Kasi ŵapapi ŵinu ŵakumuzomerezgani kuti mugwiliskirenge ntchito intaneti? Usange ni nthena, nkhani iyi yimovwiraninge pa vigaŵa vitatu.

Mu nkhani iyi

•  Kasi kuchezga pa intaneti kukunimalira wuli nyengo yane?

•  Kasi nkhutondeka kugona mwakukwana chifukwa cha kuchezga pa intaneti?

•  Kasi kuchezga pa intaneti kukutimbanizga wuli umo nkhuchitira vinthu?

•  Ivyo ŵanyinu ŵakuyowoya

 Kuchezga pa intaneti kuli nga ni munthu uyo wakwendeska hachi lankhongono ilo usange wangatondeka kulilongozga lingamunjizga kuheni.

 Joanna wakuti: “Kanandi para nkhuti ninjireko pa intaneti pachoko waka, nkhuzakachulukira waka kuti namalirapo nyengo yinandi. Para munthu wakusuŵilira waka kuchezga pa intaneti paumaliro yingamunjira chomene kweniso kumumalira nyengo.”

 Kasi mukumanya? Intaneti yili kupangika munthowa yakuti ŵanthu ŵayitemwenge chomene. Awo ŵakupanga intaneti wakumanya kuti para webusayiti njakutchuka, ndikuti ŵanthu ŵanandi ŵayitemwenge na kumalirapo nyengo, ntheura ŵakusanga ndalama zinandi kufuma ku ŵanthu awo ŵakusaska malonda.

 Jifumbani kuti: ‘Kasi nkhumalirapo nyengo yinandi para nkhuchezga pa intaneti? Kasi nyengo iyo nkhumalira pa intaneti, mphanyi nkhuchitira vinthu vinyake vyakuzirwa?’

 Ivyo mungachita. Jiŵikirani mphaka pa nyengo iyo mungamalira pa intaneti ndipo mungajumphanga yayi mphaka iyi.

 Tina wakuti: “Nkhuthyanga nyengo pa foni yane mwakuti para nyengo iyi yakwana ma app agho nkhugwiliskira ntchito ghakuleka na kuzimwa. Nkhati naŵikapo mtima nkhasanga kuti nkhuchita mwamahara na intaneti na kuleka kumalirapo nyengo yane yinandi.”

 Fundo ya mu Baibolo: “Mugwiliskirenge ntchito makora nyengo yinu.”—Ŵaefeso 5:16.

 Ŵakaswiri ŵanandi ŵakuti ŵachinyamata ŵakwenera kugona maora 8 usiku uliwose, kweni ŵachinyamata ŵanandi ŵakugona maora ghachoko waka. Chifukwa chimoza icho ŵachinyamata wakugonera maora ghachoko ntchakuti ŵakuŵa pa intaneti pa nyengo iyo ŵakwenera kuti ŵagonenge.

 Maria wakuti: “Pambere nindagone nkhuwonanga dankha pa foni, ndipo ivi vikupangiska kuti nimalire nyengo yinandi kuwona vinthu ivyo ŵanthu ŵaŵikapo pa intaneti. Ili ndilo ni suzgo ilo nkhulimbana nalo kuti nilimazge.”

 Kasi mukumanya? Para munthu wakutondeka kugona mwakukwana wangamba kuŵa na suzgo la kwenjerwa na kusuzgika maghanoghano. Jean Twenge uyo ni purofesa wakuwona vya maghanoghano, wakuti chifukwa chikuru icho chikupangiska ŵanthu kuti ŵaleke kuŵa ŵakukondwa na kutondeka kujipulika makora ntchakuti ŵakugona mwakukwana yayi. Ntheura para munthu wakutondeka kugona mwakukwana “kwa nyengo yitali,” paumaliro wakusangana na “suzgo likuru lakuti wakuleka kughanaghana makora.” a

 Jifumbani kuti: ‘Kasi usiku uliwose nkhugona nyengo yitali wuli?’ ‘Kasi nkhuŵa pa intaneti kuchezga na ŵanthu panyengo iyo nkhwenera kugona?’

 Ivyo mungachita. Ŵikani patali foni na apo mukugona. Para mungakwaniska lekani kugwiliskira ntchito sikilini panji foni para kwakhala maora ghaŵiri kuti mugone. Usange mukukhumba kuthyera alamu kuti yimuwuskaninge mulenji mungagwiliskiranga ntchito alamu ya pa foni yayi.

 Jeremy wakuti: “Nyengo zinyake nkhuŵa pa foni m’paka usiku chomene ndipo ili ni suzgo ilo nkhugwilirapo ntchito. Pasono nkhwenera kwamba kuchita vinthu nga munthu mulara. Nkhwenera kugona mwaluŵiro mwakuti zuŵa lakulondezgapo nizakagwireso ntchito makora.”

 Fundo ya mu Baibolo: “Musande ivyo ni vinthu vyakuzirwa chomene.”—Ŵafilipi 1:10.

 Kafukufuku munyake wakulongora kuti pafupifupi hafu ya ŵasungwana ŵa ku sekondare awo ŵakafumbika, ŵakayowoya kuti “kanandi ŵakuŵa ŵakukondwa yayi kweniso kuŵavya chigomezgo.” Chimoza icho chikupangiska kuti ŵajipulikenge nthena nkhumalira nyengo yitali kuchezga pa intaneti. Dr. Leonard Sax wakayowoya kuti: “Para munthu wakumalira nyengo yinandi pa intaneti na kwamba kujiyaniska na ŵanji, ndipo wakusuzgika chomene maghanoghano.” b

 Phoebe wakuti: “Kanandi taŵachinyamata tikutemwa kujiyaniska na ŵanji, ndipo suzgo ili likuŵa likuru chomene para tili pa malo ghakuchezgera gha pa intaneti. Tikutemwa kuwona vithuzi ivyo ŵanyithu ŵaŵika ndipo tikwamba kujiyaniska na iwo. Kweniso tikuwona ivyo ŵanyithu ŵakuchita na kwamba kujiwona nga ndise ŵakukhalira.”

 Kasi mukumanya? Nangauli intaneti yikovwira kuti muyowoyeskanenge na ŵabwezi ŵinu, kweni chikuŵa chiwemi chomene kuyowoyeskana maso na maso. Dr. Nicholas Kardaras wakalemba kuti: “Para tikuchezga na ŵanyithu kwizira pa foni, tabuleti panji kompyuta, vikupambana na para tikuchezga na munthu maso na maso. Tikuŵa ŵakukhorwa yayi, chifukwa taŵanthu mwakawiro tikukhumba kuyowoyeskana na ŵanyithu maso na maso.” c

 Jifumbani kuti: ‘Kasi nkhujiwona kuti ndine wakukhalira para nawona ivyo ŵanyane ŵakuchita?’ ‘Kasi nkhuwona kuti umoyo wane ukunozga yayi para nayaniska na ivyo ŵanyane ŵakuŵika pa intaneti?’ ‘Kasi mukukhuŵara usange chinthu icho mwaŵika pa intaneti ŵanthu ŵakuyowoyapo chilichose yayi?’

 Ivyo mungachita. Yezgani kukhala waka kwambura kunjira pa intaneti kwa mazuŵa ghachoko waka, sabata panji kwa mwezi umoza. M’malo mwake muchezgenge chomene na ŵanyinu maso na maso panji mwakuchita kuŵayimbira foni. Ndipo wonani usange pasono mukufipa mtima chomene yayi na kuŵa wakukondwa pa nyengo iyo mwaleka kunjira pa intaneti.

 Briana wakuti: “Para nkhaŵanga pa intaneti nkhawonanga chomene ivyo ŵanthu ŵakachitanga. Kweni nkhati naleka kunjirapo vikaŵa nga nathura katundu muzito ndipo nkhamba kuŵa na nyengo yinandi yakuchitira vinthu vyakuzirwa.”

 Fundo ya mu Baibolo: “Waliyose wapime mulimo wake, apo ndipo waŵenge na chifukwa chakukondwera pa iyo yekha, kwambura kujiyaniska na munthu munyake.”—Ŵagalatiya 6:4.