Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA KUMPALA

“Nansha muvuaye mufue, utshidi wakula”

“Nansha muvuaye mufue, utshidi wakula”

1. Ntshinyi tshivua tshipangisha dîku dia Adama ne Eva bua kubuela kabidi mu budimi bua Edene? Tshivua Abele mua kuikala udiebeja ntshinyi?

PAVUA Abele mushale mutangile muvua mikoko yenda idia kumpenga kua mukuna mu ditalala, uvua pamuapa mutangile muaba kampanda udi kule uvuaye mumone bukenke. Uvua mumanye ne: muaba au ke uvua muele wa mvita wa kapia unyunguluka anu kunyunguluka bua kulama njila wa ku budimi bua Edene. Baledi bende bavua basombela muaba au tshikondo kampanda, kadi ni mbobu ni mbana babu kabavua kabidi mua kubuelamu to. Fuanyikijabi Abele mutangile muulu ne wela meji bua Mufuki wende, padi kapepe ka dilolo kenda kapepula nsuki yende. Abele uvua mua kuikala udiebeja bua kumanya bikala bantu mua kulua kabidi munkatshi mua dîku dia Nzambi. Uvua mutekemene ne: bivua mua kuenzeka nanku.

2-4. Mmu mushindu kayi mudi Abele wakula netu lelu?

2 Abele udi wakula nebe lelu. Udiku mua kumuteleja anyi? Pamuapa udi mua kuamba ne: bualu bua nunku kabuena mua kuenzeka to, bualu muana muibidi wa Adama eu ukadi mufue kukadi bidimu bia bungi. Ukadi lupuishi kudi mpindieu bidimu bitue ku 6000. Bible udi utuambila bua bafue ne: “Bafue kabena bamanye bualu bumue.” (Muam. 9:5, 10) Kakuena bualu budi Abele muakule budibu bafunde mu Bible to. Kadi mmunyi mudiye mua kuakula netu?

3 Mupostolo Paulo uvua muenzeja ku nyuma muimpe udi wamba bua Abele ne: “Nansha muvuaye mufue, utshidi wakula.” (Bala Ebelu 11:4.) Nku butuangaji bua tshinyi kudi Abele wakula? Nku butuangaji bua ditabuja. Abele uvua muntu wa kumpala uvua ne ngikadilu eu wa mushinga mukole. Wakaleja ditabuja dikole menemene, kutushilaye tshilejilu tshimpe tshitudi mua kulonda lelu. Tuetu balongela malu ku tshilejilu tshiende tshia ditabuja ne bamuidikije, dîba adi bidi anu bu ne: Abele udi wakula netu mu mushindu muimpe.

4 Kadi, ntshinyi tshidi ditabuja dia Abele ne yeye muine bitulongesha nansha mudibu kabayi batambe kuakula bua bualu buende mu Bible? Tumonayi.

Wakakola mu tshikondo tshia ku “ntuadijilu kua bantu”

5. Mêyi a Yezu adi akula bua muvua Abele ne muoyo ku “ntuadijilu kua bantu” adi umvuija tshinyi? (Bala kabidi mêyi adi kuinshi kua dibeji.)

5 Abele wakaledibua bidimu bikese panyima pa bamane kufuka bantu ba kumpala. Yezu wakalua kuakula bua muvua Abele muikale ne muoyo mu tshikondo tshia ku “ntuadijilu kua bantu.” (Bala Luka 11:50, 51.) Bidi bimueneka patoke ne: Yezu uvua wakula bua bantu ba pa buloba bavuabu mua kupikula ku mibi. Bu muvua Abele muikale muntu muinayi pa buloba, bidi bimueneka ne: uvua muntu wa kumpala uvua Nzambi mumone mukumbane bua kupikudibua. * Kakuyi mpata, kakuvua bantu ba ngikadilu mimpe bavua Abele mua kuidikija to.

6. Abele uvua ne baledi ba mushindu kayi?

6 Nansha muvua bantu kabayi banji kuenza matuku a bungi pa buloba, bakavua batuilangane ne nsombelu mibi menemene. Bidi bimueneka ne: Adama ne Eva, baledi ba Abele bavua bimpe kumona, bavua ne makanda a mubidi tumatuma. Kadi bakenza bubi bunene ku bukole. Kumpala bavua bapuangane, bavua mene ne diakalenga dia kushala ne muoyo kashidi. Kadi bakatombokela Yehowa Nzambi ne kubipatabu mu Mparadizu mu budimi bua Edene muvuabu basombe. Bu muvuabu bateke majinga abu kumpala kua malu onso ne kumpala kua majinga a ndelanganyi yabu, bakajimija bupuangane ne muoyo wa tshiendelele.—Gen. 2:15–3:24.

7, 8. Eva wakamba tshinyi pakalelaye Kayina? Uvua mua kuikala wela meji kayi?

7 Pakipatabu Adama ne Eva mu budimi, nsombelu wakabakolela. Kadi pakalelabu muanabu wa kumpala bakamuinyika ne: Kayina anyi “tshintu tshipatula,” Eva kuambaye ne: ‘Ndi mulele muana wa balume ku diambuluisha dia Yehowa.’ Mêyi ende aa adi aleja ne: uvua mua kuikala wela meji bua tshivua Yehowa mulaye mu budimi bua Edene, mulayi uvua wakula bua mukaji uvua ne bua kulela ‘kankanunuina’ kavua ne bua kulua kubutula muntu mubi uvua musake Adama ne Eva bua kuenza bubi. (Gen. 3:15; 4:1, NW) Eva uvuaku wela meji ne: yeye ke mukaji uvuabu batele mu mulayi ne Kayina ke ‘kankanunuina’ kavuabu balaye anyi?

8 Bikalabi nanku, uvua muele bua tshiombe musabu. Bu Adama ne Eva bambile Kayina bualu bua mushindu eu pavuaye wenda ukola, bivua mua kuikala bibi bitambe, mu bulelela bavua mua kuikala bamusake bua kuditambisha. Pakapita matuku, Eva wakalela muana muibidi, kadi katuena bamone Eva muakule wamba muvua muana eu kankanunuina to. Bakamuinyika ne: Abele, dîna didi mua kuikala diumvuija ne: “kapepe kadi muntu upatula padiye weyela” anyi didi mua kuikala diumvuija ne: “Patupu.” (Gen. 4:2) Dîna dia Abele divuaku dileja ne: kabavua ne bua nsongo buvuabu batekemene kudiye, bienze anu bu ne: Kayina ke uvua yeye ne mushinga wa bungi anyi? Bidi mua kuikala nanku, kadi katuena bajadike to.

9. Tshilejilu tshia baledi betu ba kumpala tshidi tshilongesha baledi ba lelu tshinyi?

9 Tshivua baledi ba kumpala aba benze tshidi tshilongesha baledi ba lelu malu a bungi. Ku diambuluisha dia mêyi ebe ne malu audi wenza, udiku usaka bana bebe bua kuikalabu ne lutambishi, kujinga malu manene ne kudieyemena anyi? Peshi udi ubalongesha bua kunangabu Yehowa Nzambi ne kudiabu nende bulunda? Bia dibungama, baledi ba kumpala bakapanga mua kuambula majitu abu bimpe. Kadi kuvua ditekemena bua ndelanganyi yabu.

Tshivua tshiambuluishe Abele bua kuikala ne ditabuja

10, 11. Mmidimu kayi ivua Kayina ne Abele benza? Nngikadilu kayi uvua Abele mupete?

10 Bidi bimueneka ne: Pavua bana babidi aba benda bakola, Adama uvua ubalongesha mudimu uvuabu mua kuenza bua kuambuluisha dîku diabu. Kayina wakasungula bua kuikala tshidime, Abele yeye wakalua mulami wa mikoko.

11 Kadi Abele wakenza bualu bua mushinga mukole. Mu kupita kua bidimu, wakapeta ditabuja, ngikadilu muimpe uvua Paulo mulue kuakula bualu buende pashishe. Anji elabi meji! Abele kavua nansha ne muntu uvuaye mua kuidikija to. Kadi mmunyi muvuaye mukoleshe ditabuja diende? Tukonkonone malu manene asatu avua mua kuikala mamuambuluishe bua kuikala ne ditabuja dikole.

12, 13. Mmunyi muvua kutangila bufuki bua Yehowa mua kuikala kuambuluishe Abele bua kukolesha ditabuja diende?

12 Bifukibua bia Yehowa. Eyowa, Yehowa wakela buloba mulawu, kupatulabu mêba ne tusokola bivua bivuije buloba kabuyi ne bufuke. Nansha nanku, buloba buvua anu bupatula biakudia bivua biambuluisha dîku dia ba Abele bua kuikala ne muoyo. Kabavua bele nyama, nyunyi, mishipa, mikuna, majiba manene, misulu, mbuu, diulu, mavuba, dîba, ngondo ne mitoto mulawu to. Muaba wonso uvua Abele utangila, uvua umona bintu bivua bileja patoke mudi Yehowa Nzambi udi mufuke bintu bionso muikale ne dinanga, meji ne bulenga bia bungi. (Bala Lomo 1:20.) Kakuyi mpata, pavua Abele welangana meji bua bintu ebi, ditabuja diende diakakola.

Bufuki buvua buambuluishe Abele bua kuitabuja Mufuki wa dinanga

13 Bulelela, Abele uvua ukeba dîba dia kuelangana meji bua malu a Nzambi. Fuanyikija Abele wenda udisha mikoko. Mudimu wa dilama mikoko uvua ulomba kuendakana bikole. Uvua ulombola mikoko eyi ku mikuna, mu bibandabanda, usabuka nayi misulu bua kupeta mashinde mimpe, bina bia mâyi bimpe ne miaba mimpe ivua ne maleji a kuikishila. Mu bifukibua bionso bia Nzambi, mikoko itu imueneka bu nyama itu kayiyi ne mushindu wa kudilama nkayayi to, bienze anu bu ne: ivua mifukibue bua muntu ikale uyilombola ne uyikuba. Abele uvuaku mumone ne: uvua pende dijinga ne Muntu udi ne meji a bungi ne bukole bupite bua bantu bua amulombole, amulame ne amutabalele anyi? Kakuyi mpata, uvua mua kuikala ulomba malu a mushindu eu mu disambila, ke bualu kayi ditabuja diende diakatungunuka ne kukola.

14, 15. Milayi ya Yehowa ivua mipeteshe Abele malu kayi a kuelela meji?

14 Milayi ya Yehowa. Adama ne Eva bavua mua kuikala balondele bana babu malu avua menzeke mu budimi bua Edene avua menze bua babipatamu. Nunku Abele uvua ne malu a bungi a kuelela meji.

15 Yehowa wakamba ne: buloba buvua ne bua kuedibua mulawu. Abele uvua mua kuikala mumone patoke muvua mêba ne tusokola bikumbaje mêyi aa. Yehowa ukavua kabidi muambe ne: Eva uvua ne bua kukenga pavuaye upeta difu ne pa kulela. Kakuyi mpata, Abele wakamona muvua mêyi aa makumbane kabidi pavuabu balele bana babu. Yehowa uvua mudianjile kumona ne: Eva uvua ne bua kuikala ukengela bikole dinanga ne dimutabalela dia bayende, ne Adama uvua ne bua kumukokesha. Abele uvua mudimuene bualu bubi abu ne ende abidi. Mu mishindu yonso, Abele uvua mumone ne: mêyi a Yehowa nga kueyemena ne muoyo mujima. Nunku, Abele uvua ne malu malelela avua amusaka bua kuitabuja mulayi wa Nzambi uvua utangila ‘kankanunuina’ kavua ne bua kulua kulongolola malu mabi avua matuadijile mu budimi bua Edene.—Gen. 3:15-19.

16, 17. Tshilejilu tshia bakeluba ba Yehowa tshivua mua kuikala tshilongeshe Abele tshinyi?

16 Bena mudimu ba Yehowa. Kakuvua muntu wa ngikadilu mimpe uvua Abele mua kuidikija to, kadi tshikondo atshi kuvua bifukibua bikuabu bia meji pa buloba bivuaye mua kuidikija. Pavua Yehowa muipate Adama ne Eva mu budimi, wakenza bua ne: bobu ne ndelanganyi yabu kabapinganyi kabidi mu Mparadizu amu to. Yehowa wakateka bakeluba anyi banjelu badi mu mulongo mubandile, bua kulamabu ku tshibueledi; kutekaye kabidi muele wa mvita wa kapia uvua wenda unyunguluka dîba dionso.—Bala Genese 3:24.

17 Fuanyikijabi muvua Abele umona bakeluba aba patshivuaye muana. Nansha muvuabu ne mibidi ya bantu, Abele uvua umona muvuabu bantu ba bukole bua bungi. Uvua kabidi umvua buôwa bua ‘muele wa mvita’ wa kapia uvua wenda unyunguluka au. Pavua Abele wenda ukola, uvuaku mumone mudimu uvua Nzambi mupeshe bakeluba mubatonde ne bobu kuwulekela anyi? Tòo. Butuku ne munya, ku tshidimu ne ku tshidimu, munkatshi mua bidimu bia bungi, bifukibua bia meji ne bia bukole abi biakashala anu pa muaba wabi. Nunku Abele wakamanya ne: Yehowa Nzambi udi ne bena mudimu bakane ne badi bamulamate. Wakamona ne: bakeluba aba bavua balamate Yehowa ne bamutumikila, bualu buvuaye kayi mumone kudi bena mu dîku diabu. Kakuyi mpata, tshilejilu tshia banjelu abu tshivua tshikoleshe ditabuja diende.

Pavuaye ne muoyo, Abele uvua mumone muvua bakeluba bikale bena mudimu ba Yehowa ba lulamatu ne bavua bamutumikila

18. Mbintu kayi bitudi nabi bidi bituambuluisha bua kukolesha ditabuja dietu lelu?

18 Pavua Abele welangana meji bua ngikadilu ya Yehowa idi imuenekela mu bintu bidiye mufuke, milayi yende ne bilejilu bia banjelu bende badi bamuenzela mudimu, wakamona ne: ditabuja diende divua dienda dikola. Tshilejilu tshiende tshidi tshitulongesha malu a bungi, ki mmuomu anyi? Bualu ebu budi bukankamija nangananga bansonga bua kumanyabu ne: badi mua kukolesha ditabuja diabu kudi Yehowa Nzambi nansha bena mu dîku diabu bobu kabayi ne bienzedi bimpe. Bu mutudi ne bifukibua bidi bitunyunguluke, Bible mujima ne bilejilu bia bungi bia bantu badi ne ditabuja, mbipepele bua tuetu kukolesha ditabuja dietu lelu eu.

Bua tshinyi mulambu wa Abele uvua ne mushinga wa bungi?

19. Mu bungi bua matuku, mbualu kayi buakalua Abele kumanya?

19 Bu muvua ditabuja dia Abele kudi Yehowa dikole, wakakeba mushindu wa kudileja mu tshienzedi. Kadi ntshinyi tshivua muntu wetu eu mua kupesha Mufuki wa diulu ne buloba? Mu bulelela, Nzambi katu dijinga ne tshintu anyi diambuluisha dia bantu to. Mu bungi bua matuku, Abele wakajingulula bualu bua mushinga ebu: muntu yeye mupeshe Yehowa tshintu tshimpe tshidiye natshi ne meji mimpe, Tatu wende wa mu diulu udi ne dinanga neasanke bikole.

Abele wakafila mulambu wende ne ditabuja, kadi Kayina kakenza nanku to

20, 21. Mmilambu kayi ivua Kayina ne Abele bafile kudi Yehowa? Yehowa wakenza tshinyi?

20 Abele wakalongolola bua kulambula imue ya ku mikoko yende. Wakasungula bana ba bute ba mikoko batambe buimpe, kusungulaye bitupa bivuaye umona ne: mbitambe buimpe bia mikoko. Kayina wakajinga pende bua Nzambi amuanyishe ne amubeneshe, ke kulongololaye bintu biende bia pa madimi bua kubifila bu mulambu. Kadi kavua ne meji a buena a Abele to. Dishilangana diakamueka patoke pavua bana ba muntu aba bafile milambu yabu.

21 Bana ba Adama aba bavua mua kuikala benze mudimu ne bioshelu ne kapia bua kufila milambu yabu, pamuapa bakeluba bavua baleji mpala ba Yehowa pa buloba tshikondo atshi bavua bamone. Yehowa wakandamuna. Bible udi wamba ne: ‘Yehowa wakitabuja Abele ne mulambu wende.’ (Gen. 4:4) Bible ki mmuleje muvua Nzambi muanyishe mulambu wende to.

22, 23. Mbualu kayi buvua busake Yehowa bua kuitaba mulambu wa Abele?

22 Nzambi wakanyisha mulambu wa Abele bua tshinyi? Uvua muanyishe anu mulambu au nkayawu anyi? Abele uvua mulambule bifukibua bia muoyo bivua bipuyakana, muele mashi a mushinga avua abipetesha muoyo panshi. Abele uvuaku mumanye mushinga uvua mulambu wa mushindu eu mua kuikala nawu anyi? Bidimu bia bungi Abele mumane kufua, Nzambi wakenza mudimu ne mulambu wa muana wa mukoko uvua kawuyi ne tshilema bua kuleja mulambu wa Muanende mupuangane, “Muana wa mukoko wa Nzambi,” uvua mua kulua kupumuna mashi ende avua kaayi ne bubi panshi. (Yone 1:29; Ekes. 12:5-7) Kadi, Abele kavua pamuapa mua kuikala mumanye bimpe tshivua mulambu eu umvuija to.

23 Tshitudi bamanye bimpe ntshia se: Abele wakalambula bintu bitambe buimpe bivuaye nabi. Yehowa wakanyisha Abele ne mulambu wende. Dinanga ne ditabuja dikole divuaye nadi kudi Yehowa ke bivua bimusake bua kuenza bualu ebu.

24. a) Bua tshinyi tudi tuamba ne: bintu bivua Kayina mulambule kabivua bibi? b) Kayina mmufuanangane ne bantu ba bungi lelu mushindu kayi?

24 Kabivua nanku bua Kayina to. Yehowa ‘wakapidia Kayina ne mulambu wende.’ (Gen. 4:5) Bintu bivua Kayina mulambule kabivua bibi to; Mikenji ya Nzambi yakalua kuitabila bantu bua kufila milambu ya bia pa madimi. (Lew. 6:14, 15) Kadi Bible udi wamba bua Kayina ne: “Midimu yende yeye ivua mibi.” (Bala 1 Yone 3:12.) Anu bu bantu ba bungi lelu eu, Kayina uvua mua kuikala wela meji ne: kuikala ne tshimuenekelu patupu tshia muntu udi mulamate Nzambi ke kudi ne mushinga. Malu avuaye wenza akaleja diakamue muvuaye kayi munange Yehowa ne kayi ne ditabuja dilelela kudiye.

25, 26. Ndidimuija kayi divua Yehowa mupeshe Kayina? Kadi Kayina wakenza tshinyi?

25 Pakamona Kayina ne: Yehowa kavua mumuanyishe, uvuaku muditatshishe bua kulonda tshilejilu tshia Abele anyi? Tòo. Wakafiika munda bikole ne kukinaye muanabu. Yehowa uvua mumone tshivua mu muoyo wa Kayina, wakateta kumueleshisha meji ne lutulu. Wakadimuija Kayina ne: tshivuaye ukeba kuenza tshivua tshimufikisha ku bubi bunene, ne kumupeshaye ditekemena dia ‘kubanduluka,’ mbuena kuamba ne: kuanyishibua kudi Yehowa bu yeye mushintulule ngenzelu wende wa malu.—Gen. 4:6, 7.

26 Kayina kakateleja didimuija dia Nzambi to. Kadi, wakambila muakunyende uvua mumueyemene bikole bua baye kunyunguluka mu budimi. Pakafikabu mu budimi, Kayina wakakuata Abele, kumushipaye. (Gen. 4:8) Mu mushindu kampanda, Abele wakalua mutendeledi wa Nzambi wa kumpala uvuabu bakengeshe ne bashipe bua malu a Nzambi. Wakafua, kadi Yehowa utshidi anu mumuvuluke.

27. a) Bua tshinyi tudi ne bua kuikala bajadike ne: Abele neabishibue? b) Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kumonangana ne Abele dituku dikuabu?

27 Mu ngakuilu wa mu tshimfuanyi, mashi a Abele avua ela lubila kudi Yehowa Nzambi alomba disombuela. Nzambi wakasombuela mashi a Abele pakanyokaye Kayina bua tshilema tshinene tshivuaye muenze. (Gen. 4:9-12) Bualu bua mushinga mukole mbua ne: ditabuja dia Abele didi ditulongesha malu a bungi lelu eu. Abele wakenza pamuapa bidimu bitue ku lukama, bivua bishadile ku bivua bantu ba tshikondo tshiende benza. Kadi mu bidimu bivua Abele muenze pa buloba abi, uvua anu usankisha Nzambi. Uvua mufue mumanye ne: Yehowa Tatuende wa mu diulu mmumunange ne mmumuanyishe. (Eb. 11:4) Nunku tuikale bajadike ne: Abele udi mu meji a Yehowa adi kaayi ne mikalu, muindile dibishibua ku lufu bua kuikala ne muoyo mu mparadizu pa buloba. (Yone 5:28, 29) Neumonangane nende mu mparadizu anyi? Udi mua kumonangana nende anu wewe mudisuike bua kuteleja Abele ne kuidikija ditabuja dikole divuaye nadi.

^ tshik. 5 Tshiambilu tshia ne: ku “ntuadijilu kua bantu” tshidi tshifila lungenyi lua kuela mamiinu, tshileja kulelangana, nunku tshidi tshitangila ndelanganyi ya bantu ba kumpala. Pavua Yezu muakule bua muvua Abele muikale ne muoyo ku ‘ntuadijilu kua bantu,’ bua tshinyi kavua muakule bua Kayina uvuabu balele kumpala? Mapangadika a Kayina ne malu avuaye muenze avua maleje muvuaye mutombokele Yehowa Nzambi ku bukole. Anu bu baledi bende, Kayina kena mu mulongo wa bantu bikalabu mua kubisha ku lufu ne kufuila luse to.