1. Jona okwa li e na okuya molweendo lwa tya ngiini, nokwa li e uvitile ngiini oshilando hoka u uka?

JONA okwa li ta ka kala e na ethimbo olindji okudhiladhila sho e li molweendo lwookilometa 800, ta taakana iilongo uule womwedhi nenge nokuli shi vulithe po. Petameko okwa li e na okuhogolola ondjila ndjoka ofupi noyi na egameno nokwe ende momalusilu nomoondundu odhindji. Otashi vulika a li e na okweenda komunkulo gwOmbuga yaSiria, e ta taakana omilonga ngaashi omulonga omunene gwaEufrat nokukonga omulalo moondoolopa nomomikunda dhaSiria, Mesopotamia naAssur. Sho omasiku taga yi, otashi vulika a li e na uumbanda sho ta dhiladhila kombinga yaNinive shoka tashi ende tashi hedha popepi.

2. Jona okwa tseya ngiini kutya ita vulu okufadhuka po oshilonga she?

² Jona okwa li e shi kutya ita vulu okufadhuka po. Ngaashi twe shi mono montopolwa ya zi ko, okwa kambadhalele nale oku shi ninga, na Jehova okwe mu longo neidhidhimiko okupitila moshikungulu shoka sha tukuka mefuta nosho wo sho e mu hupithile mela lyohi onene pashikumithalonga. Nokonima yomasiku gatatu sho Jona a kungilwa puukukutu, okwa li e na etilokalunga nokwa li omuvuliki. —  Jona Ontopolwa 1, 2.

3. Uukwatya wuni Jehova u ulukile Jona, ihe epulo lini tu na okupula?

³ Sho Jehova e mu lombwele olutiyali a ye kuNinive, Jona okwa vulika nokwa tameke nolweendo nduka olule u uka kuuzilo. (Lesha Jona 3:1-3.) Ihe mbela egeeloputudho  lyaJehova olya li ngaa lye mu lundulula thiluthilu? Pashiholelwa, Jehova okwa li e mu sile ohenda sho e mu hupitha kaa se omeya, noine mu geela sho inaa vulika, ihe okwe mu pe ishewe ompito a longe oshilonga she. Konima yaayihe mbika, mbela Jona okwa li i ilonga okusila yalwe ohenda? Olundji, okwiilonga okusila yalwe ohenda oshinima oshidhigu kaantu inaaya gwanenena. Natu tale kutya oshike tatu ilongo kuJona.

4, 5. Omolwashike Jehova a ti kutya Ninive “oshilando oshinene,” naashika otashi tu longo shike kombinga ye?

⁴ Jona ka li a tala ko Ninive ngaashi Jehova a li e shi tala ko. Ombiimbeli otayi ti: ‘Ninive oshilando oshinene koshipala shOMUWA.’ (Jona 3:3, yelekanitha OB-1954.) Ehokololo lyaJona otali popi kutya Jehova okwa popya lwiikando itatu kutya “Ninive, oshilando oshinene.” (Jona 1:2; 3:2; 4:10) Mbela omolwashike oshilando shika sha li oshinene, nenge sha simana kuJehova?

 ⁵ Ninive osha li oshilando oshikulu, oshoka osho shimwe shomiilando mbyoka ya tungwa kuNimrod konima yEyelu. Osha li oshilando oshinene, hashi pula omuntu omasiku gatatu oku shi taaguluka. (Gen. 10:11; Jona 3:3) Ninive osha li oshilando oshiwanawa, shi na ootempeli oonene, omankolokuma omale nomatungo galwe omawanawa. Ihe shika hasho sha li sha ningitha Ninive oshilando sha simana kuJehova Kalunga. Shoka a li e na ko nasha nasho aantu yasho. Ninive okwa li e na aakalimo oyendji oku shi yelekanitha niilando yilwe yopethimbo ndiyaka. Nonando oya li aakolokoshi, Jehova okwa li e na ko nasha nayo. Okwa lenga omuntu kehe nokwa hala i itedhulule nokwiilonga okulonga shoka shu uka.

6. (a) Omolwashike Jona a li a tila okukala muNinive? (Tala wo enyolo lyopevi.) (b) Okuuvitha kwaJona otaku tu longo shike kombinga ye?

⁶ Jona otashi vulika a li a tila noonkondo sho e ya muNinive, oshoka omwa li mu na aakalimo oyendji ye vulithe 120 000. * Okwe ende uule wesiku limwe, u uka meni lyoshilando shoka sha li shi na aantu taya ti mikimiki, ta kongo mpoka pu na ehala ewanawa e yu uvithile etumwalaka. Okwa li ta ka popya nayo melaka lini? Mbela okwa li i ilongo Oshiassur? Nenge pamwe Jehova okwa li e shi mu longo pashikumithalonga? Katu shi wo. Otashi vulika Jona a li a popi melaka lye lyOshihebeli ta tolokelwa. Kutya nduno okwe li gandja ngiini, olya li epu okuuviwa ko notashi vulika aantu ya li inaaya hokwa etumwalaka ndyoka tali ti: “Oku na omasiku omilongo ne, nena Ninive otashi hanagulwa po.” (Jona 3:4) Okwa li a popi nuulaadhi, te endulula oohapu ndhoka. Kungawo, okwa li u ulike uulaadhi neitaalo, uukwatya mboka Aakriste kunena ya pumbwa noonkondo.

7, 8. (a) Aantu yomuNinive oya li yi inyengithwa ngiini ketumwalaka lyaJona? (b) Omukwaniilwa gwaNinive okwa li i inyengithwa ngiini ketumwalaka lyaJona?

⁷ Aaninive oyendji oya li ya gandja eitulomo ketumwalaka lyaJona. Otashi vulika a li a tegelela ya geye noku mu ningila uuwinayi. Ihe pehala lyaashono, opwa ningwa oshinima tashi kumitha. Aantu oya li ya vulika. Etumwalaka lye olya li lya taandele  noshilando ashihe, nosha tameke okupopya kombinga yehunganeko lyaJona lyepangulo. (Lesha Jona 3:5.) Aayamba noohepele, aanankondo naadhinwa, aagundjuka naakulupe, ayehe oya li yi itedhulula noyi idhilike iikulya. Nziya omukwaniilwa oku uvu kutya aantu oyi itedhulula.

⁸ Nomukwaniilwa sho u uvu etumwalaka lyaJona okwi itedhulula. Okwa tameke okutila Kalunga nokwa zi ko koshipangelapundi she e ti ihula oonguwo dhuukwaniilwa e ta zala omahahi ngoka ayehe moshilando she ya li ya zala ‘nokwa kuutumba nokuli momutoko.’ Omukwaniilwa “naambala ye” oya gandja elombwelo opo eidhiliko lyiikulya li ningwe ompango yoshilongo. Okwa lombwele ayehe ya zale omahahi, mwa kwatelwa niinamwenyo. * Okwa popi neifupipiko kutya oshigwana she oshi na ondjo sho sha longo uuwinayi nuukolokoshi. Okwa li e na einekelo kutya Kalunga kashili ote ke ya sila ohenda ngele oyi itedhulula, sho a ti: “Pamwe Kalunga . . . ota geyuluka, natse opo twaa se.” —  Jona 3:6-9.

9. Oshike sha limbilika aapataneki shi na ko nasha nAaninive, ihe otu shi shi ngiini kutya oya puka?

⁹ Yamwe oya limbililwa ngele osha li ngaa tashi vulika Aaninive ya lundulule iikala yawo meendelelo ngaaka. Ihe aalongwantu yOmbiimbeli oya ti kutya pethimbo ndiyaka kasha li oshidhigu kaantu mboka ya li ye na iidhila oyindji nohaya tengauka momaitaalo gawo ya ninge oshinima shoka. Oshikwawo, otu shi kutya aapataneki mboka oya puka, oshoka naJesus Kristus okwa li wo a popi kombinga yeitedhululo lyAaninive. (Lesha Mateus 12:41.) Jesus okwa li e shi shoka ta popi, molwaashoka okwa li a mono oshinima shoka sho tashi ningwa e li megulu. (Joh. 8:57, 58) Katu na nando okudhiladhila kutya aantu itaya vulu okwiitedhulula nonando otu kale tu wete ya fa aahahu. Jehova oye owala ta vulu okumona shoka shi li momitima dhaantu.

10, 11. (a) Jehova okwa li i inyenge ngiini sho Aaninive yi itedhulula? (b) Otu shi shi ngiini kutya epangulo lyaJehova kalya li lya puka?

¹⁰ Jehova okwa li i inyenge ngiini sho Aaninive yi itedhulula?  Jona konima yethimbo okwa nyola a ti: “Kalunga okwa mono shoka ya ningi; okwa mono kutya oye etha uuwinayi wawo. Onkee okwi igaluluka noine ya geela, ngaashi a tile.” —  Jona 3:10.

¹¹ Mbela shika otashi ti kutya Jehova okwa li a tokola kutya okupangula kwe Ninive okwa puka? Aawe. Ombiimbeli otayi yelitha kutya uuyuuki waJehova owa gwanenena. (Lesha Deuteronomium 32:4.) Jehova okwa li a mono kutya Aaninive oya lunduluka noina pumbwa we oku ya geela. Okwa tokola e ya sile ohenda.

12, 13. (a) Jehova ohu ulike ngiini kutya oku na ondjele, oha tala koonkalo ndhoka dhi li po nomunahenda? (b) Omolwashike ehunganeko lyaJona kaalya li lyiifundja?

¹² Jehova oha tivuka, oku na ohole, ihe ke shi omukwanyanya ngaashi aawiliki yomalongelokalunga olundji haya dhiladhilitha aantu. Pehala lyaashono, oku na ondjele, oha tala koonkalo ndhoka dhi li po nomunahenda. Ngele okwa tokola kutya ota ka geela aakolokoshi, oha tumu tango aapiya ye yokombanda yevi ye ya londodhe, oshoka okwa hala okumona aakolokoshi tayi itedhulula nokulundulula onkalamwenyo yawo ngaashi Aaninive ya ningile. (Hes. 33:11) Jehova okwa li a lombwele omupolofeti gwe Jeremia, a ti: “Ngele nda ti, otii ka tudha mo oshigwana nenge oshilongo, ndi shi teyagule noku shi hanagula po, ihe oshigwana shoka ngele oshi itedhulula she etha uuwinayi washo, itandi ka ninga we, ngaashi nda tile.” —  Jer. 18:7, 8.

¹³ Mbela ehunganeko lyaJona olya li lyiifundja? Aawe, olya li lyi lile po okulondodha aantu. Elondodho ndyoka olya li lyi na ko nasha nomikalo omiwinayi dhAaninive, ndhoka ya li ye etha po. Ngele oya shuna ishewe kokulonga uuwinayi, Kalunga ote ke ya pangula ishewe. Nosho a li a ningi. —  Sef. 2:13-15.

14. Jona okwa li i inyenge ngiini sho Jehova inaa hanagula po Ninive?

¹⁴ Jona okwa li i inyenge ngiini sho ehanagulo inaali ya ngaashi a li a tegelela? Ombiimbeli otayi ti: “Jona okwa yematele shika nokwa geye.” (Jona 4:1) Jona okwa li nokuli a galikana egalikano lya fa lyomuntu ta ganda Kalunga, Omunkondoawike. Okwa ti kutya ando okwa kalele owala kegumbo koshilongo shaandjawo. Ye ta ti kutya okwa li e shi nale kutya Jehova ita ka hanagula po Ninive, e ta gwedha ko nokuli kutya osho a li a halela okufadhuka po a ye kuEspania. Nokwa pula a se, oshoka anuwa okusa oku mu vulile okukala nomwenyo. —  Lesha Jona 4:2, 3.

15. (a) Oshike sha li sha ningitha Jona a kale a polimana nokwa geya? (b) Jehova okwa li a ungaunga ngiini nomupolofeti gwe ngoka a polimana?

¹⁵ Oshike naanaa sha li tashi piyaganeke Jona? Katu shi  naanaa kutya oshike sha li momadhiladhilo ge, ihe otu shi kutya Jona okwa li a gandja etumwalaka lyepangulo montaneho yaantu ayehe mbeyaka yomuNinive. Oya li ye mwi itaale. Nepangulo olya kalekwa. Mbela okwa li a tila okushekwa nenge okwiithanwa omupolofeti gwiifundja? Kutya nduno okwa li a piyaganekwa kushike, kali nando a nyanyukwa sho aantu yi itedhulula nenge sho ya silwa ohenda. Pehala lyaashono okwa li a geya, i iyetela ohenda noku uvite edhina lye lya kakekwa. Ihe Jehova, Kalunga ke omunahenda, okwa li natango e mu hokwa, nonando okwa li a polimana. Pehala lyokugeela Jona sho inee mu simaneka, Jehova okwa li e mu pula epulo ewanawa, i ikonakone mwene, tali ti: “Okugeya kwoye oku li tuu mondjila?” (Jona 4:4) Jona okwa li ngaa a yamukula? Ombiimbeli inayi shi popya.

16. Omiinima yini tashi vulika yamwe yi iyadhe itaaya tsu kumwe naKalunga, noshike tatu ilongo moshiholelwa shaJona?

¹⁶ Oshipu okupa Jona ombedhi omolweihumbato lye, ihe otu na okudhimbulukwa kutya aantu inaaya gwanenena olundji ihaya tsu kumwe naKalunga. Yamwe otashi vulika ya tye kutya Jehova okwa li e na okukeelela oshiponga shontumba nenge kutya oku na okutokola nziya aakolokoshi nenge nokuli kutya okwa li nale e na okukala a hulitha po uuyuni mbuka. Oshiholelwa shaJona otashi tu dhimbulukitha kutya uuna itaatu tsu kumwe naJehova Kalunga, aluhe otse twa pumbwa okulundulula etaloko lyetu, haYe.

17, 18. (a) Jona okwa yi peni sho a zi muNinive? (b) Olumono ndoka lwa menithwa kuJehova pashikumithalonga olu uvitha ngiini Jona?

¹⁷ Omupolofeti nguka a polimana sho a zi muNinive ina ya kegumbo, ihe oku uka lwokuuzilo, koondundu dhi li popepi noshilando. Okwi iningile okatala e ta tegelele a tale shoka tashi ningilwa Ninive. Otashi vulika a li natango a tegelela oshilando shi hanagulwe po. Mbela Jehova okwa li ta ka longa ngiini omulumentu nguka e na omutse omukukutu okukala omunahenda?

¹⁸ Muusiku wumwe, Jehova okwa menitha olumono. Sho Jona a penduka okwe lu mono nolwa li lu na omafo omanene nolu na omuzile lu vulithe okatala ke hoka a tungu. Okwa li a tuntukwa noonkondo. “Jona okwa li a nyanyukilwa olumono nokunyanyukililwa,” tashi vulika ta dhiladhila kutya molwaashoka olwe ya po pashikumithalonga, osha li tashi ulike kutya Kalunga okwa li te mu yambeke nokwe mu hokwa. Ihe Jehova ka li owala a hala oku mu gamena komutenya nenge oku mu kwathela a geyululuke. Okwa li a hala okuguma omutima gwe. Onkee,  Jehova okwa li a longo po iikumithalonga yilwe. Okwa tumu epuka li lye po olumono. Nokwa li wo a tumu “ombepo ompyuumpyuu yokuuzilo,” Jona e ta “lulilwa” komutenya. Shika oshe mu polimaneke ishewe unene e ta pula ishewe a se. —  Jona 4:6-8.

19, 20. Jehova okwa li a tompathana ngiini naJona kombinga yolumono?

¹⁹ Jehova okwa pula ishewe Jona ngele okwa geya tuu shi li mondjila omolwolumono ndoka lwa si. Pehala lyokwiipa uusama Jona okwi ipopile ta ti: “Eeno, oshili mondjila, ndi kale nda geya nokwiihalela eso.” Ngashingeyi Jehova okwa li ta vulu oku mu longa oshiilongomwa. —  Jona 4:9.

²⁰ Kalunga okwa li a tompathana naJona kutya omolwashike u uvite nayi sho olumono ndoka lwa koko muusiku wumwe lwa si, nonando haye e lu kunu ye haye e lu kokitha. Opo nduno Jehova okwa hulitha ta ti: “Ndele ngame ote kala ngiini, ndaa uvitile Ninive, oshilando oshinene, olukeno? Oshi na [aantu ye vule  120 000, yaa shi okuyoolola olulyo nolumoho, OB-1954] osho wo iimuna oyindji.” —  Jona 4:10, 11. *

21. (a) Oshiilongomwa shini Jehova a longo Jona meudhi? (b) Ehokololo kombinga yaJona otali tu kwathele ngiini tu ikonakone nawa?

²¹ Mbela owu uvite ko kutya Jehova okwa li a hala okutya shike meudhi ndyoka? Jona haye nando a kokeke olumono ndoka nohaye a li e lu kunu. Jehova oye a li a pe Aaninive mboka omwenyo noku ya kwathela, ngaashi he shi ningile iishitwa ayihe yokombanda yevi. Jona oku kale ngiini a lenga olumono ndoka lumwe aluke, shi vulithe aantu 120 000 pamwe niimuna yawo? Mbela Jona ka li owala ti idhiladhila ye mwene? Okwa li owala u uvitile nayi olumono, oshoka olwa li talu mu etele uuwanawa. Mbela ka li owala a geyela Aaninive molwokwiihola mwene kwe, molwuuntsa wokwiiningila edhina ewanawa nenge wokukala e li mondjila? Ehokololo lyaJona otali tu kwathele tu ikonakone nawa. Atuheni otatu vulu okukwatwa kegamo lya tya ngaaka. Inatu pandula tuu sho Jehova te tu longo tu kale kaatu ihole, tu na ohenda nolukeno ngaashi ye!

22. (a) Jona okwa li a gumwa ngiini komayele gaJehova goondunge ge na ko nasha nohenda? (b) Oshiilongomwa shini tatu vulu okwiilongeni moshinima shika?

²² Mbela Jona okwa li ngaa i ilongo mo sha moshinima shika? Pehulilo lyembo lyaJona opu na epulo ndyoka Jehova a pula, ndyoka natse tu na okuyamukula. Aapataneki yamwe otashi vulika taya ti kutya Jona iha yamukula. Ihe eyamukulo lye omo li li. Ehokololo ndyoka a nyola membo lye otali gandja eyamukulo. Opu na uumbangi kutya Jona oye mwene a nyola embo ndyoka lye mu lukilwa. Kala ando wa fa wu wete omupolofeti nguka omukokele, omunandunge nomwiifupipiki e li megumbo lye ta nyola ehokololo ndika. Kala ando wa fa wu mu wete ti ipuku komutse sho ta hokolola omapuko ge, okwaavulika kwe nosho wo okutinda kwe nenganga okusila ohenda Aaninive. Osha yela kutya Jona okwi ilonga sha sha simana momayele gaJehova goondunge. Okwi ilonga okukala nohenda. Mbela natse osho tatu ka ninga? —  Lesha Mateus 5:7.