1. Jona aa sokutoora ouyenda mbwa sana pi, nu eye wa ri noumune uṋe otja ouyenda we paau susupara?

JONA wa ri noruveze oruingi okuripura ohunga nouyenda we. Eye wa ri nouyenda oure wozokilometa zokombanda 800, mbu mau mu kambura ape omueze poo kombanda yanao. Eye aa sokutoorora pokati kozondjira ozosupi posi yokutja nḓa ri ozonaumba na inḓa ozonde nḓe ha ri noumba. Okuzambo aa sokukayenda mozondjira nḓe novyana ovingi na nḓe ri mozondundu. Nu ngahino aa sokutuurunga okuti onguza kwaSirie, nokukonda ozonḓonḓu tjimuna indji onene yaEufrat nokupaha omara mokati kovandu mbe he i. Otja omayuva tjaaye kayenda, Jona ee ripura notjihuro kaa tira okuyenda hi, nu otja ouyenda we paau susupara, eye aa harere ko emuma.

2. Jona we rihonga vi kutja kamaa yenene okuhena kotjiungura tje rukwao?

² Jona aa tjiwa kutja nambano kamaa yenene okuhena kotjiungura hi tjimuna tja tjita otjikando otjitenga. Otja tji twa muna mekondwa nda zu ko, Jehova wa honga Jona nomuretima mokuhinda otjivepo otjinamasa okuzambo a yama Jona kehundju enene. Omayuva yetatu kombunda yanao, ehundju ra kungira Jona pomukuro wokuvare. Otjiṋa hi tja vatera Jona kutja ma kare nonḓuviro nomerisusuparisiro.​—Jona, ekond. 1, 2.

3. Otjikaṋena tjiṋe Jehova tja raisa ku Jona, nu otjo tja eta omapuriro yeṋe?

³ Indu Jehova tja hinda Jona koNinive otjikando otjitjavari, omuprofete ngwi wa raisa onḓuviro na toora ouyenda okuyenda  ngo. (Lesa Jona 3:1-3.) Nu hapo, kombunda yomavyuriro nga, Jona wa rundurura otjikaro tje poo indee? Okutara kotjihorera, Jehova we mu raisira otjari indu tje mu yama kutja a ha ṋiṋiwa i omeva, na tje he mu verere mena rokuhinanḓuviro kwe, ne mu pe oruveze rukwao kutja ma yenenise otjiungura tje mu pa. Kombunda yoviṋa avihe mbi, Jona u na pe rihonga okukara notjari? Okukara notjari potuingi otjiṋa otjizeu kovandu mbe he ri ohomonena. Nambano ngatu tare kutja matu rihongere tjike kouzeu waJona.

4, 5. Ongwaye Jehova tjaa hungire ohunga na Ninive otja “otjihuro otjinene,” nu otjiṋa hi matji tu hongo tjike ohunga na Jehova?

⁴ Oumune waJona ohunga notjihuro tjaNinive wa pangukire ku imbwi owaJehova, orondu Ninive tja ri otjihuro otjinanḓengu ku Jehova. Povikando vitatu mehungi raJona Jehova wa hungira ohunga notjihuro hi otja “otjihuro otjinene.” (Jona 1:2; 3:2; 4:11) Nu hapo omena ratjike otjihuro hi tji tja ri otjinene poo otjinanḓengu nao ku Jehova?

 ⁵ Ninive tja ri otjihuro otjikuru, nu i tjimwe tjovihuro Nimrod mbya tunga kombunda yomupupo waNoa. Otjo tja ri otjihuro otjinene nu ngahino tja ri novihuro vyarwe mu tjo, nga tjaape hepa kutja omundu ma kayende oure womayuva yetatu okutuurunga mu tjo. (Gen. 10:11; Jona 3:3) Ninive tja ri nozondembeli ozombwa, omakuma omanene nozondjuwo ozombwa. Posi yokutja, moviṋa mbi, kape na tjimwe tji tja ri otjinanḓengu ku Jehova. Jehova ee rikendere kovandu. Moruveze ndwo, tji wa sasaneke novihuro vyarwe, Ninive tja ri notjivaro otjingi tjovandu. Nandarire kutja owo aave tjiti ouvi tjinene, Jehova ee rikendere ku wo. Jehova wa suvera omundu auhe kourike we nu u zera kutja omundu me ritanaure komauvi we nu me rihonge okutjita oviṋa ovisemba.

6. (a) Ovikeṋa ngahino mbyaavi tjiti kutja Jona ma tire otjihuro tjaNinive? (Wina tara komambo wokehi.) (b) Matu rihongere tjike ku Jona indu tjaa zuvarisa ombuze ndji?

⁶ Kombunda Jona tja vaza moNinive, otjivaro tjokombanda tjovandu 120 000 ngahino wina tja tjita kutja Jona ma harere ko emuma. * Jona wa kayenda oure weyuva rimwe, okutuurunga mokati kovandu mbo, ngahino ama paha oruveze oruwa pu ma yenene okuzuvarisira ombuze ye. Eye ma hungire vi ku novandu mbo? Mape ya kutja we rihonga eraka rovandu mbo? Poo Jehova we mu vatera momuano omuhimise kutja ma yenene okuhungira eraka ndo? Katu nakutjiwa. Mape ya kutja Jona aa hungire meraka re rOtjiheberi na ungurisa omutoroke okuvatera ovandu vaNinive okuza ombuze ndjo. Katu nondjivisiro aihe ohunga notjiṋa hi, nungwari matu tjiwa kutja ombuze yaJona ya ri ombupu nokutja ovandu mape ya ave mu pirukire. Eye aa zuvarisa kutja: “Inga pa sewa omayuva omirongo vine, nu Ninive otji matji yandekwa!” (Jona 3:4) Eye wa hungira nouvanḓe nokuhaurwa. Mokutjita nao, Jona wa raisa ouvanḓe nongamburiro, nu imbi oovikaṋena Omukriste auhe mbi ma hepa ndino.

7, 8. (a) Ombuze yaJona ya hinga ovandu vaNinive kutja ve tjite tjike? (b) Ombara yaNinive ya tjita vi indu tji ya zuva ombuze yaJona?

⁷ Ombuze yaJona ndji, ya nana ombango yovandu vaNinive. Eye ngahino aa munu kutja ovandu mave pindike nu ave raisa ongaro youtwe. Nungwari pa tjitwa otjiṋa tjarwe otjihimise.  Ovandu va raisa onḓuviro komambo we nga! Ombuze ye ndji ya hakahana okuhandjauka movandu ovengi. Nu tjimanga, otjihuro atjihe tja uta okuhungira ohunga nombuze yaJona. (Lesa Jona 3:5.) Ovandu avehe motjihuro ve ritanaura, nu ve ritjaera kovikurya. Nu tjimanga ombara ya zuva kutja ovandu mave ritanaura.

⁸ Oyo wina ye ritanaura indu tji ya zuva ombuze yaJona. Mena rondira ku Mukuru, ombara ya sekama kotjihavero tjayo tjouhona, nu ai hukura ozombanda zayo ozombwa, nu ai hwikike omakutu otja ovandu avehe nu ai “kahaama momutwe.” Ombara ‘novahongore vayo’ va hinda erakiza nda tjita kutja omeritjaerero kovikurya nga ye rire otjiṋa ovandu avehe tji mave sokutjita. Ombara ya rakiza kutja ovandu avehe ve zare ozombanda zomakutu, nandarire ovinamuinyo aavi sokuzarisiwa omakutu. * Ombara ye risusuparisa nai yakura kutja ovandu vayo va turire ondjo youvi ounene nozondjito zoutwe. Oyo wina ya raisa ongamburiro kutja Mukuru watjiri me ve isire tja munu kutja owo tjiri ve ritanaura. Oyo ya tja: “Ngahino Ndjambi ma vingurura omeripura we na zu ko komazenge we ne he tu yandeke!”​—Jona 3:6-9.

9. Ovapirukire tjiva kave vanga okukambura tjike ohunga novandu vaNinive, posi yokutja ongwaye tji tu nongamburiro kutja owo ve ri posyo?

⁹ Ovapirukire tjiva kave vanga okukambura kutja tjiri ovandu vaNinive ve ritanaura tjimanga nao. Posi yokutja ovakonḓonone vOmbeibela va raisa kutja kari oukumise kovandu mbo okuritanaura tjimanga nao, orondu ovandu voruveze ndwo va ri ovandu mbaave hakahana okurundurura omeripura nozongaro zawo. Kombanda yanao, matu tjiwa kutja ovapirukire mbo ve ri posyo, orondu Jesus Kristus kombunda wa kahungira ohunga nondanaukiro yovandu vaNinive. (Lesa Mateus 12:41.) Jesus aa tjiwa kutja ma hungire ohunga na iye orondu eye wa hupa orure meyuru nu aa munu oviṋa mbyo tjaavi tjitwa. (Joh. 8:57, 58) Ouatjiri owombwi wokutja, katu sokumuna kutja ovandu kamaave yenene okuritanaura mena rokutja tu muna kutja ovavi tjinene. Jehova omuini ongu muna kutja mourekoto womutima womundu mu na tjike.

10, 11. (a) Ondanaukiro yovandu vaNinive ya ṱuna vi ku Jehova? (b) Ongwaye tji matu yenene okukara nongamburiro kutja omberero Jehova ndja vanga okueta kaya ri posyo?

¹⁰ Ondanaukiro yovandu vaNinive ya ṱuna vi ku Jehova? Kombunda Jona wa katjanga kutja: “Nu Ndjambi wa muna imbi mbi va tjita. Eye wa muna kutja va isa ozondjira zawo ozombi, nopa vingururira omeripura we ne he ve vere otja pa tjere me ve vere.”​—Jona 3:10.

¹¹ Ihi matji hee kutja Jehova wa muna kutja wa ri posyo mokuvanga okueta omberero ku Ninive? Kako, katjiperi. Ombeibela i kahurura kutja ozombanguriro zaJehova ozosemba. (Lesa Deuteronomium 32:4.) Jehova kena pa pindikirire ovandu vaNinive rukwao. Eye wa muna ondanaukiro yovandu mbo na munu kutja omberero ndja vanga okueta ku wo kahepero rukwao. Jehova wa muna kutja indwi ooruveze oruwa okuraisira ovandu mbo otjari tje.

12, 13. (a) Jehova u raisa vi kutja eye oMukuru ngu tjiwa oungundipare wetu, nu ngu notjari? (b) Ongwaye omaprofetero waJona tji ya ri nouatjiri?

¹² Jehova kaMukuru wombeze poo ngu hi norusuvero tjimuna ovahonge vozokereka tji ve mu twapo. Eye oMukuru ngu tjiwa oungundipare wetu, nu ngu notjari. Eye ngunda a ha eta omberero kovandu ovarunde, rutenga u hinda ovakarere ve okuverakiza, orondu u zera kutja ovarunde ve ise ozondjira zawo ozombi, tjimuna ovandu vaNinive tji va tjita. (Esek. 33:11) Jehova wa raera omuprofete we Jeremia kutja: “Nu moruveze ngamwa aruhe Ami tji mba tja me zukura poo me teya poo me nyono omuhoko poo ouhona ngamwa auhe, nungwari tjazumba omuhoko mbwo au ritanaura kourunde wawo, indino Ami hi nokutjita imbi mbi mba tja me tjiti ku wo.”​—Jer. 18:7, 8.

¹³ Hapo mape hee kutja omaprofetero waJona kaya ri ouatjiri? Kako ya ri ouatjiri, orondu owo ya rakiza ovandu oviṋa mbi mavi tjitwa ku wo tji ve he ritanaurire. Jehova wa hinda erakiza ndo mena rozongaro ozombi zovandu vaNinive, nowo nḓu va ṱuna. Nungwari, ovandu vaNinive tji va yaruka novitjitwa vyawo ovivi mbyo, Jehova me ve vere. Nu kombunda wa katjita nao.​—Sef. 2:13-15.

14. Indu Jehova tje ha verere Ninive oruveze Jona ndwaa undjire ko, eye wa raisa ongaro iṋe?

¹⁴ Indu Jehova tje ha verere Ninive oruveze Jona ndwaa undjire ko, eye wa raisa ongaro iṋe? Ombibela mai tja: “Jona ka ri nohange na ihi, tjiri, notja ṱomazenge.” (Jona 4:1) Jona nandarire wa kumba ongumbiro ndjaai pose aayo ma raere Jehova kutja u ri  posyo! Jona wa tja eye andakuzu wa ṱokukara ponganda mehi re. Eye wa tja aa tjiwa rukuru kutja Jehova kamaa vere Ninive, nu mena ranao opa zokuhenena koTarsis. Nu nandarire wa ningira kutja nga ṱokuṱa, orondu onḓiro mai ngara pokukara nomuinyo.​—Lesa Jona 4:2, 3.

15. (a) Mape ya otjikeṋa tji tja pindikisa nokuwisa Jona mombepo? (b) Jehova wa tjita vi ohunga nomuprofete we ngwa wire mombepo ngwi?

¹⁵ Jona aa zungwa i tjike? Katu nakutjiwa, posi yokutja matu tjiwa kutja eye wa zuvarisa ombuze yomberero kovandu vaNinive nowo va kambura mu ye. Nu nambano kaku nomberero ndji mai ya. Mape ya kutja Jona aa tira kutja ovandu mave mu munu kutja eye omuprofete wovizeze? Kutja wa ri nepu riṋe, Jona ka ri nonyuṋe kutja ovandu ve ritanaura nokutja Jehova we ve raisira otjari. Moruveze rwanao eye wa ri au mombepo tjinene, ee riṱire ondjenda, nu ee rikende kutja ena re ewa ra zunḓaka. Posi yokutja otja tji matu kamuna, Jehova ngunda aa munu otjiṋa otjiwa momuprofete ngwa wire mombepo ngwi. Moruveze rwokumuvera mena rokutja karaisire ondengero, Jehova we mu pura epuriro rokutja me rikonḓonone omuini. Eye we mu pura kutja: “Osemba nao ove okuṱomazenge are?” (Jona 4:4) Ombeibela kai tu raere kutja Jona wa zira poo indee.

16. Omomiano viṋe ovandu tjiva mu ve ha kupasana noumune waMukuru, nu matu rihongere tjike kotjihorera tjaJona?

¹⁶ Oupupu okumuna kutja Jona ke ritjindire nawa, posi yokutja matu sokutjiwa kutja kaaruhe ovandu mbe he ri ohomonena tji ve kara noumune waMukuru. Ovandu tjiva ve muna kutja Jehova wa sokutjaera oviwonga poo okuvera ovarunde mbe tjita ouvi tjimanga poo wa sokutja wa yandeka ouye ourunde mbwi rukuru. Otjihorera tjaJona matji tu vatere okumuna kutja, indu tji tu hi nokukupasana noumune waMukuru, okutja oumune wetu ombu ri posyo nungwari kawaJehova.

17, 18. (a) Jona wa tjita vi tja za nokupita moNinive? (b) Ovihimise Jehova mbya tjita ohunga nomuti womumunu vya ṱuna vi ku Jona?

¹⁷ Omuprofete ngwi wa pita moNinive nai komuhuka kuṱa kozondundu. Eye wa katunga otjitara na kahaama mbo okutara koNinive. Jona ngahino aa munu kutja otjihuro okutjiri matji yandekwa. Jehova ma hongo vi omurumendu ngu hi notjari ngwi kutja ma kare notjari?

¹⁸ Mouṱuku, Jehova wa hapisa omuti. Meyuva ependukirwa Jona wa muna omuti mbwa hapere nawa mbwi nu mbwaau yandja omuzire omuwa okukapita omuzire wotjitara tje. “Jona wa yoroka  tjinene tja muna imbwi omumunu,” eye ngahino aa munu kutja iho otjiraisiro tjokutja Mukuru we mu sere ondaya nokutja u nonyuṋe mu ye. Posi yokutja, pendje nokumuvatera kutja a ha pi komutenya nokutja ma wise omuinyo pehi, Jehova aa vanga okuvatera Jona momuano warwe wina. Okutja Mukuru wa tjita oviṋa vyarwe ovihimise. Eye wa hinda etiva nda hokora omuti mbwi nga tji wa koka. Okuzambo wa hinda “ombepo ombyu yokomuhuka” ndja tjita kutja Jona ma ‘hare okuseurwa i oupyu.’ Jona wa wa mombepo tjinene rukwao nu a ningire Mukuru kutja ma ṱe.​—Jona 4:6-8.

19, 20. Jehova wa hungira vi kuna Jona ohunga nomuti womumunu?

¹⁹ Rukwao, Jehova wa pura Jona kutja ya ri osemba ku ye okupindika mena romuti mbwa koka. Moruveze rwokuritanaura, Jona kee rimunu ondjo nu opa zokutja: “Ii, okokuwa ku ami okupindika-okupindika nai tjinene nga tji me koka.” Indwi nambano rwa ri oruveze oruwa ku Jehova okuhonga Jona otjiṋa otjinanḓengu.​—Jona 4:9.

²⁰ Jehova wa raera omuprofete ngwi kutja eye wa pindike mena romuti mbwa koka, omuti mbwa hapa mongurova imwe nu  mbu ha kuninwe poo okuhapisiwa iye. Okuzambo Jehova wa tja: “Nu Ami hi sokuṱotjari na Ninive, ihi otjihuro otjinene, tji tji novature ovehinandjiviro mbe ri komurungu womayovi esere rimwe nomirongo vivari, novinamuinyo ovingi wina are?”​—Jona 4:10, 11.

21. (a) Jehova wa ungurisa otjisasaneko tjaye okuhonga Jona otjiṋa otjinanḓengu? (b) Ehungi raJona ma ri tu vatere vi okurikonḓonona oveni?

²¹ Ove wa munu nao kutja Jehova otjihorera hi we tji ungurisira tjike? Jona ke notjiṋa tja tjita okutjevera omuti mbwo. Nakombanda yanao Jehova wa ri omburo yomuinyo nu ongwaa hupisa ovandu moNinive tjimuna tje tjita koviutwa vye avihe kombanda yehi. Nambano okutja vi Jona tja twa onḓengu onene komuti kombanda yomiinyo vyovandu 120 000 novinamuinyo vyawo? Ngahino kamena rokutja Jona wa yandjera omeripura we ye tjite kutja ma kare nomunenetima? Kombanda yanao, epu nde mu pindikisa indu omuti tji wa koka ya ri mena rokutja aau mu yama komutenya. Mape ya kutja oviṋa mbye mu pindikisa ohunga na Ninive vya ri mena romunenetima, poo ngahino aa vanga kutja ma munikwe kutja oviṋa mbya hungira vya rire ouatjiri. Ehungi raJona ndi mari tu vatere kutja tu konḓonone ongaro yetu oveni. Ouṋe pu eṱe ngu ha raisa omunenetima oparukaze? Tu sokukara nondangi ku Jehova kutja u tu honga nomuretima kokutja atu he ripurire ku eṱe oveni tjinene nokutja tu kare notjari tjimuna Ye.

22. (a) Jona wa ṱuninwe vi i omarakiza waJehova ohunga nokuraisa otjari? (b) Otjikwaye atuhe tji matu hepa okurihonga?

²² Jona u na pe rihongera kotjiṋa hi? Embo rOmbeibela nda tjangwa iye ndi, ri yanda nepuriro raJehova ku Jona. Ovapirukire tjiva mape ya ave tja Jona kena pa zira. Posi yokutja, eziriro tu naro rukuru. Embo raJona eeziriro ndu tu naro. Pa raisiwa kutja Jona omuini ongwa tjanga embo rOmbeibela ndi nena re ndo. Nambano ripura nomuprofete ngwi ngwa yaruka kehi re rukwao tji ma tjanga embo re ndo. Mouripura wetu ngahino matu munu omurumendu nambano ngwa kurupa nu ounongo, omurisusuparise kombanda ya indu tja ri, na tji ma taka otjiuru otja tji ma tjanga ohunga nozondataiziro ze omuini, omuano mbwa pirukira Jehova nokuhinokuvanga okuraisa otjari ku varwe. Oukahu kutja Jona we rihonga otjiṋa otjinanḓengu okuza ku Jehova. Eye we rihonga okukara notjari. Nu hapo eṱe matu tjiti nao wina poo indee?​—Lesa Mateus 5:7.