1. Otjikeṋa tji tja tjaera eṱunḓu raAdam na Eva okuhita motjikunino tjaEden, nu Abel aa zeri tjike?

ABEL wa tara kozonḓu ze tji maze ri nawa potjivanda. Okuzambo ngahino wa tara kokure kaṱiṱi, okutara kutja ma munu otjiṋa poo indee. Eye aa tjiwa kutja poruveze ndwo pe nengaruvyo ndi ruruma nokukeṋakeṋa, okutjevera ondjira ndji yenda motjikunino tjaEden. Ovanene ve rukuru aave kara mo, posi yokutja nai owo novanatje vawo kave yandjerwa okuhita mo. Ripura nokavepo okatarazu komapeta tji make vingi ozondjise zaAbel otja tjaa tara meyuru nokuripura ohunga nOmuute we. Tjii hapo eye ngahino ee ripura kutja ovandu mape ya nao ave rire eṱunḓu raMukuru rukwao? Abel aa zeri kutja pe kare nao.

2-4. Abel u hungira vi kuna eṱe ndino?

² Abel ndino u hungira kuna ove. Ove u mu zuva tji ma hungire? Mape ya o tja kamaa peya, orondu omuzandu waAdam ngwi wa ṱa rukuru. Orutu rwe nambano rwa rira oruuma porwarwo. Tji mai hungire ohunga novaṱi Ombeibela i tja: “Ovakoke kave tjiwa otjiṋa.” (Omuzuv. 9:5, 10) Nu nandarire mOmbeibela kamu noviṋa Abel mbya hungira. Nu hapo u hungira vi kuna eṱe?

³ Omuapostele Paulus wa hingwa i ombepo ondjapuke okutjanga ohunga na Abel indu tja tja: “Mena rongamburiro ye Abel ingee nga mba u hungira, nandarire kutja wa ṱa.” (Lesa Ovaheberi 11:4.) Abel ongwa ri omundu omutenga okuraisa otjikaṋena otjihuze ho. Eye wa raisa otjikaṋena hi momuano omuhimise nga tje twe sa notjihorera otjiwa eṱe ndino tji matu yenene okukongorera. Tji twe rihongere kongamburiro ye natu horere ku yo, mape sana tjimuna Abel ma hungire kuna eṱe.

⁴ Nu hapo matu rihongere vi ku Abel nongamburiro ye ngunda mOmbeibela amu hi noviṋa ovingi ohunga na ye? Indjeye tu konḓonone.

5. Jesus aa hee tjike indu tja hungira ohunga na Abel otja ngwa hupire “kombutiro youye”? (Wina tara komambo wokehi.)

⁵ Abel wa kwatwa oruveze orusupi kombunda yovandu ovatenga tji va memwa. Jesus kombunda wa kahungira ohunga na Abel otja ngwa  hupire “kombutiro youye.” (Lesa Lukas 11:50, 51.) Jesus aa hee ovandu mouye mbu mave yenene okukuturwa kouvi. Nandarire kutja Abel wa ri omundu omutjaine kombanda yehi, pe munika aayo eye ongwa ri omundu omutenga Mukuru ngwa muna kutja ma sokukuturwa kouvi. * Abel tjee kuru, kakwa ri ovandu vovihorera oviwa eye kaa yenene okuhorera.

6. Abel wa ri novanene mba ri vi?

⁶ Nandarire kutja oruveze ndwo kave hupire orure, owo va kuramenenwe i ozongaro ozombi tjinene. Ovanene vaAbel ooAdam na Eva mape ya va ri ovandu ovawa mombuniko novanamasa. Posi yokutja va tjita ondataiziro onene, nu ihi otjiṋa tjaave tjiwa nawa. Owo va ri ovandu ohomonena nu atja ve yenena okuhupa nga aruhe. Okuzambo va pirukira Jehova Mukuru nu ave rambwa momaturiro wawo wOparadisa motjikunino tjaEden. Mena rokutwa ozonḓero zawo kombanda yoviṋa avihe nandarire kombanda yovanatje vawo, owo va pandjara ouhomonena nomuinyo waaruhe.​—Gen. 2:15–3:24.

7, 8. Indu Kain tja kwatwa Eva wa tja tjike, nu mape ya ee ripura ohunga na tjike?

⁷ Adam na Eva tji va rambwa motjikunino, ehupo ra rira ezeu ku wo. Posi yokutja omuzandu wawo omutenga Kain tja kwatwa, Eva wa tja: “Ami mba munu omurumendu puna ombatero yaMuhona.” Omambo we ngo maye raisa kutja eye ngahino ee ripura ohunga nomakwizikiro Jehova nga tjita motjikunino tjaEden ohunga nomukazendu worive ngu ma eta ‘orukwato’ poo omuatje ngu ma kayandeka ingwi omurunde ngwa pukisa Adam na Eva. (Gen. 3:15; 4:1) Nu hapo Eva ee ripura  kutja eye ongu ri omukazendu ngwa tamunwa momakwizikiro ngo nokutja Kain ongu ri ‘orukwato’ ndwa kwizikwa?

⁸ Ndovazu ee ripura nao, wa ri posyo. Nu ndovazu ooviṋa mbyaave raere Kain tjee kuru, mape ya ombya tjita kutja Kain me ritongamise tjinene nao. Kombunda Eva wa panduka omuzandu omutjavari, posi yokutja kape tamunwa omambo wokutja eye ongu ri orukwato ndwa kwizikwa i Jehova. Owo ve mu ruka Abel ngahino ndi heya “omuinyo mbu tu suvana” poo “otjiporoporo.” (Gen. 4:2) Nu hapo va yandja ena ndi ku Abel mena rokutja aave ripura kutja Abel ma rire omuatje otjiporoporo pu Kain po? Kamaatu yenene okuhungira oukahu kutja otjiperi poo indee.

9. Ovanene ndino mave rihongere tjike okuza ku Adam na Eva?

⁹ Ovanene mave yenene okurihongera ovingi kovanene ovatenga mba. Tjii hapo momambo novitjitwa vyeṋu, mu honga ovanatje veṋu okurira overitongamise nokurira ovandu mbe ripurira ku wo oveni uriri poo indee? Poo mu ve honga okusuvera Jehova Mukuru nokurira omapanga we? Ouhumandu ovanene ovatenga mbo kave ungurisire omerizirira ngu va perwe momuano omuwa. Nungwari ovanatje vawo va ri nomaundjiro.

10, 11. Kain na Abel va toorora oviungura vyaye, nu Abel wa kahara otjikaṋena tjiṋe otjinandengu?

¹⁰ Ovazandona mba tjaave kuru, Adam we ve honga oviungura mbi mavi ve vatere okukaṱakamisa eṱunḓu rawo. Kain wa rira omuungure wovikunwa, nu Abel wa rira omurise wozonḓu.

¹¹ Abel wa tjita otjiṋa otjinanḓengu tjinene. Ozombura tjaaze kayenda eye wa hara ongamburiro yomasa, otjikaṋena otjihuze Paulus tja katjanga ohunga na tjo kombunda. Ripurira kokutja kapa ri nomundu wotjihorera otjiwa Abel kaa yenene okuhorera. Nu hapo otjikeṋa tji tje mu vatera okukara nongamburiro mu Jehova Mukuru? Ngatu tare koviṋa vitatu mbya vatera Abel okukara nongamburiro yomasa.

12, 13. Okutara koviutwa vyaJehova kwa vatera vi Abel okukurisa ongamburiro ye?

¹² Oviutwa vyaJehova. Otjiperi kutja Jehova wa twa osengiro kehi kutja ri ete omakwiya novinanyiva mbya eta ouzeu kotutumbo novikunwa. Nungwari ehi ngunda aa ri yenene okueta ovikurya mbya parura eṱunḓu rooAbel. Nu ovipuka nouzera, nomahundju, noviutwa tjimuna ozondundu, ozondama, ozonḓonḓu, okuvare, eyuru, ovikamba, eyuva, omueze nozonyose, avihe mbi kavya ri nosengiro. Akuhe Abel kaa tara, aa munu otjiraisiro tjorusuvero, ounongo nouwa waJehova Mukuru ngwa mema oviṋa avihe mbyo. (Lesa Ovaroma 1:20.) Indu Abel tjee ripurire oukoto koviutwa vyaMukuru novikaṋena vye, ongamburiro ye otjaai kurire ko.

 ¹³ Abel aa kara noruveze rokuripura ohunga na Jehova. Ripura na ye tji ma risa ozonḓu. Omurise aa hepa okukayenda tjinene. Otja tji ma paha omaryo omawa, noruveze oruwa okukahira ovinamuinyo poo pu ma suva, eye aa hepa okupitira mozondundu, movyana na mozonḓonḓu. Movinamuinyo avihe Mukuru mbya mema, ozonḓu oovinamuinyo mbyaavi munika aayo kavi yenene okurivatera, nu ovyo vi ri tjimuna vya memwa kutja vi hongorerwe nokutjeverwa i ovandu. Nu hapo Abel wina aa munu kutja ma hepa omahongorero, nondjeverero okuza ku Mukuru ngu ri omundu omunazondunge nomunamasa tjinene kombanda yovandu avehe poo indee? Eye wa raisa mongumbiro kutja wa ri nonḓero ndjo nu ongamburiro ye ye kurira ko.

14, 15. Omakwizikiro waJehova ya vatera vi Abel okuuta okuripura oukoto?

¹⁴ Omakwizikiro waJehova. Adam na Eva tji va raera ovanatje vawo ohunga novitjitwa motjikunino tjaEden mbya tjita kutja ve rambwe, mape ya va tjita kutja Abel ma kare noviṋa ovingi okuripurira ko oukoto.

¹⁵ Jehova wa tja ehi ma ri sengwa. Abel wa muna ovinanyiva nomakwiya noyo ye mu raisira kutja omakwizikiro waJehova ngo ya yenenisiwa. Jehova wina wa kwizika kutja Eva ma kara nomihihamo mombandukiro ye. Indu ovangu ve tji va kwatwa, Abel wa muna kutja omambo ngo wina ya rira ouatjiri. Jehova wina wa kwizika kutja Eva ma kazera orusuvero nombango yomurumendu we tjinene nokutja Adam ma rire omuhona we. Abel wa muna ouatjiri womambo ngo. Moviṋa avihe mbi, Abel wa muna kutja omambo waJehova ye nouatjiri. Okutja tjiri, Abel wa ri nomapu omawa wokukara nongamburiro momakwizikiro waMukuru ohunga ‘norukwato’ poo ovanatje mbu mave kaṱuna ouvi mbwa utira motjikunino tjaEden.​—Gen. 3:15-19.

16, 17. Abel we rihonga tjike okuza kovaengeli vaJehova?

¹⁶ Ovakarere vaJehova. Nandarire kutja kakwa ri ovandu vovihorera oviwa Abel kaa yenene okuhorera, oruveze ndwo kwa ri oviutwa vyarwe kombanda yehi mbya ri nongamburiro Abel kaa yenene okuhorera. Indu Adam na Eva tji va rambwa motjikunino, Jehova wa tjita kutja owo novanatje vawo ave ha hiti motjikunino ho. Jehova wa twa ovakerubi, mbe ri ovaengeli ovananḓengu tjinene nu mba ri noviungura ovinanḓengu, nengaruvyo ndaa ri ruruma nokukeṋakeṋa pomahitiro wotjikunino okutjevera kutja amu ha hiti omundu.​—Lesa Genesis 3:24.

 ¹⁷ Ripura kutja tja ri otjiṋa otjihimise pu pe ṱa ku Abel okumuna ovakerubi mbo indu tja ri omuṱiṱi. Mena rokutja ve rihwikikire otutu twonyama, Abel aa yenene okumuna kutja va ri nomasa omahimise. Nu ‘engaruvyo’ ndaa ri ruruma nokutanauka wina ra himisire Abel tjinene. Otja tjee kuru Abel kena eyuva rimwe nda muna ovakerubi mbo ava urwa poo ava zu po potjiungura tji va pewa. Ouṱuku nomutenya, ozombura nozombura oviutwa ovinazondunge novinamasa mbi kavina pu vya rora okunyinganyinga okuzapo potjiungura tjavyo hi. Ihi tja honga Abel kutja Jehova Mukuru u novakarere ovasemba novaṱakame. Ovakerubi mbo va vatera Abel okumuna ouṱakame nonḓuviro ku Jehova ndje hina aa munu meṱunḓu re. Otjihorera otjiwa tjovaengeli mbo tja yanḓiparisa ongamburiro ye tjinene.

18. Ovikeṋa ndino mbi mavi tu vatere okukurisa ongamburiro yetu?

¹⁸ Oviṋa avihe Jehova mbya tjiukisa okupitira moviutwa vye, nomakwizikiro we, novihorera vyovaengeli ve, vya vatera kutja Abel ma kare nongamburiro yomasa. Neṱe tjiri matu rihongere ovingi okuza kotjihorera tjaAbel! Otjihorera tjaAbel hi matji raisire omitanda kutja mavi yenene okukara nongamburiro yatjiri mu Jehova Mukuru, nandarire kutja meṱunḓu rawo kamu novandu vovihorera oviwa. Oviutwa vyaMukuru ovihimise mbi tu muna ongondoroka na eṱe nOmbeibela aihe ndji tu na yo, novihorera ovingi vyovandu mbe raisa ongamburiro, ooviṋa mbi mavi yenene okutuvatera okukurisa ongamburiro yetu ndino.

19. Otja oruveze tjaaru kayenda Abel we rihonga ouatjiri uṋe ounanḓengu?

¹⁹ Otja ongamburiro yaAbel mu Jehova paai kuru, eye opaa paha omiano vyokuraisa ongamburiro ye ndjo novitjitwa vye. Nungwari  hapo otjikeṋa omundu tji ma yenene okuyandja kOmuute woviṋa avihe? Mukuru kaa hepa otjiyandjewa poo ombatero okuza kovandu. Posi yokutja oruveze tjaaru kayenda Abel wa tjiwa ouatjiri ounanḓengu. Eye wa tjiwa kutja tja tjitire Jehova ombunguhiro nomutima omusemba na yandja otjinamuinyo otjisembasemba, Ihe omusuverwa ma kara nonyuṋe.

20, 21. Kain na Abel va tjita ozombunguhiro zaye ku Jehova, nu Jehova wa tjita vi?

²⁰ Abel otje rirongera okupunguha ozonḓu tjiva mu inḓa nḓaa risa. Eye wa toorora ozondjona inḓa ozosembasemba, nḓa ri omaveri wozonyanda na wina ozondumba zonyama eye nḓaa munu kutja oozosembasemba. Kain wina aa paha ondaya notjari okuza ku Jehova nu otje rirongera okutjita ombunguhiro yovikunwa vye. Nungwari omutima we kawa ri otja imbwi owaAbel. Ombangu ndjo ya munika indu tji va tjita ozombunguhiro zawo.

²¹ Ovazandu vaAdam aveyevari mba mape ya va ungurisa ovipunguhiro nomuriro okutjita ozombunguhiro zawo, nu ngahino va tjitira poruveze paave munikwa i ovaengeli, owo mba ri ovakuramene po vaJehova aveyerike kombanda yehi oruveze ndwo. Jehova wa raisa oumune we ohunga nozombunguhiro nḓa. Ombeibela i tja: “Nu Muhona wa ri nonyuṋe mu Abel nombunguhiro ye.” (Gen. 4:4) Ombeibela kai hungire ohunga nomuano Mukuru mbwa raisa onyuṋe mombunguhiro yaAbel.

22, 23. Otjikeṋa tji tja tjita kutja Jehova ma suvere Abel?

²² Nu hapo ongwaye Mukuru tja yakura ombunguhiro yaAbel na nakaura indji oyaKain? Ombunguhiro oini ondja ri notjipo poo indee? Mape ya atu munu nao mena rokutja Abel wa yandja ombunguhiro yotjinamuinyo na zizisa ombinḓu yatjo, oyo ndji kuramena po omuinyo. Nu hapo Abel aa tjiwa kutja ombunguhiro ye ndjo mai kara nounanḓengu mbu ṱa mbo poo indee? Ozombura ozengi kombunda yanao, Mukuru aa ungurisa ombunguhiro yondjona ndji ha ri notjipo okusasaneka ombunguhiro yombinḓu yOmuna we ohomonena ndji mai katirahiwa. Omuna we ngwi wina u isanewa “Ondjona yaNdjambi.” (Joh. 1:29; Eks. 12:5-7) Nungwari nandarire kutja Abel aa tjiwa kutja ombinḓu yotjinamuinyo ya ri nonḓengu yapeke, eye ka ri nondjiviro onyingi ohunga nokutja ozombunguhiro aaze kuramene po tjike.

²³ Nungwari matu tjiwa nawa kutja eye wa punguhira Mukuru ovinamuinyo imbi ovisembasemba. Jehova wa ri nonyuṋe momurumendu ngwi na mombunguhiro ye wina. Orusuvero nongamburiro ye mu Jehova ooviṋa mbya hinga Abel okuyandja ombunguhiro ye.

24. (a) Ongwaye tji matu yenene okutja ombunguhiro yaKain oini kandja ri notjipo? (b) Kain wa raisa ongaro iṋe ndji munika movandu ovengi ndino?

²⁴ Kain ka ri novikaṋena tjimuna ovyaAbel. “Kain ka tjatere ku Muhona pamwe nombunguhiro ye.” (Gen. 4:5) Kaya ri mena rokutja  ombunguhiro ye ya ri notjipo, orondu Omatwako waMukuru kombunda aaye yandjere ombunguhiro yovikurya. (Lev. 6:14, 15) Nungwari Ombeibela i tja “ozondjito ze za ri ozombi.” (Lesa 1 Johanes 3:12.) Otja ovandu ovengi tji ve ripura ndino, Kain aa munu kutja okuraisa kutja wa suvera Mukuru kombanda uriri kwa yenene. Posi yokutja ovitjitwa vye tjimanga vya raisa kutja eye ka ri nongamburiro norusuvero rwatjiri ku Jehova.

25, 26. Jehova wa yandja erakiza riṋe ku Kain, posi yokutja Kain wa tjita vi?

²⁵ Indu tja muna kutja Jehova ke nonyuṋe mu ye, Kain u na pe rihongera kotjihorera tjaAbel? Kako. Moruveze rwanao eye wa uta okutonda omuangu we. Jehova wa muna imbi mbya ri momutima waKain na kondjisa okumuvatera okurundurura omeripura we. Eye wa rakiza Kain kutja tje hi nokurundurura omeripura we ngo, mape ya aye mu hingi kutja ma tjite ourunde ounene. Okuzambo Jehova wa raera Kain kutja tja rundurura ongaro ye ma “yere omurungu” we.​—Gen. 4:6, 7.

²⁶ Kain ka yandjere ombakatwi kerakiza raMukuru. Eye wa ningira omuangu we kutja ve yende pamwe mokuti. Nu ngunda ave ri ngo Kain wa tona Abel na zepa. (Gen. 4:8) Okutja Abel ongwa ri omundu omutenga okumuna omapirukiro mena rongamburiro ye. Nandarire kutja wa ṱa, Jehova kena pa zemba Abel.

27. (a) Ongwaye tji matu yenene okukara nongamburiro kutja Abel ma kapendurwa? (b) Tji matu vanga okukahakaena kuna ye matu sokutjita vi?

²⁷ Aape munika tjimuna ombinḓu yaAbel aai uru ku Jehova Mukuru kutja ma sutise ouhasemba mbwa tjitwa ku ye. Nu Mukuru wa sutisa ondjito ndjo mokuvera Kain mena rouvi mbwa tjita komuangu we. (Gen. 4:9-12) Otjiṋa tjarwe otjinanḓengu otjohi tjokutja eṱe ndino tu rihongera ovingi kongamburiro yaAbel. Nandarire kutja Abel wa hupa oruveze orusupi tjinene tji twa sasaneke novandu voruveze ndwo, eye tjiri wa hupa mongaro ndja eta onyuṋe ku Mukuru. Eye wa ṱa e nondjiviro yokutja Ihe womeyuru Jehova, we mu suverere nu wa ri nonyuṋe mu ye. (Hebr. 11:4) Matu yenene okakara nongamburiro kutja Jehova kamee mu zembi ko, nu me ke mu pendura kutja ma hupe moparadisa kombanda yehi. (Joh. 5:28, 29) Hapo mo vanga okukahakaena kuna Abel? Tji wa puratene ku ye tji ma hungire na tji wa horere kongamburiro ye, mo yenene okukemumuna.