1, 2. (a) Kahurura kutja ouyenda waRut na Naomi wa ri vi, nokutja ongwaye tji va ri noruhoze. (b) Ouyenda waRut wa pangukire vi kowaNaomi?

RUT aa kayenda puna Naomi mondjira ndjaai tuurunga otutjandja twaMoab. Owo va ri aveyerike mokuti okunene okuparanga ngo. Nambano ngatu tje Rut mo mu munu tji ma tara keyuva ndi ri pokuhita, okuzambo a tara ku inamweno a kumwa kutja, hapo ongurova ndji mave rara pi. Eye wa suverere Naomi nomutima auhe nu wa ri nonḓero yokumutjitira otjiṋa ngamwa atjihe tji ma yenene kutja me mu tjevere nawa.

² Ovakazendu aveyevari mba va ri noruhoze momuinyo. Naomi wa ri omuhepundu oure wozombura ozengi, nungwari nai eye wa ri noruhoze mena rovazandu ve vevari, ooKiljon na Maklon, mba ṱa oupe. Rut wina wa ri noruhoze, orondu Maklon wa ri omurumendu we. Eye na Naomi aave i koṋa kumwe, kotjihuro tjaBetlehem tji tji ri mu Israel. Nandarire kutja aave i koṋa kumwe, ondando ndjaave ire ya pangukire. Naomi aa yaruka konganda. Nungwari Rut aa i koṋa kaa ha tjiwa, a isa ovazamumwe ve, ehi re nombazu ye aihe noomukuru ve kongotwe.​—Lesa Rut 1:3-6.

3. Omaziriro komapuriro yeṋe ngu maye tu vatere okuhorera kongamburiro yaRut?

³ Otjikeṋa tji tja hinga omukazendu omutanda ngo okutjita omarundurukiro omanene otja ingo? Rut omasa wokuuta ehupo epe nokuṱakamisa Naomi mape ya wa isa pi? Otja tji matu tara komaziriro, matu kamuna ovingi ohunga nongamburiro yomukazendu Omumoab, Rut, mbi matu yenene okuhorera ko. (Wina tara kokaongo nga “ Embo esupi nu ndi noviṋa ovihuze”) Rutenga, ngatu tare kutja ovakazendu vevari mba pe ya vi ve toore ouyenda oure mbwo okuyenda ku Betlehem.

4, 5. (a) Omena ratjike eṱunḓu raNaomi tji ra tjindira koMoab? (b) Omauzeu yeṋe Naomi nga kamuna mu Moab?

⁴ Rut we kurira moMoab, ehi eṱiṱi ndi ri komuhuka wOmurongawomongwa. Oro ra ri ehi eparanga, ndi hi nomiti omingi, nu ndi noturamba otukoto tu twa tuurunga mu ro. ‘Ehi raMoab’ ra ri  ehi ndaari hapa nawa nandarire ngunda akwa ri nourumbu mu Israel. Ourumbu ombwa hakaenisa Rut kuna Maklon neṱunḓu re.​—Rut 1:1.

⁵ Ourumbu mbwa ri mu Israel ombwa tjindisira Elimelek nomukazendu we Naomi, novazandu ve vevari kehi raMoab ku va katura otjovandu vozonganda. Orutjindo ndwi mape ya rwa eta omarorero kongamburiro yokaṋepo akehe meṱunḓu orondu Ovaisrael aave hepa okukerikotamena poruveze oruyapuke Jehova ndwa twa po. (Deut. 16:16, 17) Naomi ke na pa pandjara ongamburiro ye, posi yokutja eye wa ri noruhoze tjinene omurumendu we tja ṱa.​—Rut 1:2, 3.

6, 7. (a) Naomi mape ya ee rikendere tjike indu ovanatje ve tji va kupa ovakazendu Ovamoab? (b) Otjikeṋa tji matji ku tjatere ohunga nomuano Naomi mbwaa tjindi ovakwe ve?

⁶ Mape ya kutja Naomi wa hihamenwa ko omutima indu ovanatje ve tji va kupa ovakazendu Ovamoab. (Rut 1:4) Eye aa tjiwa kutja Abraham, ihe omukururume wotjiwaṋa ma za wa tjita ozongondjero ozengi okupahera omuzandu we Isak, omukazendu ngwaa karere Jehova. (Gen. 24:3, 4) Kombunda, Omatwako waMoses ya rakiza Ovaisrael kutja ave ha yandjere ovanatje vawo okukupasana novandu vozonganda, kutja otjiwaṋa tjaMukuru atji ha karere oomukuru varwe.​—Deut. 7:3, 4.

⁷ Nakombanda yanao, Kiljon na Maklon va kupa ovakazendu Ovamoab. Katu nakutjiwa kutja Naomi wa ri nongendo poo wa hihamwa omutima pu pe ṱa pi, posi yokutja kena pa yandjera kutja otjiṋa ho tji hite pokati koupanga we novakwe ve. Ngahino aa zeri kutja eyuva rimwe owo mave karira ovakarere vaJehova tjimuna ye. Ombeibela kai tamuna kutja Naomi wa ri noumune uṋe, nungwari i raisa kutja Rut na Orpa ve mu suverere tjinene. Oupanga ouwa mbu va ri na wo we ve vatera tji va ri mouzeu. Ovakazendu aveyevari omitanda mba va rira ovahepundu ngunda ave hi ya panduka.​—Rut 1:5.

8. Otjikeṋa tji tja nanena Rut ku Jehova?

⁸ Ongamburiro Rut ma za, hapo ye mu rongerisira omauzeu ngo poo indee? Ouzeu okukambura, orondu Ovamoab aave rikotamene koomukuru ovengi, omunenenene ngwa ri Kamos. (Num. 21:29) Pe munika aayo ongamburiro yOvamoab aai tjiukirwa kokuhinombinḓu komutima, tjimuna okupunguha ovanatje. Oviṋa avihe Rut mbye rihonga okuza ku Maklon poo ku Naomi ohunga na Mukuru omunatjari waIsrael, Jehova, tjiri vya pangukire tjinene ku imbi ovyongamburiro ye. Jehova u hongorera otjiwaṋa tje norusuvero nu kamokuvetirisa. (Lesa Deuteronomium 6:5.) Tja za nokuzepaisa omurumendu we, Rut mape ya kutja wa pamba ku Naomi nu aa puratene ku ye tji ma hungire ohunga na Mukuru  omunamasaaehe, Jehova, noviungura vye, nomuano worusuvero mbwe tjinda ovakarere ve.

9-11. (a) Ondando iṋe Naomi, Rut na Orpa ndji va toora? (b) Matu rihongere tjike komauzeu waNaomi, Rut na Orpa?

⁹ Munda imbwi owarwe, Naomi aa vanga okuzuva ovingi ohunga nehi re. Eyuva rimwe eye wa eterwa ombuze, ngahino okuza komukapite, kutja ourumbu moIsrael kau ko rukwao. Jehova wa uta okuyandja ombango kotjiwaṋa tje rukwao. Mu Betlehem omboroto ya takavarere rukwao otja ena ratjo pu ri heya kutja “Onganda yOmboroto.” Naomi wa toora ondando yokuyaruka kehi re.​—Rut 1:6.

¹⁰ OoRut na Orpa mave tjiti vi nambano? (Rut 1:7) Onḓiro yovarumendu vawo, ye ve eta popezu na Naomi. Pe munika aayo otjiṋa tji tja nanena Rut ku Naomi omutima we omuwa nongamburiro onḓikame Naomi ndja ri na yo mu Jehova. Ovahepundu aveyetatu va toora ouyenda okuyenda koJuda.

¹¹ Ehungi raRut ri tu honga kutja ovandu vomitima omiwa, nu mbe nouatjiri wina mave yenene okumuna ouzeu otja ovandu ovavi tji ve muna ouzeu. (Omuzuv. 9:2, 11) Nu mari tu raisire kutja tji twa wirwa i ouzeu ounene, ma rire otjiṋa otjiwa okupaha omayanḓiparisiro nomahuhumiṋino yavarwe, nu tjinenenene okuza ku imba mbe paha omaundiro mu Jehova, Mukuru Naomi kee rikotamene.​—Omiano 17:17.

12, 13. Ongwaye Naomi tjaa vanga kutja Rut na Orpa ve yaruke kehi rawo, nowo kotjirutenga va tjita vi?

¹² Otja ovakazendu ovahepundu mba tji va kaseka mouyenda wawo, Naomi wa uta okurikenda notjiṋa tjarwe. Eye wa uta okuripura ohunga novakazendu omitanda mbe ri puna ye norusuvero owo ndu va raisa ku ye na kovazandu ve. Eye ee rikende kutja me ve pere ko ouzeu. Tji va isa ehi rawo nave i puna ye, me kevepa tjike mu Betlehem?

¹³ Korusenina, Naomi wa tja ku wo: “Yarukeye, auhe konganda yaina. Muhona nga kare notjari na eṋe otja tji mwa tjita ku imba  mba koka na ku ami wina.” Eye wina we ve zerira kutja Jehova nge ve vatere kutja ve kupwe rukwao. Okuzambo ehungi mari tja: “Naomi arire tje ve hupite. Nungwari owo va uta okurira tjinene.” Katjikumise okumuna kutja ongwaye Rut na Orpa tji va suverere omukazendu womutima omuwa ngwi nu ngwee ripurire ku wo. Owo aveyevari va kara pokumuraera kutja: “Kako eṱe matu vanga okuyenda puna ove komuhoko woye.”​—Rut 1:8-10.

14, 15. (a) Orpa wa yaruka ku aṋi? (b) Naomi wa kondjisa vi okuzuvisa Rut kutja ma yaruke?

¹⁴ Ihi katji tjitire kutja Naomi me ve yandjere okuya puna ye. Eye wa kondja okuvezuvisa kutja tji ve ya ke notjiṋa tji me kevepa mu Israel, orondu ke nomurumendu okumutumba, novanatje ovazandu okuvekupa nu nandarire kamaa kakara na wo rukwao. Eye we ve raera kutja okuhinakuyenena okuvetumba otjihihamise tjinene ku ye. Orpa wa zuva omambo waNaomi nga. Eye wa ri nomuhoko mu Moab, wa ri na ina nonganda kaa yenene okuyaruka. Eye wa muna kutja ma rire nawa tja kara mu Moab. Okuzambo otja hupita Naomi noruhoze orunene na virikiza na yaruka komuhoko we.​—Rut 1:11-14.

¹⁵ Rut wa tjita vi? Omambo waNaomi ya hungama ye wina. Posi yokutja Ombeibela mai tja: “Rut we rimanga mu ye.” Naomi ngahino wa uta okukayenda nu kombunda a munu kutja Rut nangwari me mu kongorere. Neye otje mu raera kutja: “Tara, omukweṋu wa yaruka komuhoko na koomukuru vawo. Ove wina yaruka, kongorera omukweṋu!” (Rut 1:15) Omambo waNaomi maye raisa otjiṋa otjinanḓengu komulese. Orpa ka yarukire komuhoko we uriri nungwari wina wa yaruka ‘koomukuru ve.’ Eye wa ri nohange  okurikotamena ku Kamos noomukuru varwe voposyo. Rut wa ri noumune uṋe?

16-18. (a) Rut wa raisa vi kutja wa ri norusuvero oruṱakame? (b) Orusuvero rwaRut oruṱakame maru tu hongo tjike? (Wina tara koviperendero vyovakazendu vevari.)

¹⁶ Otja tji va toora ouyenda wawo na Naomi, Rut aa tjiwa nomutima we auhe kutja ondando ndja toora osemba. Eye wa suverere Naomi nu wina wa suverere Mukuru waNaomi. Rut opa zirira Naomi kutja: “O ndji ṋiṋikiza okuza po pove; o ndji tjaere okuyenda puna ove. Akuhe ku mo i, ami oku me i, akuhe ku mo katura, ami oku me katura. Omuhoko woye owo omuhoko wandje; nu Ndjambi woye Eye Ndjambi wandje. Ove ku mo kakokera, ami oku me kakokera, nu oku me kapakwa. Muhona nga tjite ku ami atjihe tji ma vanga; onḓiro porwayo nga rire ndje tu haṋa.”​—Rut 1:16, 17.

¹⁷ Omambo waRut nga tjiri omawa tjinene ngandu ndi tji ye tjiukwa ozombura 3 000 kombunda yonḓiro ye. Owo ye raisa otjikaṋena otjiwa, tji tji ri orusuvero oruṱakame. Orusuvero Rut ndwa ri na rwo ku Naomi rwa ri orunamasa noruṱakame tjinene ngandu ndi tja kara puna Naomi akuhe ka kakara. Onḓiro porwayo ondjatjai ve haṋa. Omuhoko waNaomi ombu mau rire omuhoko we, Rut tjinga e rirongerere okuisa oviṋa avihe mbyaa tjiwa mu Moab, nandarire oomukuru vOvamoab. Rut ka ri tjimuna Orpa, eye wa yenena okuhungira okuza komutima kutja aa vanga kutja Mukuru waNaomi, Jehova, ma rire Mukuru we wina. *

¹⁸ Owo va kayenda komurungu nouyenda wawo, aveyevari uriri mondjira onde okuyenda ku Betlehem. Ouyenda mbwi we ve kambura ape otjivike tjimwe nao. Auhe wovakazendu mba wa muna omahuhumiṋino momukwao koruhoze ndu va ri na rwo.

19. Matu yenene vi okuhorera orusuvero rwaRut oruṱakame meṱunḓu retu, moupanga wetu kuna varwe na mombongo?

¹⁹ Ovandu ovengi mouye ndino ve noruhoze. Motuveze mu tu hupa nai, tu tu isanewa “otuveze otuzeu” mOmbeibela, tu pandjara oviṋa ovingi, tu zepaisa nu tu kara noruhoze. (2 Tim. 3:1) Okutja otjikaṋena Rut tja ri na tjo hi, tja ririra ko otjinanḓengu tjinene. Orusuvero oruṱakame, orusuvero omundu ndwe raisa komundu warwe nokuhinakuza ko, nu tjiri tu ru hepa tjinene mouye wouzeu mbwi. Orusuvero ndwi tu ru hepa morukupo, meṱunḓu, moupanga wetu kuna varwe na mombongo yOvakriste. (Lesa 1 Johanes 4:7, 8, 20.) Tji matu kurisa orusuvero ndwo, okutja matu horere kotjihorera otjiwa tjaRut.

20-22. (a) Ehupo raNaomi mu Moab re mu ṱuna vi? (b) Naomi wa ri noumune uṋe ouvi ohunga nomauzeu we? (Wina tara mu Jakobus 1:13.)

²⁰ Pe nombangu pokati kokuhungira uriri kutja u norusuvero oruṱakame nokururaisa movitjitwa. Rut wa yenena okuraisa orusuvero rwe oruṱakame ku Naomi na wina ku Mukuru eye ngwa toorora, ingwi Jehova.

²¹ Ovakazendu vevari mba nambano va vaza moBetlehem, otjirongo tji tji ri ozokilometa 10 eyuva kokumoho kwaJerusalem. Mape munika aayo Naomi neṱunḓu re va ri ovandu ovatjiukwa mokarongo ngo, orondu ovandu avehe aave hungire ohunga nomakotokero waNaomi. Ovakazendu mokarongo ngo aave mu tara ava kumwa kutja, “ONaomi ngwi are?” Pe munika aayo ehupo re koMoab re mu rundurura tjinene; ombuniko nongaro ye aai raisa kutja wa kamuna ouzeu noruhoze.—Rut 1:19.

²² Naomi wa raera ovakazendu ovazamumwe ve na imba mba ri ovararanganda ve ozombura nḓa kapita ohunga noruhoze ndwa ri na rwo. Eye nandarire aa munu kutja kave sokumuisana Naomi rukwao, ndi heya “Omuṋingandu,” nungwari ngave mu isane Mara, ndi heya “Omunandjenda.” Omundu tjiri mo ṱondjenda na Naomi! Otja Job ngwa hupire komurungu we, eye aa munu kutja Jehova Mukuru ongwe mu etera omauzeu aehe ngo.​—Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26.

23. Rut wa uta okuripura na tjike, nu mOmatwako waMoses mwa ri etwako riṋe rokuṱakamisa ovasyona? (Wina tara komambo wokehi.)

²³ Ovakazendu aveyevari tji va uta ehupo rawo moBetlehem, Rut wa uta okuripurira komuano omusemba mbu ma yenene okuritumba omuini nokutumba Naomi. Eye wa zuva kutja mOmatwako Jehova nga yandjere kotjiwaṋa tje mu Israel mwa ri etwako ohunga nokuṱakamisa ovasyona. Owo aave yandjerwa okuyenda komahi womakunino moruveze rwomakondero okukongorera ovakonde, nokunyanga ovihweka owo mbi ve vyesa pehi na wina mbi ri kovikoro vyovikunino. *​—Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21.

24, 25. Rut wa tjita vi tja kahita mehi raBoas romakunino, nu okuwonga ovirya tja ri otjiungura otjizeu pu pe ṱa pi?

 ²⁴ Nai rwa ri oruveze rwomakondero wovirya, ngahino mu Kozonyanga (April) nao mokalenda ketu, nu Rut otja ya komahi womakunino okukatara kutja owaṋi ngu me mu yandjere okuwonga ovirya motjikunino tje. Nu otja kahita mehi romakunino romurumendu omutumbe wena Boas, ngwa ri omuzamumwe womurumendu waNaomi, Elimelek, ngwa ṱa. Nandarire kutja Omatwako ye mu pa ouyara wokukawonga ovirya motjikunino ho, eye kaa munu kutja opuwo ma utu okuwonga uriri nokuhinousemba. Okutja wa ningira ousemba komurumendu omutanda ngwaa hongorere omakondero. Neye we mu pa ousemba, nu tjimanga Rut wa uta okuungura.—Rut 1:22–2:3, 7.

²⁵ Ripura na Rut tji ma kongorere ovakonde. Otja tjaave kondo ovirya novikonde vyawo, eye ee ripete okuwonga mbi ve vyesa pehi poo kongotwe, nu e vi twa momikuta, okuzambo e vi twara koruveze eye ku ma yenene okukevipukumunina. Ovyo vya ri oviungura mbyaavi kayenda kaṱiṱi nu ovizeu, nu aavi ririre ko ovizeu otja eyuva tji mari kayenda. Posi yokutja Rut wa kayenda komurungu noviungura, nu aa suva indu tji me riyeka orukutu momurungu na indu tji ma karya oukurya wometaha uriri “momuzire.”

26, 27. Boas wa ri omungendu, neye aa tumbu Rut momuano uṋe?

²⁶ Rut ngahino kaa undjire ko kutja ovandu mave twara ombango ku ye, posi yokutja owo ve mu muna. Boas we mu muna nu a pura komurumendu omutanda omuhongorere po ohunga na Rut. Boas ngwa ri omurumendu wongamburiro yomasa aa korisa ovaungure ve, tjiva mbu ve yekuungura eyuva ndo uriri poo mba zu komahi warwe, nomambo nga: “Muhona nga kare puna eṋe!” Nowo  aave mu korisa momuano tjingewo. Omurumendu omunene motjiwondo ngo nu ngwa suverere Jehova, wa raisira Rut orusuvero ihe ndwe raisa komuatje we.​—Rut 2:4-7.

²⁷ Boas wa isana Rut kutja “muatje wandje,” ne mu raere kutja nge yekunyanga ovirya mehi re romakunino nu nga ungure pu novakarere ve ovakazendu kutja aha tjitwa ouhahu i ovakarere ve ovarumendu. Eye wa tjita kutja Rut ma pewe ovikurya oruveze rwometaha. (Lesa Rut 2:8, 9, 14.) Nu kombanda yaavihe eye aruhe aa paha okumutanga nokumuyanḓiparisa. Ihi we tji tjita vi?

28, 29. (a) Rut aa tjiukwa otjomungendu? (b) Mo yenene vi okupaha omaundiro mu Jehova otja Rut?

²⁸ Indu Rut tja pura Boas kutja otjikeṋa eye omundu womahi warwe tja tjita kutja ma ṱirwe otjari otjinene ho, Boas we mu zira kutja eye wa zuva ohunga noviṋa avihe Rut mbya tjitira inamweno, Naomi. Ngahino Naomi aa katanga Rut kovakazendu vaBetlehem, nu omambo nga aye vaza ku Boas. Eye wina wa zuva kutja Rut wa uta okurikotamena ku Jehova, orondu wa tja: “Muhona, Ndjambi waIsrael, ku we ya okupaha ondjamo, nge ku sutire po avihe, mbi wa tjita, nu nge ku pe ondjambi ndja yenene.”​—Rut 2:12.

²⁹ Omambo nga mape ya ya yanḓiparisa Rut tjinene! Eye tjiri wa paha omaundiro kehi yovivava vyaJehova Mukuru, otja okazerona tji ke paha omaundiro kehi yovivava vyoina. Eye wa tja ndangi ku Boas komahuhumiṋino we. Okuzambo wa kayenda komurungu noviungura nga kongurova.​—Rut 2:13, 17.

30, 31. Matu rihongere tjike koupenda waRut, norusuvero rwe oruṱakame nondangi ndjaa raisa?

³⁰ Ongamburiro Rut ndja raisa, otjihorera otjiwa ku eṱe ndino mbu tu muna ouzeu mehupo. Eye kena pa undjira kovandu varwe okumutumba mena rokutja wa ri omuhepundu, nungwari wa ri nondangi kombatero aihe ndja perwe. Kena pa ri nohoṋi okuungura ozoiri ozonde nokuungura oviungura ovizeu kutja ma yenene okutumba Naomi, nandarire kutja vya ri oviungura vyonḓengu yokehi. Eye wa yakura omaronga wounongo nga perwe ohunga nokuungura pu pe nondjeverero nomapanga omawa. Nu tjinenenene, kena pa zemba kutja ondjamo ye yatjiri aai zu ku Ihe wondjamo, Jehova Mukuru.

³¹ Tji twa horere komerisusuparisiro waRut, noupenda we nomuano mbwaa raisa ondangi, matu kamuna kutja varwe wina mave horere kongamburiro yetu. Nu hapo Jehova wa ṱakamisa vi Rut na Naomi? Matu kahungirira kepu ndi mekondwa ndi, mari kongorere ko.