Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

ÑƲƲ HIU NƐ NAALƐ

Ɛ-Ɛsɔ hɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ

Ɛ-Ɛsɔ hɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ

1, 2. Ɛbɛ kaatalɩ Eliya kɩyakʋ nakʋyʋ e-wezuu caɣʋ taa?

ELIYA ɖiɣni seu tɛʋ taa nɛ ɖoo ñeɖiɣni yuu. Nʋmɔʋ ŋgʋ kɩkazɩnɩ ɛzɩdaa pʋcɔ nɛ ɛtalɩ Yizreyɛɛlɩ yɔ, kɩɖaɣlaa kpem. Ŋgʋ ɛtaatasɩ kɛʋ evebu. Ɛlɛ pɩtɩnɩ-ɩ nɛ seya, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ‘Yehowa maɣmaɣ nesi kaatibi ɛ-yɔɔ.’ Toovenim taa lɛ, ɖoŋ weyi ɛɖɔŋaɣ e-tomnaɣ taa yɔ, ɛtaawɛɛnɩ ɖoŋ ɛnɩ wiɖiyi. Halɩ ɛkɔm nɛ ɛɖɛɛ kpaŋnaŋ weyi ɛhɔŋaɣ Wiyaʋ Ahaabɩ you lɔɔɖɩyɛ yɔ, ɩ-yɔɔ.​—Kalɩ 1 Awiya 18:46.

2 Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, nɔɔyʋ tɩtasɩ wɛʋ Eliya ɛzɩdaa habɩyɛ yɔɔ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma tɛʋ sɔsɔʋ ŋgʋ kɩwɛɛ nɛ kɩnɩɣ nɛ kɩcɔtʋʋ Eliya nɛ kihosuu ɛ-ɛzɩdaa yɔ. Ɛlɛ Eliya ɖiɣni seu mbʋ nɛ pɩtɩla yɔ, ɛwɛɛ nɛ ɛmaɣzɩɣ mbʋ mbʋ pɩlabɩ evemiye nɖɩ ɖɩ-taa yɔ, pɩ-yɔɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se mbʋ pɩlabɩ puwiye yɔ, pɩɩɖʋ hɩɖɛ Eliya tɛ Ɛsɔ Yehowa nɛ toovenim Ɛsɔ sɛtʋ. Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, Eliya posini Karmɛɛlɩ Pʋʋ kpem nɛ ɛɛtasɩɣ-kʋ naʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ tɛʋ ɖiɣni nɩʋ nɛ ɛsɔdaa ñoyuwa. Pʋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ Yehowa kaatɩŋnɩ Eliya yɔɔ nɛ ɛla maamaaci lakasɩ nɛ ɛwɩlɩ se Baalɩ sɛtʋ kɛ cɛtɩm. Pakʋ Baalɩ nayaa sakɩyɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩna pa-wayɩ se paakɛ ɛyaa kɩdɛkɛdaa nɛ cɛtɩyaa. Pʋwayɩ lɛ, Eliya tɩmnɩ Yehowa se ɛla nɛ wɩlɩŋ sɔsɔŋ weyi ɩlabɩ pɩnzɩ naadozo nɛ hɔɔlʋʋ yɔ, ɩsɩɩ tɩnaɣ. Nɛ Yehowa cosi-i ɖɔɖɔ nɛ ɛla nɛ tɛʋ nɩɩ.​—1 Aw. 18:18-45.

3, 4. (a) Ɛbɛ yɔɔ lidaʋ kaasu Eliya laŋɩyɛ taa ɖo alɩwaatʋ ndʋ ewokaɣ Yizreyɛɛlɩ yɔ? (b) Tɔm ndʋ yɔɔ ɖɩkaɣ cosuu?

3 Eliya seɣaɣ tɛʋ sɔsɔʋ ŋgʋ kɩ-taa kilomɛtawaa 30 mbʋ yɔ se ɛtalɩ Yizreyɛɛlɩ lɛ, pɩtɩla yɔ lidaʋ kaasu ɛ-laŋɩyɛ taa ɖo. Pɩtɩla, ɛmaɣzaɣ se alɩwaatʋ kɩfatʋ talɩnɩ lɛɛlɛɛyɔ. Pɩɩwɛɛ se Ahaabɩ ɛlɛɣzɩ ɛ-wɛtʋ. Mbʋ ɛna puwiye yɔ, pɩɩwɛɛ se putuzuu-i nɛ eyele Baalɩ sɛtʋ, ɛkpa ɛ-tɛ abiɖe Yezaabɛɛlɩ, nɛ ɛla nɛ peyele Yehowa sɛyaa nazʋʋ mbʋ.

“Eliya . . . se Ahaabɩ ɛzɩdaa nɛ ewolo ɛtalɩ Yizreyɛɛlɩ”

4 Alɩwaatʋ ndʋ pɩtɩŋa pɩɖɔŋnɩ-ɖʋ camɩyɛ yɔ, lidaʋ suu ɖa-laŋa taa ɖo. Ðɩmaɣzɩɣ se mbʋ pɩkaɣ-ɖʋ ɖenuu tam, nɛ halɩ ɖɩkaɣ sɔʋ ɖa-kʋñɔmɩŋ sɔsɔŋ yɔɔ payɩ. Nɛ ye lɩmaɣza ana Eliya kaawɛna yɔ, pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛkɛ “ɛyʋ ɛzɩ ɖa yɔ.” (Yak. 5:17) Ɛlɛ, Eliya kʋñɔmɩŋ taatɛmta. Piileɖiɣ lɛ, sɔɔndʋ kaɣ-ɩ kpaʋ siŋŋ, pitibi-i yɔɔɔ nɛ ɛñɩnɩ se sɩm ɛkpaɣ-ɩ nɛ ɛhɛzɩ. Ɛbɛ kɔm nɛ pɩla? Ɛbɛ Yehowa laba nɛ ɛkpazɩ ɛ-nayʋ tisuu nɛ ɛ-abalɩtʋ ɖoŋ? Yele nɛ ɖɩna.

Pɩlɛɣzɩ kpɛlɩ

5. Mbʋ pɩlabɩ Karmɛɛlɩ Pʋʋ yɔɔ yɔ, pɩsɩnɩ Ahaabɩ nɛ ɛpaɣzɩ Yehowa ñam na? Ɛzɩma ɖɩlaba nɛ ɖɩna?

5 Ahaabɩ talɩ ɛ-ɖɩɣa taa Yizreyɛɛlɩ lɛ, ɛlabɩ nabʋyʋ nɛ pɩwɩlɩ se ɛlɛɣzɩ wɛtʋ nɛ ɛpaɣzɩ Yehowa ñam na? Ðɩkalɩɣ Bibl taa se: “Ahaabɩ kɛdɩ Yezaabɛɛlɩ mbʋ mbʋ Eliya laba yɔ nɛ ɛzɩma ɛkʋ nayaa kpeekpe nɛ laɣɖɛ yɔ.” (1 Aw. 19:1) Yʋsɩ se Ahaabɩ kɛdaɣ mbʋ mbʋ pɩɩlabɩ kɩyakʋ ŋgʋ ki-wiye yɔ lɛ, ɛtɩyɔɔdɩ Yehowa, Eliya tɛ Ɛsɔ yɔɔ tɔm natʋyʋ. Ahaabɩ taawɛɛnɩ Ɛsɔ lɩmaɣza. Ɛ-ɛzɩdaa lɛ, maamaaci lakasɩ nzɩ, ɛyʋ yem cɔlɔ sɩlɩnaa; pʋyɔɔ ɛtɔm se “mbʋ Eliya laba yɔ.” Pɩnaɣ kaɣlaa se mbʋ pɩɩlaba yɔ, pɩtɩsɩnɩ-ɩ se ɛpaɣzɩ Yehowa Ɛsɔ ñam. Nɛ ɛbɛ ɛ-halʋ ñalaba se ɛkpa kɩmɩyɛ?

6. Tɔm ndʋ Yezaabɛɛlɩ tiyaa se peheyi Eliya? Nɛ tʋ-tɔbʋʋ lɛ suwe?

6 Yezaabɛɛlɩ kɔ pana siŋŋ nɛ etiyi se peheyi Eliya tɔm tʋnɛ: “Agɔlɩma ɩlabɩ-m pʋnɛ yɔ nɛ atasɩ, ye cee ñɩɣyʋʋ kʋnɛ yɔ kɩ-yɔɔ mantɩwɩlɩ ñe-wezuu kʋñɔŋ ɛzɩ ŋlabʋ pa-taa nɔɔyʋ wezuu yɔ.” (1 Aw. 19:2) Paapɩzɩɣ nɛ pɛkpɛzɩ ɛyʋ wezuu nɛ pɩkɩlɩ mbʋ. Yezaabɛɛlɩ ɖuuni sɩm nɛ ɛtɔ se pʋcɔ nɛ evemiye tɛ lɛ, ɛkʋʋ Eliya se ɛkpa Baalɩ nayaa mba pakʋwa yɔ, pa-kɩmɩyɛ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma abiɖe tɔm tiyiyu wobi Eliya cɔlɔ Yizreyɛɛlɩ ɖɩɣa nakɛyɛ taa, ɖoo ana a-taa, nɛ efezi-i nɛ ɖom yɔɔ, tɛʋ sɔsɔʋ ŋgʋ kɩ-tɛɛ, nɛ eheyi-i sɔɔndʋ tɔm ndʋ yɔ. Ɛnɩ tɔm ndʋ lɛ, ɛzɩma tɩlabɩ ɛ-yɔɔ tʋmɩyɛ?

Sɔɔndʋ kpa-ɩ nɛ pitibi-i yɔɔɔ

7. Ɛzɩma pɩlabɩ Eliya alɩwaatʋ ndʋ Yezaabɛɛlɩ kpɛzɩ-ɩ yɔ? Nɛ ɛbɛ ɛlaba?

7 Ye Eliya kaamaɣzaa se ɛzɩma ɛlʋkaɣnɩ Baalɩ sɛtʋ yɔ pɩtɛma yɔ, lidaʋ ŋgʋ kilebi nɔɔ kʋyʋmaɣ. Mbʋ mbʋ pɩlabɩ puwiye yɔ, pɩtɩlɛɣzɩ Yezaabɛɛlɩ. Yezaabɛɛlɩ kaatɛm ɖʋʋ paɣtʋ nɛ pakʋ Yehowa tɛ nayaa sakɩyɛ, nɛ lɛɛlɛɛyɔ lɛ pɩwɛ ɛzɩ Eliya pɩcaɣ talɩnʋʋ yɔ. Eliya nɩ ɛzɩma Yezaabɛɛlɩ kpɛzɩ-ɩ yɔ lɛ, ɛzɩma pɩlabɩ-ɩ? Bibl tɔm se: “Sɔɔndʋ kpa Eliya.” Ɛzɩ Eliya maɣzɩ kañatʋ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ Yezaabɛɛlɩ kaɣ tɩŋnʋʋ se ɛkʋ-ɩ yɔ kɩ-yɔɔ? Ye ɛmaɣzɩ kɩ-yɔɔ nɛ pileɖi yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se mbʋ labɩna nɛ pitibi-i yɔɔɔ nɛ elesi ɛ-abalɩtʋ. Paa pɩtɩɩkɛ suwe yɔ, Eliya kʋyaa “nɛ ɛɖɛɛ se ɛmɛsɩ e-wezuu,” pʋ-tɔbʋʋ lɛ se esewa nɛ ɛmɛlɩ se pataakʋ-ɩ.​—1 Aw. 18:4; 19:3.

Ye ɖɩsɔɔlaa se ɖɩwɛɛ abalɩtʋ tam yɔ, pɩtɩmʋna se ɖɩsɩɩ ɖa-lɩmaɣza mbʋ pɩkpaɣ-ɖʋ sɔɔndʋ yɔ pɩ-yɔɔ

8. (a) Ɛzɩma tɩyɛ Pɩyɛɛrɩ takɩm kaawɛɛ ɛzɩ Eliya ñɩmbʋ yɔ? (b) Lɔŋ weyi Eliya nɛ Pɩyɛɛrɩ pa-kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

8 Ɛsɔ sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa taa lɛ, pɩtɩkɛ Eliya yeke sɔɔndʋ kpawa. Pɩnzɩ sakɩyɛ wayɩ lɛ, apostoloo Pɩyɛɛrɩ katɩ ɖɔɖɔ takɩm mbʋ. Kɩyakʋ nakʋyʋ Yesu kaaha apostoloo Pɩyɛɛrɩ waɖɛ se ɛɖɔ lɩm yɔɔ nɛ ɛkatɩ-ɩ, ɛlɛ Pɩyɛɛrɩ cɔnaa nɛ “ɛna se helim wɛɛ” lɛ, sɔɔndʋ kpa-ɩ nɛ ɛpaɣzɩ lɩm tɛɛ sʋʋ kpaagbaa. (Kalɩ Maatiyee 14:30.) Ye mbʋ, Eliya nɛ Pɩyɛɛrɩ pa-kɩɖaŋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ lɔŋ kɩbaŋ nɩɩyɩ. Ye ɖɩcaɣ se ɖɩwɛɛ abalɩtʋ tam yɔ, pɩtɩmʋna se ɖɩsɩɩ ɖa-lɩmaɣza mbʋ pɩkpaɣ-ɖʋ sɔɔndʋ yɔ pɩ-yɔɔ. Ɛlɛ pɩwɛɛ se ɖɩka ɖa-lɩmaɣza Yehowa, Weyi ɛhaɣ-ɖʋ lidaʋ nɛ ɛkpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ yɔ, ɛ-yɔɔ na.

“Pɩɖɔ-m!”

9. Kɛdɩ nʋmɔʋ ŋgʋ Eliya kaaɖɔma nɛ lɩmaɣza wena ɛɛwɛna yɔ pɔ-tɔm.

9 Sɔɔndʋ kpa Eliya nɛ ese ɛɖɛɛnɩ hadɛ kiŋ, wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa. Ɛɖɔ ɛzɩ kilomɛtawaa 150 mbʋ yɔ nɛ ewolo Bɛɛrɩseba tɛtʋ taa. Tɛtʋ ndʋ, tɩɩñɔtɩnɩ Yuda ɛjaɖɛ hadɛ kiŋ kamaɣ. Peeɖe eyebi ɛ-lɩmɖʋyʋ nɛ e-ɖeke ɛɖɛɛ ewolo kañɩmbusuu taa. Bibl tɔm se ɛɖɔm ‘kɩyakʋ kʋɖʋmʋʋ’. Ðɩmaɣzɩ nɛ ɖɩna ɛzɩma ɛkʋyɩ tanaŋ tɛɛ nɛ ɛpaɣzɩ ɖɔm nɛ pɩtɩla yɔ, ɛtɩɖɔkɩ tɔɔnaɣ nakɛyɛ yɔ. Piitibi-i yɔɔɔ nɛ sɔɔndʋ kaawɛnɩ-ɩ, ɛlɛ paa mbʋ yɔ ɛñakaɣ pana se ɛtɩŋ lakʋ taa nʋmɔʋ ŋgʋ, wɩsɩ kaalaŋa ŋga ka-taa. Alɩwaatʋ ndʋ wɩsɩ kpeŋaɣ penim tɛ lɛ, Eliya ɖoŋ tɛma cɩɖɩ cɩɖɩ. Pɩnɩ-ɩ mbʋ lɛ, ɛkɛɛ nɛ ɛcaɣ hɔɖʋʋ nakʋyʋ tɛɛ. Hɔɖʋʋ ŋgʋ, ki-ɖeke kɩ-tɛɛ ɖɔɖɔ ɛyʋ pɩzaɣ se ɛcɔzɩ kañɩmbusuu ŋgʋ kɩ-taa.​—1 Aw. 19:4.

10, 11. (a) Adɩma wena Eliya laba yɔ, a-tɔbʋʋ lɛ suwe? (b) Tɩŋnɩ Bibl masɩ nzɩ pɛcɛlaa yɔɔ sɩ-yɔɔ nɛ ŋkɛdɩ ɛzɩma piitibi Ɛsɔ sɛyaa nabɛyɛ yɔɔɔ yɔ.

10 Pitibi Eliya yɔɔɔ nɛ pɩkɩlɩ lɛ, ɛtɩmɩ. Ɛpɔzɩ se sɩm ɛkpaɣ-ɩ. Ɛtɔm se: “Mantɩkɩlɩ man-caanaa weewee.” Ɛnawa se alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, ɛ-caanaa kaakɛ mʋzʋʋ nɛ mɔɔ yem na pɩlaŋ taa nɛ pataapɩzɩɣ se pasɩnɩ nɔɔyʋ. (Ekl. 9:10) Ye mbʋ, Eliya maɣzaɣ se ɛnʋ ɖɔɖɔ lɛ ɛɛwazɩɣ pʋyʋ. Mbʋ yebina nɛ ɛtɔ se: “Pɩɖɔ-m!” Pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɛtɩna mbʋ pʋyɔɔ pɩwɛɛ se ɛtasɩ wezuu caɣʋ yɔ.

11 Pɩwɛɛ se pɩlabɩ-ɖʋ piti se pitibi Ɛsɔ sɛyʋ nɔɔyʋ yɔɔɔ yaa we? Aayɩ. Bibl yɔɔdɩ Ɛsɔ sɛyaa sakɩyɛ mba pitibi-wɛ yɔɔɔ nɛ pɔpɔzɩ se sɩm ɛkpaɣ-wɛ yɔ, pɔ-tɔm. Pa-taa nabɛyɛ lɛ Rebeka, Yakɔɔb, Moyizi nɛ Yɔb.​—Kiɖe 25:22; 37:35; Kɩg. 11:13-15; Yɔb 14:13.

12. Ye pɩlaba se wiɖiyi pitibi-ŋ yɔɔɔ yɔ, ɛzɩma Eliya kɩɖaʋ pɩzɩɣ nɛ kɩsɩnɩ-ŋ?

12 Ndɛŋgbɛzaɣ fɛyɩ se sɔnɔ pitiki ɛyaa sakɩyɛ yɔɔɔ nɛ halɩ pɩkpɛndɩnɩ Ɛsɔ sɛyaa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩwɛ “alɩwaatʋ kaɖɛ ñɩndʋ” taa. (2 Tim. 3:1, ABT) Ye pɩlaba se wiɖiyi ŋwɛ kaɖɛ wɛtʋ natʋyʋ taa yɔ, la ɛzɩ Eliya kaalabʋ yɔ. Heyi Yehowa mbʋ pɩwɛ ña-laŋɩyɛ taa yɔ. Toovenim taa lɛ, Yehowa kɛnɩ “laŋhɛzɩyɛ kpeekpe tɛ Ɛsɔ.” (Kalɩ 2 Kɔrɛntɩ 1:3, 4.) Ɛhɛzɩ Eliya laŋɩyɛ na?

Yehowa kpazɩ ɛ-nayʋ ɖoŋ

13, 14. (a) Eliya kaawɛ kaɖɛ alɩwaatʋ taa lɛ, ɛzɩma Yehowa tɩŋnɩ tiyiyu nɔɔyʋ yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ-ɩ se ɛsɔɔlɩ-ɩ? (b) Ɛbɛ yɔɔ pɩhɛzɩɣ ɖa-laŋa se Yehowa tɩlɩ ɖa-taa paa weyi camɩyɛ nɛ ɛtɩlɩ ɖɔɖɔ ɖo-ɖoŋ kamaɣ?

13 Ŋmaɣzɩɣ se ɛzɩma pɩlakɩ Yehowa alɩwaatʋ ndʋ ɛcɔŋnaɣ ɛ-nayʋ kɩbanʋ ɛnʋ hɔɖʋʋ tɛɛ kañɩmbusuu taa eɖiɣni pɔzʋʋ se sɩm ɛkpaɣ-ɩ yɔ? Bibl sɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖicosi tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ. Eliya hɩnaa nɛ eɖou lɛ, Yehowa tiyi e-tiyiyu nɔɔyʋ nɛ ɛlɛ ñotukuni-i hɛɛɛ nɛ efezi-i nɛ ɖom yɔɔ nɛ eheyi-i se: “Kʋyɩ ŋtɔɔ.” Nɛ Eliya la mbʋ ɖɔɖɔ. Tiyiyu ɛnʋ ɛɛsɩ-ɩ kakandɛɛʋ nɛ lɩm kokoɖe. Eliya sɛ tiyiyu ɛnʋ se ɛlabaɣ lɛ yaa we? Bibl yɔɔdɩ tobi yem se ɛtɔɔwaa nɛ ɛñɔɔ nɛ ɛɖaɣnɩ ɖou. Pɩɩkɩlɩ-ɩ tibu yɔɔɔ na nɛ ɛtaapɩzɩɣ se ɛyɔɔdɩ yaa we? Paa pɩtɩɩkɛ suwe yɔ, tiyiyu tasɩ-ɩ kʋsʋʋ tɛbɩyɛ tɛɛ nɛ eheyi-i se: “Kʋyɩ ŋtɔɔ!” Nɛ ɛtasɩ-ɩ heyuu tɔm kɩcɛyɩtʋ tʋnɛ: “Mbʋ yɔ pɩkazɩ-ŋ nʋmɔʋ sɔsɔʋ.”​—1 Aw. 19:5-7.

14 Yehowa yebina nɛ tiyiyu ɛnʋ ɛtɩlɩ ɖenɖe Eliya wokaɣ yɔ. Ɛnawa ɖɔɖɔ se Eliya taapɩzɩɣ se ɛɖɔ nʋmɔʋ sɔsɔʋ ŋgʋ ɛ-maɣmaɣ e-ɖoŋ taa. Eliya kɩɖaʋ kʋnɛ kɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ se Yehowa sɔɔlaa se ɛsɩnɩ-ɖʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔɔ ɛtɩlɩ ɖa-lɩmaɣza pɩkɩlɩ-ɖʋ nɛ ɛtɩlɩ ɖɔɖɔ ɖo-ɖoŋ kamaɣ. (Kalɩ Keɣa 102:13, 14.) Ɛzɩma tɔɔnaɣ ŋga Eliya tɔwaa yɔ, kawazɩ-ɩ?

15, 16. (a) Tɔɔnaɣ ŋga Yehowa ha Eliya yɔ, ɛzɩma kasɩnɩ-ɩ? (b) Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩwɩlɩ ɛsɩmɩyɛ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ Yehowa tɩŋɩɣnɩ sɔnɔ nɛ ɛsɩɣnɩ ɛ-sɛyaa yɔ?

15 Bibl kɛdaa se: “Ɛkʋyaa lɛ, ɛtɔɔ nɛ ɛñɔɔ nɛ ɛɖɔmnɩ tɔɔnaɣ ŋga ko-ɖoŋ, kɩyakɩŋ hiŋ naanza nɛ ɖoo hiŋ naanza nɛ ewolo ɛtalɩ Ɛsɔ tɛ pʋʋ Orɛɛbʋ cɔlɔ.” (1 Aw. 19:8) Eliya hɔkɩ nɔɔ kɩyakɩŋ 40 nɛ ɖoo 40. Pɩnzɩ taŋga nɛ mɩnʋʋ pʋcɔ nɛ Eliya alɩwaatʋ talɩɣ lɛ, Moyizi ɖɔɖɔ kaahɔkɩ nɔɔ mbʋ. Nɛ pɩlabɩ ɛzɩ pɩnzɩ kudoku mbʋ yɔ pʋwayɩ lɛ, Yesu ɖɔɖɔ ñala mbʋ. (Egl. 34:28; Lk. 4:1, 2) Tɔɔnaɣ ŋga katɩlɩzɩ Eliya ɛ-tɩlasɩ tɩŋa taa, ɛlɛ ɛzɩma kakpazɩ-ɩ ɖoŋ yɔ, pɩɩkɛ maamaaci tɔm. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma akpadɩyʋ ɛnʋ ɛwɛɛ nɛ ɛɖɔŋ kañɩmbusuu taa, ɖenɖe nʋmɔʋ nakʋyʋ fɛyɩ yɔ, kpaɣ evemiye nɛ piwolo evemiye, kpaɣ kpɩtaʋ nɛ piwolo kpɩtaʋ nɛ pɩkɔɔ pɩtalɩ fenaɣ nɛ hɔɔlʋʋ mbʋ yɔ.

16 Sɔnɔ ɖɔɖɔ, Yehowa kpazɩɣ ɛ-sɛyaa ɖoŋ, ɛlɛ ɛɛtasɩɣ tɩŋnʋʋ maamaaci tɔɔnaɣ ŋga kakpazɩɣ ɛyʋ tomnaɣ ɖoŋ yɔ kɔ-yɔɔ na. Ɛlɛ, ɛtɩŋɩɣnɩ nʋmɔʋ kɩbaŋʋ nakʋyʋ yɔɔ. Ɛhaɣ ɛ-sɛyaa fezuu taa tɔɔnaɣ. (Mat. 4:4) Bibl nɛ takayɩsɩ kɩbanzɩ nzɩ yom siɣsiɣ tʋ lɩzaa yɔ, sɩ-kpɛlɩkʋʋ sɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtɩlɩ Yehowa, nɛ sɩkpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ fezuu taa. Fezuu taa tɔɔnaɣ ŋga, kaalɩzɩɣ-ɖʋ ɖa-tɩlasɩ kpeekpe taa, ɛlɛ kapɩzɩɣ kasɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-tɩ kpam wɛtʋ kaɖɛ ñɩndʋ ndʋ ɖɩmaɣzɩɣ se tɩkɩlɩ-ɖʋ ɖoŋ yɔ, tɩ-taa. Keyeki ɖɔɖɔ nɛ ɖihiɣ “tam tam wezuu.”​—Yoh. 17:3.

17. Le Eliya woba? Nɛ ɛbɛ yɔɔ lone nɖɩ ɖɩ-tɔm kaacɛyɩ siŋŋ mbʋ?

17 Eliya ɖɔm ɛzɩ kilomɛtawaa 320 mbʋ yɔ pʋcɔ nɛ ɛtalɩɣ Orɛɛbʋ Pʋʋ (yaa Sinayii Pʋʋ) yɔɔ. Orɛɛbʋ Pʋʋ kaakɛ lone nɖɩ ɖɩ-tɔm cɛyɩ siŋŋ Izrayɛɛlɩ piya ɛzɩdaa yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ peeɖe Yehowa kaatɩŋnɩ tiyiyu nɔɔyʋ yɔɔ nɛ ɛyɔɔdɩnɩ Moyizi miŋ nzʋlʋmɩyɛ taa hɔɖʋʋ nakʋyʋ hɛkʋ taa. Orɛɛbʋ Pʋʋ cɔlɔ peeɖe ɖɔɖɔ Yehowa kaaɖʋ ɛgbɛyɛ nɛ Izrayɛɛlɩ piya. Eliya talɩ peeɖe lɛ, ɛna ɛwaɣ nakɛyɛ nɛ ɛmɛlɩ kɛ-tɛɛ.

Yehowa hɛzɩ ɛ-nayʋ laŋɩyɛ nɛ ɛkpazɩ-ɩ ɖoŋ

18, 19. (a) Tɔm ndʋ Yehowa tiyiyu pɔzɩ Eliya? Nɛ suwe ecosaa? (b) Lɩmaɣza naadozo wena wɩlɩɣ mbʋ pʋyɔɔ piitibi Eliya yɔɔɔ yɔ?

18 Eliya kaawɛ Orɛɛbʋ peeɖe lɛ, Ɛsɔ tiyiyu nɔɔyʋ tanɩ-ɩ Yehowa “tɔm.” Tiyiyu ɛnʋ ɛpɔzɩ-ɩ kɛlɛʋ yem se: “Ŋlakɩ we cɩnɛ, Eliya?” Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛpɔzɩ-ɩ tɔm ndʋ nɛ nɔɔ kɩbaŋa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ Eliya nawa se pɩɩkɛnɩ-ɩ waɖɛ se ɛyɔɔdɩ ndʋ tɩcɛyaɣ-ɩ yɔ. Nɛ Eliya heyi-i ɖɔɖɔ mbʋ pɩcɛyaɣ-ɩ yɔ. Ɛtɔm se: “Malʋbɩ [Yehowa] yoyaa tɛ Ɛsɔ yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ Izrayɛɛlɩ piya lɔ ñɛ-ɛgbɛyɛ, sɩyɔkɩ ña-altaarunaa nɛ sɩkʋnɩ laɣɖɛ ña-nayaa, nɛ pɩkazɩ me-yeke koŋ nɛ pañɩnɩɣ se pakʋ-m nɛ palɩzɩ me-wezuu.” (1 Aw. 19:9, 10) Tɔm ndʋ Eliya yɔɔdaa yɔ, tɩwɩlɩɣ lɩmaɣza naadozo wena a-yɔɔ pitibi-i yɔɔɔ yɔ.

19 Kajalaɣ lɛ, Eliya maɣzaɣ se tʋmɩyɛ nɖɩ ɛɛlaba yɔ, ɖɩkɛ falaa tʋmɩyɛ. Ɛkpaɣ pɩnzɩ sakɩyɛ nɛ ‘ɛlʋbɩnɩ’ Yehowa sɛtʋ yɔɔ nɛ ɛsɩɩ Ɛsɔ hɩɖɛ kiɖeɖee nɛ ɛ-sɛtʋ kajalaɣ lone taa. Ɛlɛ ɛcɔŋnɩ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, pɩwɛ ɛzɩ pɩtɛzɩɣ wɛɛkʋʋ kɩwɛɛkʋ. Izrayɛɛlɩ samaɣ kaawɛ ñʋʋ taa ɖoŋ mbʋ nɛ kataawɛɛnɩ tisuu. Nɛ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ ñɛtɛzɩɣ tɔyʋʋ kɩtɔyʋ paa le. Nabʋlɛ lɛ, Eliya maɣzaɣ se ɛwɛ e-ɖeke. Ɛtɔm se: “Pɩkazɩ me-yeke koŋ,” nɛ pɩwɛ ɛzɩ pɩtɔma yɔ, e-ɖeke koŋ ɛɛwɛna nɛ ɛsɛɣ Yehowa ɛjaɖɛ taa yɔ. Nabudozo lɛ, sɔɔndʋ kpaɣaɣ Eliya. Paatɛm kʋʋ Yehowa tɛ nayaa lalaa sakɩyɛ, nɛ Eliya maɣzaɣ se ɛnʋ pɩtalɩnɩ lɛɛlɛɛyɔ. Pɩtaawɛɛ Eliya kɛlɛʋ se ɛmaɣzɩ tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ. Ɛlɛ, etiyele nɛ tɩ-kpazʋʋ yaa fɛyɛ ɖaŋɩ-ɩ se eheyi Ɛsɔ mbʋ pɩcɛyaɣ-ɩ yɔ. Ɛzɩma ɛtɩmnɩ ɛ-Ɛsɔ nɛ eheyi-i mbʋ pɩɩwɛ ɛ-laŋɩyɛ taa yɔ, pɩkɛnɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ Ɛsɔ sɛyaa toovenim mba tɩŋa.​—Keɣa 61:9.

20, 21. (a) Kɛdɩ mbʋ Eliya na Orɛɛbʋ Pʋʋ yɔɔ yɔ. (b) Ɛbɛ ɖoŋ weyi Yehowa wɩlaa yɔ, ɛkpɛlɩkɩ Eliya?

20 Ɛzɩma Yehowa sɩnɩ Eliya nɛ ɛwa ɛ-sɔɔndʋ nɛ ɛ-nɩɣzɛ? Ɛsɔ tiyiyu heyi Eliya se ɛlɩɩ nɛ ɛsɩŋ ɛwaɣ nɔnɔɔ taa. Eliya la mbʋ, ɛlɛ ɛtaana mbʋ pɩkaɣ labʋ yɔ. Helim sɔsɔm nabʋyʋ paɣzɩ mabʋ. Helim mbʋ, pɩɩwɛ ɖoŋ siŋŋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩkpɛzaɣ pʋŋ nɛ pɩyɔkʋʋ kaaŋ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma Eliya wɛɛ nɛ ɛñakɩ pana se ekendi ɛ-ɛza yɔɔ yɔ nɛ ekotuu ɛ-tɔnɛ toko yuŋ ñɩŋgʋ ŋgʋ helim ñɩnaɣ se pɩhɔzɩ ɛ-yɔɔ yɔ. Pʋwayɩ lɛ, pɩɩwɛɛ ɖɔɖɔ se ɛka ɛ-nɩŋgbanzɩ nɛ tɛtʋ camɩyɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ tɛtʋ paɣzɩ ciɣduu. Tɛtʋ ñamsɩ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa. Pʋwayɩ kpaagbaa lɛ, miŋ sɔsɔŋ nɩɩyɩ ñalɩɩ nɛ ɛpaɣzɩ ñaɣʋ peeɖe nɛ Eliya se nɛ ɛpɩsɩ ɛwaɣ tɛɛ se miŋ etaakoo-i.​—1 Aw. 19:11, 12.

Yehowa tɩŋnɩ e-ɖoŋ sɔsɔŋ yɔɔ nɛ ɛhɛzɩ Eliya laŋɩyɛ nɛ ɛkpazɩ-ɩ ɖoŋ

21 Paa hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa lɛ, kɛdaɣ tɔzʋʋ-ɖʋ se Yehowa taawɛɛ maamaaci lakasɩ nzɩ sɩ-taa. Eliya kaanawa se Yehowa fɛyɩ ɛzɩ ɛsɔnaa yaa agɔlɩma wena ɛyaa maɣmaɣ luba nɛ pamaɣzɩɣ se ana tɩna ɛjaɖɛ yɔɔ ɖoŋ yɔ. Cɛtɩm ɛsɔnaa mba, pa-taa lɛlʋ lɛ Baalɩ weyi ɛ-sɛyaa ɖɛyaɣ-ɩ se ɛkɛ “mɩndʋ talɩyʋ” yɔ, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɛnʋ yekina nɛ tɛʋ nɩɣ. Toovenim taa lɛ, Yehowa cɔlɔ ɛjaɖɛ yɔɔ ɖoŋ tɩŋa lɩnaa, ɛlɛ ɛ-maɣmaɣ ɛpaɣlaa kpem nɛ ɛkɩlɩ mbʋ mbʋ payɩ ɛlɩzaa yɔ. Halɩ ɛɛmakɩ ɛsɔdaa. (1 Aw. 8:27) Ɛlɛ, ɛzɩma tɩyɛ maamaaci lakasɩ nzɩ sɩsɩnɩ Eliya? Tɔzɩ se sɔɔndʋ kpaɣaɣ-ɩ. Yehowa Ɛsɔ ɖoŋ tɩŋa tʋ kaawɛ ɛ-cɔlɔ kpam, ye mbʋ pɩtaapɔzɩ se sɔɔndʋ natʋyʋ ɛkpa-ɩ nɛ Ahaabɩ yaa Yezaabɛɛlɩ.​—Kalɩ Keɣa 117:6.

22. (a) Ɛzɩma tɩyɛ nɔɔ hɛɛɛ ñɩŋga wɩlɩ Eliya se ɛwɛnɩ wazaɣ? (b) Pɩtɩla, a-cɔlɔ nɔɔ hɛɛɛ ñɩŋga ŋga kaalɩnaa? (Cɔnɩ pɩ-tɛɛ tɔm.)

22 Miŋ mʋwa nɛ pɩtɛ lɛ, pusu limm nɛ ɛzɩ paamaʋ ɖooo kiɖe tɛɛ Ebree masɩ taa yɔ, Eliya nɩɩ “nɔɔ hɛɛɛ ñɩŋga nakɛyɛ taŋ.” Nɔɔ ŋga keheyi Eliya se ɛtasɩ yɔɔdʋʋ ndʋ tɩwɛ ɛ-taa yɔ. Peeɖe ɛɖaɣnɩ yɔɔdʋʋ ndʋ tɩcɛyaɣ-ɩ yɔ. * Pɩtɔma yɔ, pɩɖaɣnɩ ɛ-laŋɩyɛ hɛzʋʋ. Ɛlɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se tɔm ndʋ nɔɔ hɛɛɛ ñɩŋga ŋga katasɩ yɔɔdʋʋ yɔ, tɩhɛzɩ Eliya laŋɩyɛ nɛ pɩkɩlɩ. Yehowa heyi Eliya se ɛwɛnɩ wazaɣ ɛ-ɛzɩdaa. Ɛzɩma tɩyɛ? Ɛsɔ wɩlɩ-ɩ lɩmaɣza wena eɖiɣni kpaɣʋ se eɖezi Baalɩ sɛtʋ Izrayɛɛlɩ tɛtʋ taa yɔ. Toovenim taa lɛ, Eliya taala falaa tʋmɩyɛ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ lɩmaɣza wena Ɛsɔ labɩ Baalɩ sɛtʋ yɔɔ yɔ, aakaɣ fetuu. Pɩtasɩ lɛ, Yehowa kaɣ tɩŋnʋʋ Eliya yɔɔ na nɛ ɛla ɛ-lɩmaɣza ana a-yɔɔ. Pʋyɔɔ Yehowa ɖaɣnɩ-ɩ ɖʋʋ tʋmɩyɛ nɛ ɛha-ɩ paɣtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ pɩwɛɛ se ɛɖɔ yɔ.​—1 Aw. 19:12-17.

23. Nʋmɔŋ naalɛ weyi yɔɔ Yehowa tɩŋnaa nɛ ɛsɩnɩ Eliya alɩwaatʋ ndʋ ɛmaɣzaɣ se ɛwɛ e-ɖeke koŋ yɔ?

23 Ɛlɛ, ɛzɩma tɩyɛ Yehowa sɩnɩ Eliya pɩlɩɩnɩ ɛzɩma ɛmaɣzaɣ se ɛwɛ e-ɖeke koŋ yɔ, pɩ-yɔɔ? Ɛtɩŋnɩ nʋmɔŋ naalɛ yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-ɩ. Kajalaɣ lɛ, eheyi Eliya se ɛtaa num Eliizee nɛ ɛpɩsɩ nayʋ weyi ɛkaɣ lɛɣzʋʋ e-lone taa yɔ. Eliizee ɛnʋ ɛɛkɛ evebu yem nɛ ɛkaɣ pɩsʋʋ Eliya taabalʋ nɛ ɛ-lɩmɖʋyʋ pɩnzɩ sakɩyɛ. Pɩɩkɛ laŋɩyɛ hɛzʋʋ tɔm siŋŋ. Nabʋlɛ lɛ, Yehowa yɔɔdɩ tɔm kɩbandʋ natʋyʋ: “Mankaɣ man-tɩ yebu Izrayɛɛlɩ taa ɛyaa [kudokiŋ] lʋbɛ, mba lɛ mba mba pa-nʋmbɔla tiluŋ Baalɩ tɛɛ nɛ pɔ-nɔɔ titukuni-i yɔ.” (1 Aw. 19:18) Pɩtɩkɛ Eliya yeke pɩɩkazaa. Alɩwaatʋ ndʋ ɛnɩwa se ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa kudokiŋ sakɩyɛ kizi Baalɩ sɛtʋ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩɩlabɩ-ɩ leleŋ siŋŋ. Ɛyaa mba, pe-liu kaawɛɛ se Eliya ewolo pɩ-yɔɔ nɛ ɛɖɔkɩ ɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ kpam nɛ ɛha siɣsiɣ wɛtʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ kaɖɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa. Pɩtʋʋ fɛyɩ se tɔm ndʋ Yehowa tiyiyu heyi Eliya nɛ ‘nɔɔ hɛɛɛ ñɩŋga’ yɔ, titukuni ɛ-laŋɩyɛ siŋŋ.

Ye ɖiyeba se Bibl eɖiyi-ɖʋ sɔnɔ yɔ, kɩpɩzɩɣ nɛ kɩwɛɛ ɛzɩ nɔɔ hɛɛɛ ñɩŋga ŋga yɔ

24, 25. (a) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖiwelisini Yehowa nɔɔ hɛɛɛ ñɩŋga sɔnɔ? (b) Ɛbɛ yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖitisi se Eliya yeba nɛ Yehowa hɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ?

24 Ɛzɩ Eliya yɔ, pɩtɩla alɩwaatʋ ndʋ ɖɩnaɣ ɛjaɖɛ yɔɔ ɖoŋ weyi ɩwɛ Ɛsɔ wondu kɩlɩzɩtʋ taa yɔ lɛ, pɩlakɩ-ɖʋ piti. Nɛ pʋmʋnɩ mbʋ. Panaɣ Ɛsɔ ɖoŋ kaɣlaa e-wondu kɩlɩzɩtʋ taa. (Rom. 1:20) Halɩ nɛ sɔnɔ Yehowa sɔɔlaa se ɛkpaɣ e-ɖoŋ weyi ɛfɛyɩ kamaɣ yɔ nɛ ɛsɩnɩ ɛ-sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa. (4 Aw. 16:9) Ɛlɛ, Ɛsɔ kɩlɩɣ-ɖʋ sɩnʋʋ pɩtɩŋnɩ Bibl yɔɔ na. (Kalɩ Izaayii 30:21.) Hɔɔlʋʋ nakʋyʋ taa lɛ, ye ɖiyeba se Bibl eɖiyi-ɖʋ sɔnɔ yɔ, kɩpɩzɩɣ nɛ kɩwɛɛ ɛzɩ nɔɔ hɛɛɛ ñɩŋga ŋga yɔ. Bibl yɔɔ Yehowa tɩŋɩɣna nɛ ɛñɔɔzʋʋ-ɖʋ, ɛkpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ nɛ ɛwɩlɩɣ-ɖʋ se ɛsɔɔlɩ-ɖʋ.

25 Ɛzɩma Yehowa hɛzɩ Eliya laŋɩyɛ Orɛɛbʋ Pʋʋ yɔɔ yɔ, etisaa nɛ pɩla ɛ-yɔɔ tʋmɩyɛ na? Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛɛɛ. Pitileɖi lɛ, ɛɖaɣnɩ paɣzʋʋ ɛ-tʋmɩyɛ nɛ abalɩtʋ nɛ siɣsiɣ wɛtʋ, nɛ ɛlʋbɩnɩ cɛtɩm ɛsɔ sɛtʋ kañatʋ lakasɩ. Ye ɖa ɖɔɖɔ ɖɩkpaɣ Ɛsɔtɔm nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ yɔ, ɖihikiɣ “laŋhɛzɩyɛ nɖɩ Takayaɣ Kiɖeɖeɣa haɣ yɔ”, nɛ pɩkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ Eliya tisuu.​—Rom. 15:4.

^ tay. 22 Pɩtɔma yɔ, Ɛsɔ tiyiyu weyi pɛkɛdɩ 1 Awiya 19:9 taa se ɛkɔnɩ ‘Yehowa tɔm’ yɔ, ɛ-cɔlɔ nɔɔ hɛɛɛ ñɩŋga ŋga kaalɩnaa. Kalɩtʋ 15 taa pɔyɔɔdaɣ tiyiyu ɛnʋ ɛ-tɔm lɛ, pɔtɔm yem se “Kɩbaɣlʋ” pʋ-tɔbʋʋ lɛ se Yehowa. Pɩtɔzʋʋ-ɖʋ Ɛsɔ tiyiyu weyi Yehowa tiyaa se eɖiyi Izrayɛɛlɩ piya kañɩmbusuu taa yɔ, ɛ-yɔɔ. Ɛsɔ yɔɔdɩ tiyiyu ɛnʋ ɛ-yɔɔ se: “Ma-hɩɖɛ wɛ ɛ-yɔɔ.” (Egl. 23:21) Ðɩɩñɩkɩɣ nesi tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ se mbʋ lɛ ɖeyi ɖeyi, ɛlɛ ɖɩtɔzʋʋ se pʋcɔ nɛ Yesu pɩsɩɣ ɛyʋ lɛ, payaɣaɣ-ɩ se “Tɔm”, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɛnʋ ɖɛzaɣnɩ tɔm Yehowa nɛ ɛ-sɛyaa lalaa pɛ-hɛkʋ taa.​—Yoh. 1:1.