1, 2. (a) Ana yakulemwa ya Yona yatendekasisye kuti jwalakwe asimane ni yindu yatuli yalumo ni ŵakwendesya combo? (b) Ana ngani ja Yona mpaka jitukamucisye catuli?

YONA jwasacililaga ali amasisye masegwe gakupwetecesya m’mawiwi. Cimbungo camacili pacaputaga ngonji syakwendecesya combo ca pamesi catendekasyaga kuti papikaniceje masegwe. Nambosoni matumbela gamakulungwa mnope gagaputaga comboco, gatendekasyaga kuti papikanicesoni masegwe. Nambo Yona ŵalasile mnope ni masegwe ga ŵandu ŵaŵagumilaga ligongo lyakuti ŵalagaga kwendesya cenene comboco. Yona jwayimanyi kuti umi wa ŵanduwo waliji pangosi ligongo lya jwalakwe.

² Ana cacatendekwe cici kuti Yona asimane ni yakusawusya yeleyi? Jwalakwe jwamlemwecesye mnope Mlungu jwakwe, Yehofa. Ana jwamlemwecesye mwatuli? Ana unasi wakwe ni Yehofa wajonasice mnope mwati ngamkanawulinganyasoni? Kwanga kwa yiwusyo yeleyi cikutujiganye yindu yejinji. Mwambone, ngani ja Yonaji jikutukamucisya kumanyilila kuti atamose ŵandu ŵakwete cikulupi cisyesyene ndaŵi sine mpaka atende yakulemweceka. Nambo yili yakomboleka kulinganyasoni unasi wawo ni Yehofa.

3-5. (a) Ana ŵandu ndaŵi syejinji akusaganisya yatuli pakwamba ya Yona? (b) Ana tukusamanyilila yatuli pakwamba ya kumangwawo kwa Yona? (Alolesoni maloŵe gamwiŵanda.) (c) Ligongo cici undumetume wa Yona waliji wakusawusya?

³ Ŵandu pakuganisya ya Yona akusagamba kuganicisya yakulemwa yakwe. Jemanjaji akusagamba kumbucila kuti jwalakwe jwaliji mundu jwangapikanila soni jwakumula mtima. Nambo pana yindu yejinji yambone yaŵatesile Yona. Tukaliŵalila kuti Yona ŵasagulidwe kuti atumicileje mpela jwakulocesya jwa Yehofa Mlungu. Yehofa ngamkanamsagula jwalakwe kuti aŵe jwakulocesya yikaŵe kuti jwaliji jwangakulupicika soni jwangali cilungamo.

⁴ Baibulo jangasala yejinji yakwamba umi wa Yona. (Aŵalanje 2 Mafumu 14:25.) Jwalakwe ŵatyocelaga ku Gati-hefili, lutando lwa makilomita 4 kutyocela ku Nasaleti, tawuni jele jaŵele kumangwawo Yesu Klistu pali papite  yaka 800. * Yona jwaliji jwakulocesya mundaŵi ja Mwenye Yelobowamu jaŵili jajalamulilaga ngosyo likumi sya Ayisalayeli. Paliji pali papite yaka yejinji ciwile Eliya. Soni Elisa ŵaliji ali awile mundaŵi ja babagwe Yelobowamu. Atamose kuti Yehofa ŵakamulicisye masengo acalume ŵaŵiliŵa pakumasya kulambila Baala, nambope pandaŵiji, Ayisalayeli mwamele, ŵatanditesoni kusepuka pakulambila kusyesyene. Ayisalayeli ŵakuyaga cisyasyo cakusakala ca mwenye jele “jajendelecele kutenda yakusakala pameso pa Yehofa.” (2 Maf. 14:24) M’yoyo, undumetume wa Yona mpela jwakulocesya waliji wakusawusya. Nambope, jwalakwe jwatesile undumetume wakwe mwakulupicika.

⁵ Lisiku line pa umi wa Yona patendekwe yindu yangaliŵalicika. Yehofa ŵamsalile jwalakwe kuti atende masengo gaŵagaweni kuŵa gakusawusya mnope. Ana Yehofa ŵamsalile kutenda masengo gatuli?

6. Ana Yehofa ŵampele Yona masengo gatuli, soni ligongo cici jwalakwe ŵagawonaga kuŵa masengo gakusawusya?

⁶ Yehofa ŵamsalile Yona kuti: “Mnyakuce mjawule ku Ninefe msinda wekulungwa, mkajamuce ŵandu ŵa mumsindamo kuti une nayiweni yakusakala yakutenda jemanjajo.” (Yona 1:2) Paliji pana magongo gamajinji gele gamtendekasisye Yona kugawona masengo gelega kuŵa gakusawusya mnope. Yona ŵasosekwaga kwenda ulendo welewu makilomita 800 kwalaga cakungopoko lyuŵa. Ulendo welewu ukamjigalile mwesi wamtundu ali mkwenda wapasi. Nambope konjecesya pelepa, palijisoni cakusawusya cine cacamlagasya mnope Yona. Jwalakwe ŵasosekwaga kupeleka kwa Asuli utenga wa cilango wakutyocela kwa Yehofa. Asuli ŵaliji ŵandu ŵangalwe mnope. Naga Yona ŵayiwonaga kuti ŵandu ŵajinji ŵamtundu ŵakwe yalemaga kupitikuka mtima, nambi jwalakwe akajembeceye yatuli kutyocela kwa ŵandu ŵanganalambilaga Yehofa? Ana Yona jwacakaŵe jwakutumicila Mlungu jika ku Ninefe cilambo cele catandite kolanjikwa kuti “msinda wakusulusya miyasi” yikamjendele catuli?”—Nah 3:1, 7.

7, 8. (a) Ana Yona jwasimicisye mwatuli ya kutila masengo gaŵampele Yehofa? (b) Ligongo cici ngatukusosekwa kumjelusya Yona kuti jwaliji mundu jwa woga?

⁷ Ngatukumanyilila naga Yona aganisyeje yeleyi, nambo yakutumanyilila yili yakuti jwalakwe jwatisile. Yehofa ŵamsalile kuti ajawule kungopoko lyuŵa, nambo Yona jwajawile kungapilyo lyuŵa. Jwalakwe jwajawile ku Yopa msinda wawaliji camungulugulu nyasa. Paŵayice kweleku jwalakwe ŵacisimene combo cacajawulaga ku Talisi. Ŵalijiganye ŵane akusati msinda wa Talisi waliji m’cilambo ca Spain. Naga yeleyi yili yisyene nikuti lwaliji lutando lwelewu makilomita 3,500 kutyocela ku Ninefe kuja kwika ku Talisi. Ulendo  welewu ukamjigalile caka ali mkwenda. Nambope Yona jwasimicisye yakutila masengo gaŵampele Yehofa.—Aŵalanje Yona 1:3.

⁸ Ana pelepa mpaka tum’woneje Yona kuŵa mundu jwawoga? Ngatukusosekwa kwamba kuwutucila kumjelusya jwalakwe. Mpela mwacituyiwonele kusogoloku jwalakwe jwatesile yindu yine yayasosekwaga kulimba mtima mnope. Yona, mpela mwatuŵelele wosope jwaliji mundu jwangali umlama, jwalimbanaga ni ulemwa. (Sal. 51:5) Ana pana jwalijose mwa m’weji jwanganatendeje woga citandilile?

9. Ana ndaŵi sine mpaka tugawoneje catuli masengo gatupele Yehofa, soni ana usyesyene wapi watukusosekwa kuwukumbucilaga?

⁹ Ndaŵi sine mpaka tuyiwoneje kuti Mlungu akutuŵenda kutenda yindu yanganituŵa tuyikombwele. Komboleka ndaŵi sine kutendaga woga kamula nawo masengo gele Aklistu akusosekwa kugatenda, gakulalicila ngani syambone sya Ucimwene wa Mlungu. (Mat. 24:14) Ndaŵi sine mpaka tuliŵalileje mwangasawusya maloŵe ga usyesyene gaŵaŵecete Yesu gakuti: “Yindu yosope yikusakomboleka ni Mlungu.” (Maliko 10:27) Ligongo lyakuti nombe m’weji ndaŵi sine yikusatulemaga kutenda yakusaka Mlungu, nikuti mpaka tuyipikananicisye yayamtendecele Yona. Nambo ana Yona ŵasimene ni yakuyicisya yatuli ligongo lya kutilaku?

10, 11. (a) Ana komboleka kuti Yona ŵaganisyaga yatuli combo cila pacatyokaga pa ciko? (b) Ana combo yalumo ni ŵakwendesya combo ŵala ŵasimene ni yakogoya yatuli?

¹⁰ Awanicisye ali kum’wona Yona ali akwesile combo ni kwembeyaga kuti awutande ulendo wakwanawula. Komboleka kuti jwalakwe ŵakwesile combo cakunyakula ndundu ca ku Foinike. Jwalakwe akum’wona mlongola jwa ŵakwendesya combo yalumo ni ŵakwendesya combo acimjakwe ali mkosecela yakuti atande kwendesya comboco. Mwangacelewa comboco cikutyoka pa cikopo. Mwapanandipanandi jemanjaji akutyoka mungulugulu nyasamo, kaneko ngakuwonecelasoni. Komboleka kuti Yona akuganisya kuti atisile yayamtendekasyaga woga yila. Nambo mwacisisimucisya nyengo ja panyasa jikucenga.

¹¹ Kaneko cimbungo camacili cakutesya woga caputile panyasapo. Ni patendece matumbela gamacili gakuti mpaka gajonanje atamose syombo sya moŵa agano. Komboleka kuti ngamkanijimala ndaŵi jelewu kuti combo ca matabwaci cijonasice ni cimbungo camacili cacayikaga yalumo ni matumbela gamacili. Ana Yona pandaŵiji jwayimanyi kuti Yehofa ni ‘jwaŵatendekasisye mbungo jekulungwa panyasapo,’ mpela muŵalembele jika panyuma pa yeleyi? Ngatukumanyilila. Nambo jwalakwe ŵaweni ŵakwendesyesya combo ali mkuŵenda cikamucisyo kwa milungu jawo. Yona jwamanyililaga kuti milungujo ngaŵa mkwakamucisya ŵanduwo. (Lev. 19:4) Yona jwalembile kuti: “Comboco casigele panandi kasika.” (Yona 1:4) Ana pelepa Yona akakombwele kuŵenda cikamucisyo kwa Mlungu juŵamtilaga jula?

12. (a) Ana ligongo cici ngatukusosekwa kwanguya kumjelusya Yona ligongo lyakuti ŵagonile pandaŵi jele cimbungo caliji mkuputa panyasa? (Alolesoni maloŵe gamwiŵanda.) (b) Ana Yehofa ŵajuwile catuli cacatendekasisye cimbungo panyasa?

¹² Yona jwaliwonaga kuti pangali cilicose campaka atende cakwakamucisya  ŵakwendesya combo ŵala, m’yoyo jwagambile kwawula m’cipinda ca pasi pa combo ni ŵagonile kweleko. Paŵaliji kweleko jwalakwe jwagonile lugono lwakuwa nalyo. * Kaneko mlongola jwa ŵakwendesya combo ŵamsimene Yona ali agonile, ni ŵamjimwisye, ni kumlimbikasya kuti apopele kwa mlungu jwakwe mpela muŵatendelaga ŵanewo. Ŵakwendesya comboŵa ŵasimonjile mnope ni cimbungoci, mwati ŵasakaga kumanyilila jwaŵatendekasisye cimbungoco pakulondola. Mwangakayicila Yona ŵamkamwile mnope woga ŵanduwo paŵalondolagapo. Kaneko yisyesyene yakwe yamanyice. Yehofa kupitila mukulondolako jwajuwile kuti Yona ni juŵatendekasyaga kuti panyasapo paŵe cimbungo.—Aŵalanje Yona 1:5-7.

13. (a) Ana Yona jwajiticisye catuli yakulemwa yakwe kwa ŵakwendesya combo? (b) Soni jwasalile cici ŵakwendesya combowo soni ligongo cici jwasalile yeleyi?

¹³ Yona jwasalile ŵakwendesya combo ŵala yakwamba jwalakwe soni cacatendekwe kuti asimene ni cimbungo panyasajo. Jwalakwe jwasasile kuti ali jwakutumicila Mlungu jwamaciligose jwali Yehofa, soni kuti jwamlemwecesye Mlunguju mwakutila yaŵamsalile kuti atende. M’yoyo umi wa ŵandu wosopewo waliji pangosi ligongo lya jwalakwe. Ŵanduwo paŵapikene yaŵasasile Yonayi ŵasimonjile mnope, mwati Yona ŵayiweni kuti ngope sya ŵanduwo syalosyaga kuti woga ŵakamwile. Ni jemanjajo ŵam’wusisye yampaka atende kuti akulupusye umi wakwe yimpepe ni umi wawo, soni combo caŵakwesileco. Ana jwalakwe ŵajanjile ŵanduwo yatuli? Komboleka kuti Yona ŵamkamwile mnope woga paŵaganicisyaga yakumponya m’nyasa jakusisima soni jajasakele ligongo lya cimbungo. Nambosoni komboleka kuti jwalakwe jwayiwonaga kuti nganiyiŵa yakuŵajilwa kuti ŵandu ŵangalemwawo awe ligongo lya jwalakwe. M’yoyo jwalakwe jwasalile kuti: “Anyakule ni kumbonya m’nyasamu, ni nyasaji cijatondoŵele jemanja; ligongo ngumanyilila kuti cimbungoci cikwatendecela jemanja ligongo lya une.”—Yona 1:12.

14, 15. (a) Ana m’weji mpaka tusyasye cikulupi ca Yona catuli? (b) Ana ŵakwendesya combo ŵatesile cici Yona ali ŵasalile kuti amponye m’nyasa?

¹⁴ Maloŵe gaŵaŵecete Yonaga gakulosya kuti jwalakwe nganaŵa mundu jwawoga. Komboleka kuti Yehofa jwasangalele ni kulimba mtima kwa ŵalosisye Yona pakulipeleka kuti agambe kuwa pandaŵi jakusawusyaji. Pelepatu tukuwona kuti Yona jwakwete cikulupi cakulimba mnope. M’weji mpaka tusyasye cikulupi cakwe naga tukusayiwona yakusosecela ya ŵane kuŵa yakusosekwa kupunda yetu. (Yoh. 13:34, 35) Ana tukusatenda yiliyose yakomboleka kuti twakamucisye acimjetu naga tuyiweni kuti akusoŵa yindu yine pa umi, kapena akulaga nganisyo, kapenasoni akusosekwa kwalimbikasya mwausimu? Yehofa akusaŵa jwakusangalala mnope naga tukusatenda yeleyi.

¹⁵ Komboleka kuti yaŵaŵecete Yona yakuti agambe kumponya m’nyasa  yakwayiye mnope ŵakwendesya combo ŵala. Tukuŵeceta yeleyi ligongo pandanda jemanjaji ŵakanile kumponya Yona m’nyasa. M’malo mwakwe ŵatesile yiliyose yakakombwele kuti ajendelecelepe ni ulendo wawo, nambo nganiyikamucisya. Cimbungoco cajendelecele kwika camacili mnope. Pambesi pakwe jemanjajo ŵayiweni kuti pangalisoni cine campaka atende. Kaneko jemanjajo ŵatandite kuŵenda kwa Yehofa kuti ŵatendele canasa, ni ŵamnyakwile Yona ni kumponya m’nyasa.—Yona 1:13-15.

16, 17. Atagulile yayamtendelecele Yona paŵamponyisye nyasa. (Alolesoni yiwulili.)

¹⁶ Yona jwatiŵile m’nyasa jajasakele ligongo lya matumbela. Komboleka kuti jwalakwe jwalingagalingaga ng’ambila, nambo jwagambile kuciwona combo cili mkwawula. Kaneko matumbela gamacili gamtiŵisye mpaka pasi pamesi, mwati nganakolasoni cembeceyo cilicose cakuti mpaka akulupuce.

¹⁷ Kaneko Yona jwasasile mu ŵapikanilaga pandaŵi jaŵaliji pasi pamesi. Komboleka kuti jwalakwe jwaganicisyaga ya yindu yakwayana ni umi wakwe, soni kuti gasajiwonasoni nyumba jakulambilila Yehofa jajaliji ku Yelusalemu. Jwalakwe jwayimanyi kuti akwawula mnope pasi pa nyasa ciŵandika m’litepo lya m’matumbi ga m’nyasajo, pele cakumela ca m’nyasa camsyengenye  jwalakwe. Yawonekaga kuti malembe gakwe cigaŵe gelega.—Aŵalanje Yona 2:2-6.

18, 19. Ana cici cacamtendecele Yona paŵaliji pasi pa nyasa, soni ana cindu ca umi catuli cacam’yicile Yona? (b) Ana ŵani ŵaŵatendekasyaga yosopeyi? (Alolesoni maloŵe gamwiŵanda.)

¹⁸ Nambo mwangajembeceya cindu cine capitaga ciŵandika ni jwalakwe. Caliji cindu cacijumi cepiliwu soni cekulungwa mnope. Cam’ŵandicile ni cawugwile pakamwa pakwe ni kummila.

¹⁹ Pelepa Yona aganisyeje kuti mbesi ja umi wakwe jaliji jeleji. Nambo Yona ŵasimonjile kuti akwendelecela kuŵa cijumi. Cinduci nganicimtawuna, soni jwalakwe jwapumulaga cenenepe paŵaliji mkati mwa cinduci. Jwaliji cijumi, atamose kuti mpaka tujile kuti gelega gakaliji malembe gakwe. Yona jwatandite kusimonga. Mwangakayicila, Yehofa Mlungu “jwatumisye cisomba cekulungwa kuti cikammile Yona.” *—Yona 1:17.

20. Ana mpaka tulijiganye cici kutyocela ku lipopelo lya ŵapelece Yona paŵaliji m’matumbo mwa cisomba cekulungwa?

²⁰ Ndaŵi jamalaga. Yona paŵaliji m’matumbo mwa cisombaco mwanganatameje cipagwile cakwe jwatandite kuganisya, ni jwapopesile kwa Yehofa Mlungu. Mpaka tulijiganye yejinji yakwamba lipopelo lya Yona. Lipopeloli likusimanikwa mu mtwe waŵili wa buku ja Yona. Lipopeloli likusalosya kuti Yona jwamanyililaga cenene Malemba, ligongo jwalakwe jwasalaga maloŵe ga mu buku ja Masalimo. Likusalosyasoni kuti jwalakwe jwakwete ndamo jambone jajili kuyamicila. Pambesi pa lipopeloli jwalakwe jwasasile kuti: “Nambo une cinjalumba ni kwapa mbopesi. Yisasile cinjapa. Cikulupusyo cikusatyocela kwa Yehofa.”—Yona 2:9.

21. Ana Yona jwalijiganyisye yatuli pakwamba ya cikulupusyo, soni ana m’weji tukusosekwa kuti tukaliŵalilaga songa jakusosekwa japi?

²¹ Paŵaliji m’malo gakusawusya mnopega kapena kuti “m’mkati mwa cisomba,” Yona jwalijigenye kuti Yehofa mpaka akulupusye mundu jwalijose, pamalo galigose, soni ndaŵi jilijose. Atamose kuti Yona jwaliji m’matumbo mwa cisomba, nambo Yehofa ŵamkulupwisye jwakutumicila jwakwe jwaŵalasile mnope. (Yona 1:17) Yehofape ni jwampaka akombole kumsunga mundu cijumi kwa masiku  gatatu m’matumbo mwa cisomba. Tukaliŵalilasoni kuti Yehofa ali “ Mlungu jwakusungaga lupuje lwetu.” (Dan. 5:23) Tuli cijumi ligongo lya jwalakwe. Pakuŵa jwalakwe ni juŵatupanganyisye, tukusosekwa kum’yamicila soni kumpikanila.

22, 23. (a) Ana mkupita kwakandaŵi Yona akalosisye catuli kuti ŵaliji mundu jwakuyamicila kapena iyayi? (b) Ana tukulijiganya cici kutyocela kwa Yona patulemwisye?

²² Nambi wuli pakwamba ya Yona? Ana jwalakwe jwalijiganyisye mwampaka alosye kuyamicila Yehofa mwakumpikanila? Elo jwalosisye kuyamicila. Panyuma pa masiku gatatu, cisomba cila cajawile mungulugulu nyasa ni ‘camlukulile Yona kumkuli.’ (Yona 2:10) Agambe ganisya! Yona nganasosekwasoni kung’ambila kuti ajawule kumkuli, nambo Yehofa ŵamkamucisye. Kutyocela pelepo jwalakwe ŵasosekwaga kuti amanyilile kwa cajawule. Mkupita kwakandaŵi Yona ŵasosekwaga kulosyasoni naga ŵayamicilaga yaŵamtendele Yehofayi kapena iyayi. Pa Yona 3:1, 2, pakusati: “Yehofa ŵaŵecete kwa Yona kaŵili, kuti: ‘Mnyakuce, mjawule ku msinda wekulungwa wa Ninefe, ni mkalalicile kweleko maloŵe gangumsalilaga.’” Ana Yona ŵapikanile maloŵega?

²³ Mwangacelewa, Yona jwanyakwice. Baibulo jikusati: “Pelepo Yona ŵanyakwice ni kwawula ku Ninefe mwakamulana ni maloŵe ga Yehofa.” (Yona 3:3) Jwalakwe jwapikanile. Mwangakayicila jwalakwe jwalijiganyisye kutyocela pa yakulemwa yakwe. Pelepasoni mpaka tusyasye cikulupi ca Yona. Wosope tukusalemwaga. (Alo. 3:23) Ana patulemwisye tukusawujila munyuma, kapena tukusalijiganya pa yindu yatulemwisyeyo ni kutenda yakuti tuŵe ŵandu ŵakumpikanila Mlungu patukumtumicila?

24, 25. (a) Ana Yona ŵapocele majali gatuli pa umi wakwe? (b) Ana majali gapi gakwembeceya Yona kusogoloku?

²⁴ Ana Yehofa ŵampele Yona majali ligongo lya kupikanila kwakwe? Elo! Ligongo gane mwa majali galiji gakuti Yona jwapikene kuti ŵakwendesya combo ŵala ŵakulupwice. Nyasa jila jatondweŵe, ligongo lyakuti Yona ŵalipelece jika mwakwasalila ŵanduwo kuti amponye m’nyasa mula, yeleyi yatendekasisye kuti ŵakwendesya combo ŵala atande ‘kumjogopa Yehofa mnope,’ soni ŵapelece mbopesi kwa Yehofa m’malo mwakusipeleka kwa milungu jawo.—Yona 1:15, 16.

²⁵ Nambosoni pali papite ndaŵi jelewu Yehofa jwamjaliwesoni Yona. Yesu pakusala ya ciwa cakwe ŵakamucilicsye masengo yayamtendecele Yona yakuŵa m’matumbo mwa cisomba kwa masiku gatatu kuti nombe najo caciŵa m’malembe kwa masiku gatatu. (Aŵalanje Matayo 12:38-40.) Pandaŵi jele Yona cacijimuka kuŵawe cacisangalala kwejinji kumanyilila kuti Yehofa jwa mjaliwe jwalakwe m’litala lyeleli! (Yoh. 5:28, 29) Yehofa akusaka kwajaliwasoni wawojo. Mpela Yona, ana wawojo akusalijiganya kutyocela pa yakulemwa yawo, kuwa ŵakupikanila soni kwanonyela ŵane?