ဖဲ​ပှၤ​ကွဲး​လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ် တ​ကတြူၢ်​လၢ အ​ခီၣ်ထံး​အခါ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ ဘၣ်​တၢ်ကွဲး​အီၤ​လၢ လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်​မိၢ်ပှၢ်​လွံၢ်​ဖျၢၣ် (יהוה) လၢ​အမ့ၢ် တထြၢ်ကြၢ်မတၣ်​န့ၣ် အိၣ်ဝဲ​အဘျီ ၇,၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ်​လီၤ. ဒီး​ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ကူၣ်သ့ လၢ​လံာ်စီဆှံ​တ​ကပၤ​န့ၣ် အၢၣ်လီၤ​တူၢ်လိာ်​ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်​တခါ​န့ၣ်​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ်​အါဂၤ​ဆိကမိၣ်​ဝဲ​လၢ ဖဲ​ပှၤ​ကွဲး​လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် အဆိ​ကတၢၢ်​အခါ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​တ​ပၣ်​ဘၣ်. အဃိ ပစိၤ​ခဲအံၤ ပှၤလၢ​အ​ကွဲးကျိာ်ထံ ကီၤလၤဝါ လံာ်စီဆှံ​အါဂၤ​န့ၣ် ဖဲ​အဝဲသ့ၣ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​ဝဲ လံာ်စီဆှံ​တ​ကတြူၢ် လၢ​ဘၣ်​တၢ်​ကိး​အီၤ​လၢ လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အသီ​အခါ အဝဲသ့ၣ်​တ​ကွဲး​နုာ် ကစၢ်​ယွၤ အ​မံၤ ယဟိဝၤ​ဘၣ်. ဖဲ​အဝဲသ့ၣ် ဘၣ်​ဟံးန့ၢ်​လံာ်စီဆှံ​အဆၢ​လၢ အ​အိၣ်​ပာ်စၢၤ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ လၢ​အ​ပၣ်ဃုာ်​ဒီး ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ တထြၢ်ကြၢ်မတၣ်​အခါ​ဒၣ်လဲာ် အဝဲသ့ၣ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​က့ၤဝဲ​လၢ “ကစၢ်” လီၤ.

ဘၣ်ဆၣ် ပှၤလၢ​အ​ကွဲးကျိာ်ထံ ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ​န့ၣ် တ​မၤဝဲ​ဒ်​န့ၣ်​ဘၣ်. လၢ​ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ​န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်​ကွဲး​နုာ် ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ ယဟိဝၤ​န့ၣ် အိၣ်ဝဲ ၂၃၇ ဘျီ​ညါ. ဖဲ​အဝဲသ့ၣ်​ဆၢတဲာ်​ဝဲ​လၢ က​မၤဝဲ​ဒ်​န့ၣ်​အခါ အဝဲသ့ၣ်​ဆိကမိၣ်​ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်​လၢ​အရ့ဒိၣ်​ခံ​မံၤ​အံၤ​လီၤ. (၁) တၢ်ကွဲး​ကူ​က့ၤ​လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​လၢ အ​အိၣ်ဒီး​ပှၤလၢ မုၢ်မဆါ​တနံၤ​အံၤန့ၣ် တမ့ၢ်​တၢ်ကွဲး​အသး လၢ​အ​ခီၣ်ထံး​တဖၣ်​ဘၣ်. မုၢ်မဆါ​တနံၤ​အံၤ တၢ်ကွဲး​ကူ​က့ၤ​လံာ်စီဆှံ​လၢ​အ​ကထိ လၢ​ပ​ထံၣ်ဘၣ်​အီၤ​အါတက့ၢ်​န့ၣ် ပှၤ​ကွဲးကူ​အီၤ ဖဲ​ပှၤ​ကွဲး တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး ဝံၤ​အလီၢ်​ခံ အ​နံၣ် ၂၀၀ ဘျဲၣ်​လီၤ. (၂) ဖဲ​န့ၣ်​အဆၢ​ကတီၢ် ပှၤ​ကွဲးကူ​လံာ်စီဆှံ​တဖၣ်​န့ၣ် ထုးထီၣ်​ကွံာ် တထြၢ်ကြၢ်မတၣ် ဒီး​ကွဲး​က့ၤဝဲ​လၢ (Kyʹri·os) လၢ​အမ့ၢ် ကြံး​အ​တၢ်​ကတိၤ လၢ​အခီ​ပညီ​မ့ၢ် “ကစၢ်” မ့တမ့ၢ် အဝဲသ့ၣ်​ကွဲးကူဝဲ​လံာ်​လၢ ပှၤ​ကွဲး​ပာ်စၢၤ​ဝဲ​ဒ်​န့ၣ်​တဖၣ်​လီၤ.

ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ ကမံးတံာ် ထံၣ်​ဝဲဒၣ် တၢ်အုၣ်​အသး​လၢ အ​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ တထြၢ်ကြၢ်မတၣ် က​ဘၣ်​အိၣ်ဝဲ​လၢ တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး​လၢ ကြံး​ကျိာ်​အ​ပူၤ​လီၤ. တၢ်အုၣ်​အသး​န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ​ဒ်​တၢ်​ပာ်ဖျါ​လၢ​လာ်အံၤ​အသိး​လီၤ.

•   တၢ်ကွဲး​ကူ​က့ၤ လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် လၢ​ပှၤ​သူဝဲ ဖဲ​ယ့ၣ်ၡူး​ဒီး​အ​တၢ်မၢဖိ​တဖၣ်​အ​စိၤ​န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်​ဒီး တထြၢ်ကြၢ်မတၣ်​လီၤ. လၢညါ​န့ၣ် ပှၤလၢ​အ​တ​တူၢ်လိာ် တၢ်ဂ့ၢ်​တခါ​အံၤ​ဘၣ် အိၣ်ဝဲ​တနီၤ​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ကွဲး​ကူ​က့ၤ လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် လၢ​ပှၤ​သူ​အီၤ​ဖဲ​တၢ်မၢဖိ​အ​စိၤ​န့ၣ် ပှၤ​ထံၣ်​န့ၢ်​အီၤ​ဘူး​ဒီး ခူ(မ်)ရ့း (Qumran) အဃိ ခဲအံၤ ပှၤ​တဲအါ​တဲ​စှၤ​တၢ် တ​သ့​လၢၤဘၣ်.

•   ဖဲ​ယ့ၣ်ၡူး​ဒီး အ​တၢ်မၢဖိ​တဖၣ်​အ​စိၤ​န့ၣ် လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​လၢ ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ​အီၤ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​န့ၣ် တထြၢ်ကြၢ်မတၣ် အိၣ်ဝဲ​လီၤ. နံၣ်​လၢ​အ​ကယၤ​တဖၣ်​အ​တီၢ်ပူၤ ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ကူၣ်သ့​တဖၣ် ဆိကမိၣ်​ဝဲ​လၢ လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​လၢ ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ​က့ၤ​အီၤ​လၢ ကြံး​ကျိာ် လၢ​အမ့ၢ် ကြံး​စဲးထူးကၠ့း (Greek Septuagint) အ​ပူၤ​န့ၣ် တထြၢ်ကြၢ်မတၣ် တအိၣ်​လၢၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲ ၁၉၅၀ နံၣ်​ဃၣ်ဃၣ်​န့ၣ် ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ ကူၣ်သ့​တဖၣ် မၤလိ​ဝဲ ကြံး​စဲးထူးကၠ့း လံာ်​အက့​အခီ​တဖၣ်​လၢ​အ​အိၣ်​ပာ်စၢၤ လၢ​ယ့ၣ်ၡူး​အ​စိၤ​လီၤ. လၢ​လံာ်​အက့​အခီ​တဖၣ်​အံၤ​အ​ပူၤ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​အ​လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်​န့ၣ် အိၣ်ဝဲ​လီၤ. အဃိ ဖဲ​ယ့ၣ်ၡူး​အ​စိၤ​န့ၣ် တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​န့ၣ် အိၣ်ဒီး ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲ ခ.န လွံၢ်​ကယၤ​န့ၣ် တၢ်ကွဲး​ကူ​ကြံး​စဲးထူးကၠ့း လၢ​အမ့ၢ် ခိၣ်ဒဲး ဘထံခဲနဲး (Codex Vaticanus) ဒီး​ခိၣ်ဒဲး စနဲၣ်ထံခဲၣ်စ် (Codex Sinaiticus) အ​ပူၤ စးထီၣ်​လၢ​လံာ် ၁ မိၤၡ့ တုၤ​လၢ လံာ်​မၤလကံ န့ၣ်​ယွၤ​အ​မံၤ တအိၣ်​လၢၤဘၣ် (မ့မ့ၢ် လၢ​တၢ်ကွဲး​ကူ​ကြံး​စဲးထူးကၠ့း အဆိ​ကတၢၢ်​တဖၣ်​အ​ပူၤ​န့ၣ် ယွၤ​အ​မံၤ အိၣ်ဝဲ​လီၤ.) အဃိ တၢ်ကွဲး​ကူ​က့ၤ​လံာ်စီဆှံ​လၢ ပှၤ​ကွဲး​အီၤ​လၢ ဆၢကတီၢ်​ဖဲ​န့ၣ်​တဖၣ်​န့ၣ် ပ​တထံၣ်​ဘၣ် ယွၤ​အ​မံၤ​လၢ လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အသီ လၢ​အမ့ၢ် လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​န့ၣ် အ​ပူၤ​လၢၤဘၣ်.

  ယ့ၣ်ၡူး​တဲ​ဝဲ လီၤ​တံၢ်​လီၤ​ဆဲး​လၢ “ယ​ဟဲ​လၢ ယ​ပၢ်​အ​မံၤ” ဒီး​တဲ​စ့ၢ်ကီး​ဝဲ​လၢ တၢ်မၤ​လၢ​အ​မၤ​ဝဲ​တဖၣ်​န့ၣ် အ​မၤဝဲ​လၢ​အ “ပၢ်​အ​မံၤ”

•   လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​န့ၣ် ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ ယ့ၣ်ၡူး​သူဝဲ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​တလီၢ်​လီၢ် ဒီး​အ​ဒုး​သ့ၣ်ညါ​ပှၤဂၤ​လၢ ယွၤ​အ​မံၤ​လီၤ. (ယိၤဟၣ် ၁၇:၆, ၁၁, ၁၂, ၂၆) ယ့ၣ်ၡူး​တဲဝဲ လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး​လၢ “ယ​ဟဲ​လၢ ယ​ပၢ်​အ​မံၤ” ဒီး​တဲ​စ့ၢ်ကီး​ဝဲ​လၢ တၢ်မၤ​လၢ​အ​မၤဝဲ​တဖၣ်​န့ၣ် အ​မၤဝဲ​လၢ​အ “ပၢ်​အ​မံၤ” လီၤ.—ယိၤဟၣ် ၅:၄၃; ၁၀:၂၅.

•   ဒ်​လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အသိး လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​စ့ၢ်ကီး ဘၣ်​တၢ်ကွဲး​အီၤ​လၢ ယွၤ​အသး​စီဆှံ​ဒီး မ့ၢ်​စ့ၢ်ကီး​ယွၤ​အ​ကလုၢ်​ကထါ​လီၤ. အဃိ ယွၤ​အ​မံၤ​က​အိၣ်ဝဲ​လၢ လံာ်စီဆှံ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ ဒီး​က​လီၤမၢ်​ကွံာ်​လၢ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ​န့ၣ် တမ့ၢ်​တၢ်​လၢ​အ​လီၤ​နာ်​ဘၣ်. ဖဲ​တၢ်မၢဖိ​အ​စိၤ​န့ၣ် ယ့ၣ်ၡူး​အပျဲၢ်​အဘီၣ် စီၤ​ယၤကိာ်​တဲ​ဘၣ် တၢ်​အိၣ်ဖှိၣ်​သးပှၢ်​တဖၣ်​လၢ အ​အိၣ်​လၢ ဝ့ၢ်​ယရူၤၡလ့ၣ်​အ​ပူၤ​လၢ “စီၤ​စူၤမ့းအိၣ် ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး​လၢ ကစၢ်​ယွၤ တူၢ်လိာ် ပှၤ​ကလုာ်​တဖၣ် အဆိ​ကတၢၢ်​တဘျီ ဒ်သိး က​ဃုထၢ​ထီၣ် ပှၤလၢ အဝဲသ့ၣ်​အ​ကျါ​လၢ အ​မံၤ​အဂီၢ်​လီၤ.” (မၤတၢ် ၁၅:၁၄) ပှၤလၢ​တၢ်မၢဖိ​အ​စိၤ မ့ၢ်​တ​သ့ၣ်ညါ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​ဒီး​မ့ၢ်​တ​သူ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​ဘၣ်​န့ၣ် မ့ၢ်​စီၤ​ယၤကိာ်​က​တဲဝဲ​ဒ်​န့ၣ်​ဧါ.

•   လၢ​လံာ်စီဆှံ လၢ​ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ​န့ၣ် ပှၤ​ကွဲးဖုၣ်​လီၤ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​လီၤ. ဖဲ လီၣ်ဖျါ ၁၉:၁, ၃, ၄, ၆ အ​ပူၤ​န့ၣ် ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​ပၣ်ဃုာ်​လၢ တၢ်​ကတိၤ “Hallelujah” (ဟါလ့ၤလူယၤ) အ​ပူၤ​လီၤ. တၢ်​ကတိၤ​အံၤ မ့ၢ်ဝဲ ဧ့ၤဘြံၤ​တၢ်​ကတိၤ​လၢ အခီ​ပညီ​မ့ၢ်ဝဲ “Praise Jah” (စံးထီၣ်​ပတြၢၤ ယဟိဝၤ) လီၤ. တၢ်​လၢ “Jah” န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ ယဟိဝၤ​ယွၤ​အ​မံၤ လၢ​ပှၤ​ကွဲးဖုၣ်​ဝဲ​လီၤ. ပှၤ​မံၤ​အါ​ဖျၢၣ်​လၢ​အ​အိၣ်​လၢ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ​န့ၣ် ဘၣ်ထွဲ​ဒီး ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​လီၤ. အဒိ, လံာ်လဲၢ်​တဖၣ် ပာ်ဖျါ​ထီၣ်​လၢ ယ့ၣ်ၡူး​အ​မံၤ အခီ​ပညီ​မ့ၢ်ဝဲ “ယဟိဝၤ မ့ၢ်​တၢ်​အုၣ်က့ၤ​ခီၣ်က့ၤ” လီၤ.

•   ပှၤ​ယူဒၤ​ဖိ အ​လံာ်​လၢညါ​တဖၣ် ပာ်ဖျါ​ဝဲ​လၢ ပှၤ​ယူဒၤ​ဖိ​လၢ​အမ့ၢ်​ခရံာ်ဖိ​တဖၣ်​န့ၣ် သူဝဲ​ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​လၢ အ​လံာ်လဲၢ်​တဖၣ်​အ​ပူၤ​လီၤ. လံာ်​ထိၣ်​စဲး​ထး (Tosefta) လၢ​အ​မ့ၢ် တၢ်​ပာ်​ဖှိၣ် ပှၤ​ယူ​ဒၤ​ဖိ အ​တၢ်​သိၣ်​တၢ်​သီ လၢ​ပှၤ​ကွဲး​အီၤ​ဝံၤ​ဖဲ ခ.န ၃၀၀ ဃၣ်​ဃၣ်​န့ၣ် ပာ်​ဖျါ​ထီၣ်​တၢ်​ဂ့ၢ် ဘၣ်​ဃး​ဒီး ခရံာ်​ဖိ​လံာ်​လဲၢ်​လၢ အဘၣ်​တၢ်​ဒွဲၣ်အူ​အီၤ​လၢ မုၢ်​အိၣ်​ဘှံး​နံၤ​လီၤ. လံာ်​ တ​ဘ့ၣ်​အံၤ​တဲဝဲ​လၢ ပှၤ​အိၣ်​ဒီး​တၢ်​ခွဲး​တၢ်​ယာ်​လၢ က​ဒွဲၣ်​အူ​ထီၣ် ပှၤ​စံၣ်တဲၤ​တဲလီၤ​တၢ်ဖိ [ခရံာ်ဖိ​တဖၣ်​လၢ အ​ကွဲးဝဲ​ယ့ၣ်ၡူး​အဂ့ၢ်] ဒီး​ပှၤ​မံးနံး​ဖိ [ဖျါ​လၢ တၢ်​ကတိၤ​တ​ဖျၢၣ်​အံၤ အဲၣ်​ဒိး​တဲဝဲ ပှၤ​ယူဒၤ​ဖိ​လၢ အ​ကဲ​ခရံာ်​ဖိ​တ​ဖၣ်] အ​လံာ်လဲၢ်​တဖၣ်​လီၤ. ဒီး​ပှၤ​ဒိးန့ၢ်​ဘၣ်​အခွဲး​လၢ ပှၤ​မ့ၢ်​ထံၣ်ဘၣ် လံာ်လဲၢ်​လၢ အ​ပၣ်ဃုာ်​ဒီး​ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ဒွဲၣ်အူ​ထီၣ်​အီၤ​လၢ မ့ၣ်အူ​သ့​လီၤ. ဒီး​လံာ်​တ​ဘ့ၣ်​အံၤ ပာ်ဖျါ​ထီၣ်​စ့ၢ်ကီး ပှၤ​ကၤလံၤလါ​ဖိ လၢ​အမ့ၢ် ရၤဘံယိၣ်စ့ လၢ​အ​အိၣ်မူ​ဖဲ​ခံ​ယၤဖှိၣ်​အဆၢ​ကတီၢ် အ​တၢ်​ကတိၤ​ဒ်အံၤ​လီၤ. အ​တဲဝဲ​လၢ လၢ​မုၢ်နံၤ​အဂၤ​တဖၣ်​န့ၣ် “ပှၤ​ကြၢး​တံာ်​တဲာ်​ကွံာ် ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ [လၢ​အ​အိၣ်​လၢ ခရံာ်ဖိ​လံာ်လဲၢ်​အ​ပူၤ] ဒီး​ပာ်ဃာ်​အီၤ ဒီး​လံာ်က့​လၢ​အ​အိၣ်တ့ၢ်​တဖၣ်​န့ၣ် ပှၤ​ကြၢး​ဒွဲၣ်အူ​ထီၣ်​အီၤ​လၢ မ့ၣ်အူ​လီၤ.”

•    ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ကူၣ်သ့​တနီၤ တူၢ်လိာ်​ဝဲ​လၢ ဖဲ​ပှၤ​ဟံးန့ၢ်​လံာ်စီဆှံ​အဆၢ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ ဒီး​ကွဲး​နုာ်​က့ၤ​အီၤ​လၢ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ​အခါ ဖျါ​လၢ​ယွၤ​အ​မံၤ က​ပၣ်ဃုာ်​ဝဲ​လီၤ. လၢ​လံာ်ခီယ့ၤ​တ​ဘ့ၣ် (The Anchor Bible Dictionary ) အ​ပူၤ​န့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်​အ​ခိၣ်တီ​အိၣ်ဝဲ​တခါ လၢ​အမ့ၢ် “တထြၢ်ကြၢ်မတၣ်​လၢ လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အသီ​အ​ပူၤ” လီၤ. ဒီး​ဖဲ​န့ၣ် အ​တဲဝဲ​လၢ “တၢ်အုၣ်​အသး​အိၣ်ဝဲ​တနီၤ​လၢ ဖဲ​ပှၤ​ကွဲး​လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ အသီ​တ​ကတြူၢ်​အဆိ​ကတၢၢ်​အခါ လံာ်စီဆှံ​အဆၢ​တနီၤ မ့တမ့ၢ် လံာ်စီဆှံ​အဆၢ​ခဲလၢာ်​လၢ ဘၣ်​တၢ်​ဟံးန့ၢ်​အီၤ​လၢ လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အ​လီၢ်လံၤ​အ​ပူၤ ဒီး​ကွဲး​နုာ်​က့ၤ​အီၤ​လၢ လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ အသီ​အ​ပူၤ​န့ၣ် ယွၤ​အ​မံၤ ယဟိဝၤ, တထြၢ်ကြၢ်မတၣ် က​ပၣ်​ဝဲ​လီၤ.” ပှၤ​ကူၣ်​ဘၣ်​ကူၣ်သ့ ကၠီၣ်​ဟါ​ဝၤ တဲဝဲ​လၢ “လၢ​ခရံာ်ဖိ​လၢ တၢ်မၢဖိ​အ​စိၤ​တဖၣ် အ​ လံာ်စီဆှံ လၢ​အမ့ၢ် ကြံး [စဲးထူးကၠ့း] အ​ပူၤ​န့ၣ် တထြၢ်ကြၢ်မတၣ် ပၣ်​ဒံး​လီၤ. အဃိ ပ​နာ်​သ့​လၢ ပှၤလၢ​အ​ကွဲး လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အသီ​န့ၣ် ဖဲ​အဝဲသ့ၣ်​ဟံးန့ၢ်​ဝဲ လံာ်စီဆှံ​အဆၢ​လၢ လံာ်​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အ​လီၢ်လံၤ​အ​ပူၤ​အခါ အဝဲသ့ၣ်​က​ကွဲးနုာ်ဝဲ တထြၢ်ကြၢ်မတၣ်​လီၤ.”

•   ပှၤ​တနီၤ​လၢ အ​ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ​န့ၣ် သူဝဲ​ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​လၢ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ​လီၤ. အဝဲသ့ၣ်​အ​ကျါ​တနီၤ​န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်​ဒီး ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ​တၢ်​တဖၣ်​လၢ ပှၤ​ယူးယီၣ်​ပာ်ကဲ​အီၤ ဒီး​အဝဲသ့ၣ်​သူဝဲ​ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​လၢ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ တချုး​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ ဘၣ်​တၢ်​ထုးထီၣ်​အီၤ​လၢ ကီၤလၤဝါ​ကျိာ်​ဒံးဘၣ်. ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ​တၢ်​တဖၣ်​အံၤ အ​မံၤ ဒီး​အ​လံာ်​ခိၣ်တီ​န့ၣ် မ့ၢ်​ဒ်​တၢ်​ပာ်ဖျါ​လၢ လာ်အံၤ​အသိး​လီၤ. A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript  လၢ​ဟၢမဲၤ ဟဲဖံထၢၤ ကွဲးဝဲ (၁၈၆၃), The Emphatic Diaglott  လၢ ဘဲကၠၢၤမဲၤ ဝ့လစၢၤ ကွဲးဝဲ (၁၈၆၄), The Epistles of Paul in Modern English  လၢ​ကၠီၣ်ဘါခၢၤ စတံၤဘ့ၣ် ကွဲးဝဲ (၁၈၉၈) St. Paul’s Epistle to the Romans  လၢ​တဘယူၤ ကၠံၤရၢၤသဖၢၤ​ကွဲးဝဲ (၁၉၀၀), The New Testament Letters  လၢ​လဲဒၢၤဘံၡး ကၠ့ၤ​တဘယူၤ​စံၤဝါ ကွဲးဝဲ (၁၉၄၆) န့ၣ်​လီၤ. တကး​ဒံးဘၣ် ဖဲ ၁၉၁၉ နံၣ်​န့ၣ် ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ​တၢ် ဖၤဘျိၤ ဘဲးစ့ၣ် ထုးထီၣ် တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ လၢ​စပၤနံ​အကျိာ်​တ​ဘ့ၣ်​လၢ အ​ပၣ်ဃုာ်​ဒီး​ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ “Jehová” ဖဲ လူၤကၣ် ၂:၁၅ ဒီး ယူဒၤ ၁၄ လီၤ. ဒီး​တၢ်ဂ့ၢ်​အဘျဲၣ်​တဖၣ်​လၢ လံာ်စီဆှံ​တ​ဘ့ၣ်​န့ၣ်​အ​ပူၤ ပာ်ဖျါ​ထီၣ်​လၢ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​ကြၢး​အိၣ်ဝဲ​အဘျီ ၁၀၀ ဃၣ်ဃၣ်​ညါ. လၢ​အ​ပူၤကွံာ်​အါ​နံၣ် တချုး​လၢ ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ​တဖၣ်​အံၤ​ဒံးဘၣ်​န့ၣ် လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ ကျိာ်​တ​ကတြူၢ် လၢ​ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ​က့ၤ​အီၤ​လၢ ဧ့ၤဘြံၤ​ကျိာ်​တဖၣ် စးထီၣ်​ဖဲ ၁၆ ယၤဖှိၣ်​န့ၣ် သူဝဲ​တထြၢ်ကြၢ်မတၣ် တဘျုး​တီၤ​ညါ. အဒိ, လၢ​လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​လၢ ပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ​အီၤ​လၢ ကၠၢမနံၣ်​ကျိာ် အစှၤကတၢၢ် ၁၁ ဘ့ၣ်​အ​ပူၤ​န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်​ဒီး “Jehovah” (မ့တမ့ၢ် ကွဲး​ထီၣ်​ခိ​ဝဲ ဧ့ၤဘြံၤ​တၢ်​ကတိၤ​လၢ “Yahweh”) ဒီး​ကၠၢမနံၣ် အပှၤ​ကွဲးကျိာ်ထံ​တၢ်​အဂၤ​လွံၢ်ဂၤ​န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်​ကွဲး​နုာ်​ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ ယဟိဝၤ​လၢ တိၤကွီၤ (parentheses) အ​ပူၤ​လၢ “ကစၢ်” အလီၢ်​ခံ​လီၤ. ဒီး​တၢ်ဂ့ၢ်​အဘျဲၣ်​ဒီး တၢ်​တဲ​နၢ်ပၢၢ်​အါထီၣ်​တၢ်​လၢ ကၠၢမနံၣ် တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ အဘ့ၣ် ၇၀ ဘျဲၣ်​အ​ပူၤ​န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်​ဒီး​ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​လီၤ.

•   တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကျိာ်​တ​ကယၤဘျဲၣ်​အ​ပူၤ​န့ၣ် ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​ပၣ်ဃုာ်​ဝဲ​လၢ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ​လီၤ. ပှၤလၢ​အ​တဲ​ကျိာ်​အါ​ကျိာ် လၢ​အ​အိၣ်​လၢ အၤဖြံၤကၤ, န့ၤထံၤ အမဲရကၤ, အ့ၡၢၣ် ဒီး​ပစံးဖံး ကီးတဖၣ်​န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် သူ​ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ ထီဘိ​လီၤ. (ကွၢ်​ ကဘျံးပၤ ၂၇၀၂ ဒီး ၂၇၀၃ တက့ၢ်.) ဒီး​ပှၤလၢ​အ​ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကျိာ်​တဖၣ်​အံၤန့ၣ် ဆၢတဲာ်​ဝဲ​လၢ အဝဲသ့ၣ်​ကသူ​ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ ခီဖျိ​တၢ်ဂ့ၢ်​ဒ်သိး​ဒီး တၢ်​ပာ်ဖျါ​လၢ​ထး​တဖၣ်​အသိး​လီၤ. ဒီး​တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အံၤ​တနီၤ​န့ၣ် ပှၤ​ထုးထီၣ်​အီၤ​တယံာ်​ဒံးဘၣ်. အဒိ, ရိထုၤမဲၤ လံာ်စီဆှံ (၁၉၉၉) န့ၣ်​သူဝဲ “Jihova” ၅၁ ဘျီ လၢ​အ​အိၣ်​လၢ အ​ဆၢဖိ ၄၈ ဆၢ​အ​ပူၤ​လီၤ. ဒီး​အ့ၣ်ဒိၣ်နံၡါ ဘၢထး (ထိဘၤ) တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ (၁၉၈၉) န့ၣ်​သူဝဲ “Jahowa” အဘျီ ၁၁၀ လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်​အိၣ်ဝဲ​လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး​လၢ ပ​က​ဘၣ်​ထၢနုာ်​က့ၤ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​လၢ လံာ်စီဆှံ​လၢ ကြံး​ကျိာ်​တ​ကတြူၢ်​အ​ပူၤ​လီၤ. အဃိ ပှၤလၢ​အ​ကွဲးကျိာ်ထံ ဟီၣ်ခိၣ်​သီ တၢ်​ကွဲးကျိာ်ထံ​လံာ်စီဆှံ န့ၣ်​မၤဝဲ​ဒ်​န့ၣ်​လီၤ. အဝဲသ့ၣ်​ယူးယီၣ်​ပာ်ကဲ ကစၢ်​ယွၤ​အ​မံၤ​ဒိၣ်မး. ဒီး​အဝဲသ့ၣ်​တ​အဲၣ်ဒိး​ထုးထီၣ်​ကွံာ် တၢ်​လၢ​အ​အိၣ်​လၢ တၢ်ကွဲး​အသး​အ​ခီၣ်ထံး​အ​ပူၤ နီတမံၤ​ဘၣ်.—လီၣ်ဖျါ ၂၂:၁၈, ၁၉.