1. Ana cici cacalepelekasyaga liŵasa lya Adamu ni Hawa kwinjila mumgunda wa Edeni, soni ana Abele ŵasakaga kumanyilila mnope ya cici?

ABELE akulola ngondolo syakwe syasikulya mwakusangalala mopo mungulugulu litumbi. Nambo pakuponya meso gakwe capalutando, akuwona lilanguka lya moto. Jwalakwe akumanyilila kuti pa malogo pana upanga wa moto wawasyungulilaga ndaŵi syosope. Upangawu wacenjelaga mgunda wa Edeni kuti ŵandu akajinjilamo. Acinangologwe ŵatamaga mumgundamo, nambo sambano jemanjajo soni ŵanace ŵawo ŵangalisoni upile wakwinjila mumgundamo. Awanicisye kuti musi wine, akum’wona Abele ali mkulolecesya kwinani soni wumbo syakwe sili kutenganyika ni kambungo, jwalakwe akuganicisya ya Mkupanganya jwakwe. Abele akusaka kumanyilila naga ŵandu cacikamulanasoni ni Mlungu mpela muyaŵelele pandanda.

2-4. Ana Abele akusaŵeceta mwatuli kwa m’weji moŵa agano?

² Abele akuŵeceta kwa wawojo lelojino. Ana akumsampikana? Mwine mpaka aganisye kuti yeleyo ngaŵa mkomboleka ligongo lyakuti mwanace jwaŵili jwa Adamuju jwawile kalakala. Soni mtembo wakwe ngaŵa mkusimanikwa ligongo wasyucile litaka yaka ciŵandika 6,000 yipiteyo. Atamose Baibulo jikusajiganya kuti, pakwamba ya ŵawe, “pangalikose cakusacimanyilila.” (Mlal. 9:5, 10) Konjecesya pelepo, pangali atamose maloŵe gamo gaŵaŵecete Abele gagakusimanikwa m’Baibulo. M’yoyo, ana mpaka yikombolece catuli kuti jwalakweju aŵeceteje kwa m’weji?

³ Pakwamba ya Abele, ndumetume Paulo jwatite, “Mwacikulupi celeco, atamose kuti jwawile, nambo jwalakwe akuŵecetape.” (Aŵalanje Ahebeli 11:4.) Ana Abele akusaŵeceta kwa m’weji mwatuli? Akusaŵeceta kupitila m’cikulupi cakwe. Abele jwaliji mundu jwandanda kola ndamo jambone mnopeji. M’yoyo, cisyasyo cambone mnope ciŵalosisye pangani ja cikulupi, cili cakusosekwa mnope kuti tucisyasyeje lelo jino. Naga tukulijiganya kutyocela pa cikulupi ca Abele, soni kulola matala gampaka tusyasyeje cikulupi cakwe, yili mpela kuti jwalakwe akusaŵeceta ni m’weji.

⁴ Ana mpaka tulijiganye cici kwa Abele soni pa cikulupi ciŵalosisye atamose kuti Baibulo jangasala yejinji pakwamba ya jwalakwe? Kwende tulole.

5. Ana Yesu ŵagopolelaga cici paŵasasile kuti Abele jwatemi mundaŵi “jakutamilikasya cilambo”? (Alole maloŵe gamwiŵanda.)

⁵ Mlungu ali ŵapanganyisye ŵandu ŵandanda, nganipapita ndaŵi jelewu  kuti Abele apagwe. Yesu pakusala ya Abele jwatite, jwatemi mundaŵi “jakutamilikasya cilambo.” (Aŵalanje Luka 11:50, 51.) Pakusala ya cilambo, komboleka kuti Yesu ŵagopolelaga ya ŵandu ŵaŵasosekwaga kwakulupusya ku ulemwa. Pakuŵa Abele jwaliji mundu jwa mcece kutyocela pa Adamu, yikuwoneka kuti Mlungu jwam’weni jwalakwe kuŵa mundu jwandanda jwaŵasosekwaga kumkulupusya ku ulemwa. * Kusala yisyene, Abele nganakola cisyasyo cambone cakuti ajigalileje pa umi wakwe.

6. Ana acinangolo ŵa Abele ŵaliji ŵatuli?

⁶ Atamose kuti ŵandu ŵaliji mkanatamilisye mnope pacilambo capasi, nambope ŵaliji ali atandite kala kusimana ni yakusawusya. Acinangolo ŵa Abele, ŵaliji ŵandu ŵakusalala soni ŵamacili. Nambope cakutesya canasa caliji cakuti ŵajasile upile wakola umi wangamala soni wamlama. Ŵamjimucile Yehofa Mlungu, m’yoyo, ŵatopwele mumgunda wakusalala wa Edeni. Jemanjajo ŵajasile upile wakola umi wangamala soni wamlama ligongo lyakuti ŵasacililaga kulongosya yakusaka yawo kupunda cilicose, soni nganiŵaganicisya ŵanace ŵakaŵelece kusogolo.—Gen. 2:15–3:24.

7, 8. Ana Hawa ŵaŵecete maloŵe gatuli paŵaŵelece Kaini, soni komboleka kuti ŵaganicisya ya cici?

⁷ Adamu ni Hawa paŵaliji kusa kwa mgunda wa Edeni yindu yatandite kwasawusya. Nambope, paŵaŵelece mwanace jwandanda Kaini, Hawa jwatite, “Mbelece mwanace jwamlume ni cikamucisyo ca Yehofa.” Pakuŵeceta maloŵega komboleka kuti Hawa jwaganicisyaga maloŵe gaŵaŵecete Mlungu mumgunda wa Edeni gakuti, jwamkongwe jwine caciŵeleka “mbeju,” kapena mwanace, jwacacijonanga mundu jwaŵalongolele Adamu ni  Hawa kuti akase lilamusi lya Yehofa. (Gen. 3:15; 4:1) Ana Hawa ŵaganicisyaga kuti jwalakwe jwaliji jwamkongwe jwa mu yakulocesyayi soni kuti Kaini jwaliji “mbeju,” jaŵajisasile Mlungu?

⁸ Naga yaliji m’yoyo nikuti ŵaganicisyaga mwakulemweceka. Konjecesya pelepo, naga Adamu ni Hawa ŵamsalilagasoni yeleyi mwanace jwawo Kaini, nikuti yamtendekasisye kuti aŵe mundu jwakupoka. Pali papite ndaŵi, ŵaŵelece mwanace jwaŵili, nambo nganaŵecetakose maloŵe gakumlapilila mwanaceju. Ŵampele lina lyakuti Abele, lyele komboleka kuti lyagopolelaga kuti “lipuje lyakopoka mumbula” kapena “cindu cangali mate.” (Gen. 4:2) Komboleka kuti pakumpa linali mwanaceju, acinangoloŵa ŵajembeceyaga yindu yamnono kutyocela kwa mwanaceju kupunda Kaini.

9. Ana moŵa agano acinangolo mpaka alijiganye yatuli kutyocela kwa acinangolo ŵetu ŵandanda?

⁹ Moŵa agano acinangolo mpaka alijiganye yejinji kutyocela kwa acinangolo ŵandandaŵa. Ana yakusaŵeceta soni kutenda yikusatendekasya ŵanace ŵawo kuŵa ŵandu ŵakupoka, ŵakulikwesya soni ŵakulinonyela? Kapena akusiŵajiganya kuti amnonyeleje Yehofa Mlungu soni kuti atendeje yindu yakuti aŵeje mjawo? Yili yakutesya canasa kuti acinangoloŵa ŵalepele ukumu welewu. Nambope, ŵanace ŵawo ŵakwete cembeceyo cambone.

10, 11. Ana Abele ni Kaini ŵakamulaga masengo gatuli, soni ana Abele ŵakwete ndamo jatuli?

¹⁰ Anyamataŵa paŵakulaga, yaliji yangakayikasya kuti Adamu ŵajiganyisye masengo gagakamucisyaga kupata yakusosecela ya mwiŵasamo. Kaini jwaliji namalima jwa mbeju, Abele jwaliji mkucinga.

¹¹ Nambope, Abele ŵatesile cindu cine cakusosekwa mnope. Pali papite yaka, jwalakwe ŵakwete cikulupi, ndamo jambone jele Paulo ŵajikolasile pandaŵi jine. Agambe ganisya, pangali mundu jwambone jwalijose jwele Abele akamsyasyaga. Ana yakombolece catuli kuti Abele akole cikulupi mwa Yehofa? Alole yindu yitatu yayamkamucisye Abele kuŵa ni cikulupi cakulimba.

12, 13. Ana kulola yindu yaŵapanganyisye Yehofa kwakamucisye catuli kuti cikulupi ca Abele cikuleje?

¹² Yakupanganyikwa ya Yehofa. Yisyene kuti Yehofa jwalilwesile litaka, yayatendekasisye kuti lisogoleje miŵa soni yisamba yakusoma yele yikusatendekasya kuti unamalima uŵeje wakusawusya. Nambope atamose kuti yaliji m’yoyo, litaka lyakoposyagape yakulya yayakamucisyaga liŵasa lya Adamu. Nambo Mlungu nganayilwesya yinyama, yayikupwatikapo, yijuni soni somba. Jwalakwe nganalwesasoni matumbi, nyasa, sulo ni nyasa syekulungwakulungwa. Soni yindu yakwinani mpela mawunde, lyuŵa, mwesi ni ndondwa. Palipose Abele wawuwonaga umboni wekulungwa wa cinonyelo, lunda soni umbone wa Yehofa Mlungu juŵapanganyisye yindu yosope. (Aŵalanje Aloma 1:20.) Mwangakayicila, kuganicisya mnope ya yindu yeleyi kwalimbikasisye cikulupi ca Abele.

 ¹³ Yili yangakayikasya kuti Abele jwayiganicisyagasoni yindu yausimu. Aganicisye ali kum’wona munganisyo mwawo Abele ali mkusamalila yilango yakwe. Mpela mkucinga ŵasosekwaga kwenda maulendo gelewu. Jwalakwe ŵasosekwaga kuyilongolela yilango yakwe mwacinonyelo m’matumbi, m’yiŵata, soni komboka nayo sulo acisosagasosaga mopo wambone, yisima ya mesi gambone, soni malo gambone gakupumula. Pa yindu yosope yaŵayipanganyisye Mlungu, ngondolo syawonekaga kuŵa yinyama yakusoŵa cikamucisyo, mwati yawonekaga kuti yapanganyidwe kuti mundu ayilongoleleje soni kuyicenjela. Ana Abele nombe najo jwaliwonagasoni kuti jwasosekwaga Mundu jwine jwalunda soni jwamacili kupunda mundu jwalijose kuti amlongoleleje, kumsamalila soni kumcenjela? Mwangakayicila jwalakwe jwaŵendaga Yehofa kuti amlongoleleje. M’yoyo yakuyicisya yakwe yaliji yakuti cikulupi cakwe cajendelecele kula.

14, 15. Ana yilanga ya Yehofa yamkamucisye Abele kuganicisyaga mwakusokoka yindu yapi?

¹⁴ Yilanga ya Yehofa. Komboleka kuti Adamu ni Hawa ŵasalile ŵanace ŵawo yayatendekasisye kuti jemanjajo ŵatopole mumgunda wa Edeni. M’yoyo, Abele ŵakwete yindu yejinji yakuyiganicisya mwakusokoka.

¹⁵ Yehofa ŵaŵecete kuti litaka liciŵa lyelwesece. Abele ni meso gakwe ŵaliweni litaka lili mkukoposya miŵa soni yisamba yakusoma yayakwanilisyaga maloŵe ga Yehofa. Yehofa jwaŵecetesoni mkanipaŵe kuti Hawa caciyiwona yipwetesi pandaŵi jacacikola msigo soni pakuŵeleka. Hawa paŵaŵelece ŵanace ŵane ŵakuyicisya, mwangakayicila Abele ŵakuweni kwanilicikwa kwa maloŵe gelega. Yehofa ŵaliji ali ayiŵeni kala kuti Hawa cacisoŵaga cinonyelo ni cisamalilo ca ŵamkwakwe soni Adamu cacimlamulilaga. Abele ni meso gakwe jwayiwonaga yindu yeleyi yili mkukwanilicikwa. Muyakutendekwa yosope Abele jwayiweni kuti maloŵe ga Yehofa gali gakuwona. M’yoyo, Abele jwakwete magongo gamacili gakumkamucisya kulupilila yilanga ya Mlungu yakwamba “mbeju,” kapena kuti mwanace, jwele lisiku line cacilinganya yindu yakulemweceka yayatandile mu Edeni.—Gen. 3:15-19.

16, 17. Ana komboleka kuti Abele ŵalijiganyisye cici kutyocela kwa malayika?

¹⁶ Ŵakutumicila ŵa Yehofa. M’liŵasa lya Adamu, nganimuŵa cisyasyo cambone cakuti Abele ajigalileje, nambope pandaŵiji, papali yakupanganyikwa yine yalunda pacilambo capasi. Adamu ni Hawa paŵatopwele mumgundawo, Yehofa ŵalolecesyaga kuti jemanjajo kapena aciŵanace ŵawo  akajinjilasoni mumgunda wakusalala wa Edeni. Pakusaka kuti ŵandu akajinjilamo, Yehofa ŵatumisye akelubi gagali malayika gagakusakamula masengo gapajika. Jemanjaji ŵatumisye yimpepe ni upanga wawasyungulilaga ndaŵi syosope.—Aŵalanje Genesis 3:24.

¹⁷ Aganicisye mwaŵapikanilaga Abele paŵagawonaga malayikaga paŵaliji mcanda. Pakuŵa malayikaga gakwete yilu mpela ya ŵandu, komboleka kuti kawonece kakwe kalosyaga kuti akwete macili ngaŵa gang’anda. Yamsimonjesyagasoni kulola “upanga” wawakolelaga moto soni wawasyungulilaga ndaŵi syosope. Ana lisiku line Abele ali akusile ŵagaweni malayika gala gali gapesile ni kuleka kamula masengogo? Iyayi. Musi ni cilo, caka ni caka soni yaka yejinji payamalaga, yakupanganyika yalunda soni yamaciliyi yatamaga papopo. Abele ŵalijiganyisye kuti Yehofa Mlungu akwete ŵakutumicila ŵacilungamo soni ŵakulupicika ndaŵi syosope. Kutyocela kwa malayikago Abele ŵalijiganyisye kuŵa jwakulupicika soni jwakupikanila Yehofa, yanganayiwonaga m’liŵasa lyawo. Mwangakayicila cisyasyo cambone ca malayikago calimbikasisye cikulupi cakwe.

18. Ana tukwete yindu yatuli yampaka yitukamucisye kuŵa ni cikulupi cakulimba?

¹⁸ Ganicisya mwakusalijuwulila Yehofa kupitila mu yakupanganyikwa, yilanga yakwe, soni mu yisyasyo yambone ya malayika gakwe, yamkamucisye Abele kuti aŵe ni cikulupi cakulimba. Kusala yisyene mpaka tulijiganye yejinji kupitila mu cisyasyo cakwe. Ŵacinyamata mpaka aŵe ni cikulupi cakulimba pameso pa Yehofa mwangajigalila kose yakutenda ya ŵamwiŵasa mwawo. M’wejisoni kulola yindu yakupanganyikwa yayitusyungulile, kuŵalanga Baibulo, soni kulola yisyasyo yambone ya ŵandu ŵakulupicika mpaka yitukamucisye kuŵa ni cikulupi cakulimba.

19. Ana pali papite ndaŵi, Abele ŵapikanicisye yatuli pakwamba ya Yehofa?

¹⁹ Cikulupi ca Abele pacakusile, jwasakaga kutenda cindu cakulosya cikulupi cakwe kwa Yehofa. Ana mundu mpaka apelece cindu catuli kwa Mkupanganya jwa yindu yosope? Kusala yisyene, Mlungu nganasakaga mtuka  kapena cikamucisyo kutyocela kwa ŵandu. Nambo pali papite ndaŵi, jwalakwe ŵapikanicisye kuti mundu mpaka amsangalasye Yehofa, Mtati jwacinonyelo, naga akupeleka kwa jwalakwe mtuka wambone ŵakwete soni naga akusatenda yindu yakumsangalasya.

20, 21. Ana Kaini ni Abele ŵapelece mbopesi syatuli, soni ana Yehofa ŵatesile cici ni mbopesi jaŵapelece Abele?

²⁰ Abele ŵalinganyisye yakupeleka kwa Yehofa sine mwa ngondolo syakwe. Pakupeleka mbopesiji, ŵasagwile ŵanace ŵambone, ŵandanda kupagwa ŵa ngondolo syakwe soni ŵasagwile kupeleka mbali syambone sya nyamasyo. Kaini nombe najo ŵalinganyisye yakupeleka sine mwa mbeju syakwe pakulosya kuyamicila yindu yambone yaŵamtendele Yehofa. Nambo yitendo ya Kaini yaliji yakulekangana ni ya Abele. Kulekangana kweleku kwawonecele cenene pandaŵi jaŵapelekaga mbopesi syawo.

²¹ Yikuwoneka kuti ŵanace wosopeŵa paŵapelekaga mbopesi kwa Yehofa ŵakamulicisyaga masengo moto soni ŵataŵile malo gakupelecela mbopesi. Komboleka kuti ŵataŵile mwakulolegana ni malayika gakolanjidwa kuti akelubi gala. Yakupanganyikwa yeleyi ni yayamjimilaga Yehofa pacilambo capasi pandaŵijo. Yehofa ŵajiticisye mbopesi ja Abele ligongo Baibulo jikusasala kuti, “Yehofa jwasangalele ni Abele soni ni mbopesi jakwe.” (Gen. 4:4) Nambo Baibulo jangasala yaŵatesile Yehofa pakwiticisya mbopesijo.

22, 23. Ligongo cici Yehofa ŵapocele mbopesi ja Abele?

²² Ligongo cici Yehofa ŵapocele mbopesi ja Abele? Kapena lyaliji ligongo lya mtundu wa mbopesi jaŵapelece? Komboleka kuti Yehofa ŵapocele mbopesi ja Abele ligongo lyakuti jaliji nyama, m’yoyo kupeleka mbopesiji kwapwaticesoni kupeleka miyasi jakwe jajajimilaga cenene umi wa mundu. Ana Abele ŵaganicisye yakuti mtundu wa mbopesi jaŵapelece uciŵa wakusosekwa msogolo? Pali pamasile yaka yejinji kutyocela pa ndaŵiji, Mlungu ŵakamulicisye masengo mwanace jwangalemala jwangondolo pakwimila cenene mbopesi ja Mwanace Jwakwe jwamlama, “Ngondolo ja Mlungu,” jwacacimsulusya ŵandu miyasi jakwe atamose kuti ngasasimanikwa ni cakulemwa cilicose. (Yoh. 1:29; Eks. 12:5-7) Cinga ŵamanyililaga yeleyi kapena iyayi, nambope yisyesyene yakwe yaliji yakuti mbopesi jaŵapeleceji jaliji jakuti jicijimila yindu yine kusogolo.

²³ Yatukumanyilila cenene panganiji ni yakuti, Abele ŵapelece mbopesi jambone mnope mwa yindu yaŵakwete. Yehofa ŵapocele mbopesi ja Abele ngaŵape ligongo lyakuti jaliji jambone nambosoni ligongo lya ndamo syakwe. Yehofa jwasangalele ni Abele ni mbopesi jakwe ligongo lyakuti jwalakwe ŵamnonyelaga soni kumkulupilila.

24. (a) Ana Yehofa nganapocela mbopesi ja Kaini ligongo lyakuti nganijiŵa jambone? Alondesye. (b) Ana ŵandu lelojino akusaganisya mwatuli mwakulandana ni Kaini?

²⁴ Nambo yindu nganiyiŵa m’yoyo kwa Kaini. Yehofa “nganasangalala ni Kaini soni ni mbopesi jakwe.” (Gen. 4:5) Ngaŵape ligongo lyakuti mbopesi ja Kaini nganijiŵa jambone, iyayi. Tukuŵeceta m’yoyo ligongo lyakuti mkupita kwa ndaŵi Yehofa m’Cilamusi ca Mose, jwakundile kuti ŵandu apeleceje yindu yagowele mumgunda mwawo. (Lev. 6:14, 15) Nambo  Baibulo pakusala ya Kaini jikusati: “yitendo ya jwalakwe yaliji yakusakala.” (Aŵalanje 1 Yohane 3:12.) Mpela mwakusatendela ŵandu ŵajinji lelojino, jwalakwe ŵaganicisyaga kuti kwamba kupeleka yindu yine yakwe kwa Mlungu atamose uli mkutenda yakusakala kuli kwakwanila. Yakuti jwalakwe nganamnonyelaga soni kumkulupilila Yehofa yawonecele cenene kupitila mu yindu yaŵatesile panyuma pakwe.

25, 26. Ana Yehofa jwamkalamwisye ya cici Kaini, nambo ana jwalakwe ŵatesile cici?

²⁵ Kaini paŵayiweni kuti Yehofa nganapocela mbopesi jakwe, ana akuganisya kuti jwalakwe jwaliji jwakusacilila kulijiganya kutyocela ku cisyasyo cambone ca Abele? Jwalakwe nganatenda yeleyo, mmalo mwakwe jwamtumbilile mpwakwe Abele. Yehofa paŵayimanyi ya ŵaganicisyagayo, mwakumnonyela ŵamkalamwisye kuti yeleyo mpaka yimtendekasye kutenda cakulemweceka cekulungwa. Soni ŵamsalile kuti naga akucenga ndamo syakwe syakusakala nikutanda kutenda yindu yambone ‘cacikamulana’ najo.—Gen. 4:6, 7.

²⁶ Jwalakwe nganapikanila yaŵamkalamwisye Mlungu. Kaini jwamsalile mpwakwe jwakulupicika, Abele, kuti ajawule yimpepe ku mgunda wakwe. Paŵayice kweleko ŵamputile mpwakwejo mpaka kum’wulaga. (Gen. 4:8) M’litala line, mpaka tuŵecete kuti Abele jwaliji mundu jwandanda kutendeledwa ya ngalwe ligongo lya dini, mundu jwandanda kuwa ligongo lya cikulupi cakwe. Atamose kuti jwalakwe ŵawile nambope Yehofa akumkumbucilape.

27. (a) Ligongo cici tuli ŵakusimicisya kuti Abele ali jumo mwa ŵandu ŵacacijimuka ku ŵawe? (b) Ana cici campaka citukamucisye m’weji kuŵa ŵakusimicisya kuti lisiku line tuciwonegana ni Abele?

²⁷ Mwakuwanicisya, mpaka tujile kuti miyasi ja Abele jagumilaga kwa Yehofa kuti patendekwe cilungamo. M’yoyo, Yehofa jwalolecesye kuti cilungamo citendekwe mwakumpa cilango Kaini ligongo lya kum’wulaga mpwakwe. (Gen. 4:9-12) Cindu cakusosekwa mnope cili cakuti yindu yakulosya cikulupi yaŵatesile Abele yili mpela kuti jwalakwe akuŵecetape kwa m’weji lelojino. Jwalakwe ŵatemi yaka 100 yayaliji yaka yamnono pa kuwanicisya ni winji wa yaka yaŵatamaga ŵandu pandaŵijo. Atamose kuti ŵatemi kwa ndaŵi jamnono nambope ŵakamulicisye cenene umi wakwe pakutenda yindu yakumsangalasya Yehofa. Abele jwawile ali mkumanyilila kuti Yehofa, Atati ŵakwe ŵakwinani, ŵamnonyelaga soni ŵasangalalaga najo. (Ahe. 11:4) Mwangakayicila Yehofa akumkumbucila jwalakwe ligongo lyakuti Mlungu akwete macili gakumbucila yindu kupunda jwalijose. Yehofa cacimjimusya jwalakwe kuti aŵesoni cijumi m’cilambo capasi ca paladaiso. (Yoh. 5:28, 29) Ana caciwonegana najo? Yeleyi yicikomboleka naga akulijiganya soni kusyasya cikulupi cakwe.