•  Antoy nibagam ed sarilim?

•  No akin ya iwasan

•  No antoy nayarin gawaen mo

•  Manbasa na saray makatulong

•  No antoy ibabaga na arum ya kabataan

•   Positibo

   “Anggad posible et sasalien koy magmaliw ya maliket tan ag-onsyodot. Labay ko ya akaimis ak tan maliket ak ya inagew-agew.”​—Valerie.

•   Negatibo

   “Kada no walay maabig ya nagawa, iisipen kon tampol ya aliwan tua itan.”​—Rebecca.

•   Realistiko

   “No positibo ak, naynay ak ya nasakitan no aliwan maabig so nagawa. No negatibo ak met, naynay ak ya maermen. Balet no realistiko ak, say iisipen ko et say talagan nagawa.”​—Anna.

 Ibabaga na Biblia ya “samay maligligsa so puso to et naynay a manpipiesta.” (Proverbio 15:15) Kanian mas maliket tan mas dakel so kaaro na saramay totoo ya positibo tan iiwasan da so mannonot na negatibo. Ta diad tua, anggapoy malabay ya mikaaro ed too ya lanang ya maermen tan negatibo.

 Balet anggano lanang kan positibo, wala ni ran siansia so makapaermen ya nagawa ed bilay mo. Alimbawa:

•   Ompan lanang kan makarengel na balita tungkol ed guerra, terorismo, odino krimen.

•   Ompan wala ray problema ed pamilyam.

•   Wala ray lalabanan mon kakapuyan.

•   Ompan asakitan ka lapud ginawa o imbaga na kaarom.

 Imbes ya ibaliwalam odino lanang mon nonoten iratan ya problemam, magmaliw ya realistiko. Ta no ontan, agka masyadon man-negatibo tan agka masyadon nadismaya.

•   Tandaan mo ya aliwa kan perpekto.

   Ibabaga na Biblia: “Anggapoy too diad tapew na dalin a manggagawa lawas na kamaungan tan ag balut mankasalanan.” (Eclesiastes 7:20, Maung a Balita) No nalilingo ka, labay ton ibaga et too ka tan normal labat itan.

   Magmaliw ya realistiko: Agmo la uuliten so lingom, pero tandaan mo ya aliwa kan perpekto. Oniay imbaga na sakey a kabataan ya si Caleb: “Agak manpopokus ed saray aliwan agawaan ko. Say nonoten ko et no antoy gawaen ko pian agko la itan naulit.”

•   Agmo ikokompara so situasyon mo ed arum.

   Ibabaga na Biblia: “Ag-itayo komon magmaliw a mapaatagey, a mangilalagyat na panlalaslasan tan paniibegan.” (Galacia 5:26) No makanengneng ka ray litrato ed social media insan agka imbitado ed saraman ya okasyon, nayarin onermen ka. Ompan onsyodot ka tan naliknam ya agka labay na saray kakaarom.

   Magmaliw ya realistiko: Tandaan mo ya aliwan amin ya okasyon et imbitado ka. Sakey ni, agmo nanengneng ed social media so amin ya agawa. Onia so imbaga na tinedyer ya si Alexis: “Say mabetbet ya ipo-post na totoo ed social media et saray sankarakepan ya agawad bilay da, aliwan saray inagew-agew ya gagawaen da.”

•   Pansiansiaen so kareenan​—lalo la ed pamilyam.

   Ibabaga na Biblia: “No posible, diad anggaay nayarian yo, mikareenan [kayo].” (Roma 12:18) Agmo kontrolado so gawaen na arum, pero sarag mon kontrolen so reaksion mo. Sarag mon pansiansiaen so kareenan.

   Magmaliw ya realistiko: Agmo pababalegen so problema ed pamilya yo, noagta gawam so amin pian napansiansia so deen, ya singa gagawaen mod saray kaarom. “Anggapoy perpekton too, tan walan walay nasakitan tayo,” so imbaga na tinedyer ya si Melinda. “Akadepende ed sikatayo no labay tayon pansiansiaen so kareenan odino andi.”

•   Ipasal moy misalamat

   Ibabaga na Biblia: “Ipanengneng yon misalsalamat kayo.” (Colosas 3:15) No maapresya ka, say pampokusan mo et saray maabig ya nagagawa ed bilay mo aliwan saray makapuy.

   Magmaliw ya realistiko: Awat mo ya walan talaga iray problema, balet agmo ibabaliwala iray maabig ya nagagawa ed bilay mo. “Kada agew, mansusulat ak ed notebook ko na sakey ya balibalin agawa,” so imbaga na kabataan ya si Rebecca. “Labay kon tandaan ya anggano wala ray problemak, wala met ni iray marakep ya nagagawa.”

•   Nonot mo no siopa ray kakaarom.

   Ibabaga na Biblia: “Say piulop ed mauges et maneral ed maong iran ugali.” (1 Corinto 15:33) No say kaulop mo et saray mabalaw, masyadon sarkastiko, odino mainomay day onsanok, naalig mo ira.

   Magmaliw ya realistiko: No walay problema na saray kaarom, ompan naermenan tan onkapuy ira. Tulongan mo ra, pero agka masyadon manpapaapekto ed saray problema da. “Aliwan saray negatibon totoo labat so piulopan tayo,” so imbaga na kabataan ya si Michelle. “Diad Math, no i-add mo so negative ed negative, say resulta et mas baleg ya negative.”

 Ibabaga na Biblia ya manbibilay tayo natan ed “mapeligro tan mair-irap a panaon.” (2 Timoteo 3:1) Kasin naiirapan kan magmaliw ya positibo lapud dakdakel iray problema ed sayan mundo? Basaen so “Akin et Grabe Lay Kairapan?”