1. Nyalo bedo ni kinde ma ne rachie mogik e ngima Petro ne en mane?

 PETRO wiye ne ok nyal wil gi kaka Yesu nong’iye sama wengegi noromo. Be dibed ni nofwenyo kaka nonego chuny Yesu? Ok wanyal wacho gadier; Muma wacho mana ni “Ruoth nolokore, nong’iyo Petro.” (Luka 22:61) Kata kamano, yo ma Yesu ne ong’iyego nomiyo ofwenyo kaka kethone ne duong’. Ne okwedo Ruodhe ma ne ohero; wach ma Yesu ne okoro ni Petro ne dhi timo, to Petro noramo ni ne ok onyal timo mano. Mano ema ne en e odiechieng’ marachie mogik e ngima Petro.

2. En puonj mane ma ne dwarore ni Petro opuonjre, to wanyalo puonjore ang’o kuom gima notimorene?

² Kata kamano, nikech Petro ne nigi yie motegno, pod ne onyalo chung’ bang’ podho mi opuonjre puonj moro maduong’ kuom Yesu. Ne odhi puonjore weyo ne ji kethogi. Mani en puonj monego ng’ato ka ng’ato kuomwa opuonjre. Omiyo, we wane ane kaka Petro nonyagore e chal matekni.

3, 4. (a) Petro nopenjo Yesu penjo mane, to Petro ne paro ang’o? (b) Yesu nonyiso nade ni Petro ne nigi chuny ma ne onya ahinya e kinde ma ne gidakiego?

³ Ka Petro ne ni thurgi Kapernaum dweche auchiel motelo, nopenjo Yesu niya: “Ruoth, owadwa dikethna nyadidi, to aweye? Nyaka ndalo abiriyo koso?” Nyaka bed ni Petro ne galo ni ong’won. Noparo kamano nikech kindeno, jotend din ne puonjo ni ng’ato ne onego owe ne nyawadgi kethone nyadidek kende. Yesu nodwoke niya: “Ok nyadibiriyo, to nyadi piero abiriyo gabiriyo.”—Math. 18:21, 22; New World Translation.

⁴ Be mano ne nyiso ni Yesu ne dwaro ni Petro oket kwan mag ketho mosetimne? Ooyo; kar mano, kane Yesu owacho ni nyadi 77 kar nyadi 7, nonyiso ni hera ok ket giko mar weyo ne ng’ato kethone. (1 Kor. 13:4, 5) Yesu ne wacho ni Petro ne nigi chuny mar mako ne jomoko kethogi kata keto kwan mar ketho duto ma  notimne, ma en chuny ma ne onya ahinya e kindego. Mopogore gi mano, joma luwo ranyisi mar Nyasaye weyo ne ji kethogi e okang’ malach.—Som  1 Johana 1:7-9.

5. En chal mane manyalo konyowa moloyo ng’eyo tiend weyo ne ji kethogi?

⁵ Petro ne ok omino wach gi Yesu kuom wachno. To be puonj ma Yesu nomiyeno nochopo e chunye? Gima samoro konyowa moloyo ng’eyo tiend weyo ne ji kethogi, en fwenyo kaka wan wawegi dwarore ahinya ni owenwa kethowa. Koro we wadogie gik ma ne otimore kane Yesu chiegni tho. E kinde matekgo, Petro notimo ketho mang’eny ma ne dwaro ni Ruodhe owene.

6. Ang’o ma Petro notimo kane Yesu temo puonjo jootene bolruok, kata kamano, Yesu notimone ang’o?

⁶ Ne en kinde makende, otieno mogik mar Yesu ka en dhano e pinyka. Pod ne nitie gik mang’eny ma ne Yesu dwaro puonjo jootene; achiel kuomgi ne en bolruok. Yesu noketonegi ranyisi kuom lwoko tiendegi, tich ma ne itimo gi jatich mapiny mogik. Mokwongo, Petro nopenjo Yesu kabe ne odhi lwoko tiendene kuom adier, to ka Yesu ne oyie kendo ne dwaro lwoko tiendene, ne otamore. Kae to bang’e, ne oramo ni Yesu kik lwok mana tiendene kende, to olwok lwetene koda wiye bende! Yesu ne ok ojok kode to ne olerone e yo mang’won tiend gima ne otimo.—Joh. 13:1-17.

7, 8. (a) Gin ang’o kendo ma ne Petro otimo ma ne nyalo miyo Yesu ojog kode? (b) Ere kaka Yesu nodhi nyime nyiso ni ong’won kendo oweyo ne ji kethogi?

⁷ Matin bang’e, Petro notimo gimoro ma ne nyalo miyo Yesu ojog kode. Joote nochako yware e kindgi e wi ng’ano ma ne duong’ie moloyo, kendo nyaka bed ni Petro be ne olarore kodgi e wachno ka ginyiso kido marach mar sunga ma dhano jobedogo. Kata kamano, Yesu norieyo pachgi e yo mang’won mochwe opuoyogi kuom gik ma ne gisetimo maber kaka makruok motegno kode. Kata kamano, nowachonegi ni giduto ne gidhi jwang’e. Petro notamore kendo nowacho ni ne odhi makore gi Yesu kata ka en tho. Yesu to nokoro ni Petro ne dhi kwede nyadidek e otienono kapok thuon gweno okok diriyo. Petro ne ok otamore mana weche Yesugo kende, to nosungore ni en ne odhi makore gi Yesu moloyo joote mamoko!—Math. 26:31-35; Mari. 14:27-31; Luka 22:24-28; Joh. 13:36-38.

⁸ Be chuny Yesu koro ne ojok gi Petro? Kuom adier, e kinde matekni duto, Yesu nosiko ka manyo kido mabeyo kuom jootene ma ne gin joma orem. Nong’eyo ni Petro ne dhi jwang’e, kata kamano,  nowachone niya: “Asesayoni, mondo yieni kik rem; kendo in kiselokori, sir oweteni.” (Luka 22:32) Yesu ne onyiso ni ne en gadier ni Petro ne dhi lokore kendo dhi nyime tiyo ne Nyasaye. Mano kaka Yesu ne en ng’ama weyo ne ji kethogi!

9, 10. (a) Ne dwarore ni orie Petro e yo mane kane gin e puoth Gethsemane? (b) Ketho ma ne Petro otimo paronwa ang’o?

⁹ Bang’e, ka gin e puodho mar Gethsemane, ne dwarore ni orie pach Petro nyadinwoya. Kane Petro nigi Jakobo gi Johana, Yesu nonyisogi mondo gisik ka girito sama olemo. Chuny Yesu ne chandore ahinya kendo ne dwarore ni ojiwe, to Petro kaachiel gi joote mamoko ne nindo siko kwanyo akwanya. Yesu nong’eyo nyawo mag dhano kendo noweyo ne jootego kethogi kowacho ni: “Adier chuny oyie, to ringruok ema nyap.”—Mari. 14:32-41.

¹⁰ Mapiyo nono, ji nobiro ka giting’o rameny, ligengni, koda ludhe. Ne dwarore ni ng’ato oti gi rieko. Kata kamano, Petro norikni mokawo ligangla mondo otong’go Malko, ma ne en misumba mar jadolo maduong’ mong’ado ite oko. Yesu norieyo Petro e yor ng’wono, kendo nochango ng’atno kolero ni jopuonjrene ok onego odonjre e lweny, ma en puonj ma jolup Yesu luwo nyaka chil kawuono. (Math. 26:47-55; Luka 22:47-51; Joh. 18:10, 11) Noyudo Petro osetimo ketho mang’eny ma ne Ruodhe owene. Ketho mag Petro paronwa ni waduto watimo richo nyading’eny. (Som Jakobo 3:2.) Be nitie ng’ato kuomwa maok dwarre ni owene richone pile pile? Kata kamano, Petro pod ne dhi timo ketho madongo. Otienono, Petro ne dhi timo ketho moro maduong’ moloyo.

11, 12. (a) Ere kaka Petro nonyiso chir e okang’ moro kosemak Yesu? (b) Petro ne orem e yo mane kaluwore gi kaka nosewacho mokwongo?

¹¹ Yesu nonyiso joma ne obiro make ni ka en ema gimanye, to ne onego giwe jootene odhi. Onge gima Petro ne nyalo timo sama jogo ne tweyo Yesu. Kae to en be noringo mana kaka joote wetene.

¹² Petro kaachiel gi Johana ne ok oringo molal. Nyalo bedo ni ne gidhi machiegni gi od Jadolo Maduong’ Annas kama ne idhi kwong terie Yesu mondo oyale. Sama ne igolo Yesu kanyo, Petro gi Johana ne oluwe, kata kamano, ne giluwe “gi ku mabor.” (Math. 26:58; Joh. 18:12, 13) Petro ne ok en ng’at moluor. Luwo Yesu e kindeno ne dwaro chir. Jogo ne oting’o gige lweny kendo noyudo Petro osehinyo achiel kuomgi. Kata kamano, pod ok wane ka Petro makore motegno gi Ruodhe kaka nosesingore ni obiro timo kowacho ni oikore kata tho kode ka mano ochuno.—Mari. 14:31.

13. Ang’o ma nyaka watim mondo waluw Kristo kaka dwarore?

 ¹³ Mana kaka Petro, ji mang’eny kindegi luwo Kristo “gi ku mabor” mondo kik yanggi ni gin jolupne. Kata kamano, Petro owuon noduogo ondiko bang’e ni mondo waluw Kristo kaka dwarore, nyaka wamakre gi Kristo motegno kendo waluw ranyisine e yore duto mag ngimawa kata obedo ni mano nyalo kelonwa pek moko.—Som 1 Petro 2:21.

14. Ang’o ma Petro ne timo e otieno ma ne iyaloe Yesu?

¹⁴ Petro ma ne luwo Yesu kotang’ tang’ ne ochopo e ot moro maduong’ Jerusalem. Odno ne en od Kaiafa, jadolo maduong’ ma ne omewo kendo ne nigi teko ahinya. Udi ma kamago ne igero gi laru maduong’ kendo ne gibedo gi rangach. Kane Petro ochopo e rangach, ne otame ni kik odonji. Nikech Johana nong’eyo jadolo maduong’ kendo noyudo en e i dalano, nodhi mowuoyo gi jarit rangach moyie ne Petro donjo. Nenore ni Petro ne ok obedo machiegni gi Johana; kendo ne ok odonjo e i odno mondo obed e bath Ruodhe. Nobet e laru kama ne wasumbni kod jotich moko oyoe mach ka ging’iyo kaka joneno mag miriambo luwore achiel bang’ nyawadgi ka gidhi kwedo Yesu.—Mari. 14:54-57; Joh. 18:15, 16, 18.

15, 16. Ler ane kaka weche ma ne Yesu okoro e wi kaka ne idhi kwede nyadidek nochopo.

¹⁵ Nyako ma ne oyawo ne Petro rangach ne nyalo neno Petro maber e ler mar mach ma ne gioyono. Ne ofwenyo ni ong’eye. Nowachone niya: “In bende ne in kod Yesu ja Galilino.” Nikech wachno ne opoyo Petro, Petro ne owacho ni okiya Yesu kendo nowuondore ni ne ok ong’eyo gima nyakono ne temo wacho. Noa kanyo modhi ochung’ e dho rangach mondo kik ji nene, to nyako machielo nofwenye monwoyo wacho niya: “Jali bende ne ni kod Yesu ja Nazareth.” Petro nokwong’ore kama: “Ok ang’eyo ng’atno.” (Math. 26:69-72; Mari. 14:66-68) Nyalo bedo ni bang’ kwedo Yesu diriyo, Petro nowinjo ka thuon gweno kok. To nikech pache ne ni mabor, ne ok oparo weche ma ne Yesu okoro seche matin motelo.

¹⁶ Kinde matin bang’e, Petro ne pod temo mondo kik fwenye. To jomoko ma ne ochung’ e laru nobiro ire. Achiel kuomgi ne en wat Malko, jatich ma ne Petro ong’ado ite. Nonyiso Petro niya: “Ne ok aneni e puodho kode koso?” Petro ne ok oyie, kendo noneno ni nyaka to ne omi jogo opar ni ok en ema ne ginene e puodho. Omiyo nokwong’ore, samoro kowacho ni gima rach mondo oyude kapo ni noriambo. Kanyo ema ne okwedoe Yesu mar adek. Kotieko mana wacho wechego ni i, thuon gweno nokok—mano e kok mar  ariyo ma ne Petro owinjo e otienono.—Joh. 18:26, 27; Mari. 14:71, 72.

17, 18. (a) Petro notimo ang’o ka nofwenyo ni nosetimo marach ahinya ne Ruodhe? (b) Ang’o ma ne nyalo chando chuny Petro?

¹⁷ Noyudo Yesu osewuok e ot man malo mochung’ kochomore gi laru man piny. Mano e sama wengene ne oromoe gi mag Petro mana kaka ne owach e chak sulani. Kane Petro oneno kaka Yesu ng’iye malit, ne ofwenyo kaka ne otimo marach ahinya ne Ruodhe. Petro nowuok kanyo ka chunye chande ahinya. Nowuotho e mudho mar dwe matip tip. Pi wang’e nochako rengni kendo noparo gik ma ne oa timorego. Noywak malit.—Mari. 14:72; Luka 22:61, 62.

¹⁸ Seche ma ng’ato ofwenyo ni otimo richo moro maduong’, yot mondo opar ni richoneno rach ahinya maok nyal wene. Nyalo bedo ni Petro bende ne paro kamano. Be en adier ni ne ok nyal we ne Petro richoneno?

19. Nyaka bed ni Petro nowinjo nade kuom kethoge, to wang’eyo nade ni ne ok ojok?

¹⁹ Nyaka bed ni Petro ne omedo mana winjo marach ka piny ne oru kendo neno gik ma ne timore ne Yesu. Mano kaka ne oywago ang’e ka bang’e odiechieng’no ne oneno ka Yesu sandore malit kuom seche mang’eny mochwe otho! Nyaka bed ni chuny Petro ne chwoye malit samoro amora ma ne oparo kaka en be nomedo ne Ruodhe rem e odiechieng’ mogik kongima kaka dhano. Kata bed ni chuny Petro ne lit machalo nade, chunye ne ok ojok. Wang’eyo mano nikech mapiyo nono wayude ka en gi jolup Yesu mamoko. (Luka 24:33) Onge kiawa ni joote duto ne oywago ang’e kuom gik ma ne otimore e otieno ma ne Yesu othoe, kendo ne gihoyore ng’ato gi nyawadgi.

20. Ang’o mwanyalo puonjore e wi Petro kuom gima notimo manyiso rieko?

²⁰ E yo moro, wanwang’o ka Petro timo gimoro manyiso rieko. Ka ng’ama tiyo ne Nyasaye olwar e richo, gima duong’ ok en ni otimo ketho maduong’ marom nade, to en kindane mar loso winjruokne gi Nyasaye obed maber. (Som Ngeche 24:16.) Petro nonyiso ni en gi yie motegno kuom chokore gi owetene kata obedo ni nokuyo ahinya. Sama ng’ato okuyo, yot mondo opogre kar  kende to mano en gima nyalo kelo hinyruok. (Nge. 18:1) Gima ber ma ng’ato nyalo timo en bedo machiegni gi Jokristo wetene mondo oyud teko mar dhi nyime tiyo ne Nyasaye.—Hib. 10:24, 25.

21. En wach mane ma Petro nowinjo nikech nochokore gi joote wetene?

²¹ Petro ne nigi jolup Yesu mamoko sama ne giyudo wach ni ringre Yesu onge e bur. Wachno ne okawogi gi wuoro ahinya. Petro gi Johana noringo odhi e bur ma ne odin dhoge ma ne oyikie Yesu. Nyaka bed ni Johana nokwongone chopo nikech ne pod otin. Ka noyudo ka dho bur ni nono, noluor donjo. Petro to ne ok oluor. Kata obedo ni muche ne orumo bang’ ringo, nodonjo maok odigni. Mano kaka ne ohum kane ofwenyo ni burno ne ni nono!—Joh. 20:3-9.

22. Ang’o ma notieko kuyo duto koda kiawa ma ne Petro nigo?

²² Be Petro noyie ni Yesu osechier? Mokwongo notamore kata obedo ni mon ma ne oluoro Nyasaye nokelonegi wach ni malaike mag Nyasaye nonyisogi ni Yesu ne osechier moa kuom jo motho. (Luka 23:55–24:11) To chop giko mar odiechiengno, kuyo duto kata kiawa moro amora mane Petro nigo ne orumo. Yesu ne ngima kendo ne en malaika man gi teko! Ne ofwenyore ne jootene duto. Kata kamano, kapok nofwenyore ne jootene duto, nokwongo ofwenyore ne Petro kende. Chieng’no, joote ne owacho kama: “Ruoth ochier adier, kendo osenenore kod Simon.” (Luka 24:34) Jaote Paulo bende noduogo ondiko e wi odiechieng’ makendeno ni Yesu ne ‘onenore ne Kefa, eka ne ji apar gariyogo.’ (1 Kor. 15:5) Nyinge mamoko mag Petro ne gin Kefa gi Simon. Yesu ne ofwenyore ne Petro chieng’no, kendo nenore ni Petro ne ni kende.

23. Ang’o momiyo dwarore ni Jokristo molwar e richo opar wach Petro?

²³ Muma ok wuo matut kuom mor manyaka bed ni Petro gi Yesu ne nigo kane giromo. Nyaka bed ni Petro ne mor ahinya neno ni Ruodhe mohere ngima, kendo noyudo thuolo mar kwayo ng’wono konyisogo kaka ne oseloko chunye. Gima ne Petro dwaro moloyo gimoro amora ne en ni owene kethone. Wan gadier ni Yesu ne oweyone kethone chuth. Jokristo me kindegi modonjo e richo onego opar ranyisi Petro. Ok onego wapar ngang’ ni Nyasaye ok nyal ng’wononwa. Yesu nonyiso kido kaka mar Wuon mare moikore weyo ne ng’ato ‘richo duto.’—Isa. 55:7.

24, 25. (a) Ler ane kaka weche nobedo ne Petro e otieno ma ne odhi lupo e Nam Galili. (b) Ang’o ma ne Petro otimo kane oneno hono ma ne Yesu otimo okinyi maluwo?

²⁴ Yesu nonyiso jopuonjrene ni gidhi Galili kama ne odhi romoe kodgi. Kane gichopo kuno, Petro nong’ado mar dhi lupo e  Nam Galili. Jomoko bende nodhi kode. Petro nodok e tije machon. Tij lupo ne nie rembe, omiyo kwang’o yie, koko mar apaka, koda gogo ma ne gwagwa ne gin gik mong’iyogo. Kata kamano, otieno mangima ne ok gimako rech moro amora.—Math. 26:32; Joh. 21:1-3.

²⁵ Ka piny ne dhi ru, ng’ato ne onyisogi ni gibol gogo e bath yie komachielo. Ne giwinje ma gimako rech 153! Petro ne ofwenyo ni ng’atno en ng’a. Nowuok e yie mogo abal nyaka dho wath. E dho wath kanyo, Yesu nomiyo jopuonjrego rech mothol.  Kata kamano, Yesu noketo pache ahinya kuom Petro.—Joh. 21:4-14.

26, 27. (a) Yesu ne omiyo Petro thuolo mar timo ang’o nyadidek? (b) Ang’o ma Yesu notimo manyiso ni noweyo ne Petro kethone chuth?

²⁶ Nenore ni Yesu ne siemo ne Petro rech ma nomakogo kopenje niya: “Ihera moloyo magi?” Be Petro nohero ohand rech moloyo kaka nohero Yesu? Mana kaka Petro ne okwedo Yesu nyadidek, Yesu be nomiye thuolo mar wacho nyadidek e nyim jowetene ni ohero Yesu. E moro ka moro kuom kinde adekgo ma ne Petro owachoe ni ohero Yesu, Yesu nonyise yo mar nyiso herano. Yesu nonyiso Petro ni gima duong’ e ngimane onego obed timo dwach Jehova kendo pidho jolup Kristo.—Luka 22:32; Joh. 21:15-17.

²⁷ Kuom timo mano, Yesu nonyiso ni en kaachiel gi Wuon mare, pod ne gikwano Petro kaka jatich migeno. Kristo ne dhi tiyo gi Petro e okang’ malach e tayo kanyakla. Mano kaka Yesu weyo ne ji kethogi chuth! Nyaka bed ni Petro ne mor ahinya gi kaka Yesu ne oweyone kethoge duto kendo ne opuonjore kuom wachno.

28. Ere kaka Petro nodak kaluwore gi nyinge?

²⁸ Petro nomakore gi migawono kuom higni mang’eny. Notego owetene mana kaka Yesu nosechike ni otim e otieno motelo kane pok Yesu otho. Petro nopidho kendo nokwayo jolup Kristo komuol kendo kohore mos. Gikone, ng’atni ma bende iluongo ni Simon nodak kaluwore gi nying ma ne Yesu omiye ni Petro ma tiende en Kidi, ng’at motegno, minyalo gen, kendo ma tego jomoko e kanyakla. Gima nyiso mano moloyo en barupe ariyo ma Petro nondiko owuon, ma gin buge migeno ahinya e Muma. Bugego nyiso bende ni Petro ne wiye ok owil gi puonj ma Yesu nopuonje e wi weyo ne ji kethogi.—Som 1 Petro 3:8, 9; 4:8.

29. Ere kaka wanyalo luwo yie mar Petro koda ng’wono ma ne Yesu onyiso?

²⁹ Mad wan be wayud puonj kuom wachno. Be pile wakwayo Nyasaye mondo owenwa ketho mwatimo? Bang’ kwayo ng’wono, be wayie ni osewenwa kethowa kendo neno ni waler e nyim Nyasaye? To be waweyo ne jomoko kethogi? Ka watimo kamano, wanyiso ni waluwo yie mar Petro koda ng’wono ma ne Yesu onyiso.