Onlad karga

TEPET NA SARAY KABATAAN

Panon Kon Arapen so Panmarmarikit o Pambalbalolaki?

Panon Kon Arapen so Panmarmarikit o Pambalbalolaki?

 “Parad bibii, aliwan enjoy so puberty. Mairap itan, feeling mo et marutak ka, agmo amtay isipen mo​—singa amin et aliwliwa!”​—Oksana.

 “No arum et maliket ak, insan biglan maermen ak. Agko amta no normal itan ed lalaki, pero ontan so nagagawad siak.”​—Brian.

 Diad panmarmarikit o pambalbalolaki et singa ka akalugan ed roller coaster​—eksayting pero makapataktakot! Panon mon arapen itan?

 Anto so panmarmarikit o pambalbalolaki?

 Say panmarmarikit o pambalbalolaki et panaon ed bilay ya dalanen na laman tan emosyon mo ya anggad magmaliw kan adulto. Diad satan, wala ray naeksperiensyam ya pananguman ed laman tan hormones mo ya iprepara to ka parad pananak.

 Andi, agto labay ya ibagan ready ka lan magmaliw ya ateng. Imbes, sign labat itan ya aliwa ka lan ugaw, kanian ompan eksayted ka pero maermen met.

 Quiz: Parad sika, diad anton edad normal ya onggagapo so panmarmarikit o pambalbalolaki?

  • 8

  • 9

  • 10

  • 11

  • 12

  • 13

  • 14

  • 15

  • 16

 Ebat: Amin iratan et ipapasen ya normal ya edad no kapigan onggagapo so panmarmarikit o pambalbalolaki.

 Kanian agka dapat masyadon manaburido no asingger lad 15 so taon mo pero agmo ni naeeksperiensya itan​—odino anggapo ni samploy taon mo pero naeekperiensyam la itan. Say panmarmarikit o pambalbalolaki et walay tutumboken ton panaon ya agmo kontrolado.

Diad panmarmarikit o pambalbalolaki, singa ka akalugan ed roller coaster ya eksayting pero makapataktakot—balet naaralan mon arapen itan

 Pananguman ed laman

 Nayarin say talagan sankanengneng ya pananguman ed sika et say ibaleg. Pero say problema, agmanbabansag ya ombaleg so amin ya parte na laman mo. Kanian agka nabibigla no singa aliwan lanang so ikikiwas mo. Onsabi so panaon ya onayos lanlamang itan.

 Nia ray pigaran pananguman ed laman diad panmarmarikit o pambalbalolaki.

 Diad pambalbalolaki:

  •   Ombaleg iray sex organs

  •   Ontubo iray bago ed kilikili, sex organs, tan diad lupa

  •   Manguman so boses

  •   Erection tan wet dreams

 Diad panmarmarikit:

  •   Ombaleg so suso

  •   Ontubo iray bago ed kilikili tan sex organs

  •   Unonan regla

 Diad panmarmarikit o pambalbalolaki:

  •   Walay body odor lapud linget tan bakterya.

     Tip: Sarag mon kontrolen so body odor no lanang kan manames tan mangusar na deodorant odino antiperspirant.

  •   Kamuro, lapud bakterya ya a-trap ed saray oil gland.

     Tip: Aliwan mainomay ya nakontrol so kamuro, pero makatulong no lanang kan mandilamos tan mangusar kay skin cleanser.

 Pananguman ed emosyon

 Say biglan pananguman ed hormones ya manresulta ed pananguman ed laman et walay epekto tod emosyon mo. Nayari ni ingen ya manguman-uman so mood mo.

 “No arum et onaakis ka, insan diad ontumbok ya agew OK ka la. No arum et naaasar ka, insan biglan akakulong ka lad kuartom lapud nadi-depress ka.”​—Oksana.

 Dakel ya manmarmarikit tan manbalbalolaki so masyadon conscious ed sarili da, ya singano amin et akanengneng ed sikara tan huhusgaan da ra. Insan makaarum ni ed satan so maples ya panguuman na itsuram!

 “Nen ombabaleg ak la, sasadyaen koy onyuko tan mansulong na angkakabaleg ya t-shirt. Anggano amtak no akin ya manguuman so laman ko, agak komportable tan nababaingan ak. Dumay naliliknak.”​—Janice.

 Nayarin say sankabalegan ya pananguman ya naeksperiensyam et say panguman na pakanengneng mo ed agmo kaparan laki o bii.

 “Agko la iisipen ya makapaasar so amin ya lalaki. Wala la ray crush ko, tan aliwa met manayan mauges so na-in love. Say pantotongtongan min lanang et no siopay crush mi.”​—Alexis.

 Diad panmarmarikit o pambalbalolaki, wala ray kabataan ya say nagugustoan da et kapara dan laki o bii. No ontan so naliliknam, agmo iisipen ya bakla o tomboy ka. Dakel so kabataan ya nanaekal lanlamang itan ya liknaan da diad ilalabas na panaon.

 “Lanang kon ikokomparay sarilik ed arum a lalaki, kanian akalikna ak laingen na panggusto ed sikara. Nen balolaki ak la, insan ak labat akalikna na panggusto ed bibii. Say naliliknak ya panggusto ed saray lalaki et nakal la.”​—Alan.

 No antoy nagawaan mo

  •   Dapat positibo ka. Diad panmarmarikit o pambalbalolaki et wala ray pananguman ed laman tan emosyon ya kailangan mon dalanen. Nayari ni ingen ya onkasil so liknaan mo ed saray imbaga nen salmistan David, ya kuan to: “Diad makapadinayew a paraan et makapakelkelaw so inkagawak.”​—Salmo 139:14.

  •   Agmo ikokomparay sarilim ed arum, tan agka manpopokus ed itsuram. Ibabaga na Biblia: “Say Dios et aliwan singa too ya onnenengneng ed akinpaway ya itsura, noagta si Jehova et onnenengneng ed puso.”​—1 Samuel 16:7.

  •   Dapat ya walay dugan exercise tan painawam. No dugay ugip mo, makatulong itan pian agka mainomay ya naasar, agka masyadon na-stress, tan na-depress.

  •   Agmo papanisiaan so amin ya negatibon nononoten mod sarilim. Talaga kasin amin et akanengneng ed sika? Anggan wala ray ibabaga na arum ed ibabaleg mo, agmo la masyadon papansinen. Ibabaga na Biblia: “Agmo iimanoen so amin ya ibabaga na totoo.”—Eclesiastes 7:21.

  •   Aralen ya kontrolen so nalilikna ed sex pian agmo itan nagawaan. Ibabaga na Biblia: “Ibatikan yoy seksual ya imoralidad! . . . Samay manggagawa na seksual ya imoralidad et mankakasalanan ed dilin laman to.”​—1 Corinto 6:18.

  •   Mitongtong ed sakey ed saray ateng mo odino ed pantitiwalaan mon adulto. Nayarin makapabaing itan diad unaan. Balet sulit itan lapud naawat mon tulong.​—Proverbio 17:17.

 Say leksion: Aliwan mainomay so panmarmarikit o pambalbalolaki. Balet lapud satan et ombaleg ka​—aliwa labat ya diad pisikal noagta diad mental, emosyonal, tan espiritual.​—1 Samuel 2:26.