Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

MTWE 5

“Jwamkongwe Jwambone”

“Jwamkongwe Jwambone”

1, 2. (a) Ana masengo gaŵakamulaga Lute galiji gamakulungwa mwatuli? (b) Ana Lute ŵalijiganyisye yindu yambone yapi pakwamba ya Cilamusi ca Mlungu soni Ayisalayeli?

AWANICISYE kuti akum’wona Lute ali atindiŵele ciŵandika ni litita lya balele jwawulwile musi. Mu Betelehemu mutandite kuswa, soni ŵamasengo ŵajinji atandite kuwujila msimangwawo acipitilaga pacipata ca msinda wa Betelehemu wauli pa malo gakwela. Nombe Lute apesile mnope ligongo lyakuti akamwileje masengo kutandila kundaŵi. Jwalakwe aŵele ali mkuputa balele ni kacitela. Atamose kuti galiji masengo gamakulungwa, nambope lisikuli likuwoneka kuti lijesile cenene ligongo patendekwe yindu yanganayijembeceyaga.

2 Ana tujile kuti yindu yitandite kumjendela cenene jwamkongwe jwa masijeju? Mpela mwatuyiwonele mu mtwe upitewu, Lute ŵasimicisye yakutamaga ni akwegwe ŵakwe. Soni Mlungu jwa akwegwe ŵakwe ŵaŵelesoni Mlungu jwakwe. Acakongwe ŵamasijeŵa, ŵasamile ku Mowabu ni kutamaga ku Betelehemu. Lute mwacitema ŵalijiganyisye kuti Cilamusi ca Yehofa cacimbicisyaga ŵandu ŵakulaga ŵa ku Yisalayeli soni ŵa m’yilambo yine. Jwalakwe ŵayimanyisoni kuti ŵandu ŵa Yehofa ŵaŵakuyaga Cilamusi, ŵakwete ndamo syambone soni ŵaliji ŵacanasa. Yeleyi yamlimbikasisye mnope.

3, 4. (a) Ana Bowasi ŵamlimbikasisye Lute catuli? (b) Ana cisyasyo ca Lute mpaka citukamucisye catuli patukulaga ni usawuci?

3 Jumo mwa ŵandu ŵaŵakwete ndamo syambone soni jwaŵakuyaga Cilamusi jwaliji Bowasi, jwamlume jwakusicila jwaŵakwete mgunda muŵawululaga Lute. Jwalakwe jwatesile lung’wanu ni Lute. Soni Lute jwasangalele mumtima paŵapikene maloŵe gakumlapilila gakuti jwasamalilaga cenene akwegwe ŵakwe soni jwasagwile kutilila m’mapapiko ga Mlungu jusyesyene, Yehofa.—Aŵalanje Rute 2:11-14.

4 Nambo komboleka kuti Lute jwalagaga nganisyo paganisya ya sogolo jakwe. Ana pakuŵa jwalakwe jwaliji mlendo jwakulaga jwanganakola ŵalume soni mwanace, akakombwele catuli kulisamalila jika yalumo ni akwegwe ŵakwe? Ana akajegamilaga kuwulula basi? Soni ŵani ŵacacimsamalila pacacikalambalapo? Yaliji yakupikanika kuti jwalakwe alajeje nganisyo. Moŵa aganosoni ŵandu ŵajinji akusalaga nganisyo pakulaga ni usawuci. Nambo kulijiganya mucatite cikulupi pakumkamucisya Lute payakusawusya mpela yeleyi, cikutukamucisye kumsyasya jwalakwe mu yindu yejinji.

Ana Liŵasa Lili Cici?

5, 6. (a) Palisiku lyandanda kuwulula mu mgunda wa Bowasi, ana Lute ŵapatile balele jwamjinji catuli? (b) Ana Naomi ŵatesile cici paŵam’weni Lute ali mkwika?

5 Lute ali amalisisye kuputa balele, ŵapatile mlingo umo wa efa, wawuli wakulandana ni citini ca malita 22. Baleleju komboleka kuti jwasitopaga makilogalamu 14. Kaneko pakwaswaga jwalakwe ŵamtaŵile balelejo pa nguwo ni kumnyakula kwawula najo kumangwawo.

6 Naomi ŵasangalele paŵam’weni mkwegwegwejo ali mkwika, soni komboleka kuti nganapikanicisya paŵam’weni Lute ali ajigele citutule ca balele. Lute jwajigalilesoni akwegwegwewo yakulya yayasigele yele Bowasi ŵalinganyicisye ŵamasengo ŵakwe. Jemanjaji ŵalilile pampepe yakulyayi. Naomi ŵam’wusisye Lute kuti: “Ana lelo m’wulwileje kwapi? Akole majali mundu jwamtendele canasa m’mwejo.” (Rute 2:19) Naomi jwakwete lung’wanu ni yayatendekwagayo, mwati jwayimanyi kuti mundu jwine jwamkamucisye Lute kuti apate balele jwamjinji cati m’yoyo.

7, 8. (a) Ana Naomi ŵayimanyi kuti cinonyelo caŵalosisye Bowasi catyocelaga kwaceni, soni ligongo cici? (b) Ana Lute jwalosisyesoni catuli cinonyelo cisyesyene kwa akwegwe ŵakwe?

7 Jemanjaji ŵatandite kutagulilana. Lute ŵasalile akwegwegwewo yaŵatesile Bowasi pakumtendela canasa. Mwakusangalala, Naomi ŵatite: “Yehofa jwangakusaleka kwatendela canasa ŵandu ŵacijumi ni ŵawe, ampe majali mundu jweleju.” (Rute 2:20) Jwalakwe jwayimanyi kuti canasa ca Bowasi catyocelaga kwa Yehofa, jwele akusiŵalimbikasya ŵakutumicila ŵakwe kuti aŵeje ŵakoloŵa makono, soni akusiŵasimicisyaga ŵakutumicilawo kuti cacapa majali ligongo lya canasa cakusiŵatendela ŵane. *Aŵalanje Miyambo 19:17.

8 Naomi ŵamlimbikasisye Lute kuti apikanile yaŵam’wendile Bowasi yakuti awululuje mumgunda mwakwe soni kuti atameje ciŵandika ni asikana ŵakumangwakwe kogopela kuti ŵagungula ŵacilume atakumlagasya. Lute ŵapikanilie yaŵasasile Naomi. Soni jwalakwe “ŵajendelecele kutama ni akwegwe ŵakwe ŵala.” (Rute 2:22, 23) Yeleyi yikulosyasoni ndamilo japenani jaŵakwete Lute jajili cinonyelo cisyesyene. Cisyasyo cambone ca Lute mpaka citulimbikasye kuliwungunya kuti tumanyilile naga tukusacimbicisya liŵasa lyetu mwakwakamucisya ŵandu ŵa m’liŵasamo mwakulupicika. Naga tukusakamucisya, Yehofa akusayamicila.

Yisyasyo yambone ya Lute soni Naomi yikusatukumbusya kuti tuliwoneje liŵasa lyatuli kuŵa lyakusosekwa

9. Ana tukulijiganya cici kwa Lute ni Naomi pakwamba ya liŵasa?

9 Ana mpaka tujile kuti Lute ni Naomi nganaŵa mpela liŵasa? Ŵane akusaganisya kuti liŵasa “lisyesyene” likusapagwa naga pana jwamlume ni jwamkongwe ŵalombane, ŵanace, anganga, soni ŵane. Nambo cisyasyo ca Lute ni Naomi cikutukamucisya kuti ŵandu ŵamnono ŵapaulongo ŵakusatumicila Yehofa mpaka anonyelaneje, soni kulosyana canasa. Ana akusaliwona liŵasa lyali kuŵa lyakusosekwa? Yesu ŵakumbwisye ŵakumkuya ŵakwe kuti Mpingo wa Ciklistu mpaka uŵe mpela liŵasa kwa ŵandu ŵanganakola ŵacinasi.—Maliko 10:29, 30.

Lute ni Naomi ŵakamusyanganaga soni kulimbikasyana

“Jwalakwe ali Jumo jwa Ŵakutuwombola Ŵetu”

10. Ana Naomi ŵasakaga kumkamucisya Lute mwatuli?

10 Kutandila m’mwesi wa April waŵagungulaga balele mpaka m’mwesi wa June waŵagungulaga tiligu, Lute ŵajendelecele kuwulula m’migunda ja Bowasi. Payamalaga yijuma, komboleka kuti Naomi jwaganicisyaga mnope yampaka amtendele mkwegwegwejo. Paŵaliji ku Mowabu, Naomi jwasasile mwakusimicisya kuti mpaka yiŵe yakusawusya kumpatila Lute jwamlume jwine. (Rute 1:11-13) Nambo sambano jwalakwe ŵacenjile nganisyo. Jwalakwe ŵam’yicile Lute ni kumsalila kuti, “Mwanangu, ana nganguŵajilwa kumpatila pakupumulila?” (Rute 3:1) Pandaŵijo, jaliji ndamo ja ŵandu kuti acinangolo ŵasoseleje ŵanace ŵawo ŵakulombana nawo. Lute jwaŵele mwanagwe jusyesyene jwa Naomi. M’yoyo jwalakwe ŵasacile kumpatila “pakupumulila” Lute, gopolela citeteyo cakusacipata jwamkongwe naga akwete nyumba soni ŵalume. Ana sambano Naomi catende cici?

11, 12. (a) Naomi paŵasasile kuti Bowasi ali “jwakutuwombola,” ana jwalakwe ŵasalaga songa jatuli ja m’Cilamusi ca Mlungu? (b) Ana Lute ŵatesile cici akwegwe ŵakwe ali amsalile yakutenda?

11 Lute paŵagambile kolanga lina lya Bowasi, Naomi ŵatite: “Mundu jweleju ali jwacinasi jwetu. Jwalakwe ali jumo jwa ŵakutuwombola ŵetu.” (Rute 2:20) Ana yeleyi yagopolelaga cici? Cilamusi ca Mlungu kwa Ayisalayeli cakwetesoni mbali syasyakamucisyaga mwacinonyelo maŵasa gagalagaga ligongo lya usawuci kapena ciwa ca jwakunonyelwa jwawo. Yaliji yindu yakupweteka mnope kwa jwamkongwe naga ŵamkwakwe ajasice mkanakole mwanace. Yaŵaga m’yoyo ligongo lyakuti lina lya ŵamkwakwewo lyamalaga, yayatendekasyaga kuti likajendelecela kumanyikwa kwa mtundu wakupagwa msogolo. Nambope Cilamusi ca Mlungu cakundaga mcimwene jwa mundu jwawilejo kumlomba jwamkongwe jwamasijejo kuti am’ŵelecele mwanace juŵajigalaga lina lya ŵamkwakwe ŵawilewo. Mwanaceju, jwalijisoni jwakuti asamalileje cipanje ca liŵasalyo. *Deut. 25:5-7.

12 Naomi ŵamsalile Lute yampaka atende kuti alombegwe mwalitala lyeleli. Aganicisye mwaŵasimonjile Lute akwegwe ŵakwewo ali kumsalila yeleyi. Cilamusi soni ndamo ja Ayisalayeli yaliji yacilendo kwa Lute. Nambope jwalakwe ŵacimbicisyaga mnope akwegwe ŵakwewo mwati ŵapikanilaga mwalung’wanu paŵaŵecetaga. Yaŵaŵecetaga Naomiyi yawonekaga mpela yindu yakutesya sooni soni yakuti mundu mpaka ajaluce nayo. Nambope Lute jwajiticisye kuti cayitende. Mwakulinandiya jwalakwe jwatite: “Yosope yasasile cingatende.”—Rute 3:5.

13. Ana mpaka tulijiganye yatuli kutyocela kwa Lute pakwamba ya kwapikanila ŵandu ŵacikulile? (Alolesoni Yobu 12:12.)

13 Ndaŵi sine ŵacinyamata yikusiŵalema kwapikanila acakulungwa ŵali ŵakumanyilila yindu pakwasalila yakutenda. Jemanjaji komboleka kutanda kuganisya kuti ŵacikulile ngakusapikanicisya yakusawusya yakusasimana nayo ŵacinyamata. Cisyasyo ca Lute cikutujiganya kuti yikusaŵa yakamucisya naga tukwapikanila ŵacikulile ŵakusatunonyela soni kutusosela yambone. (Aŵalanje Salimo 71:17, 18.) Nambo ana Naomi ŵamsalile Lute yatuli, soni ana yamkamucisye kwene Lute?

Lute pa Malo Gakuputila Balele

14. Ana malo gakuputila balele gaŵaga gatuli, soni gakamulaga catuli masengo?

14 Pakwaswele, Lute ŵawutandite ulendo wakwawula pa malo gakuputila balele. Maloga gaŵaga gecinyindile mnope soni gesyasyajile. Acinamalima ŵajinji ŵagakamulicisyaga masengo maloga pakuputa soni kupeta mbeju syawo. Ndaŵi syejinji malo gakuputilaga gaŵaga mungulugulu kapena penani pa litumbi. Ŵasagulaga malo gelega ligongo lyakuti ndaŵi ja musi soni cakumagulo kwaŵaga mbungo jamacili jajakamucisyaga kupeta mbeju syawosyo. Ŵamasengo ŵagulusyaga mwinani mbeju syaputilesyo pakamulicisya masengo mafosholo. M’yoyo mbungo jagulusyaga masapi gambejusyo, nambo mbejusyo syagwilaga pasi.

15, 16. (a) Asale yayatendekwe pa malo gakuputila balele Bowasi ali amalisisye kamula masengo kumagulo. (b) Ana Bowasi ŵayimanyi catuli kuti Lute agonile kusajo kwakwe?

15 Mwalunda Lute ŵalolecesyaga ŵamasengo paŵamalisyaga masengo gawo ligulo lyelelyo. Bowasi ŵaliji ali mkulolela masengo gakupeta liwunjili lyekulungwa lya balele. Ali ajikwite yakulya, jwalakwe jwagonile cakumbesi kwa liwunjili lila. Yikuwoneka kuti pandaŵiji ŵandu ŵanonyelaga gona pa malo gakuputila pepo pakusaka kucenjela mbeju syawo kwa ŵawiyi soni yinyama. Kaneko Lute ŵam’weni Bowasi ali mkugona pa malo gakuputilago. Aji sambano jaliji ndaŵi jakuti Lute atende yaŵamsalile akwegwe ŵakwe ŵala.

16 Lute ŵakwaŵile ciŵandika ni Bowasi, mtima uli mkuputa. Jwalakwe jwayimanyi kuti Bowasi ŵaliji mlugono lwakuwa nalyo. Kaneko jwalakwe ŵatesile yaŵamsalile Naomi. Ŵajawile kusajo kwa Bowasi, nikum’wunukula cakuliwunicila ni gona kusajoko. Ŵatemi acilindililaga. Ndaŵi pajapitaga jwalakwe ŵawonaga kucelewa. Kaneko ciŵandika sikati ja cilo, Bowasi ŵatandite kuwulukuta, ligongo lyakuti ŵapikanaga kusisima, ni ŵajimwice, mwine pakusaka kuwunicilasoni sajo syakwe. Kaneko jwayimanyi kuti kusajoko kwana mundu. Nganijo jikusati, “Ni ŵam’weni jwamkongwe ali agonile kusajo kwakwe.”—Rute 3:8.

17. Ana ŵandu ŵakusaganisya kuti Lute ŵakwete nganisyo syangalumbana, akusaliŵalila yindu yiŵili yapi?

17 “Ana mmwe ŵani?” Bowasi jwawusisye. Mwine mwawoga Lute jwatite: “Une Lute kapolo jwawo. Ambunicile cakuwala cawo pakuŵa wawojo ali jwakutuwombola.” (Rute 3:9) Ŵandu ŵane akusaganisya kuti Lute ŵatendaga yindu yakumnyenjelela Bowasi kuti agone najo. Nambo jemanjaji akusaliŵalila yindu yiŵili ayi: Candanda, Lute ŵatendaga mwakamulana ni ndamo ja ŵandu pandaŵijo. Ndamo syele ŵandu moŵa agano ngaŵa mkusipikanicisya. Mpaka kuŵe kulemwa, kum’wonaga Lute mwakulemweceka pakujigalila ndamo syakusakala sya moŵa agano. Caŵili ni cakuti, Yaŵatesile Bowasi yikulosya kuti Lute nganatenda cindu cilicose cakusakala.

Lute nganakola yakulinga yakusakala soni yakulinonyelesya paŵasakaga kuti Bowasi amlombe

18. Ana Bowasi ŵaŵecete yatuli yakumlimbikasya Lute, soni ana Bowasi ŵasasile kuti Lute ŵalosisye cinonyelo mundaŵi siŵili syapi?

18 Komboleka kuti Bowasi jwaŵecete maloŵe gagamlimbikasisye Lute. Jwalakwe ŵatite: “Yehofa ampe majali, mwanangu. Mtima wenu wambone uwonecele mnope pandaŵi ajino kupundana ni kandanda kala, pakuŵa nganimsaka acacanda, cinga ŵakulaga kapena ŵakusicila.” (Rute 3:10) Maloŵe gakuti “kandanda kala,” Bowasi jwagopolelega ya cinonyelo cisyesyene caŵalosisye Lute kwa Naomi mwakuŵa najo yalumo paŵawujilaga ku Yisalayeli soni kwasamalila. Paŵakolangaga maloŵe gakuti “pandaŵi ajino,” jwalakwe ŵagopolelaga yaŵatesile Lute pakusaka kuti alombegwe ni mundu jwacikulile, Bowasi. Jwalakwe jwayimanyi kuti acakongwe ŵacisikana mpela Lute akasacile jwamlume jwamsingu wawo cinga jwakusicila kapena jwakulaga. Nambo Lute ŵasakaga kutenda yindu yambone ngaŵa kwa Naomipe nambo atamose kwa ŵamkwakwe ŵaŵajasice, kuti lina lya ŵamkwakwewo likawa m’cilambo cakumangwawo. Ni ligongo lyakwe Bowasi ŵajigalice ni ndamo jangalinonyela ja Lute.

19, 20. (a) Ana ligongo cici Bowasi nganagamba kuwutucila kumlomba Lute? (b) Ana Bowasi ŵalosisye catuli umbone mtima soni kuti ŵaganicisyaga mbili ja Lute?

19 Bowasi ŵajendelecele kuŵeceta acitiji: “Sambano mkatenda woga mwanangu. Cinamtendele yosope yam’ŵecete, ligongo jwalijose mu msindamu akumanyilila kuti mmweji mli jwamkongwe jwambone.” (Rute 3:11) Jwalakwe ŵaliji jwakusangalala paŵajembeceya kumlomba Lute, soni komboleka kuti nganasimonga mnope paŵam’ŵendile kuti aŵe jwakum’wombola Lute. Nambope Bowasi jwaliji mundu jwacilungamo, jwalakwe nganagamba kuwutucila kutenda yayamnonyelaga. Bowasi ŵamsalile Lute kuti paliji jwakum’wombola jwine juŵaliji jwacinasi mnope jwa malemu ŵamkwakwe Naomi. Bowasi jwamjawulile jwamlumejo ni kumpa upile wakuti amlombe Lute.

Lute jwakwete mbili jambone ligongo lyakuti jwaliji mundu jwacanasa soni jwacimbicisyaga ŵane

20 Bowasi jwam’wendile Lute kuti agone soni apumule ni kunyakuka cakumasikusiku kuti ŵandu akamanyilila nganijo. Jwalakwe ŵatesile yeleyi pakusaka kuti mbili ja Lute soni jakwe jikasakala, ligongo ŵandu akaganisyaga kuti jemanjaji atesileje yangalumbana. Ni Lute ŵagonilesoni ciŵandika ni sajo sya Bowasi. Komboleka kuti mtima wakwe ŵagopwece paŵapikene kuti Bowasi ajitice kuŵa jwakum’wombola. Kaneko cakumasikusiku Lute ŵawutandite ulendo wakuwujila kumangwakwe. Bowasi mwakoloŵa magasa ŵampele Lute balele jwamjinji juŵamnyakulile pa nguwo. Kaneko jwawujile kumangwawo ku Betelehemu.—Aŵalanje Rute 3:13-15.

21. Ana cici cacamkamucisye Lute kumanyikwa kuti jwaliji “jwamkongwe jwambone,” soni ana m’wejo mpaka tumsyasye catuli?

21 Komboleka kuti Lute jwasangalalaga paŵaganicisyaga yaŵaŵecete Bowasi kuti jwalakwe ŵamanyikwaga ni ŵandu wosope kuti ali “jwamkongwe jwambone.” Mwangakayicila, ndamo jeleji ni jajamtendekasisye kuŵa jwakusacilila kummanyilila soni kumtumicila Yehofa. Jwalakwe jwalosisye cinonyelo soni kuti jwaganicisyaga akwegwe ŵakwe yalumo ni ŵacinasi ŵawo. Jwaliji jwakusacililasoni kucenga ndamo jaŵajisyoŵelele kumangwawo nikutanda umi wine wasambano. Naga tukusaka kusyasya cikulupi ca Lute, tukusosekwa tulinjelinjeje kucimbicisya mnope yitendo soni ndamo sya ŵane. Patukutenda yeleyo tucikola mbili jambone.

Lute Jwasimene Pakupumulila

22, 23. (a) Ana mtuka waŵapelece Bowasi komboleka kuti wagopolelaga cici? (Alolesoni maloŵe gamwiŵanda.) (b) Ana Naomi ŵamsalile Lute kuti akatenda cici?

22 Lute paŵakopecelaga ku nyumba, Naomi ŵam’wusisye kuti, “Ana mmwe ŵani mwanangu?” Komboleka kuti Naomi ŵawusisye ciwusyoci ligongo pandawijo kwaliji kwana cipi, yayamtendekasisye kuti akalolaga cenene. Nambo Naomi jwasacililagasoni kumanyilila naga Lute ali ciŵela jwamkongwe jwangalombedwa kapena naga akwete cembeceyo caulombela. Mwangacelewa Lute jwasalile akwegwegwewo yosope yayatendekwe pasikati pa jwalakwe ni Bowasi. Nambosoni Lute jwapelece mtuka wele Bowasi ŵamsalile kuti akapelece kwa Naomi. *Rute 3:16, 17.

23 Naomi ŵamsalile Lute kuti akatyoka pamlango kwawula m’migunda kukuwululasoni. Jwalakwe ŵamsalile Lute mwakumsimicisya kuti: “jwalakwejo ngapumula akaŵe mpaka ajimasye nganiji lelo pejino.”—Rute 3:18.

24, 25. (a) Ana Bowasi jwalosisye catuli kuti jwaliji mundu jwambone soni jwakulinandiya? (b) Ana Lute ŵapatile majali gatuli?

24 Yaŵasasile Naomi yakwamba Bowasi yaliji yisyene. Jwalakwe jwajawile kucipata ca mumsinda, malo gele acakulungwa ŵa mumsinda ŵanonyelaga kucingangana. Ni ŵatemi acilindililaga kuti jwacinasi mnope jula apite. Kaneko ali akopocele, Bowasi ŵampele mundujo upile wakum’wombola Lute mwakumlomba. Nambo mundujo ŵakanile acisalaga kuti kutenda yeleyo cikumjonanjile cipanje cakwe. Kaneko pameso pa mboni syasyatemi pa cipata ca mumsinda sila, Bowasi jwasasile kuti caŵe mpela jwakum’wombola, mwakusuma mgunda wa malemu ŵamkwawo Naomi, Elimeleki, soni mwakumlomba juŵaliji ŵamkwakwe wa Maloni, Lute. Bowasi jwasasile kuti kutenda yeleyi cikutendekasye kuti “lina lya ŵamkwakwewo liwujile pacipanje cakwe.” (Rute 4:1-10) Kusala yisyene Bowasi jwaliji mundu jwambone soni jwakulinandiya.

25 Bowasi jwamlombile Lute. Kaneko tukusaŵalanga kuti: ‘Yehofa ŵampele majali Lute ni ŵajigele citumbo ni kuŵeleka mwanace.’ Acakongwe ŵa mu Betelehemu ŵam’yamicile Naomi soni ŵamlapilile Lute ligongo lyakuti jwaliji mundu jwambone kupunda ŵanace ŵacalume msanu ni ŵaŵili. Mkupita kwa ndaŵi Lute ŵaŵele nangolo jwa Mwenye Daudi. (Rute 4:11-22) Mkupita kwa ndaŵi nombe najo Daudi jwaŵele nangolo jwa Yesu Klistu.—Mat. 1:1. *

Yehofa ŵampele majali Lute mwakuŵa mumsele wa acinangolo ŵa Mesiya

26. Ana yisyasyo yambone ya Lute ni Naomi yikusatukumbusya cici?

26 Lute yalumo ni Naomi ŵapatile majali. Soni Naomi jwakamucisye kulela mwanace juŵaŵelece Lute mpela kuti jwaliji jwakwe. Yayatendecele acakongwe ŵaŵiliŵa yikusatukumbusya kuti Yehofa Mlungu akusiŵawona ŵandu ŵakulingalinga kuti apate yakusosecela pa umi wawo soni ŵakumtumicila mwakulupicika yalumo ni ŵandu ŵakwe. Jwalakwe nganalepela kwapa majali mwanja, Bowasi, Naomi, soni Lute.

^ ndime 7 Naomi jwayimanyi kuti Yehofa jwangagamba kwatendela canasa ŵandu ŵacijumipe, nambo atamosesoni ŵawe. Ŵamkwakwe Naomi soni ŵanace ŵakwe ŵatatu ŵajasice. Soni jumo jwa ŵanace ŵa Naomi ŵaŵajasiceŵa, ŵaliji ŵamkwakwe Lute. Mwangakayicila acalume wosopeŵa ŵanonyelaga acakongweŵa. M’yoyo kwatendela canasa mwanja Naomi ni Lute kwaliji mpela kwatendela canasasoni aciŵamkwawo ŵaŵawile, ŵakanonyele kuti acakongweŵa aŵeje ŵakusamalidwa.

^ ndime 11 Upile wakulombela jwamkongwe jwamasije wajawulaga kaje kwa acacimwene ŵa malemuwo, naga jemanjaji pangali, upilewu wajawulaga kwa acalume ŵacinasi mnope ŵa malemuwo. Yeleyi yatendekwagasoni pa kugaŵanya cipanje camasije.—Num. 27:5-11.

^ ndime 22 Bowasi ŵampele Lute balele jwakwana milingo msanu ni umo. Mwine jwalakwe jwatesile yeleyi pakujigalila ni muyaŵelaga kuti mundu ŵakamulaga masengo masiku msanu ni limo kaneko palisiku lya Sabato ŵapumulaga. Nombe Lute juŵalasile ni umasije kwa ndaŵi jelewu jwasigele panandi kuti apate “pakupumulila,” yayikusakomboleka naga jwamkongwe apatile nyumba soni jwamlume. Kombelekasoni kuti balele jwakwana milingo msanu ni umo ni jwakakombwele Lute kunyakula.

^ ndime 25 Lute ali jumo mwa acakongwe msanu ŵele Baibulo jikusasala kuti ŵaliji mumsele wa acinangologwe Yesu. Jwine ŵaliji Lahabu juŵaliji mamagwe Bowasi. (Mat. 1:3, 5, 6, 16) Jwalakwejusoni nganaŵa m’Yisalayeli.