1, 2. (a) Ukombe upi Maria a tambula okuti ka lomola? (b) Kovina vipi omuenyo wa Maria wa pita vapongoloko?

 MARIA wa kala oku tala loku komõha osimbu ukombe umue a iñila vonjo yaye. Ukombe waco, ka pulisile olonjali via Maria. Pole, weyile oku u nyula! Maria wa kũlĩhĩle okuti ulume waco ka tundile ko Nasara. Omo okuti olupale luaco lua kala lutito, ukombe wosi iñilamo wa limbukiwile lonjanga. Ukombe waco ka lomola. Eye wa lama Maria lonjila yimue ya litepa, poku u sapuila hati: ‘Kalunga, okuesumũlũho, Yehova o kasi love.’—Tanga Luka 1:26-28.

² Eci oco Embimbiliya li popia poku tukula ulandu wa Maria omõla wa Heli, wo vimbo lio Nasara yo ko Galilea. Ulandu waco u lekisa okuti, omuenyo wa Maria wa laikele oku pongoloka. Eye wa eciwile ku Yosefe oco a kueliwe laye okuti ndaño wa kala ohukũi, pole wa kuata ekolelo. Otembo yaco ovina viosi via sokiyiwile ale okuti, wa leluisile omuenyo, oco a kuatise ulume waye Yosefe oku tekula omãla. Pole, vocipikipiki, ovina via pongoloka omo ukombe waco wa eca kokuaye ocikele ca tunda ku Suku yaye, kuenje ocikele caco ca pongolola omuenyo waye.

3, 4. Oco tu kũlĩhe ciwa ekalo lia Maria, ovina vipi tu sukila oku yuvula, kuenda pi tu sukila oku tiamisila utima?

³ Pamue ove o komõha poku limbuka okuti Embimbiliya ka li lombolola ovina vialua viatiamẽla ku Maria. Olio li tukula ndomo a kula, ndomo a tuwile, kuenda ekalo liaye. Pole, ovina vi sanguiwa Vondaka ya Suku, vi situlula ciwa ekalo liaye.

⁴ Oco tu kũlĩhe ciwa ulandu wa Maria, tu sukila oku kũlĩhĩsa alongiso akuavo atavo esanda a tiamẽla kokuaye. Ka tu ka tendi vali alitalatu loviñumañuma atavo esanda va siata oku setahãisa la Maria. Tu yuvulivo alongiso esanda ana a tatama a tukula Maria lekemãlo vati: “Ina ya Suku,” kuenda “Nasoma Yokilu.” Omo liaco, tu konomuisi lutate ovina Embimbiliya li popia viatiamẽla kokuaye. Momo li tu kuatisa oku limbuka ndomo Maria a kala, kuenda ndomo tu pondola oku setukula ongangu yaye.

5. (a) Nye tu pondola oku lilongisa ketambululo Maria a eca eci ungelo Gabriele o lama? (b) Ulandu wa Maria u tu longisa nye?

⁵ Ukombe wa nyula Maria ka kalele omunu umue ukuetimba liositu. Ukombe waco ungelo Gabriele. Eci o sapuila hati: ‘Wa sumũlũha, Maria wa salukila ondaka yaco.’ Kuenje wa lipula eci ci lomboloka ocilamo caco. (Luka 1:29) Maria wa sumũlũisiwa lelie? Eye ka lavokaile oku tendiwa lomanu okuti wa sumũlũha. Pole, ungelo wo sapuila hati, wa taviwa la Yehova Suku. Ndaño okuti wa tambuile ecikele cimue ca velapo, ka lekisile epela omo lioku taviwa la Yehova Suku. Ongangu ya Maria yi tu longisa okuti, ndaño tu sukila oku likolisilako oco tu taviwe la Suku, eci ka ci lekisa okuti, tua taviwa ale laye. Omo liaco, tu sukila oku ivaluka okuti Suku o nyãle vakueyengu, kuenje eca kambombe ocali caye.—Tia. 4:6.

6. Ungelo wa kuatisa ndati Maria oku limbuka esumũluho a tambula?

⁶ Maria wa sukilile oku lekisa umbombe waco, momo ungelo wo wĩhile ocikele cimue ci likasi. Eye wa lombolola hati, omõla o laika oku citiwa o velapo omanu vosi. Kuenje, ungelo Gabriele wa popia hati: ‘Yehova Suku o ko wĩha ocalo ca isiaye Daviti. O ka viala epata lia Yakoba otembo ka yi pui, kuenje usoma waye ka u sulila.’ (Luka 1:32, 33) Maria wa kũlĩhĩle ciwa ohuminyo Suku a lingile ku Daviti yokuti, umue pokati kocitumbulukila caye o viala otembo ka yi pui. Kuenje, tunde eci ohuminyo yaco ya lingiwa pa pitile ale ci pitahãla ohulukãi yanyamo. (2 Sam. 7:12, 13) Omõlaco eye wa laikele oku linga Messiya una omanu va lavoka vokuenda kuanyamo alua!

7. (a) Ocituwa cipi Maria a lekisa poku linga epulilo? (b) Nye amalẽhe koloneke vilo va pondola oku lilongisa ku Maria?

⁷ Ungelo wa sapuilavo Maria hati, Yesu ‘o tukuiwa okuti, Omõla wa Tõlo.’ Oco hẽ ukãi umue ukuetimba liositu wa ponduile oku cita ndati omõla wa Suku? Maria nda wa cita ndati omõla nda okuti otembo yaco handi ka kuelele? Eye wa nõliwile oco a linge ukãi wa Yosefe. Omo liaco, Maria wa pulisa ungelo lumbombe hati: ‘Ci lingiwa ndati nda sia kũlĩhĩle ulume?’ (Luka 1:34) Ivaluka okuti, Maria ka kuatele osõi yoku popia hati, ka kũlĩhĩle ulume. Eye wa sanjukilile ekalo liaye lioku kala ufeko wosombo. Koloneke vilo, amalẽhe valua va sanjukila oku kala afeko, ale akuenje vosombo, ndaño va siata oku yoliwa epembe la  vakuavo. Ocili okuti oluali lulo lua pongoloka. Pole, Yehova ka pongolokele. (Mal. 3:6) Yehova wa velisapo omanu va kakatela ­kolonumbi viaye, ndeci ca kala koloneke via Maria.—Tanga Va Heveru 13:4.

8. Omo okuti Maria ka lipuile, wa cita ndati omõla umue wa lipua?

⁸ Ndaño okuti Maria ka lipuile pole, wa vumba Suku lekolelo. Oco hẽ omunu ka lipuile wa cita ndati Omõla wa Suku, una wa li pua? Ungelo Gabriele wo sapuila hati: ‘Espiritu sandu li ku wila, kuenda unene wa Tõlo u ku tuvika. Kuenje, omõla o citiwa o tukuiwa hati, o kola, ci lomboloka okuti, Omõla wa Suku.’ (Luka 1:35) Ondaka “o kola,” yi lomboloka ocina cimue “ca pua etondelo” haico, “ca yela.” Omanu ka va lipuile, va siata oku sambuisa komãla vavo ekambo lioku li pua. Pole, Yehova weya oku linga ocikomo cimue cinene. Eye wa sondoluila omuenyo Womõlaye vimo lia Maria lunene wespiritu sandu okuti, ongusu yaye ya pama. Kuenje, lia vindikiya Maria, kuenda lia teyuila kekandu omõla wa kala vimo liaye. Anga hẽ Maria wa tavele kohuminyo yungelo? Wa tambulula ndati?

9. (a) Momo lie omanu vamue ka va tavela kulandu wa pita la Maria? (b) Ungelo Gabriele wa pamisa ndati ekolelo lia Maria?

⁹ Vakuatatahãi, kuenda alongisi vamue vetavo liesanda, ka va tava okuti ufeko wosombo o pondola oku cita omõla. Ndaño va lilongisa calua, ka va kuete elomboloko liocina cimue ca leluka. Eli olio esunga lieci ungelo Gabriele a popela hati: “Ka kuli eci ka ci tẽliwa la Suku.” (Luka 1:37) Omo okuti Maria wa kala ukuekolelo, wa tava kolondaka viungelo Gabriele. Eye wa kuata ekolelo liocili okuti ka tavele ocikukũi. Pole, Maria wa sukilile oku mola ondimbukiso yimue yi pamisa ekolelo liaye, ndeci omunu wosi ukualondunge a sukila oku linga. Omo liaco, ungelo Gabriel wa eca kokuaye olondimbukiso vikuavo oco a vokiye ukũlĩhĩso wa Maria. Eye wo sapuila ovina vialua via pita la ngandiaye Elisevete una wa kala osiũle otembo yalua. Suku wa linga ocikomo cokuti o mina!

10. Momo lie tu popela tuti ocikele Maria a tambuile ka ca lelukile oku ci tẽlisa?

¹⁰ Oco hẽ Maria wa sukilile oku linga nye? Ocikele Maria a tambuile ondimbukiso yokuti, Suku wa laikele oku tẽlisa ovina viosi ungelo Gabriele a popia. Tu pondola oku popia tuti, ocikele caco ka ca lelukile oku ci tẽlisa. Handi vali, wa sukilile oku sokolola ndomo Yosefe, una a laikele oku kuela a tenda ondaka yaco. Eci nda a yeva okuti ufeko waye we mina nda wa tava hẽ oku u kuela? Citava okuti nda wa kuata usumba walua. Vimo liaye mua kala omuenyo Womõla wa Suku wa soliwa  calua okuti, wa velapo pokati koviluvo viosi! Maria wa sukilile oku u tata osimbu a kala handi omõla loku u teyuila kovituwa vĩvi violuali lulo. Ocikele caco cinene calua!

11, 12. (a) Olonjanja vimue omanu vamue vakuekolelo va tambulula ndati poku tambula ku Suku ocikele cimue ka ca lelukile oku ci tẽlisa? (b) Nye Maria a situlula catiamẽla kokuaye poku tambulula ungelo Gabriele?

¹¹ Embimbiliya li lekisa okuti, ndaño muẽle omanu vana vakuekolelo lia pama olonjanja vimue, va kuatele ohele yoku tambula ovikele vimue ku Suku okuti ka ca lelukile oku vi tẽlisa. Mose ka tavele oku linga onumiwa ya Suku momo wa simĩle hati hanganjiko. (Etu. 4:10) Yeremiya wa popia hati, ka pondola oku tẽlisa upange Suku o wĩhile, momo ‘wa kala umalẽhe.’ (Yer. 1:6) Yona wa tilile oku linga upange waye! (Yona 1:3) Nye ci popiwa ku Maria?

¹² Ndaño muẽle koloneke vilo, olondaka viepokolo Maria a tukula, kuenda eliketiso liaye vi tu longisa ovina vialua. Eye wa sapuila ungelo Gabriele hati: ‘Tala, ndupika wa Yehova. Ocipango cove ci lingiwe.’ (Luka 1:38) Ufeko umue okuti upika, wa liketisile calua momo omuenyo waye wa kala peka lia cime caye. Eli olio esunga lieci Maria a lekisila umbombe, kuenda wa likapele kutito kovaso a Cime caye Yehova. Eye wa kũlĩhĩle okuti, oku kala povaka a Yehova, wa kolelepo, momo o lekisa esunguluko lava va sunguluka, haivo va likolisilako oku tẽlisa ovikele viavo ndaño ka ca lelukile oku linga upange waco.—Osa. 18:25.

13. Ongangu ya Maria yi tu kuatisa ndati eci tu tambula ku Suku ocikele cimue ci moleha okuti ka tu tẽla oku ci linga?

¹³ Olonjanja vimue Suku o tu tuma oku linga ovina via tatama okuti tu sima tuti, ka tu tẽla oku vi linga. Pole, Ondaka yaye yi tu vetiya oku kolela kokuaye loku kala povaka aye ndeci Maria a linga. (Olosap. 3:5, 6) Anga hẽ tu pondola oku kolela muẽle ku Yehova? Nda tua ci linga, eye o tu sumũlũisa kuenda ekolelo tu u kuetele li li vokiya.

14, 15. (a) Yehova wa sumũlũisa ndati Maria eci eye a nyula Elisavete la Sakariya? (b) Olondaka Maria a popia vi sangiwa kelivulu lia Luka 1:46-55, vi situlula nye catiamẽla kokuaye?

¹⁴ Olondaka ungelo Gabriele a sapuila Maria viatiamẽla kovina via pita la Elisavete vio kuatisa calua. Helie pokati kakãi voluali o tẽla oku kuata elomboloko liekalo liaye? Maria wa lamanẽla lonjanga ko Yudea okuti, wa linga ungende waco oloneke vitatu ale vikuãla. Eci a iñila vonjo ya Elisavete, una wa kala ukãi wocitunda Sakariya, Yehova wo sumũlũisa lolondimbukiso vikuavo via pamisa ekolelo liaye. Elisavete poku yeva ocilamo ca Maria, oñaña ya kala vimo liaye ya lisenga senga lesanju. Eye wa yukisua espiritu sandu kuenje, wa tukula Maria hati, “ina ya Ñala yange.” Suku wa situluila  Elisavete hati, omõla wa Maria o linga Ñala yaye, Mesiya. Handi vali, eye wa vetiyiwa lespiritu sandu oku pandiya Maria omo liepokolo liaye hati: ‘U wa kolela wa sumũlũha.’ (Luka 1:39-45) Ocili okuti, ovina viosi Yehova a likuminyile ku Maria vieya oku tẽlisiwa!

¹⁵ Noke yovina viaco, Maria wa vangula kuenda olondaka viaye via kapiwa lutate Vondaka ya Suku. (Tanga Luka 1:46-55.) Ponepa eyi Vembimbiliya, opo Maria a situlula ovina vialua viatiamẽla kokuaye. Olondaka viaco vi lekisa olopandu poku sivaya Yehova omo lioku u sumũlũisa locikele coku kala ina ya Mesiya. Vi lekisavo ekolelo lialua Maria a kuata poku popia ovina viatiamẽla ku Yehova okuti o kutisa osõi vakuepela lomanu va likapa kunene. Olondaka viaco, vi kuatisa ambombe lolosuke va sandiliya oku u vumba. Handi vali, vi tu kuatisa oku limbuka ukũlĩhĩso Maria a kuata. Ekonomuiso limue lia  lingiwa lia lekisa okuti, wa tukula Ovisonehua vio Herevu ci pitãhala 20 kolonjanja! *

16, 17. (a) Ocituwa cipi Maria kumue lomõlaye va lekisa okuti oco tu sukila oku kuama? (b) Epasu Maria a linga ku Elisavete li tu ivaluisa esumũlũho lipi?

¹⁶ Maria wa enda oku sokolola lutate Ondaka ya Suku. Kuenje, wa lekisa umbombe poku ecelela oku songuiwa Lovisonehua okuti ka vangula ovisimĩlo viaye. Omõlaye okuti otembo yaco wa kala vimo, eteke limue wa laikelevo oku lekisa ovituwa ndevi via inaye. Noke wa popia hati: “Oku longa kuange hakuangeko te ku wa numa.” (Yoa. 7:16) Omo liaco, omunu lomunu pokati ketu o sukila oku lipula ndoco: ‘Anga hẽ nda sumbila Ondaka ya Suku? Ale ndi kuete ocituwa coku vangula ovisimĩlo viange muẽle?’ Ocili okuti, Maria wa lekisa ocituwa ca sunguluka.

¹⁷ Maria poku kala olosãi vitatu kumue la Elisavete, va likolisa pokati. (Luka 1:56) Vembimbiliya mu sangiwa ulandu u lekisa okuti, kavali kavo va tu ivaluisa esilivilo lioku linga ukamba. Nda tu sandiliya akamba vana va kuetele ocisola Suku yetu Yehova, tu pamisa ekolelo lietu, kuenda ukamba wetu laye. (Olosap. 13:20) Noke Maria, wa tiukila konjo yaye. Nye Yosefe a laikele oku popia eci a limbuka ekalo lia Maria?

18. Ocina cipi Maria a sapuila Yosefe, kuenda eye wa tambulula ndati?

¹⁸ Maria ka kevelile toke eci omanu va limbuka okuti we mina kuenje oco a sapuilako noke Yosefe. Eye wa sukilile oku u sapuila selo ondaka yaco. Osimbu handi ka vanguile laye, pamue wa lipula ndomo Yosefe una wa sumbilile Suku, nda a tambulula ondaka yaco. Pole, Maria wo sapuila ovina viosi via pita laye. Ivaluka okuti, Yosefe ondaka yaco yo tatamẽle calua. Eye wa yonguile oku tava kolondaka viufeko a solele, pole ca kala ndu okuti Maria wa linga ukahokolo. Embimbiliya ka li lekisa ovisimĩloYosefe a kuata. Pole, li popia hati, wa yonguile oku u nyãla, momo kotembo yaco va sandombua va tendiwile ndolohueli. Omo okuti ka yonguile oku kutisiwa osõi lomanu, wa nõlapo oku u nyãla vuyombeki. (Mat. 1:18, 19) Ka ca lelukile ku Maria poku mola  ndomo ulume umue embombe a tala ohali omo liocitangi caco. Pole, Maria ka simĩle okuti, Yosefe ka tavele kokuaye.

19. Yehova wa kuatisa ndati Yosefe oku linga ocina ca velapo?

¹⁹ Yehova wa kuatisa Yosefe oco a linge ovina via sunguluka. Omo liaco, ungelo wa Suku wa sapuila Yosefe vonjoi hati, Maria we mina locikomo. Olondaka viaco via kavuluisa calua Yosefe! Kuenje, wa tava kovina Maria o sapuila kefetikilo, kuenda wa linga ovina Yehova a tuma. Eye wa ambata Maria oco a linge ukãi waye, kuenda wa kuata ocikele cinene coku tata Omõla wa Yehova.—Mat. 1:20-24.

20, 21. Nye olohueli la vana va yongola oku kuela va pondola oku lilongisa ku Maria la Yosefe?

²⁰ Olohueli kuenda vana va yongola oku kuela, va sukila oku setukula ongangu ya Yosefe la Maria okuti, tunde eci va kala komuenyo, pa pita ale 2.000 kanyamo. Yosefe wa kuata esanju lialua poku mola ndomo ukãi waye a tẽlisa ocikele coku kala onjali, kuenda wa sanjukilavo olonumbi a tambula kungelo wa Yehova. Eye wa limbuka esilivilo lioku kolela Yehova poku nõla oku linga ocina cimue ci kuete esilivilo. (Osa. 37:5; Olosap. 18:13) Eye wa lavulula lutate kuenda wa lekisa olondunge poku songuila epata liaye.

²¹ Nye tu pondola oku popia konjongole ya Maria yoku kueliwa la Yosefe? Ndaño okuti kefetikilo Yosefe ka kuatele elomboloko, haimo lumue, Maria wa kevelela, kuenda wa kolelele okuti wa laikele oku kala usongui uwa wepata. Eye wa lilongisa esilivilo lioku lekisa epandi. Koloneke vilo, akãi Akristão va sukila oku kuama ongangu yaye. Citava okuti ovina viaco via kuatisa Yosefe la Maria oku kapako esilivilo lioku kala vakuacili poku sapela.—Tanga Olosapo 15:22.

22. Nye ca kala ociseveto colohuela via Yosefe la Maria, kuenda elavoko lipi va kuata?

²² Olohuela viavo via kuata ociseveto ciwa. Kavali kavo va solele calua Yehova kuenje, va yonguile oku u sanjuisa, poku kala olonjali vimue vi kuete olondunge. Ovo veya oku tambula asumũlũho a velapo ndaño okuti ocikele caco ka ca lelukile oku ci tẽlisa. Va lavokaile oku tekula Yesu, una weya oku linga omunu umue wa velapo kulo kilu lieve.