Kasin naliliknam iraya no maminsan?

 “Lanang kon iisipen: ‘Panon to no . . . ?’ ‘Panon to no naaksidente kami?’ ‘Panon to no man-crash so eroplanon luluganan mi?’ Panaaburidoan ko iray agmasyadon panaaburidoan na arum.”​—Charles.

 “Aburido ak ya lanang. Singa ak sakey ya utot ya ombabatik ed dalem na ontetelek ya dalig balet agmakaalis. Trabaho ak lan trabaho pero singa anggapo met lanlamang so nasusumpal ko!”​—Anna.

 “No ibabaga na totoo ya maong kuno ta maneeskuela ak ni, ibabagak ed sarilik, ‘Agda labat amta no panon kairap so manaral!’”​—Daniel.

 “Naynay ak ya napre-pressure. Lanang kon panaaburidoan no antoy onsublay ya nagawa odino no antoy onsublay ya gawaen ko.”​—Laura.

 Tandaan: Manbibilay tayo la ed tatawagen na Biblia ya “mapeligro tan mair-irap a panaon.” (2 Timoteo 3:1) Lapud satan, nayarin manaburido iray kabataan ya singa saray wala lad edad.

 Say ebat et andi. Diad tua, ibabaga na Biblia ya duga labat ya manpaga odino manaburido iray totoo pian napaliket da iray inad-aro da.​—1 Corinto 7:32-34; 2 Corinto 11:28.

 Diad tua, no aburido ka, nayarin mas dakel so nagawaan mo. Alimbawa et walay test yo ed eskuelaan no ontumbok a simba. Nayarin manaburido ka kanian manaral ka la ed sayan simba​—tan ompan ontagey so grades mo lapud satan!

 Makatulong met so dugarugan panaburido pian makaiwas kad peligro. “Nayarin naaburido ka lapud antam ya aliway gagawaen mo tan kailangan moy manggawa na pananguman pian magmaliw ya malinis so konsiensiam,” so imbaga na tinedyer ya manngaran ya Serena.​—Ikompara so Santiago 5:14.

 Tandaan: Say panaburido et nayarin maong so epekto to ed sika​—basta makapanggawa ka na duga lapud satan.

 Pero panon to no lapud panaaburidom et pawilpawil so negatibon panagnonot mo ya singa ka walad maze ya agka makapaway?

 Alimbawa: “Aburido ak no iisipen ko ray nayarin nagawa diad sakey ya makapa-stress ya situasyon,” so imbaga na 19 taon ya si Richard. “Nonot ak lan nonot ed satan ya situasyon ya anggad sobra lay panaburidok.”

 Ibabaga na Biblia ya “say kalmadon puso et mangiiter na bilay ed laman.” (Proverbio 14:30) Balet, say panaburido et nayarin makapuy so epekto to ed laman, singa say sakit na ulo, elew, sakit na eges, tan abnormal ya peles na parok na puso.

 Antoy gawaen mo no singa negatibo imbes ya positibo so epekto ed sika na panaaburidom?

•   Amtaen mo no kasin rasonable so panaaburidom. “Walay pandumaan na pannonot ed saray responsabilidad mo tan say sobran panaburido. Ibabaga ra ya say panaburido et singa rocking chair. Anggano ibuabom lan ibuabo itan, agka lanlamang makaalis.”​—Katherine.

   Say ibabaga na Biblia: “Siopad sikayo so makapangarum na sankasiko ed dukey na bilay to lapud pampapaga to?”​—Mateo 6:27.

   Say labay ton ibaga: No diad panaaburidom et agka lanlamang makaromog na solusyon, onarum labat itan ed problemam​—odino satan so magmaliw a problemam.

•   Sansakey labat ya agew so isipen. “Nonot mo. Kasin say panaaburidoan mo natan et wala ni nabuas? kayari sakey bulan? kayari sakey taon? kayari limaran taon?”​—Anthony.

   Say ibabaga na Biblia: “Agkayon balot mapagpaga nipaakar ed ontumbok ya agew, ta wala ni ray kapagaan ed ontumbok ya agew. Magenap la ray problema ed kada agew.”​—Mateo 6:34.

   Say labay ton ibaga: Aliwan rasonable ya isipen iray problema ed ontumbok ya agew​—ya say arum et aglanlamang nagawa.

•   Aralen ya awaten iray situasyon ya agmo nauman. “Say sankaabigan ya nagawaan mo et ipreparam so sarilim ed saray situasyon anggad nayarian mo, balet tandaan ya arum ya situasyon et agmo nakontrol.”​—Robert.

   Say ibabaga na Biblia: “Samay maples ya ombatik et agnaynay a manatalo ed lumba, . . . tan saramay makabat et agnaynay ya ontatalona, ta say panaon tan saray ag-iilaloan a nagawa et onsasabid sikaran amin.”​—Eclesiastes 9:11.

   Say labay ton ibaga: No maminsan et agmo nauman iray situasyon mo, balet sarag mon umanen so pakanengneng mo ed saratan.

•   Dapat duga so pakanengneng mo ed situasyon mo. “Kailangan kon nengnengen so interon situasyon aliwan saray detalye. Kailangan kon pilien no anto ray mas importante tan saratan so pangusaran koy biskeg ko.”​—Alexis.

   Say ibabaga na Biblia: “Seguroen yo komon no anto ray mas importantin bengatla.”​—Filipos 1:10.

   Say labay ton ibaga: Saray totoon duga so pakanengneng da ed saray panaaburidoan da et mas posiblin agnatalo na saratan.

•   Mitongtong ed arum. “Nen grade six ak, onsesempet ak manlapud eskuelaan ya aburidon maong tan tatakotan koy ontumbok ya agew. Ondedengel labat si Mommy’k tan Daddy’k legan kon ibabagay naliliknak. Maong labat ta wadtan ira. Makapantiwala ak ed sikara tan nibagak so amin ya labay ko. Tinmulong itan ed siak ya arapen so ontumbok ya agew.”​—Marilyn.

   Say ibabaga na Biblia: “Say kapagaan ed puso na too so mamapabelat ed satan, balet say maabig a salita so mamaliket ed satan.”​—Proverbio 12:25.

   Say labay ton ibaga: Say sakey ya ateng odino kaaro et nayarin makapangiter na suhestion no panon ya nabawasan so panaaburidom.

•   Manpikasi. “Say pikakasi et ontutulong ed siak lalo la no ikakasil ko itan pian narengel koy boses ko. Kanian nibabagak no antoy panaaburidoan ko imbes ya wala labat ed nonot ko. Ontutulong met itan ed siak pian na-realize ko ya mas mabiskeg si Jehova nen say panaaburidok.”​—Laura.

   Say ibabaga na Biblia: “Ipaawit yod [Dios] so amin a kapagaan yo, lapud iyaansakit to kayo.”​—1 Pedro 5:7.

   Say labay ton ibaga: Say pikakasi et gagawaen aliwan pian ondeen so nonot mo. Satan et talagan pitotongtong ed si Jehova a Dios, ya oniay impromisa to: “Agka ompapaga, ta siak so Dios mo. Pabiskegen ta ka, on, tulongan ta ka.”​—Isaias 41:10.