Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA DIKUMI NE MUISATU

Wakalongela ku bilema biende

Wakalongela ku bilema biende

1, 2. a) Bua tshilema tshia Yona, tshivua tshimufikile yeye ne bantu bavua nende mu buâtu ntshinyi? b) Muyuki wa Yona udi mua kutuambuluisha mushindu kayi?

YONA uvua musue kujikija mitoyi mikole ayi. Kayivua anu mitoyi ya lupepele luvua ludituta ku nshinga ya buâtu ivuabu basuikaku; anyi mitoyi ya mavuala a mâyi avua adikuma ku buâtu. Mitoyi ivua itatshisha Yona bikole ivua ya muendeshi wa buâtu ne bantu bende, pavuabu badienzeja bua buâtu kabudinyi mu mâyi to. Yona uvua mutuishibue ne: bantu abu bakavua pabuipi ne kufua bonso, anu bua tshilema tshiende.

2 Tshivua tshifikishe Yona mu nsombelu mukole eu ntshinyi? Uvua muenzele Yehowa Nzambi tshilema tshinene. Ntshilema kayi atshi? Malanda ende ne Yehowa avua ne bua kushala anu manyanguke anyi? Mandamuna a nkonko eyi neatulongeshe malu a bungi. Tshilejilu, muyuki wa Yona udi utuambuluisha bua kumona ne: nansha bantu badi ne ditabuja dikole badi pabu mua kuenza bilema, kadi netumone tshidibu mua kuenza bua kulongolola malu.

Muprofete wa ku Galela

3-5. a) Patubu batela dîna dia Yona, bantu batu batamba kuimanyina pa tshinyi? b) Mmalu kayi atudi bamanye bua Yona? (Bala kabidi mêyi adi kuinshi kua dibeji.) c) Bua tshinyi mudimu wa Yona wa buprofete kauvua mutekete?

3 Patubu batela dîna dia Yona, imue misangu bantu batu batamba kuimanyina pa bilema biende, bu mudi tshilejilu tshiende tshibi tshia dibenga kutumikila ne tshia dileja mutu mukole. Kadi kudi malu mimpe a bungi avuaye muenze. Tuvulukayi ne: Yehowa Nzambi uvua musungule Yona bu muprofete wende. Bu yeye kayi ne lulamatu ne kayi muntu muakane, Yehowa kavua mua kumupesha mudimu bunene nunku to.

Kudi malu mimpe a bungi avua Yona muenze pa kumbusha bilema biende

4 Bible udi wakula anu bua malu a Yona makese tshianana. (Bala 2 Bakelenge 14:25.) Yona uvua wa mu Gata-hefê, musoko uvua mutantshi wa kilometre 4, kumbukila ku Nazaleta, tshimenga tshivua Yezu mukolele bidimu bitue ku 800 pashishe. * Yona wakenza mudimu bu muprofete pavua Yalobama II ukokesha bisa dikumi bia Isalele. Eliya ukavua mufue kale, Elisha wakafua yeye pavua tatuende wa Yalobama mu nkuasa. Nansha muvua Yehowa muenze mudimu ne Eliya ne Elisha bua kumbusha ntendelelu wa Bâla, Isalele uvua anu utungunuka ne kuenza malu mabi ku bukole. Bena Isalele bavua balonda tshilejilu tshia mukalenge uvua ‘wenza malu mabi ku mêsu kua Yehowa.’ (2 Bak. 14:24) Ke bualu kayi mudimu wa Yona kauvua mua kuikala mupepele anyi wa disanka to. Nansha nanku, wakawenza ne lulamatu luonso.

5 Kadi dituku dikuabu, malu akashintuluka bikole mu nsombelu wa Yona. Yehowa wakamupesha mudimu, kadi yeye kuwumona bu mudimu mukole menemene. Uvua mudimu kayi au?

“Bika, ya ku Ninewe”

6. Yehowa uvua mupeshe Yona mudimu kayi? Bua tshinyi mudimu au uvua wenza buôwa?

6 Yehowa wakambila Yona ne: ‘Bika, ya ku Ninewe, musoko au munene, uubele; bualu bua bubi buabu buakubanda ku mêsu kuanyi.’ (Yona 1:2) Mbipepele bua kumvua bua tshinyi mudimu eu uvua mukole menemene. Tshimenga tshia Ninewe tshivua ku Est, mu mutantshi wa kilometre mitue ku 800, bua kufikaku ku makasa, muntu uvua wenza ngondo mujima mu njila. Kadi tshivua mua kuikala tshisamisha Yona mutu, katshivua kuenza luendu elu menemene to. Yona uvua ne bua kuya ku Ninewe bua kumanyisha mukenji wa dilumbuluisha dia Yehowa; bena Ashû bavua bamanyike bikole bu bena tshikisu tshikole. Pikala batendeledi ba Yehowa babenga kuteleja Yona, batendeledi ba nzambi ya dishima bavuaku mua kumuteleja anyi? Ntshinyi tshivua mutendeledi wa Yehowa umue patupu mua kuenza mu tshimenga bunene nunku, tshiakaluabu kubikila ne: ‘musoko udi umatshisha mashi a bantu panshi’?—Nah. 3:1, 7.

7, 8. a) Tshidi tshileja ne: Yona uvua mudisuike bua kunyema mudimu uvua Yehowa mumupeshe ntshinyi? b) Bua tshinyi katuena ne bua kumona Yona bu muena buôwa?

7 Nkonko eyi ivuaku mua kuikala ilua mu mutu mua Yona anyi? Katuena bamanye to. Tshitudi bamanye bimpe ntshia ne: uvua munyeme mudimu eu. Yehowa uvua mumuambile bua aye ku Est, kadi yeye kuya kule menemene ku Ouest. Wakapueka mutangile ku musoko wa Yopa, kuangataye buâtu bua kuya ku Tâshishi. Bamue bamanyi ba mikanda badi bamba ne: Tâshishi uvua mu ditunga dia Espagne. Biobi nanku, Yona uvua muenze luendu lua kilometre mitue ku 3 500 kumbukila ku Ninewe. Luendu lua nunku bua kufika mu Espagne pa Mbuu wa Mediterane luvua mua kuenza tshidimu tshijima. Nanku Yona uvua mudisuike bua kunyema mudimu uvua Yehowa mumupeshe.—Bala Yona 1:3.

8 Tudi mua kuamba ne: Yona uvua muena buôwa anyi? Katuambi nanku lukasa to. Anu bu mutuamona, Yona uvua muntu wa dikima dia dikema. Kadi uvua pende wenza bilema bia bungi anu bu tuetu. (Mus. 51:5) Nnganyi wa kutudi utu kayi muanji kumvua buôwa?

9. Imue misangu patu Yehowa utupesha mudimu kampanda, mmunyi mututu tudiumvua? Mu bikondo bia nunku, tudi ne bua kuvuluka bualu kayi?

9 Imue misangu tudi mua kuela meji ne: Nzambi udi utulomba bua kuenza midimu mikole, anyi itudi katuyi mua kuenza to. Tudi mene bafuane kutshina bua kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi, pabi ke mudimu udi Nzambi mupeshe bena Kristo. (Mat. 24:14) Bitu bipepele bikole bua tuetu kupua muoyo bualu bua mushinga buvua Yezu muambe ebu: “Nzambi udi mua kuenza malu onso.” (Mâko 10:27) Patutu tupua bualu ebu muoyo, tutu tumvua lutatu luvua nalu Yona. Kadi, kunyema kuende kuvua kukebeshe ntatu kayi?

Yehowa wakanyoka muprofete wende

10, 11. a) Yona uvua mua kuikala muele meji kayi pavuaye mumone buâtu bumbuka ku tshitudilu? b) Nnjiwu kayi yakafikila buâtu ne bavua babuendesha?

10 Tufuanyikijabi Yona ubuela mu buâtu, imue misangu, buâtu bua bena Foinike. Udi utangila muendeshi wa buâtu ne bantu bende mudibu badilongolola bua kutuadija luendu ne kumbusha buâtu ku tshitudilu. Padiye umona buâtu bumbuka ku tshitudilu, buya mutantshi mule, udi utuadija kuela meji ne: mmupanduke ku njiwu ivuaye utshina. Kadi musangu umue malu kukudimukawu.

11 Lupepele lukole kututalu pa mbuu, kujulalu mavuala a mâyi adi mua kuinyisha too ne mazuwa a matuku etu aa mu mâyi. Bu muvua mavuala a mâyi a bungi, mutantshi mukese buâtu kutuadijabu kudina. Tshikondo atshi, Yona uvuaku mumanye tshiakaluaye kufunda ne: ‘Yehowa wakatuma tshipepele tshikole pa mâyi manene’ anyi? Katuena bamanye to. Kadi wakamona muvua bena buâtu batuadija kulomba nzambi yabu, uvua mumanye ne: nzambi ayi kayivua ne bua nsongo buvuaye mua kuenza to. (Lew. 19:4) Bible udi wamba ne: ‘Buâtu buakamba kutshibuka.’ (Yona 1:4) Mmunyi muvua Yona mua kusambila Nzambi uvuaye unyema?

12. a) Bua tshinyi katuena mua kuamba lukasa ne: Yona kavua ne bua kulala to? (Bala mêyi adi kuinshi kua dibeji.) b) Mmunyi muvua Yehowa muleje kuvua tshipepele tshifumine?

12 Bu muvua Yona kayi ne tshia kuenza, wakapueka mu ka-tshibambalu ka muinshi, kupetaye muaba wa kudiolola, kulala tulu tukole. * Muendeshi wa buâtu wakamona Yona, kumujulaye bua asambile nzambi wende bu muvua bantu bonso benza. Bena buâtu bavua batuishibue ne: tshipepele atshi katshivua tshia mu buimpe to, bakela nshobo bua kumanya uvua mua kuikala mutshikebeshe. Kakuyi mpata, mutshima wa Yona wakatuadija kukuma pavuabu bapitshisha muntu ku muntu mu nshobo ivuabu bela. Katupa aka, muntu au kumanyika. Yehowa uvua mutume tshipepele atshi bualu bua muntu umue, muntu au ke Yona.—Bala Yona 1:5-7.

13. a) Yona wakatondela bena buâtu tshinyi? b) Yona uvua mulombe bena buâtu bua kuenza tshinyi? Bua tshinyi?

13 Yona wakalondela bena buâtu malu onso. Uvua mutendeledi wa Yehowa, Nzambi wa bukole buonso. Wakabambila ne: Nzambi uvuaye muenzele bibi pavuaye munyeme, ke uvua mubafikishe bonso mu njiwu eyi. Balumiana kumvuabu buôwa, Yona kumonaye muvua buôwa abu budifunde mu mpala yabu. Kumuebejabu tshivuabu mua kumuenzela bua kupandisha buâtu ne mioyo yabu. Wakabandamuna munyi? Yona uvua mua kuikala mumvue buôwa pavuaye wela meji bua muvuaye mua kudina mu mâyi a mashika ne mabi au. Kadi mmunyi muvuaye mua kufuishisha bantu bonso aba, eku yeye mumanye ne: uvua mua kubasungila? Ke yeye kubambilaye ne: “Nunkuate, nungele mu mayi, nenku mbu neabatame. Bualu ndi mumanye ne: meme ngudi munukebele tshipepele tshikole tshidi tshitatshisha etshi.”—Yona 1:12, MMM.

14, 15. a) Tudi mua kuenza tshinyi bua kuidikija ditabuja dia Yona? b) Bena buâtu bakenza tshinyi bua dilomba dia Yona?

14 Mêyi a Yona aa adiku aleja ne: uvua muntu wa buôwa anyi? Yehowa uvua ne bua kuikala musanke bua muvua Yona mudifile bua kufua pa mutu pa bantu, mu tshikondo tshikole atshi. Bidi bileja ne: Yona uvua ne ditabuja dikole. Lelu eu tudi mua kumuidikija patudi tuanji kukeba diakalenga dia bakuabu. (Yone 13:34, 35) Patutu tumona muntu kayi ne bintu bia ku mubidi, muikale mu kanyinganyinga, ujinga kulonga bulelela anyi ujinga kukolesha malanda ende ne Nzambi, tutuku tudifila bua kumuambuluisha anyi? Tuetu benze nanku, Yehowa neasanke bikole.

15 Pamuapa bivua bisame bena buâtu ku muoyo bua tshivua Yona mubambile, bualu bakanji kubenga. Bakenza ne muabu muonso bua buâtu kabudinyi to, kadi bakapangila. Tshipepele tshivua anu tshienda tshikola. Ndekelu wa bionso kumonabu ne: kabavua ne tshikuabu tshia kuenza to. Kubikilabu Yehowa Nzambi wa Yona bua abafuile luse, ke bobu kumuambula, kumuelabu mu mâyi.—Yona 1:13-15.

Bu muvua Yona mubalombe bikole, bena buâtu bakamuela mu mbuu

Yehowa wakamumvuila luse, kumusungila

16, 17. Umvuija tshivua tshienzekele Yona pavuabu bamuele mu mâyi. (Tangila kabidi bimfuanyi.)

16 Yona wakakuluka munkatshi mua mavuala makole. Pamuapa kutuadijaye kupatata bua ashale pamutu pa mâyi, kumonaye muvua buâtu buya lubilu, yeye eku mu ntutu ivua buâtu bushiya. Kadi mavuala makole akamuela muinshi mua mâyi. Ke kupuekaye, kupueka, kupueka muinshi mule; yeye ne: kuanyi kuajiki.

17 Yona wakalua kufunda muvuaye mumvue. Wakavuluka amue malu. Wakela meji ne dibungama dionso ne: kakumona kabidi ntempelo muimpe wa Yehowa uvua mu Yelushalema to. Wakadiumvua bu uvua upueka muinshi mua mâyi mule, pabuipi ne muaba uvua mikuna mituadije, muaba uvua nzaula mimujingile ku mutu. Wakadimona anu bu uvua mu lukita.—Bala Yona 2:2-6.

18, 19. Tshiakenzekela Yona pavuaye muinshi mua mâyi ntshinyi? Tshiakamupatukila ntshinyi? Uvua muenzeje malu au nnganyi? (Bala kabidi mêyi adi kuinshi kua dibeji.)

18 Kadi, bualu bukuabu buakenzeka. Tshintu kampanda tshifiike, tshinene tshiakapatuka; tshilua tshisemene kudiye. Kubululatshi mukana, kumuminatshi.

Yehowa ‘wakalongolola mushipa munene wa mu mâyi bua kuminawu Yona’

19 Yeye ne: kuanyi kuajiki. Kadi bualu kampanda buakamukemesha. Kavua mufue to. Kabavua ni mbamuzaze ni mbamudie, ne kavua nansha mufue bua tshipuidiji to. Uvua amu ne muoyo nansha muvuaye bu uvua mu lukita. Ku kakese ku kakese, Yona wakabanga kumvua buôwa. Kakuyi mpata, Yehowa Nzambi wende ke uvua ‘mulongolole mushipa munene wa mu mâyi bua kuminawu Yona.’ *Yona 1:17.

20. Disambila divua Yona muenze munda mua mushipa didi ditulongesha tshinyi?

20 Minite kupita, mêba kupitawu. Yona kuela meji, kusambila Yehowa Nzambi mu mifitu mikole ivuaye kayi muanji kumona. Disambila diende dijima didi mu Yona nshapita 2. Didi dileja ne: Yona uvua ne dimanya dia bungi dia Dîyi dia Nzambi, bualu udi utela mêyi a mu mukanda wa Misambu bikole. Didi dileja kabidi ne: uvua ne dianyisha, ngikadilu muimpe mutambe. Yona wakajikija disambila diende ne mêyi aa: ‘Meme panyi nemfile milambu kuudi ne dîyi dia disanka; nemfile bintu bingakuditshipa bua kukupa. Lupandu ludi lufuma kudi Yehowa.’—Yona 2:9.

21. Ntshinyi tshivua Yona mulonge bua lupandu? Bidi bitulongesha tshinyi?

21 Pavua Yona ‘munda mua mushipa,’ wakalonga ne: Yehowa udi mua kupandisha batendeledi bende, muaba kayi wonso udibu, ne dîba kayi dionso. Yehowa wakamona muena mudimu wende mu dikenga muaba uvuaye au, kumupandishaye. (Yona 1:17) Anu Yehowa nkayende ke uvua mua kulama muntu ne muoyo bimpe munkatshi mua matuku asatu (munya ne butuku), munda mua mushipa munene. Mbimpe tuetu ba lelu tumanye ne: Yehowa ke ‘Nzambi udi ne mupuya wetu mu tshianza tshiende.’ (Dan. 5:23) Tudi ne muoyo ne tudi tupuyakana anu bua bualu buende. Nanku, bu mutudi ne muoyo anu bua Nzambi, mbimpe tumutumikile bua kumuleja dianyisha.

22, 23. a) Leja muvua dianyisha dia Yona ditetshibue. b) Tshidi tshilejilu tshia Yona tshitulongesha ntshinyi patudi tuenza bilema?

22 Tudi mua kuamba tshinyi bua Yona? Uvuaku mutumikile Yehowa bua kumuleja dianyisha anyi? Eyowa. Matuku asatu pashishe, mushipa wakaya ku muelelu wa mâyi, ‘kulukawu Yona ku mpata.’ (Yona 2:10) Anji elabi meji, mu malu onso avua menzeke au, Yehowa kuambuluishaye Yona bua kufika too ne ku mukuna. Yona mpindieu uvua ne bua kukeba njila wa kuyila. Kadi kumpala kua mutantshi kunenga, dianyisha diende divua mu diteta. Yona 3:1, 2 udi wamba ne: ‘Dîyi dia Yehowa diakalua kudi Yona tshiakabidi ne: “Bika, ya biebe ku Ninewe, musoko au munene, ubambile mêyi andi nkuambila.”’ Yona uvua mua kuenza tshinyi?

23 Yona kavua muelakane to. Bible udi wamba ne: “Nunku Yona wakabika, wakaya ku Ninewe, bu muakamba Yehowa.” (Yona 3:3) Eyowa, wakatumikila Nzambi. Mbimueneke bimpe ne: uvua mulongele ku bilema biende. Tudi kabidi ne bua kuidikija ditabuja dia Yona mu bualu ebu. Tuetu bonso tutu tuenza malu mabi, tutu tuenza bilema. (Lomo 3:23) Kadi tutuku tuteketa mu mikolo patudi tuenza bilema anyi tutu tulongela ku bilema bietu bua kutumikila Nzambi?

24, 25. a) Yona wakalua kupeta masanka kayi? b) Mmasanka kayi adi mamuindile kumpala eku?

24 Yehowa wakafuta Yona bua ditumikila diende anyi? Eyowa. Tshia kumpala, bidi bimueneka ne: Yona wakalua kumanya ne: bena buâtu bavua bapanduke. Tshipepele tshikole tshiakimana diakamue pavua Yona muitabe bua bamuele mu mâyi, bena buâtu “bakatshina Yehowa bikole,” kumulambulabu milambu pamutu pa kuyilambulabu nzambi yabu ya dishima.—Yona 1:15, 16.

25 Tshibidi, difutu dinene diakalua pashishe. Yezu wakaleja muvua matuku avua Yona muenze munda mua mushipa munene mikale tshimfuanyi tshia matuku avuaye pende mua kuenza mu lukita anyi mu Sheole. (Bala Matayi 12:38-40.) Bualu ebu nebusankishe Yona bikole pamujulabu ku lufu bua kupeta muoyo pa buloba. (Yone 5:28, 29) Yehowa mmusue kukubenesha pebe. Anu bu Yona, neulongele ku bilema biebe anyi? neutumikile Nzambi anyi? neuditatshishe bua bakuabu anyi?

^ tshik. 4 Kumanya ne: Yona uvua wa mu tshimenga kampanda tshia mu Galela kudi ne mushinga wa bungi. Bualu Bafalese bakambila Nikodemo ne lutambishi luonso pavuabu bakula bua Yezu, ne: “Kebulula, neumone ne: kakuena muprofete udi ne bua kupatukila mu Galela.” (Yone 7:52) Bakudimunyi ne bakebuludi ba bungi batu bamba muvua Bafalese banekeshe pavuabu bambe ne: kakuvua muprofete uvua mupatukile mu Galela to. Biobi nanku, bantu abu kabavua bamanye miyuki ya kale ne malu a baprofete to.—Yesh. 9:1, 2.

^ tshik. 12 Bible wa Septante udi uleja ne: Yona uvua mulale tulu tukole, wela ne biona. Kadi, katuambi ne: kulala kua Yona kuvua kuleja muvuaye kayi uditatshisha bua tshivua tshienzeka to, tudi ne bua kuvuluka ne: muntu yeye ne dibungama dikole, udi mua kulala tulu tukole. Pavua Yezu mu tshikondo tshia tunyinganyinga mu budimi bua Getesemane, Petelo ne Yakobo ne Yone bavua “balale bua bukole bua dibungama.”—Luka 22:45.

^ tshik. 19 Muaku wa mu tshiena Ebelu “mushipa” mbawukudimune mu tshiena Greke ne: “nyama wa tshidika wa mu mâyi” anyi “mushipa munene.” Nansha mutudi katuyi bamanye bimpe tshikele atshi, bantu batu bamba ne: kudi mishipa minene (requin) mu Mbuu wa Mediterane idi mua kumina muntu mujima. Mikuabu idi mua kufika bule bua metre 15 anyi kupita apu.