1, 2. (a) En chandruok mane ma noyudo ogandagi Elija? (b) En chal mane matek ma Elija nobedogo e Got Karmel?

 ELIJA ne ng’iyo Jo-Israel ma ne idho Got Karmel. Ne gin joma ool, modhier, kendo modenyo, kendo mano ne nenore maler kata obedo ni piny ne pod tip tip gokinyi. Oro ma ne osebedoe kuom higni adek gi nus ne osehinyogi ahinya.

² E kind jogo, ne nitie jonabi 450 mag Baal ma ne gin jong’ayi kendo ma ne osin ahinya gi Elija, janabi mar Jehova. Kata obedo ni Jezebel chi ruoth ne osenego jotich Jehova mang’eny, Elija ne pod ochung’ motegno kokwedo lamo mar Baal. Nyalo bedo ni jodolo mag Baal ne paro ni Elija ne dhi ol. Samoro jodologo ne paro ni onge gima ng’ato achiel ne nyalo timonegi. (1 Ruo. 18:4, 19, 20) Ruoth Ahab bende nobiro e gach ambuor mar ruoth. En be ne ok ohero Elija.

3, 4. (a) Ang’o momiyo Elija ne nyalo winjo koluor kaka seche ne medo sudo e odiechieng’ makendeni? (b) Gin penjo mage mwabiro nono?

³ Konchiel, chieng’no ne dhi bedo ne Elija odiechieng’ matek ma ne pok odwaro oneno, to komachielo, odiechieng’no ne dhi bedone maber moloyo duto. Sama ne Elija ng’iyo jogo, nong’eyo ni bang’ kinde matin, ne dhi nenore ayanga ng’ama nigi teko e kind Nyasaye gi jomaricho. Iparo ni ne owinjo nade kaka seche ne medo sudo? Nyaka bed ni en be ne oluor nikech “ne en dhano machalo kodwa gi kite.” (Som Jakobo 5:17.) Wan gadier ni nowinjo ni en kende nikech ne en e kind oganda maonge yie, ruoth mong’anjo, koda jodolo ma ne dwaro nege.—1 Ruo. 18:22.

⁴ Ang’o ma ne omiyo Jo-Israel odonjo e chal ma kama? To wachni muli nade? Ne ane kaka Elija ne onyiso yie, koda kaka mano nyalo konyowa e kindegi.

5, 6. (a) Ne nitie ywaruok mane e piny Israel? (b) Ere kaka Ruoth Ahab noketho ne Jehova malich?

⁵ Kuom higni mang’eny, Elija noseneno ka ji jwang’o lamo  madier. Jo-Israel ne oyiero lamo nyiseche manono mag pinje ma ne olworogi kar lamo Jehova Nyasaye. E kinde Elija, lamo nyiseche manono ne osenya ahinya.

⁶ Ruoth Ahab noseketho ne Jehova malich. Nokendo Jezebel, nyar ruodh Sidon. Jezebel noramo mar lando lamo mar Baal e piny Israel kendo tieko chuth lamo mar Jehova. Mapiyo nono Jezebel ema koro ne chiko Ahab. Ahab ne ogero hekalu kod kar misango ne Baal kendo en ema ne otelo ne ji e lamo nyasaye manononi.—1 Ruo. 16:30-33.

7. (a) Ang’o momiyo lamo mar Baal ne en lamo marach ahinya? (b) Ang’o momiyo wanyalo bedo gadier ni Muma ok tuomre sama owuoyo kuom kinde ma ne oro obedoe e kinde Elija? (Ne  sanduk bende.)

⁷ Ang’o momiyo lamo mar Baal ne en lamo marach ahinya? Lamono ne miyo Jo-Israel weyo Nyasaye madier. Bende, ne en lamo majiwo timbe motop kendo mag mahundu. Ne oriwo terruok e kind chwo gi chwo koda e kind mon gi mon e hekalu, ne gin gi nyasi mowal mag terruok, bende ne giwang’o kata nyithindo kaka misango. Jehova nooro Elija ir Ahab mondo onyise ni ne odhi kelo oro ma ne dhi bedoe nyaka chop chieng’ ma Elija noland gikone. (1 Ruo. 17:1) Higni mogwaro nokalo kapok Elija odhi ir Ahab mondo onyise ni ochok oganda kaachiel gi jonabi mag Baal e Got Karmel. a

8. Weche miwachonwa e wi lamo mar Baal puonjowa ang’o e kindewagi?

⁸ Kata kamano, ang’o ma ywaruok ma ne nitie e kind Elija kod joma ne lamo Baal puonjowa e kindegi? Jomoko nyalo paro ni weche miwachonwa e wi lamo mar Baal ok konywa, nimar tinde onge hekalu koda kendo mag misango ne Baal. To ma ok en mana sigana. (Rumi 15:4) Tiend “Baal” en “ruoth” kata “jatelo.” Jehova nonyiso joge ni nonego en ema giyiere kaka “baal” margi, tiende ni ng’at maritogi. (Isa. 54:5) Donge en adier ni kata sani ji tiyo ne ruodhi mopogore opogore to ok ne Nyasaye Manyalo Duto? Bed ni en ang’o ma ng’ato odichgo e ngimane kar lamo Jehova—obed pesa, tich, manyo mor, terruok, kata lamo nyiseche mamoko maok onyis malo kae, gima odichgono e ruodhe. (Math. 6:24; som Jo Rumi 6:16.) Omiyo, wanyalo wacho ni lamo mar Baal pod onya ahinya e kindewagi. Paro kuom ywaruok ma ne otimore chonno e kind Jehova  gi Baal nyalo konyowa timo yiero mariek kuom ng’ama wabiro tiyone.

9. (a) Ang’o momiyo Got Karmel ne en kama ber nyisoe kaka lamo mar Baal ne en gima nono? (Ne bende weche moler piny.) (b) Elija nowacho ne jogo ang’o?

⁹ Kane ng’ato ochung’ e Got Karmel, nonyalo neno maber ahinya hoho mar Kishon ma ne ni machiegni gi Nam Maduong’ (Mediterranean) koda gode mag Lebanon ma ne ni yor masawa. b To e odiechieng’ makendeno, ne nenore ayanga ni pinyno ne otwo marach. Piny maber ma ne oyudo Jehova osemiyo nyithind  Abraham koro ne chalo mana kar tho. Nikech fuwo mar oganda Nyasaye, pinyno koro ne otwo maok wachi! Sama jogo ne ochokore kanyachiel, Elija nowachonegi niya: ‘Nyaka karang’o ma pod uriwni kind paro ariyo? ka Jehova en Nyasaye, luweuru; to ka Baal, luweuru.’—1 Ruo. 18:21.

10. Ere kaka Jo-Israel ne ‘riwni kind paro ariyo,’ to wach mane maduong’ ma ne wigi owilgo?

¹⁰ Ang’o ma ne Elija nyiso Jo-Israel kuom wacho ni ‘uriwni kind paro ariyo’? Gima nonyisogi en ni nyaka ne giyier kind lamo Jehova kata lamo Baal. Jo-Israel ne paro ni ne ginyalo riwo lamo ariyogo—ni ne ginyalo timo gik maricho ma ne otudore gi lamo mar Baal to koni pod gikwa Jehova Nyasaye mondo ogwedhgi. Nyalo bedo ni ne giparo ni Baal ne dhi gwedho puothegi gi jambgi, to koni “Jehova mar ogendini” ne dhi kedonegi e lweny. (1 Sam. 17:45) Wigi ne owil gi wach moro maduong’—wach mapod kalo ji mang’eny e kindewagi. Jehova dwaro ni olame en kende. Ochiko ni omiye lamo ma kamano, kendo mano e lamo ma owinjore kode. Riwo lamo mare gi lamo moro amora ok more kata matin, kendo en gima osine ahinya!—Som Wuok 20:5.

11. Iparo ni weche ma ne Elija owacho ka en e Got Karmel nyalo konyowa nade nono gik mwaketo mokwongo e ngimawa koda kaka wakawo tiyo ne Nyasaye?

¹¹ Jo-Israelgo ne ‘riwni’ e kind paro ariyo mana ka ng’at madwaro luwo yore ariyo dichiel. Ji mang’eny e kindewagi donjo e kethono kuom luwo ‘baal’ mag kindegi mamiyo gijwang’o lamo Nyasaye. Ywak mar Elija ni ji owe riwni e paro ariyo konyowa nonore wawegi mondo wane ni gin ang’o mwaketo mokwongo e ngimawa koda kaka wakawo tiyo ne Nyasaye.

12, 13. (a) Elija nowuok gi wach mane mondo otigo e nyiso Nyasaye madier? (b) Ere kaka wanyalo nyiso ni wageno Nyasaye mana kaka Elija?

¹² Elija nonyisogi ni gitim gima ne nyalo nyiso maler ng’ama ne en Nyasaye madier e kind Jehova gi Baal. Ne en gimoro mayot. Jodolo mag Baal ne onego oger kar misango, giket misangogi kanyo, kae to gikwa nyasachgi mondo omok mach e misangono. Elija be ne onego okwa Nyasache mondo okel mach. Nowacho ni: “Nyasaye mane modwoko gi mach, en mondo obed Nyasaye.” Elija nong’eyo maber ni Nyasaye madier en ng’a. Nikech ne en gi yie motegno ahinya, nomiyo jodolo mag Baal thuolo mar timo gimoro amora ma ne gidwaro mondo omi weche obednegi mayot. Nomiyogi thuolo mokwongo. Ne giyiero  rwath ma ne gidwaro timogo misango kae to gichako kwayo Baal. c—1 Ruo. 18:24, 25.

¹³ En adier ni wadak e kinde ma honni ok timree. Kata kamano, Jehova to pok olokore. Wanyalo gene mana kaka Elija nogene. Kuom ranyisi, sama jomoko kwedo gima Muma puonjo, ok onego waluor miyogi thuolo mar wacho gima nie pachgi. Mana kaka Elija, wan be wanyalo weyo Nyasaye madier otiek wachno e yo maber ka watiyo gi Muma mondiki mondo ‘orie ji’ kar tiyo gi pachwa wawegi.—2 Tim. 3:16.

14. Elija nojaro jonabi mag Baal e yo mane, to nikech ang’o?

¹⁴ Jodolo mag Baal noloso misango kae to ne gichako kwayo nyasachgi mondo oor mach. Ne giywak ka gikok matek nyadinwoya niya: “Yaye Baal, winjwa!” Ne gidhi nyime timo kamano kuom seche. Muma wacho niya: “To onge dwol kata ng’a madwoko.” Kane ochopo gimoro sa auchiel, Elija nochako jarogi, konyisogi e yor achaye ni nyaka bed ni Baal ne odich ahinya, kata ni ne odhi e cho, kata ni nong’no ne okawe kendo ne dwarore ni ochiewe. Nowacho ne jomiriambogo niya: “Gouru koko matek.” Nenore maler ni ne okawo lamo mar Baal kaka fuwo maduong’ kendo ne odwaro ni oganda Nyasaye ofweny mano.—1 Ruo. 18:26, 27.

15. Ere kaka wach ma notimore ne jonabi mag Baal nyiso ni tiyo ne ruoth moro amora maok Jehova en tim fuwo?

¹⁵ To mano ne omedo mana chwako jodolo mag Baal mi “ne gigoyo koko matek, ka ging’olore gi pelini gi ligengini . . . nyaka rembgi nochwer.” To onge! Ne ‘onge dwol kata ng’a madwokogi kata ng’a madewo.’ (1 Ruo. 18:28, 29) Baal ne en gima onge. Ne en mana gima Satan ne ochwogo mondo oywago ji owe Jehova. Adiera en ni, tiyo ne ruoth machielo maok Jehova ok kony e yo moro amora, kendo kelo mana wichkuot.—Som Zaburi 25:3; 115:4-8.

16. (a) Nyalo bedo ni kaka Elija ne oloso kar kendo mar Jehova ma ne ni e Got Karmel ne oparo ne oganda Israel ang’o? (b) Ere kaka Elija nomedo nyiso ni ne en gi yie kuom Nyasaye?

¹⁶ Ka odiechieng’ noseniang’, thuolo koro ne en mar Elija  mondo ochiw misango. Ne oloso kar kendo mar Jehova ma nenore ni wasik lamo madier ne oseketho. Notiyo gi kite 12, samoro mondo opar ne dhoudi 10 mag Israel ni ne pod gin e bwo Chik ma ne omi dhoudi 12 duto mag Israel. Kae to bang’ keto misangone e altar, ne owacho ni mondo ool pi mang’eny e misangono, pi ma nyalo bedo ni ne oumb e Nam Maduong’ ma ne ni machiegni. Nonyisogi ni gikuny bur molworo altarno kendo gipong’e gi pi bende. Mopogore gi chal ma ne oketo ne jonabi mag Baal, Elija ne oketo tij moko mach e kendone obed matek kaka nyalore nikech yie ma ne en-go ni Jehova nyalo moko mach e chal moro amora.—1 Ruo. 18:30-35.

17. Lamo mar Elija nonyiso ang’o e wi gik ma ne dongo e ngimane, to wanyalo luwo ranyisi mare nade sama walemo?

¹⁷ Kane Elija oseiko gimoro amora, ne olemo. Lemone ma achiel kachiel ne onyiso gik ma ne dongo e ngimane. Mokwongo tik tik, ne odwaro ni ji ong’e ni Jehova e “Nyasaye e Israel” to ok Baal. Mar ariyo, ne odwaro ni ji te ong’e ni ne en mana jatich Jehova, to duong’ gi pak duto ne onego odhi ne Nyasaye. Mogik, nonyiso ni pod nodewo ogandano nimar ne ogombo ni Jehova ‘olok chunygi.’ (1 Ruo. 18:36, 37) Kata obedo ni ne gisekelo chandruok mang’eny e pinygi nikech ne gionge yie, Elija ne pod oherogi. Donge wan be sama walemo onego wanyis bolruok ma kamano, wakwa ni nying Nyasaye obed maler, kendo wanyis ni wadewo joma dwaro kony?

18, 19. (a) Ere kaka Jehova ne odwoko lamo mar Elija? (b) Elija nogolo chik mondo ji otim ang’o, to ang’o momiyo jodolo mag Baal ne ok owinjore onyis ng’wono kata matin?

¹⁸ Kane pok Elija olemo, nyaka bed ni ji ne wuoro kabe Jehova ne en nyasaye manono mana kaka Baal. Kata kamano, mapiyo bang’ lemono, dwoko nonenore ayanga. Wasomo kama: ‘Eka mach mar Jehova nolwar, notieko misango miwang’o, kod yien, gi kite, gi buru, kendo noywayo pi ma ne nie ohula.’ (1 Ruo. 18:38) To mano kaka ne giyudo dwoko! To jogo ne otimo ang’o?

¹⁹ Ne gikok ka giwacho niya: “Jehova en e Nyasaye; Jehova en e Nyasaye.” (1 Ruo. 18:39) Gikone, ne gifwenyo adiera. Kata kamano, pod ne ok ginyiso yie margi. Kuom adier, wacho ni Jehova e Nyasaye madier nikech neno mach mowuok e polo ok  nyis yie madier. Omiyo, Elija ne dwaro ni gitim mokalo kanyo. Nonyisogi ni gikaw okang’ ma ne onego obed ni gisekawo chon—luwo Chik Jehova. Chik Nyasaye ne wacho ni ne onego oneg jonabi ma miriambo kaachiel gi joma lamo nyiseche manono. (Rapar 13:5-9) Jodolo mag Baal ne gin joma oramo bedo wasik Jehova Nyasaye kendo ne gitimo gi wang’ teko gik ma Jehova ok dwar. Be ne owinjore onyisgi ng’wono? Ng’wono manade ma ne onego onyisgi ka gin to ne giwang’o nyithindo mapod ngima kaka misango ne Baal? (Som Ngeche 21:13; Yer. 19:5) Ne ok owinjore onyisgi ng’wono kata matin. Omiyo, Elija nogolo chik ni oneggi, to mano ema ne otimore.—1 Ruo. 18:40.

20. Ang’o momiyo ok owinjore wacho ni Elija notimo marach kuom nego jodolo mag Baal?

²⁰ Josomo ma kindegi wacho ni Elija ne otimo marach kuom golo chik ni oneg jodolo mag Baal e Got Karmel. Jomoko to chunygi chandore ka giparo ni wachni nyalo miyo joma kalo tong’ e wach din opar ni en gima kare timo mahundu ne jodin mamoko. Gimarach en ni gie kindewagi, nitie ji mang’eny makalo tong’ kendo matimo mahundu e nying din. Kata kamano, Elija ne ok en ng’at makalo tong’. Ne otiyo e lo Jehova e tieko jogo ma ne owinjore onegi. E wi mano, Jokristo madier ok luw gima Elija notimo kuom kawo ligangla e tieko jomaricho. Kar mano, giluwo chik ma ne Yesu oketo ne jopuonjrene duto konyiso Petro niya: “Dwok liganglani kare; nikech ji duto ma kawo ligangla notho tho ligangla.” (Math. 26:52) Jehova biro tiyo gi Wuode e tieko jomaricho e kinde mabiro.

21. Ang’o momiyo ranyisi ma ne Elija oketo owinjore ne Jokristo madier me kindewagi?

²¹ Ting’ mar Jakristo madier en nyiso yie e ngimane. (Joh. 3:16) Yo achiel mar timo kamano en luwo ranyisi mag jogo ma ne ochung’ motegno kaka Elija. Ne olamo Jehova kende kendo ne ojiwo jomoko mondo otim kamano. Nonyiso gi chir ni lamo ma ne Satan tiyogo e ywayo ji oa kuom Jehova ne en lamo mar miriambo. Kendo ne ogeno ni Jehova ema biro tieko wechego kar geno kuom nyalone kata dwache owuon. Elija nokedo ne lamo madier. Mad ng’ato ka ng’ato kuomwa oluw yie mare!