le mandutu més momasôna ma mal, ndi li nla hôla bés i hônba mam di bak bé le di hônba ibale bijek bi bi bak bé. Bijek bi, bi nhôla ki bés i bana “niñ boga.”​—Yôhanes 17:3.

17. (a) Hee Élia a nke? (b) Inyuki homa nu a ta bé to numbe homa?

¹⁷ Élia a nke bebee le 320 kilôméta letee ni i hikôa le Hôreb. I homa nu, a ta bé to numbe homa, inyule ha nyen Yéhôva Djob a bi pémél Môsé kôba, het lindômbôl li hié li bé i man e, ndi man e a bé lék bé. Ha ki nyen Yéhôva a bi boñ malômbla ma Mbén ni litén li Israel. Élia a nsolop ikété hôk liaa.

18, 19. (a) Imbe mbadga añgel i Yéhôva i mbat Élia? (b) Lelaa Élia a ntimbhe? (c) Mambe manjom maa ma mboñ le Élia a nimis makénd mé?

¹⁸ I Hôreb, i nene le “lipôdôl li Yéhôva” li nlôl Élia ni njel añgel. Yéhôva a mbat nye le: “A Élia, u mboñ kii hana?” I nene le a bi bat nye mbadga i ni loñge kiñ, inyule i nti Élia pôla i yible Djob ñem wé. Élia a mpahal nduña yé yosôna! A ntimbhe Djob le: “Me bi sôñ ngandak inyu Yéhôva, Nyambe nu mintôñ; inyule bon ba Israel ba bi yék malômbla moñ, ba bôk muu moñ ma bisesema, ba nol bapôdôl boñ ni pansoñ; metama nunu nyen me nyégle; ba nyéñ ki niñ yem i héya yo.” (1 Bikiñe 19:9, 10) Bibañga bi Élia bi ñunda le a nimis makénd mé, i ndék yosôna, inyu mam maa.

¹⁹ Jam li bisu, Élia a ntehe le bôlô yé i yé yañga. To hala kiki a bi ‘sôñ nson u Yéhôva ngandak’ ñwii, a biak jôl lipubi li Yéhôva ni bibégés gwé kiki mam ma bisu i niñ yé, Élia a ntehe le mam mo ma ñôbi ndigi, ôbi ni ôbi. Bôt ba litén ba ngi yii ndok, ba ntop bé to hémle, ndi kwéha base yon i ntjama homa nyensôna. Jam li nyônôs iba, Élia a nôgda binyuu. A nkal le: “Metama nunu nyen me nyégle.” A mpot wengoñle mu loñ i, nyetama nyen a ngi yii ngwélél Yéhôva. Jam li nyônôs aa, Élia a nkon woñi. Ngandak bapôdôl kiki nye i bi nôla, a yé nkwoog nkaa le nyen a noñ. Bebeg le hala a bi tômbôl bé Élia i pahal nduña yé, ndi a bi nwas bé le ngôk ni wonyu bi sôña nye i kal Djob nduña yé. A bi yible Djob ñem wé ikété masoohe, hala a yé ndémbél lam inyu bôt ba hémle bobasôna.​—Tjémbi 62:9.

20, 21. (a) Toñol mam Élia a ntehe i hôk liaa i hikôa hi Hôreb. (b) Kiki Élia a ntehe ngui i Yéhôva, hala a niiga kii nye?

 ²⁰ Kii Yéhôva a mboñ inyu hôyôs nduña ni woñi u Élia? Añgel i nkal Élia le a telep i lijubul li hôk liaa. Élia a nôgôl, a yik bé kii i mbem nye. Kunda yada, mbebi keñi i nkahal hôñ! Mbebi ini i nlama bana bimba ikeñi, inyule i nkan dikôa, i bolok ngok. Baa u yé hégda Élia a nhô su wé, a gwelek mbot yé i mahuu ma ntômba ni ngui inyu boñ le mbebi i kena bañ yo? Mbus mbebi, Élia a nlama bépba inyu boñ le a kwo bañ isi inyule hisi hi mbôdôl nyeñg ha homa nu nyensôna! Nyeñg hisi i yé ngi mal, nano hié hi nkala homa nyensôna, hi nyéksa Élia i témb ikété hôk liaa inyu solop.​—1 Bikiñe 19:11, 12.

²¹ Ndi ñañ u mbigda bés le Yéhôva a ta bé mukété mbuk mbebi to ikété nyeñg hisi ni hié. Élia a nyi le Yéhôva a ta bé djob li bibebela, to djob li sép tole li mbéñ kiki Baal, nu bagwélél bé ba bé sébél le “nluk ond,” hala wee nlona banop. Yéhôva nyen a yé lipigil li ngui yosôna i yé nkoñ isi, ndi a ngwé ki ngui iloo mam momasôna a bi hek. Ngii yomede i nkola bé nye! (1 Bikiñe 8:27) Lelaa mam mana ma nhôla Élia? Hoñol i mam ma kônhaga nye woñi. Ni Nyambe kiki Yéhôva ipañ yé, Nyambe nu a gwé ngui i mbuma ñañ, Élia a kôli bé kon Ahab, to Yézabel woñi!​—Añ Tjémbi 118:6.

22. (a) Lelaa “himagaa hi kiñ nwee” hi nti Élia hogbe le bôlô yé i ta bé yañga? (b) “Himagaa hi kiñ nwee” hi nlama ba hien? (Béñge buk isi lipep.)

²² Ngéda hié hi nlém, mbok yosôna i mom nwee, mbus Élia a nok “himagaa hi kiñ nwee.” I kiñ i, i mbat Élia le a témb a pahal nduña yé, Élia a mboñ ki hala inyu ngélé i nyônôs iba. * Bebeg hala a nkônde nye hogbe. Ndi Élia a nkônde bana hogbe munu jam “himagaa hi kiñ nwee” hi nkal nye mbus ha. Yéhôva a ntiimba unda Élia le a ndiihe nye kiki ngwélél wé. Lelaa a mboñ hala? Djob a nyelene Élia mam a nke boñ i dilo di nlo i gwét ikolba base i Baal i loñ i Israel. I nene le bôlô i Élia i ta bé yañga, inyule Djob a ngi gwé le a ntjé base i Baal. Jam lipe li yé le, Élia  a nlama yoñ ngaba inyu yônôs sômbôl i Djob i, inyule Djob a ntiimba ep nye i bôlô, a ti nye biniigana bi tôbôtôbô.​—1 Bikiñe 19:12-17.

23. Mambe manjel ima Yéhôva a ngwélél inyu lédés Élia ngéda a nôgda le a yé nyetama?

²³ Kii Yéhôva a boñ ngéda Élia a bé nôgda le a yé nyetama? Yéhôva a mboñ mam ima. Pog, a nkal Élia le a hoo Élisa kiki mpôdôl, nyen a yégle i ño wé. Kiki Élia a nloo Élisa bimañ, Élisa a mba hôla wé ni mut wé bôlô inyu ngandak ñwii. Kinje bitelbene bi ntina hogbe! Iba, Yéhôva a nyelene Élia unu ñwin u maséé le: ‘Ndi me nyék dikôô di bôt disaambok ikété Israel, maboñ momasôna ma bi uma bé bisu bi Baal, ni hi nyo u bi sos bé nye.’ (1 Bikiñe 19:18) Élia a ta toi bé nyetama. Hala a nlama ti nye makénd i nok le dikôô di bôt ba telepsép ba Lôk Israel ba ntjél bégés Baal. I bôt ba, ba gwé ngôñ le Élia a kena nson wé ni bisu, a kônde ki ti bo loñge ndémbél i ndéñbe mu dilo di jiibe di. Hala a nlama tihba Élia ngandak i nok bibuk bi nlôl i nyo u mpôdôl Yéhôva, “himagaa hi kiñ nwee” hi Djob.

24, 25. (a) Lelaa di nla emble “himagaa hi kiñ nwee” hi Yéhôva? (b) Inyuki di nla ba nkwoog nkaa le Élia a bi neebe hogbe Yéhôva a bi ti nye?

²⁴ Kiki Élia, mimpémba mi mam Djob a nhek mi nhélés yak bés bomede. Ngiinda i ntibil yaga unda ngui i Djob. (Rôma 1:20) Yéhôva a ngi gwéélak ngui yé i i gwé bé nwaa inyu hôla bagwélél bé. (2 Miñañ 16:9) Ndi Djob a nlôôha pôdôs bés ni njel Bañga yé le Bibel. (Añ Yésaya 30:21.) Bibel i yé yaga kiki “himagaa hi kiñ nwee,” hi hi ñéga bés i len ini. Ikété mapep ma Bibel, Yéhôva a nkodol bés, a nti bés makénd, a nti ki bés hogbe ni njel gwéha yé.

²⁵ Baa Élia a bi leege hogbe Yéhôva a bi ti nye i hikôa hi Hôreb? Ibabé pééna, di ntimbhe le ñ! Ndék ngéda mbus ha, a ntémb a jôp i bôlô, a ntémb ki a yila mpôdôl nu a gwé makénd, nu a yé telepsép, ni nu a nkolba kwéha base. Ibale yak bés di nwas le Bañga i Djob i ntihba miñem nwés, kayéle di nkôhna “hogbe i nlôl bitilna,” ha nyen yak bés d’a ba bebee i kôna hémle i Élia.​—Rôma 15:4.