လံာ်စီဆှံ တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ဒီး​အရၣ်မ့း​ကျိာ်​မ့ၢ်ဂ့ၤ, * ကြံး​ကျိာ်​မ့ၢ်ဂ့ၤ တအိၣ်​တုၤ​လၢ ပစိၤ​ခဲအံၤ​လၢၤဘၣ်​သနာ်က့ လံာ်စီဆှံ​တ​ဆၢ​န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ​တီဝဲ​လီၤ. လံာ်စီဆှံ​လၢ​ပ​ဒိးန့ၢ်​ဘၣ်​အီၤ ခဲအံၤ​န့ၣ် ပာ်ဖျါ​ထီၣ် တၢ်​ကစီၣ်​တမံၤဃီ​ဒီး တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး​လၢ ဘၣ်​တၢ်ကွဲး​အီၤ​ခီဖျိ သးစီဆှံ​န့ၣ် ပ​နာ်​အီၤ က​သ့​ဒ်လဲၣ်.

အဆိ​ကတၢၢ်​န့ၣ် ပ​က​ပာ်ဖျါ​ထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်​ဘၣ်ဃး​ဒီး လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​လီၤ. ကစၢ်​ယွၤ ဒုးအိၣ်​ထီၣ်ဝဲ လုၢ်လၢ်​လၢပျၢၤ​တခါ ခီဖျိ​အ​တဲဝဲ​လၢ ပှၤ​က​ဘၣ် ကွဲးကူ​လံာ်စီဆှံ တၢ်ကွဲး​အသး​တဖၣ်​လီၤ. * အဒိ ယဟိဝၤ​ယွၤ ဟံးစု​နဲၣ်ကျဲ​ဝဲ အံၣ်စရ့လး အ​စီၤပၤ​တဖၣ်​လၢ က​ကွဲးကူဝဲ စီၤ​မိၤၡ့ အ​တၢ်သိၣ်​တၢ်သီ​လီၤ. (၅ မိၤၡ့ ၁၇:၁၈) တကး​ဒံးဘၣ် ကစၢ်​ယွၤ ဟ့ၣ်​လီၤ ပှၤ​လ့ၤဝံ​ဖိ​တဖၣ် မူဒါ​လၢ ကကွၢ်​ကတဲာ်​ကတီၤ “လံာ်​တၢ်သိၣ်​တၢ်သီ” ဒီး​က​သိၣ်လိ ပှၤဂၤ​လၢ တၢ်သိၣ်​တၢ်သီ​အံၤ အဂီၢ်​လီၤ. (၅ မိၤၡ့ ၃၁:၂၆; နဃ့မယၤ ၈:၇) ဖဲ​ပှၤ​ယူဒၤ​ဖိ​တဖၣ် ဘၣ်​တၢ်​က့ၤ​ဖီၣ်​အီၤ​လၢ ဘၤဘူၤလိၣ်​ဝံၤ​အလီၢ်​ခံ ပှၤ​ကွဲး​လံာ်ဖိ (Sopherim) လၢ​အမ့ၢ် ပှၤ​ကွဲးကူ​တၢ်ဖိ ဟဲ​အိၣ်​ထီၣ်ဝဲ တဒူၣ်​လီၤ. (ဧ့စြၤ ၇:၆, တၢ်ဂ့ၢ်​အဘျဲၣ်) လၢခံ​န့ၣ် လံာ် ၃၉ ကတြူၢ်​လၢ​အမ့ၢ် ၁ မိၤၡ့ တုၤ​လၢ မၤလကံ​န့ၣ် ပှၤ​ကွဲး​လံာ်ဖိ​တဖၣ် ကွဲးကူဝဲ အဘျီ​အါမး​လီၤ.

တစိၤ​ဘၣ်​တစိၤ​န့ၣ် ပှၤ​ကွဲး​လံာ်ဖိ​တဖၣ် ကွဲးကူဝဲ လံာ်စီဆှံ​အ​ကတြူၢ်​တဖၣ်​အံၤ လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး​လီၤ. ဖဲ ခ.န ၅၀၀ တုၤ​လၢ ၁၅၀၀ န့ၣ်​ယူဒၤ အပှၤ​ကွဲး​လံာ်ဖိ​တဒူၣ် လၢ​ပှၤ​ကိးဝဲ​လၢ ပှၤ​မဲၣ်စိၣ်ရၢးထံး​ဖိ​တဖၣ် (Masoretes) န့ၣ်​ဆဲး​ကွဲးကူဝဲ လံာ်​တဖၣ်​အံၤ​လီၤ. လၢၤနကြဲၤ ခိၣ်ဒဲး (Leningrad Codex) န့ၣ်​မ့ၢ်ဝဲ လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​ဒီ​တ​ကတြူၢ် လၢ​ပှၤ​မဲၣ်စိၣ်ရၢးထံး​ဖိ​ တဖၣ် ကွဲးကူဝဲ ဒီး​အ​အိၣ်ဝဲ အ​နံၣ်​ယံာ်​ကတၢၢ်​လီၤ. ဒီး​အဝဲသ့ၣ် ကွဲးကူဝဲ​ဖဲ ခ.န ၁၀၀၈ မ့တမ့ၢ် ၁၀၀၉ နံၣ်​လီၤ. ဖဲ ခ.န ၁၉၅၀ ဃၣ်ဃၣ်​န့ၣ် ပှၤ​ထံၣ်​န့ၢ် တၢ်ကွဲး​ကူ​လံာ်စီဆှံ​လၢပျၢၤ အ​ကတြူၢ်​ဒီး​အက့​အခီ ၂၂၀ လၢ​ပီၣ်လဲၣ်​အံသၣ် အ​လံာ်ထူ​တဖၣ် အ​ကျါ​လီၤ. ဒီး​ပီၣ်လဲၣ်​အံသၣ် အ​လံာ်ထူ​တဖၣ်​အံၤ အိၣ်​အ​နံၣ် ယံာ်​န့ၢ်ဒံး လၢၤနကြဲၤ ခိၣ်ဒဲး အ​နံၣ် တ​ကထိဘျဲၣ်​ညါ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲ​ပှၤ​ထိၣ်သတြီၤ ပီၣ်လဲၣ်​အံသၣ် အ​လံာ်ထူ​တဖၣ်​အံၤ​ဒီး လၢၤနကြဲၤ ခိၣ်ဒဲး​အခါ ပှၤ​သ့ၣ်ညါ​ဘၣ် တၢ်ဂ့ၢ်​လၢ အရ့ဒိၣ်​တမံၤ​လီၤ. ပှၤ​ထံၣ်ဝဲ​လၢ တၢ်​ကတိၤ​လီၤဆီ​လိာ်သး အိၣ်​ပူၤ​ဖျၢၣ်​ပူၤ​ဖျၢၣ် သနာ်က့ လံာ်စီဆှံ အ​တၢ်​ကစီၣ်​လၢ အ​ခီၣ်ထံး​န့ၣ် တဆီ​တ​လဲ နီတမံၤ​ဘၣ်.

မ့မ့ၢ် လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​န့ၣ် အိၣ်ဝဲ ၂၇ ကတြူၢ် ဒီး​လၢ​အ​ခီၣ်ထံး​န့ၣ် ယ့ၣ်ၡူး​ခရံာ် အ​တၢ်မၢဖိ​တနီၤ ဒီး​အပျဲၢ်​အဘီၣ်​လၢညါ​စှၤဂၤ ကွဲးဝဲ​လီၤ. ဒ်​ယူဒၤ အပှၤ​ကွဲး​လံာ်ဖိ​တဖၣ် အလုၢ်​အလၢ်​အိၣ်ဝဲ​အသိး ခရံာ်ဖိ​လၢညါ​တဖၣ်​စ့ၢ်ကီး ကွဲးကူဝဲ လံာ်စီဆှံ​အ​ကတြူၢ်​တဖၣ်​အံၤ​လီၤ. (ကလီးစဲ ၄:၁၆) ရိမ့ၤ​အ​စီၤပၤ ဒံၤအိၤခလံၤၡၢၤ (Diocletian) ဒီး​ပှၤဂၤ​တဖၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢး မၤ​ဟးဂီၤ ခရံာ်ဖိ​လၢညါ အ​လံာ်လဲၢ်​ခဲလၢာ် သနာ်က့ တၢ်ကွဲး​ကူ​လၢပျၢၤ အ​ကတြူၢ်​ဒီး အက့​အခီ​လၢ အ​ကထိ​တဖၣ် အိၣ်​တုၤ​လၢ ပစိၤ​ခဲအံၤ​လီၤ.

ခရံာ်ဖိ​အ​လံာ်လဲၢ်​တဖၣ်​န့ၣ် ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ​အီၤ​လၢ ကျိာ်​အဂၤ​စ့ၢ်ကီး​လီၤ. အဒိ လၢ​အ​ပူၤကွံာ်​ဖးယံာ်​န့ၣ် ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကျိာ်​လၢပျၢၤ​တဖၣ် ဒ်သိး​ဒီး အမ့နံယါ, ခါဖထံး, အံၤသံၤယိဖံယါ, ကၠီၤကၠ့, လးတ့ၣ် ဒီး​ဆံရံယါ​ကျိာ်​လီၤ.

လံာ်စီဆှံ​လၢ ပှၤ​ကွဲးကူ​အီၤ လၢပျၢၤ​တဖၣ်​န့ၣ် အ​တၢ်​ကတိၤ တ​ဒ်သိး​လိာ်​အသး လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး ကိး​ဘ့ၣ်ဒဲး​ဘၣ်. မ့မ့ၢ်​ဒ်​န့ၣ်​န့ၣ် တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး အိၣ်ဝဲ​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ် ပ​သ့ၣ်ညါ က​သ့​ဒ်လဲၣ်.

ပ​က​ဟ့ၣ်​တၢ်​အဒိ ဒ်အံၤ​လီၤ. သရၣ်​တဂၤ မၢ​ပှၤ​ကၠိဖိ​အဂၤ ၁၀၀ ကွဲးကူဝဲ လံာ်​တ​ဘ့ၣ်​လီၤ. ပှၤ​ကၠိဖိ​တဂၤ​ဒီး​တဂၤ ကွဲး​ကမၣ်​တၢ်​က​အိၣ်ဝဲ ဘၣ်ဆၣ် တမ့ၢ်​လၢ အဝဲသ့ၣ် ကိးဂၤ​ဒဲး က​ကွဲး​ကမၣ် တၢ်ဂ့ၢ်​တမံၤဃီ​ဘၣ်. အဃိ လၢခံ လံာ်​တ​ဘ့ၣ်​အံၤ မ့ၢ်​လီၤမၢ်​သနာ်က့ ပှၤ​မ့ၢ်​ထိၣ်သတြီၤ လံာ်​လၢ​ပှၤ​ကၠိဖိ ကွဲးကူ​အီၤ အဘ့ၣ် ၁၀၀ န့ၣ်​ပှၤ​က​သ့ၣ်ညါ လံာ်​အ​ခီၣ်ထံး​တ​ဘ့ၣ်​န့ၣ် တဲဝဲ​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ်​လီၤ. ဒ်​န့ၣ်​အသိး ဖဲ​ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ကူၣ်သ့​လၢ လံာ်စီဆှံ​တ​ကပၤ ထိၣ်သတြီၤ​ကွၢ်ဝဲ လံာ်စီဆှံ အ​ကတြူၢ် ဒီး​အက့​အခီ​လၢ ပှၤ​ကွဲးကူ​အီၤ လၢပျၢၤ​တဖၣ်​အခါ အဝဲသ့ၣ် က​သ့ၣ်ညါ​နီၤဖး​ဝဲ တၢ်ကွဲး​ကူ​လၢ အ​ကမၣ်​တနီၤ ဒီး​က​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး အိၣ်ဝဲ​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ်​လီၤ.

လံာ်စီဆှံ တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး​န့ၣ် ပှၤ​ကွဲးကူ​အီၤ လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး တဆီ​ဘၣ်​တဆီ​န့ၣ် ပ​သ့ၣ်ညါ​အီၤ က​သ့​ဒ်လဲၣ်. ဘၣ်ဃး​ဒီး လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ် တ​ကတြူၢ်​န့ၣ် ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ကူၣ်သ့​လၢ လံာ်စီဆှံ​တ​ကပၤ ဝ့လံၤယၢၤ(မ်) ကြံ တဲဝဲ​လၢ “လံာ်​လၢပျၢၤ​အဂၤ​လၢ ပှၤ​ကွဲးကူ​အီၤ တဆီ​ဘၣ်​တဆီ လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး ထဲ​ထဲ​အံၤ​ညါ​န့ၣ် တအိၣ်​ဘၣ်.” ဘၣ်ဃး​ဒီး လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် လၢ​ပှၤ​ကိးဝဲ​လၢ လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အသီ​န့ၣ် ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ကူၣ်သ့​လၢ လံာ်စီဆှံ​တ​ကပၤ အဲၤအဲၤဘြူး(စ်) တဲဝဲ​လၢ “တၢ်အုၣ်​အသး​လၢ အ​ပာ်ဂၢၢ်​ပာ်ကျၢၤ​ဝဲ လံာ်​လၢပျၢၤ​အဂၤ​ တနီၤ​န့ၣ် အိၣ်ဝဲ​အါမး တုၤ​ဒၣ်လဲာ် ပှၤ​သးဒ့ဒီ အလီၢ်​တအိၣ်​ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်အုၣ်​အသး​လၢ အ​ပာ်ဂၢၢ်​ပာ်ကျၢၤ လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အသီ​န့ၣ် အိၣ်ဝဲ​အါန့ၢ်​ဒံး လံာ်​လၢပျၢၤ​အဂၤ​တဖၣ် စၢၢ်တလၢၢ်​လီၤ.” ဒီး​အဝဲ ဆဲး​တဲဝဲ​လၢ “လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အသီ မ့မ့ၢ်​ဘၣ်ဖုး လံာ်​လၢ အ​တ​ဘၣ်ဃး​ဒီး တၢ်ဘူၣ်​တၢ်ဘါ​ဘၣ်​န့ၣ် တမ့ၢ် ပှၤ​က​သးဒ့ဒီ​လၢ​အ​ဖီခိၣ် နီ​တဂၤ​ဘၣ်.”

လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်– ဒ်သိး​ပှၤ​က​ကွဲးကျိာ်ထံ ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ လၢ​ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် (၁၉၅၃-၁၉၆၀) လၢ​ကီၤလၤဝါ​ကျိာ် အဂီၢ် ပှၤ​သူဝဲ လံာ် Biblia Hebraica  လၢ​ရူဒီၤ ခ့းထိၤ ထုးထီၣ်​ဝဲ​လီၤ. ဒီး​လၢခံ ပှၤ​ဘှီဂ့ၤ​ထီၣ်​က့ၤ လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် ဒီး​ထုးထီၣ်​အီၤ​လၢ လံာ်​ခံဘ့ၣ်​လၢ​အမ့ၢ် Biblia Hebraica Stuttgartensia  ဒီး Biblia Hebraica Quinta  လီၤ. ဒီး​လံာ်​ခံဘ့ၣ်​အံၤ ပၣ်ဃုာ်​ဒီး တၢ်​ဃု​သ့ၣ်ညါ​အသီ​လၢ ပှၤ​ထံၣ်​န့ၢ်​အီၤ​လၢ ပီၣ်လဲၣ်​အံသၣ် အ​လံာ်ထူ​တဖၣ် ဒီး​တၢ်ကွဲး​ကူ​က့ၤ လံာ်စီဆှံ​လၢပျၢၤ အဂၤ​တဖၣ် အ​ပူၤ​လီၤ. လံာ်​ခံဘ့ၣ်​အံၤ အ​လံာ်မိၢ်ပှၢ်​န့ၣ် ဟဲ​လၢ လၢၤနကြဲၤ ခိၣ်ဒဲး ဒီး​ဒ်သိး ပှၤ​က​ထိၣ်သတြီၤ​ကွၢ်​အဂီၢ် အ​အိၣ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်​အဘျဲၣ်​တဖၣ် လၢ​အ​ပာ်ဖျါ​ထီၣ် တၢ်ကွဲး​အသး​တဖၣ်​လၢ အ​အိၣ်​ဖဲ ၡၤမရံ​ဖဲတကၠူး, ပီၣ်လဲၣ်​အံသၣ် အ​လံာ်ထူ, ကြံး​စဲးထူးကၠ့း, အရၣ်မ့း ထါကၢၤ(မ်), လးတ့ၣ် ဘၢက့း ဒီး​ဆံရံယါ ဖဲ​ၡံတၤ အ​ပူၤ​လီၤ. ဖဲ​ပှၤ​ဘှီဂ့ၤ​ထီၣ်​က့ၤ ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ လၢ​ကီၤလၤဝါ​ကျိာ် လၢ​ပ​သူ​အီၤ ခဲအံၤ​တ​ဘ့ၣ်​အခါ ပှၤ​ကွၢ်​စ့ၢ်ကီး လံာ် Biblia Hebraica Stuttgartensia  ဒီး Biblia Hebraica Quinta  လီၤ.

လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်– ဖဲ ၁၈၅၃ တုၤ​လၢ ၁၈၈၁ နံၣ်​န့ၣ် ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ကူၣ်သ့​လၢ လံာ်စီဆှံ​တ​ကပၤ ဘံၤအဲၤ ဝဲးစခး (B. F. Westcott) ဒီး​အဲၤကၠ့ၤအ့ၤဟီး (F.J.A. Hort) ဃု​သ့ၣ်ညါ ဒီး​ထိၣ်​တ​တြီၤ​ဝဲ တၢ်ကွဲး​ကူ လံာ်စီဆှံ​လၢပျၢၤ အ​ကတြူၢ်​ဒီး​အက့​အခီ​တဖၣ် ဒ်သိး က​ထုးထီၣ်​ဝဲ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် လၢ​အ​ပာ်ဖျါ​ထီၣ် တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး (Greek master text) လီၤ. ဖဲ ၁၉၅၀ နံၣ်​ဃၣ်ဃၣ်​န့ၣ် ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ ကမံးတံာ် သူဝဲ လံာ်စီဆှံ​အဝဲ​န့ၣ် ဒ်သိး​က​ကွဲးကျိာ်ထံ​ဝဲ​လၢ ကီၤလၤဝါ​ကျိာ် အဂီၢ်​လီၤ. ဒီး​အဝဲသ့ၣ် သူ​စ့ၢ်ကီး တၢ်ကွဲး​ကူ လံာ်စီဆှံ​လၢပျၢၤ​တဖၣ်​လၢ ပှၤ​တယာ်ဝဲ​လၢ ပှၤ​ကွဲးကူ​အီၤ​ဖဲ ခ.န ၁၂၅ တုၤ​လၢ ၃၀၀ လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လၢခံ ပှၤ​ထံၣ်​န့ၢ်​အါထီၣ် တၢ်ကွဲး​ကူ လံာ်စီဆှံ လၢပျၢၤ​တဖၣ်​လီၤ. တကး​ဒံးဘၣ် နစိၤ (Nestle) ဒီး​အဲလဲၤ (Aland) ဒီး​လံာ်စီဆှံ တၢ်​ကရၢကရိ​တဖၣ်​လၢ အ​မၤ​သကိး​တၢ် (United Bible Societies) န့ၣ်​ဃု​သ့ၣ်ညါ​တၢ် ဒီး​အဝဲသ့ၣ်​စ့ၢ်ကီး ထုးထီၣ် လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် လၢ​အ​ပာ်ဖျါ​ထီၣ် တၢ်ကွဲး​အသး အ​ခီၣ်ထံး လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး​လီၤ. အဃိ ဖဲ​ပှၤ​ဘှီဂ့ၤ​ထီၣ်​က့ၤ ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ​လၢ ကီၤလၤဝါ​ကျိာ်​အခါ ပှၤ​သမံ​သမိး​ကွၢ်ဝဲ တၢ်​ဃု​သ့ၣ်ညါ​အသီ​တဖၣ်​အံၤ​လီၤ.

ခီဖျိ ပှၤ​ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဒီး​ထုးထီၣ် လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် လၢ​အ​ပာ်ဖျါ​ထီၣ် တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး​အဃိ ပှၤ​ထံၣ်ဘၣ်​လၢ လံာ်စီဆှံ​အဆၢ​တနီၤ​လၢ အ​အိၣ်​လၢ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ လၢညါ​တဖၣ် ဒ်သိး​ဒီး ခ့ကၠ့ဘၢၡ့ၣ် (King James Version ) န့ၣ်​တအိၣ်​လၢ လံာ်စီဆှံ အ​တၢ်ကွဲး​အသး အ​ခီၣ်ထံး အ​ပူၤ​ဘၣ်. ဒီး​မ့ၢ်ဒၣ် ပှၤ​ကွဲးကူ​တၢ်ဖိ​တဖၣ် ကွဲး​အါထီၣ်​ဝဲ​လီၤ. လံာ်စီဆှံ​အဆၢ​တဖၣ်​န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ မးသဲ ၁၇:၂၁; ၁၈:၁၁; ၂၃:၁၄; မၢ်ကူး ၇:၁၆; ၉:၄၄, ၄၆; ၁၁:၂၆; ၁၅:၂၈; လူၤကၣ် ၁၇:၃၆; ၂၃:၁၇; ယိၤဟၣ် ၅:၄; မၤတၢ် ၈:၃၇; ၁၅:၃၄; ၂၄:၇; ၂၈:၂၉ ဒီး ရိမ့ၤ ၁၆:၂၄ လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​လၢ ၁၅၅၀ နံၣ်​လံၤ​လံၤ​န့ၣ် လံာ်စီဆှံ အ​ဆၢဒိၣ်​အ​ဆၢဖိ​တဖၣ် ဘၣ်​တၢ်​ရဲၣ်လီၤ​ပာ်စၢၤ​အီၤ​လၢ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ​တဖၣ်​အ​ပူၤ ဒီး​ပှၤ​ပာ်ဂၢၢ်​ပာ်ကျၢၤ​အီၤ​လံ. လၢ​လံာ်စီဆှံ​အါဘ့ၣ်​အ​ပူၤ ပှၤ​ထုးထီၣ်​ကွံာ် လံာ်စီဆှံ အဆၢ​လၢ ပှၤ​ကွဲး​အါထီၣ်​ တဖၣ်​အံၤ​အဃိ လၢ​လံာ်စီဆှံ အ​ဆၢဖိ​တနီၤ အ​ဘၢၣ်စၢၤ​န့ၣ် တၢ်​လီၤဟိ​အိၣ်ဝဲ​လီၤ. မ့မ့ၢ်​လၢ လံာ်စီဆှံ​တ​ဘ့ၣ်​အံၤ​အ​ပူၤ​န့ၣ် လံာ်စီဆှံ​အဆၢ​လၢ အဘၣ်​တၢ်​ထုးထီၣ်​အီၤ​တဖၣ်​အံၤ အလီၢ်​န့ၣ် ပှၤ​ပာ်လီၤ တၢ်ဂ့ၢ်​အဘျဲၣ်​လီၤ.

မၢ်ကူး ၁၆ တၢ်​ကတိၤ​ကျၢၢ်တံၢ်​ဖးထီ (အ​ဆၢဖိ ၉-၂၀), မၢ်ကူး ၁၆ တၢ်​ကတိၤ​ကျၢၢ်တံၢ်​အဖုၣ် ဒီး​တၢ်ကွဲး​အသး​ဖဲ ယိၤဟၣ် ၇:၅၃–၈:၁၁ န့ၣ်​ဖျါ​လီၤတံၢ်​လၢ အ​တအိၣ်​လၢ လံာ်စီဆှံ တၢ်ကွဲး​အသး​လၢ​အ​ခီၣ်ထံး အ​ပူၤ​ဘၣ်. အဃိ လၢ​လံာ်စီဆှံ​တ​ဘ့ၣ်​အံၤ​အ​ပူၤ​န့ၣ် လံာ်စီဆှံ​အဆၢ​လၢ ပှၤ​ကွဲး​အါထီၣ်​ဝဲ​တဖၣ်​အံၤ တအိၣ်​ဘၣ်.

ဖဲ​ပှၤ​ဘှီဂ့ၤ​ထီၣ်​က့ၤ ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ အခါ ပှၤ​ဆီတလဲ တၢ်​ကတိၤ​တနီၤ ဒ်သိး ကလီၤ​ပလိာ်​လိာ်​အသး​ဒီး တၢ်​လၢ​ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ကူၣ်သ့​လၢ လံာ်စီဆှံ​တ​ကပၤ ပာ်​ပနီၣ်​ဝဲ လၢ​အမ့ၢ် လံာ်စီဆှံ တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး နီၢ်ကီၢ်​လီၤ. အဒိ ဒ်​တၢ်ကွဲး​ကူ​က့ၤ လံာ်စီဆှံ​တနီၤ ပာ်ဖျါ​ဝဲ​အသိး မးသဲ ၇:၁၃ တဲဝဲ​လၢ “လဲၤနုာ်​လီၤ​လၢ တြဲၤ​လၢ​အအံၣ်​တက့ၢ်. တြဲၤ​လၢ​အလဲၢ်​ဒီး ကျဲ​လၢ​အလဲၢ်​န့ၣ် ဆှၢ​ပှၤလၢ​တၢ်​ဟးဂီၤ” လီၤ. လၢညါ​န့ၣ်​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ လၢ​ကီၤလၤဝါ​ကျိာ် အ​ပူၤ​န့ၣ် တၢ်​ကတိၤ​လၢ​အမ့ၢ် “တြဲၤ” (“is the gate”) လၢ​အ​အိၣ်​လၢ လံာ်​ခံ​ကျိၤ​တကျိၤ​အ​ပူၤ​န့ၣ် တအိၣ်​ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ခီဖျိ ပှၤ​ဃု​သ့ၣ်ညါ​အါထီၣ် တၢ်ကွဲး​ကူ​က့ၤ လံာ်စီဆှံ လၢပျၢၤ​တဖၣ်​အဃိ ပှၤ​ထံၣ်ဘၣ် တၢ်အုၣ်​အသး​လၢ “is the gate” န့ၣ်​အိၣ်ဝဲ​လၢ လံာ်စီဆှံ​တၢ်ကွဲး​အသး အ​ခီၣ်ထံး​လီၤ. အဃိ​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ လၢ​ကီၤလၤဝါ​ကျိာ် လၢ​ပှၤ​ထုးထီၣ်​အီၤ အလီၢ်​ခံ​ကတၢၢ်​တ​ဘ့ၣ် အ​ပူၤ​န့ၣ် ပှၤ​ထၢနုာ်​က့ၤ တၢ်​ကတိၤ​အံၤ​လီၤ. တၢ်​ဘှီဂ့ၤ​ထီၣ် ဒ်​န့ၣ်​တဖၣ် အိၣ်ဝဲ​တဘျုး​ခါ​ညါ ဘၣ်ဆၣ် အ​မ့ၢ်ဝဲ တၢ်​ဆီတလဲ ဆံး​ဆံး​ဖိ ဒီး​အ​တဆီ​တ​လဲ တၢ်​ကစီၣ် အရ့ဒိၣ်​လၢ ကစၢ်​ယွၤ အ​ကလုၢ်​ကထါ​အ​ပူၤ​ဘၣ်.