1-3. (a) Ɛstɛɛrɩ kaawɛɛ nɛ ɛñɔtʋʋnɩ ɛ-walʋ lɛ, ɛbɛ yɔɔ sɔɔndʋ kpaɣaɣ-ɩ? (b) Ɛstɛɛrɩ yɔɔ tɔm pɔzʋʋ mbʋ taa ɖɩkaɣ tazʋʋ?

ƐSTƐƐRƖ ñaɣ pana se ɛɖɔkɩ ɛ-laŋɩyɛ alɩwaatʋ ndʋ ɛwɛɛ nɛ ɛñɔtʋʋnɩ wiyaʋ ɖɩɣa ŋga kaawɛ Susaŋ yɔ, ka-kadaɣ. Pɩtaawɛɛ kɛlɛʋ. Pama wiyaʋ ɖɩɣa ŋga se pɩha ñamtʋ. Kaawɛ tɛtʋ wamm ñɩndʋ natʋyʋ yɔɔ, ndʋ tɩñɔtɩnɩ Sagrɔɔsɩ Pʋŋ weyi ɩ-yɔɔ nɛ ɖɔmbɛɛ yɔ. Nɛ ɛyʋ ɛwɛ ɖɩɣa ŋga ka-taa yɔ, ɛnaɣ Sowaspɛɛsɩ pɔɔ ŋga ka-lɩm kelitaa yɔ. Pakpaɣ tɔlɩm ndɩ ndɩ nɛ palɩzɩnɩ naŋ weyi ɩwɛnɩ keŋ yɔ, yoyaa nɛ mʋʋzɩŋ, ɖɩɣa ŋga ko-kolonzi yɔɔ. Kaawɛnɩ ɖɔɖɔ tilima wena pama-yɛ nɛ pɛɛ wena pahʋyɩ-yɛ pɔŋ yɔ, nɛ sɩʋ kpelisi sɔsɔsɩ. Paacanɩ wiyaʋ ɖɩɣa ŋga siŋŋ se mba pɔkɔŋaɣ nɛ panaɣ-kɛ yɔ, peɖiɣzina se ɛyʋ weyi Ɛstɛɛrɩ wokaɣ naʋ yɔ, ɛɛkɛ ɛyʋ ɖoŋ tʋ siŋŋ. Halɩ ɛ-maɣmaɣ ɛyaɣaɣ ɛ-tɩ se “wiyaʋ sɔsɔ.” Ɛɛkɛ ɖɔɖɔ Ɛstɛɛrɩ walʋ.

² Ɛstɛɛrɩ walʋ yaa? Asiyerusi kaawɛ ndɩ kpem. Nɛ ye pɩɩwɛɛ se Yuda halɩbɩɣa siɣsiɣ ñɩŋga nakɛyɛ ɛwalɩ yɔ, pɩtɩkɛ ɛnʋ kaañɩnaa se kawalɩ. * Wiyaʋ ɛnʋ ɛtaawɛɛ ɛzɩ Abraham weyi ɛñam Ɛsɔ, nɛ eluzi ɛ-tɩ nɛ ewelisi ndʋ ɛ-halʋ heyaɣ-i yɔ. (Kiɖe 21:12) Wiyaʋ Asiyerusi taatɩlɩ natʋyʋ Ɛstɛɛrɩ tɛ Ɛsɔ Yehowa nɛ Ɛ-paɣtʋ, pɔ-yɔɔ. Ɛlɛ Asiyerusi kaasɩm Pɛrsɩ mba paɣtʋ, nɛ pɩkpɛndɩnɩ paɣtʋ ndʋ ɖeyi ɖeyi tɩkaɖɩɣnɩ mbʋ Ɛstɛɛrɩ ñɩnaɣ labʋ yɔ. Paɣtʋ ndʋ lɛ ndʋ? Paɣtʋ ndʋ, tɩtɔŋ se ye ɛyʋ nɔɔyʋ ewobi Pɛrsɩ mba wiyaʋ ɛzɩdaa, nɛ pɩtɩkɛ wiyaʋ yanɩ-ɩ yɔ, pakʋʋ-ɩ. Wiyaʋ taayaa Ɛstɛɛrɩ, ɛlɛ eɖiɣni wobu wiyaʋ cɔlɔ. Ɛñɔtɩnɩ pɩ-taa kadaɣ, nɛ ɛna wiyaʋ caɣ e-kewiyaɣ kpelaɣ taa nɛ ɛcɔŋnɩ-ɩ lɛ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛmaɣzaa se ɛ-tɔm tɛma.​—Kalɩ Ɛstɛɛrɩ 4:11; 5:1.

³ Ɛbɛ yɔɔ Ɛstɛɛrɩ ɖʋ e-wezuu kaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa? Nɛ ɛbɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ halʋ kɩbanʋ ɛnʋ e-tisuu yɔɔ? Kajalaɣ lɛ, yele nɛ ɖɩna ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ hiɣ waɖɛ sɔsɔɖɛ se ɛpɩsɩ Pɛrsɩ mba abiɖe yɔ.

4. Anɩ pʋdʋ Ɛstɛɛrɩ kɛnaa? Nɛ ɛzɩma pɩlaba nɛ ɛkɔɔ ɛwɛɛ ɛ-ɖɛdʋ Mɔrdekayɩ tɛ?

⁴ Ɛstɛɛrɩ kaakɛ soliɣa. Ðɩɩsɩŋ pʋyʋ caaa ɛ-lʋlɩyaa mba paha-ɩ hɩɖɛ se Hadasaa yɔ, pɔ-yɔɔ. Ebree kʋnʋŋ taa lɛ, Hadasaa kɛ cɔkɔyɛ naɖɩyɛ na (“myrte”), ɖɩ-hɛtʋ hʋlʋmaa nɛ tɩlɩɣ sɔzɩŋ camɩyɛ. Ɛstɛɛrɩ lʋlɩyaa sɩba lɛ, ɛ-hɔʋ taa tʋ kɩbanʋ nɔɔyʋ weyi payaɣ se Mɔrdekayɩ yɔ, ɛna ɛ-pʋtɔdɩyɛ nɛ ɛmʋ-ɩ se ɛcɔnɩ ɛ-yɔɔ. Mɔrdekayɩ kaakɛ Ɛstɛɛrɩ ɖɛdʋ nɛ ɛɛkɩlɩ-ɩ sɔsɔtʋ pɩŋŋ. Ɛmʋ Ɛstɛɛrɩ nɛ ɛsɩɩ-ɩ ɛ-tɛ, nɛ ɛpɩsɩ-ɩ ɛzɩ ɛ-pɛlɛ maɣmaɣ yɔ.​—Ɛst. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Ɛzɩma Mɔrdekayɩ cɔnɩ Ɛstɛɛrɩ yɔɔ? (b) Ɛbɛ Ɛstɛɛrɩ nɛ Mɔrdekayɩ palakaɣ pe-wezuu caɣʋ taa Susaŋ tɛtʋ taa?

⁵ Mɔrdekayɩ nɛ Ɛstɛɛrɩ paakɛ Yuda ñɩma mba powoni-wɛ yomiye taa Pɛrsɩ mba tɛtʋ sɔsɔtʋ taa yɔ. Nɛ pɩtɔma yɔ, pɛpɛŋaɣ-wɛ tɛtɛ pɛ-Ɛsɔ sɛtʋ nɛ ɛzɩma pañakaɣ pana se pɔɖɔ Yehowa Paɣtʋ yɔɔ yɔ, pɩ-yɔɔ. Ɛlɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se Ɛstɛɛrɩ malɩnɩ ɛ-ɖɛdʋ Mɔrdekayɩ kpam alɩwaatʋ ndʋ ɛlɛ ñaawɛɛ nɛ ɛkɛdɩɣ-ɩ ɛzɩma ɖooo lɔndaa, Ɛsɔ pʋtɔdɩyɛ nayʋ Yehowa yabɩ ɛ-samaɣ ñʋʋ nazɩm taa tam sakɩyɛ yɔ, nɛ ɛzɩma ɛkaɣ tasʋʋ ka-ñʋʋ yabʋ yɔ. (Lev. 26:44, 45) Toovenim taa lɛ, sɔɔlɩm nɛ siɣsiɣ wɛtʋ kaawɛ Ɛstɛɛrɩ nɛ Mɔrdekayɩ pɛ-hɛkʋ taa.

⁶ Pɩwɛ ɛzɩ Mɔrdekayɩ lakaɣ tʋmɩyɛ wiyaʋ ɖɩɣa taa Susaŋ yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖoŋ ɖoŋ lɛ, ɛ nɛ wiyaʋ ɖɩɣa taa tʋmlaɖaa lalaa pacakaɣ wiyaʋ ɖɩɣa nɔnɔɔ taa. (Ɛst. 2:19, 21; 3:3) Ðitiɖiɣzini mbʋ Ɛstɛɛrɩ lakaɣ alɩwaatʋ ndʋ ɛɛwɛɛ nɛ ɛpaɣlɩɣ yɔ. Ɛlɛ pɩwɛ ɛzɩ ɛɛcɔnɩ ɛ-ɖɛdʋ nɛ ɛ-ɖɩɣa pɔ-yɔɔ camɩyɛ yɔ. Nɛ ɛlɛ ɖɩɣa kaawɛ kooka ŋga ka-taa tanɩm kaawɛɛ yɔ. Ðɩɣa ŋga kaha ɛza nɛ wiyaʋ ɖɩɣa, nɛ kɛwɛɛ pɔɔ nakɛyɛ wayɩ. Pɩtɔma yɔ, Ɛstɛɛrɩ kaasɔɔlɩ wobu Susaŋ kɩyakʋ taa, ɖenɖe sika nɛ ñɩɣlɩm wondu lubiyaa nɛ tadɩyɛ laɖaa lalaa pɛdaɣ po-wondu yɔ. Ɛlɛ Ɛstɛɛrɩ taamaɣzɩ se wiɖiyi wondu ndʋ, tɩkaɣ tɔyʋʋ ɛ-ɛzɩdaa yem paa ɖooye. Ɛtɩna ɛzɩma e-wezuu caɣʋ kaɣ lɛɣzʋʋ nɛ ɛzɩdaa yɔ.

7. Ɛbɛ yɔɔ Vasti tɩtasɩ kɛʋ abiɖe? Nɛ ɛbɛ labɩ pʋwayɩ?

⁷ Kɩyakʋ nakʋyʋ lɛ, tɔm yɛlɩ Susaŋ tɛtʋ tɩŋa taa se pɩsa miŋ wiyaʋ ɖɩɣa taa. Asiyerusi ya kazandʋ sɔsɔtʋ natʋyʋ, nɛ ɛ nɛ ɛ-ɛyaa sɔsaa pɛwɛɛ nɛ pɔñɔʋ nɛ pɔtɔkɩ kpɛdɛlɛɛɛ. Wiyaʋ tiyi se payaa ɛ-halʋ kʋsɔɔlʋ Vasti. Vasti nɛ halaa lalaa paawɛɛ nɛ pɔtɔkɩ kazandʋ ɖɔɖɔ, nɛ pɔ-hɔɔlʋʋ. Nɛ Vasti kizi se eewoki. Peeɖe fɛyɛ kpa wiyaʋ nɛ ɛ-hɔyɛ pɩsɩ, nɛ ɛpɔzɩ ɛ-lɔŋ tasɩyaa se ɛzɩma pɔhɔ Vasti nɩŋgbaaŋ. Ɛbɛ lɩ pɩ-taa? Wiyaʋ kpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se Vasti ɛɛtasɩɣ kɛʋ abiɖe nɛ pɩwɛɛ se pañɩnɩ nɔɔyʋ nɛ ɛlɛɣzɩ e-lone taa. Wiyaʋ lɩmɖʋyaa paɣzɩ cɔʋ ɛjaɖɛ kpeekpe taa, se pañɩnɩ pɛlaa mba peɖewa nɛ patɩsɩmtɩ abalaa yɔ. Pa-taa wiyaʋ kaɣ lɩzʋʋ abiɖe kɩfaɖɛ.​—Ɛst. 1:1-2:4.

8. (a) Alɩwaatʋ ndʋ Ɛstɛɛrɩ paɣlaa yɔ, ɛbɛ yɔɔ ɛ-tɔm haɣaɣ Mɔrdekayɩ lɩmaɣza? (b) Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩɖɔ tɔm ndʋ Bibl wɩlɩɣ keɖeɣa yɔɔ yɔ, tɩ-yɔɔ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ Aduwa 31:30.)

⁸ Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ nɛ ɖɩna ɛzɩma wiɖii wiɖii lɛ, Mɔrdekayɩ cɔŋaɣnɩ Ɛstɛɛrɩ nɛ taa leleŋ yɔ; pɩlakaɣ-ɩ leleŋ se ɛpɩsɩ pɛlɛ nɛ eɖe pɩdɩɩfɛyɩ, ɛlɛ ɛnɩɣzaɣ ɖɔɖɔ mbʋ pɩkaɣ-ɩ tɛmnʋʋ cee wayɩ yɔ, pɩ-yɔɔ. Bibl yɔɔdɩ Ɛstɛɛrɩ yɔɔ se: “Ɛ-ɛzɩdaa kaaɖe camɩyɛ.” (Ɛst. 2:7) Bibl wɩlɩɣ lɩmaɣza wena pɩwɛɛ se ɖɩwɛɛnɩ tomnaɣ yɔɔ keɖeɣa yɔɔ yɔ. Keɖeɣa wɛ ɖeu, ɛlɛ pɩkɩlɩ ɖeu se ɛyʋ ɛwɛɛnɩ lɔŋsɩnɖɛ nɛ ti-luzuu. Pɩtɩkɛ mbʋ yɔ, piyeki nɛ ɛwɛɛnɩ wɛtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ ɛzɩ tɩ-kpazʋʋ nɛ cajayɛ yɔ. (Kalɩ Aduwa 11:22.) Ŋtɛm naʋ mbʋ wiɖiyi? Ɛstɛɛrɩ keɖeɣa yɔ, kakaɣ-ɩ wazʋʋ yaa kakaɣ yebu se ɛwɛɛnɩ tɩ-kpazʋʋ? Pɩɖɛɣnɩ ɛzɩdaa lɛ, ɖɩkaɣ naʋ.

9. (a) Ɛbɛ laba alɩwaatʋ ndʋ wiyaʋ lɩmɖʋyaa nawa se Ɛstɛɛrɩ ɖewa yɔ? Nɛ ɛbɛ yɔɔ Ɛstɛɛrɩ ɖɛʋ Mɔrdekayɩ cɔlɔ yɔ, pɩɩkɛnɩ-wɛ wɩzasɩ siŋŋ? (b) Ɛbɛ yɔɔ Mɔrdekayɩ ha Ɛstɛɛrɩ nʋmɔʋ se ɛwalɩ sɩɩnaa layʋ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ aɖakaɣ taa tɔm.)

⁹ Wiyaʋ lɩmɖʋyaa nawa se Ɛstɛɛrɩ kaaɖewa. Peeɖe pakpaɣ-ɩ Mɔrdekayɩ tɛ nɛ powoni-i wiyaʋ ɖɩɣa sɔsɔɔ taa, pɔɔ wayɩ. (Ɛst. 2:8) Ɛstɛɛrɩ ɖɛʋ pʋnɛ pɩɩkɛnɩ pa-naalɛ wɩzasɩ siŋŋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ paawɛ ɛzɩ pɛlɛ nɛ ɛ-caa yɔ. Mɔrdekayɩ taasɔɔlɩ se ɛ-pɛlɛ kʋsɔɔlʋ ɛnʋ ɛwalɩ sɩɩnaa layʋ nɔɔyʋ, paa ɛkɛ wiyaʋ yɔ. Ɛlɛ ɛtaapɩzɩɣ se ɛla pʋyʋ. * Pɩtʋʋ fɛyɩ se pʋcɔ nɛ pɛɖɛɣnɩ Ɛstɛɛrɩ lɛ, ewelisi lɔŋ weyi Mɔrdekayɩ tasɩ-ɩ yɔ camɩyɛ. Alɩwaatʋ ndʋ powokaɣni-i wiyaʋ ɖɩɣa taa Susaŋ yɔ, pʋtɔma yɔ ɛpɔzaɣ ɛ-tɩ tɔm sakɩyɛ. Ɛzɩma e-wezuu caɣʋ kaɣ wɛʋ peeɖe?

10, 11. (a) Wɛtʋ kɩfatʋ ndʋ tɩ-taa Ɛstɛɛrɩ kɔm nɛ ɛwɛɛ yɔ, ɛzɩma pɩɩwɛ kɛlɛʋ se titukuni-i? (b) Ɛzɩma Mɔrdekayɩ wɩlaa se ɛmaɣzaɣ Ɛstɛɛrɩ yɔɔ?

¹⁰ Ɛstɛɛrɩ wezuu caɣʋ lɛɣzɩ kpɛlɩ hɔɔlɩŋ tɩŋa taa. Lɛɛlɛɛyɔ, ɛwɛ “pɛlaa sakɩyɛ” mba pekpeɣli-wɛ nɛ Pɛrsɩ kewiyaɣ sɔsɔɔ hɔɔlɩŋ kpeekpe taa yɔ, pa-taa. Pɩtʋʋ fɛyɩ se pɛlaa mba pɔ-sɔnzɩ, pa-kʋnʋmɩŋ, nɛ pɛ-wɛtʋ kaawɛ ndɩ ndɩ kpem. Kaɖɩka ŋga payaɣaɣ se Egaayi yɔ, ke-nesi tɛɛ paɖʋzɩ pɛlaa mba se kɔcɔnɩ pɔ-yɔɔ. Pɩɩpɔzaa se pɔñɔɔzɩ pɛlaa mba siŋŋ nɛ paɖaɣnɩ ɖeu nɛ pɩkɩlɩ. Pʋyɔɔ palabɩ ŋgee ɖʋtʋ se pɛsɛyɩ-wɛ sɔzɩŋ num ndɩ ndɩ pɩnaɣ kiya. (Ɛst. 2:8, 12) Wɛtʋ ndʋ tɩ-taa pɛlaa mba paawɛɛ yɔ, pɩɩwɛ kɛlɛʋ se pɛpɛyɩɣ nɛ pasʋsʋʋ ɖama. Ɛzɩma wɛtʋ ndʋ titukuni Ɛstɛɛrɩ?

¹¹ Nɔɔyʋ taamaɣzɩɣ Ɛstɛɛrɩ yɔɔ nɛ pɩkɩlɩ Mɔrdekayɩ. Bibl kɛdaa  se kpaɣ evemiye nɛ ŋwolo evemiye lɛɛɖɛ lɛ, ɛñɔtaɣnɩ ɖɩɣa ŋga ka-taa pasɩ pɛlaa mba yɔ, se ɛna se Ɛstɛɛrɩ wɛ alaafɩya yaa we. (Ɛst. 2:11) Pɩtɔma yɔ, alɩwaatʋ ndʋ ɖɩɣa taa tʋmlaɖʋ nɔɔyʋ cɩkaɣ-ɩ cɩkpalʋʋ pɩlɩɩnɩ Ɛstɛɛrɩ lakasɩ kɩbanzɩ yɔɔ lɛ, pɩkɛdaɣnɩ-ɩ siŋŋ. Ɛlɛ ɛbɛ yɔɔ?

12, 13. (a) Lɩmaɣza wena ɛyaa mba paacɔ Ɛstɛɛrɩ nɛ pata yɔ, paawɛnɩ ɛ-yɔɔ? (b) Ɛbɛ yɔɔ pɩɩkɛdɩnɩ Mɔrdekayɩ se Ɛstɛɛrɩ tiheyi nɔɔyʋ se ɛkɛ Yuda tʋ?

¹² Ɛstɛɛrɩ tɔm kaakɛdɩnɩ Egaayi kpem nɛ ehiɣ kʋjɔʋ ɛlɛ ɛzɩdaa. Nɛ Egaayi ha-ɩ kagbayɩsɩ lʋbɛ nɛ lone nɖɩ ɖɩkpaɖɩ ɖeu yɔ, halaa ɖɩɣa taa. Halɩ Bibl kɛdaa se: “Ɛstɛɛrɩ keɖeni ɛyaa kpeekpe nɛ ɛkɛ kʋsɔɔlʋ mba mba panaɣaɣ-ɩ yɔ pɛ-ɛzɩdaa.” (Ɛst. 2:9, 15) E-keɖeɣa ɖeke yɔɔ ɛ-tɔm kaakɛdɩnɩ ɛyaa kpeekpe mbʋ yaa we? Aayɩ, ɛɛwɛnɩ ɖɔɖɔ wɛtʋ kɩbandʋ sakɩyɛ.

¹³ Ðɩkalɩɣ se: “[Ɛstɛɛrɩ] taaheyi e-liɖe nɛ ɛ-hɔʋ hɩɖɛ;  Mɔrdekayɩ kaaɖʋ-ɩ paɣtʋ se etaaheyi.” (Ɛst. 2:10) Mɔrdekayɩ kaapaɣ-ɩ se ɛmɛsɩ ɛ-tɩ yɔɔ nɛ etaaheyi nɔɔyʋ se ɛkɛ Yuda tʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛɛsɩma se Pɛrsɩ wiyaʋ ɖɩɣa taa mba taawɛɛnɩ lɩmaɣza kɩbana ɛ-samaɣ yɔɔ. Pɩkɛdɩnɩ-ɩ kpem se ɛnɩɩ se alɩwaatʋ ndʋ Ɛstɛɛrɩ posini-i ɖɔɖɔ lɛ, ewobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛñaŋ nɛ ɛwɛɛnɩ lɔŋsɩnɖɛ ɛ-lakasɩ taa.

14. Ɛzɩma piya evelisi pɩzɩɣ sɩmaɣzɩnɩ Ɛstɛɛrɩ sɔnɔ?

¹⁴ Ɛzɩ Ɛstɛɛrɩ yɔ, sɔnɔ piya evelisi pɩzɩɣ nɛ sɩla nɛ sɩ-lʋlɩyaa yaa mba pɔcɔŋnɩ sɩ-yɔɔ yɔ, pa-taa la leleŋ. Alɩwaatʋ ndʋ siposini sɩ-lʋlɩyaa yɔ, sɩpɩzɩɣ nɛ sɩkaɖɩnɩ lakasɩ kɩdɛkɛdɩsɩ nɛ sɩɖɔ paɣtʋ kila wena sɩsɩma se awɛ siɣsiɣ yɔ a-yɔɔ, paa sɩwɛ ɛyaa kɩdɛkɛdaa hɛkʋ taa yɔ. Ye sɩlabɩ mbʋ yɔ, ɛzɩ Ɛstɛɛrɩ, siyeki nɛ sɩ-Caa weyi ɛwɛ ɛsɔdaa yɔ, ɛ-taa la leleŋ.​—Kalɩ Aduwa 27:11.

15, 16. (a) Ɛbɛ yɔɔ wiyaʋ kaasɔɔlɩ Ɛstɛɛrɩ? (b) Lɛɣzɩtʋ ndʋ tɩkɔm Ɛstɛɛrɩ wezuu caɣʋ taa yɔ, ɛbɛ yɔɔ tɩɩwɛ-ɩ kaɖɛ?

¹⁵ Alɩwaatʋ talaa se pasʋnɩ Ɛstɛɛrɩ wiyaʋ cɔlɔ lɛ, paha-ɩ waɖɛ se ɛlɩzɩ wondu ndʋ ɛmaɣzɩɣ se tɩpɩzɩɣ nɛ tɩsɩnɩ-ɩ nɛ ɛñɔɔzɩ ɛ-tɩ nɛ eɖe nɛ pɩkɩlɩ yɔ. Ɛlɛ ɛzɩma ɛfɛyɩnɩ ɛza naɣ naɣ yɔ, ɛtɩpɔzɩ nabʋyʋ pɩtasɩnɩ mbʋ Egaayi kaatɔma se ɛcɛlɩɣ-ɩ yɔ. (Ɛst. 2:15) Pʋtɔma yɔ, ɛɛnawa se keɖeɣa ɖeke taayeki se ɛ-tɔm ɛkɛdɩnɩ wiyaʋ; ɛlɛ pɩɩpɔzɩ-ɩ ti-luzuu, mbʋ pʋyɔɔ yɔ wɛtʋ ndʋ tɩtaatɔyɩ wiyaʋ ɖɩɣa taa. Ɛɛwɛnɩ toovenim na?

¹⁶ Bibl cosaa se: “Nɛ wiyaʋ sɔɔlɩ Ɛstɛɛrɩ pɩkɩlɩ halaa kpeekpe; nɛ ehiɣ kʋjɔʋ nɛ ɛkɛdɩnɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ pɛlaa kpeekpe nɛ wiyaʋ pa abitu kpim ɛ-ñʋʋ taa nɛ ɛpɩsɩ-ɩ abiɖe Vasti lone taa.” (Ɛst. 2:17) Lɛɛlɛɛyɔ ɛpɩsɩ abiɖe kɩfaɖɛ, alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa wiyaʋ kɩlɩm halʋ. Ɛzɩma Yuda pɛlɛ ɛnʋ eluzaɣ ɛ-tɩ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se wezuu caɣʋ kɩfalʋʋ ŋgʋ kɩɩwɛ-ɩ kaɖɛ. Lone kɩfaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɛwɛ lɛɛlɛɛyɔ yɔ, ɖiyeba nɛ ɛpɩsɩ tɩ-kpazɩyʋ na? Aayɩ.

17. (a) Ɛzɩma tɩyɛ Ɛstɛɛrɩ wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ ñamtʋ Mɔrdekayɩ? (b) Ɛbɛ yɔɔ Ɛstɛɛrɩ kɩɖaʋ wɛ-ɖʋ wazaɣ siŋŋ sɔnɔ?

¹⁷ Ɛstɛɛrɩ wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ ñamtʋ Mɔrdekayɩ weyi ɛɖɔkɩ-ɩ nɛ ɛpaɣlɩ yɔ. Etiyele nɛ patɩlɩ se ɛ-ñɩma lɛ Yuda mba samaɣ. Pɩtasɩ lɛ, alɩwaatʋ ndʋ Mɔrdekayɩ nɩwa se nabɛyɛ kpɛyaɣ se pakʋ Asiyerusi lɛ, etiyi Ɛstɛɛrɩ se ewolo nɛ eheyi-tʋ wiyaʋ, nɛ Ɛstɛɛrɩ ñamɩ-ɩ. Nɛ pakpa kpɛyɩsɩyaa mba. (Ɛst. 2:20-23) Ɛstɛɛrɩ wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ se ɛwɛnɩ tisuu ɛ-Ɛsɔ yɔɔ pɩlɩɩnɩ ɛzɩma eluzaɣ ɛ-tɩ nɛ ɛñaŋ yɔ. Pɩcɛyɩ siŋŋ sɔnɔ se ɖɩmaɣzɩnɩ Ɛstɛɛrɩ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ñamtʋ fɛyɩnɩ wazaɣ ɛyaa sakɩyɛ ɛzɩdaa, ɛlɛ kaañamtʋ nɛ ñʋʋ taa ɖoŋ pɔtɔyɩnɩ paa le. Ɛlɛ ɛyaa mba pɛwɛnɩ tisuu siŋŋ yɔ, pɔsɔɔlɩ ñamtʋ ɛzɩ Ɛstɛɛrɩ yɔ.

18. (a) Ɛbɛ yɔɔ Mɔrdekayɩ kizaa se eeluŋuu Hamaanɩ tɛɛ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ pɩ-tɛɛ tɔm.) (b) Sɔnɔ, ɛzɩma tɩyɛ halaa nɛ abalaa mba pɛwɛnɩ tisuu yɔ, pamaɣzɩɣnɩ Mɔrdekayɩ kɩɖaʋ?

¹⁸ Abalʋ weyi payaɣ se Hamaanɩ yɔ, ɛkɔm nɛ ehiɣ lone sɔsɔyɛ wiyaʋ Asiyerusi ɖɩɣa taa. Wiyaʋ pɩsɩ-ɩ ɛ-sɔsaa kpeekpe ñʋʋdʋ nɛ ɛ-lɔŋ tasɩyʋ kajalaɣ ñɩnʋ. Wiyaʋ wayɩ lɛ, ɛnʋ tɩŋaɣna. Halɩ wiyaʋ kaaɖʋ paɣtʋ se paa weyi ɛna Hamaanɩ lɛ, eluŋ ɛ-tɛɛ. (Ɛst. 3:1-4) Ɛlɛ paɣtʋ ndʋ tɩɩwɛ Mɔrdekayɩ kaɖɛ. Ɛɛnawa se pʋmʋnaa se paña wiyaʋ, ɛlɛ pɩtɩpɔzɩ se pañamɩ-ɩ nɛ pɩkɩlɩ Ɛsɔ. Hamaanɩ kaakɛ Agaagɩ liɖe taa tʋ. Pʋ-tɔbʋʋ lɛ se pʋtɔma yɔ, ɛɛkɛ Amaalɛɛkɩ mba wiyaʋ Agaagɩ weyi nayʋ Samɩyɛɛlɩ kaakʋwa yɔ, e-liɖe taa tʋ nɔɔyʋ. (1 Sam. 15:33) Amaalɛɛkɩ mba kaakɛ kañatʋ tɩnaa siŋŋ nɛ pʋyɔɔ lɛ, papɩsɩ Yehowa nɛ Izrayɛɛlɩ piya po-koyindinaa. Ɛsɔ ɛzɩdaa lɛ, pɩɩwɛɛ se paɖɩzɩ Amaalɛɛkɩ mba kpeekpe. * (Wp. 25:19) Yuda tʋ siɣsiɣ tʋ nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ eluŋ Amaalɛɛkɩ tʋ tɛɛ? Mɔrdekayɩ taapɩzɩɣ se ɛla mbʋ, pʋyɔɔ ekizaa kpeɖem se eeluŋuu Hamaanɩ tɛɛ. Sɔnɔ ɖɔɖɔ, halaa nɛ abalaa mba pɛwɛnɩ tisuu yɔ, pɔɖɔŋ paɣtʋ kiɖe nɖɩ ɖɩtɔŋ se: “Pɩwɛɛ se paña Ɛsɔ nɛ pɩkɩlɩ ɛyaa,” yɔ ɖɩ-yɔɔ, paa pɩkɔŋnɩ pe-wezuu kaɖɛ yɔ.​—Tʋma 5:29.

19. Ɛbɛ Hamaanɩ ñɩnaɣ labʋ? Nɛ ɛzɩma ɛkpaɣnaa se wiyaʋ etisi ɛ-tɔm yɔɔ?

¹⁹ Piikulusi Hamaanɩ pana pɩŋŋ. Nɛ ɛmaɣzɩ se ye ɛkʋ Mɔrdekayɩ yeke yɔ, pɩtɩmaɣ-ɩ. Pʋyɔɔ ɛñɩnaɣ ɖɔɖɔ se ɛɖɩzɩ Mɔrdekayɩ samaɣ kpeekpe. Nɛ ewolo eheyi wiyaʋ tɔm kɩdɛkɛdɩtʋ Yuda mba yɔɔ. Etiheyi wiyaʋ se Yuda mba tɔm ɛyɔɔdaɣ, ɛlɛ ɛtɔma yem se pɛkɛ samaɣ ŋga katɩlɩɩ pʋyʋ yɔ, ‘ɛyaa mba pamɩzaa nɛ pɛwɛɛ nɖeke nɛ ɛyaa lalaa yɔ.’ Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, ɛtɔm se paañaŋ wiyaʋ paɣtʋ nɛ pɛkɛ ñʋʋ taa ɖoŋ tɩnaa mba pɔ-tɔm caɣ kaɖɛ yɔ. Nɛ eheyi wiyaʋ se ɛkaɣ liidiye sɔsɔyɛ naɖɩyɛ ɖʋʋ wiyaʋ koozaɣ taa nɛ ɛhɛyɩ ɛzɩma pakaɣ kʋʋ Yuda mba kpeekpe yɔ, pɩ-ñʋʋ taa. * Wiyaʋ Asiyerusi hɔzɩ e-kokooye nɖɩ ɛñɩkɩɣnɩ takayɩsɩ taa yɔ, nɛ ɛcɛlɩ Hamaanɩ se ɛñɩɣnɩ paɣtʋ ndʋ ɛcaɣ-ɖʋ yɔ, tɩ-yɔɔ.​—Ɛst. 3:5-10.

20, 21. (a) Tɔm ndʋ Hamaanɩ yeba nɛ posusi yɔ, ɛzɩma titukuni Yuda mba mba paawɛ Pɛrsɩ kewiyaɣ sɔsɔɔ taa yɔ, nɛ pɩkpɛndɩnɩ Mɔrdekayɩ? (b) Mɔrdekayɩ tendi Ɛstɛɛrɩ se ɛla we?

 ²⁰ Pitileɖi lɛ, tɔm susuyaa kpaɣ kpaŋnaŋ nɛ pɔcɔʋ kewiyaɣ sɔsɔɔ ŋga ka-kʋlɔmɩŋ kpeekpe taa, nɛ posusuu Yuda mba kʋʋ tɔm. Maɣzɩ nɛ ŋna niŋkaɣ ŋga kaasʋ Yuda mba, alɩwaatʋ ndʋ tɔm ndʋ tɩtalɩ Yerusalɛm yɔ. Yuda mba nabɛyɛ kaalɩnɩ yomiye taa Babilooni nɛ papɩsɩ peeɖe nɛ pɛwɛɛ nɛ pañakɩ pana se pama pɛ-tɛtʋ, ɛlɛ kolonzi nasɩyɩ taawɛɛ se sɩkandɩyɩ Yerusalɛm yɔɔ. Pɩtɩla, alɩwaatʋ ndʋ Mɔrdekayɩ nɩ sɔɔndʋ tɔm ndʋ yɔ, ɛmaɣzaɣ Yuda mba nɛ ɛ-taabalaa nɛ e-koobiya mba paawɛ Susaŋ yɔ, pɔ-yɔɔ. Sɔɔndʋ kpa-ɩ siŋŋ nɛ ɛcɩyɩ e-tokonaa, esuu fɔlɔtɔ, ɛtaa ɛ-ñʋʋ tɔlɩma nɛ ɛcaɣ tɛtʋ hɛkʋ taa nɛ ɛmakɩ kubusi. Pɩlakaɣ mbʋ lɛ, Hamaanɩ nɛ wiyaʋ pacaɣ nɛ pɔñɔʋ, nɛ pitaaheyi Hamaanɩ natʋyʋ nɛ kʋñɔŋ ŋgʋ ɛkɔnɩ Yuda mba sakɩyɛ nɛ pa-taabalaa pɔ-yɔɔ, Susaŋ taa yɔ.​—Kalɩ Ɛstɛɛrɩ 3:12-4:1.

²¹ Mɔrdekayɩ kaanawa se pʋpɔzʋʋ se ɛñɩnɩ nʋmɔʋ nakʋyʋ nɛ ɛya Yuda mba ñʋʋ. Ɛlɛ, ɛbɛ ɛpɩzaɣ se ɛla? Ɛstɛɛrɩ nɩɩ se mbʋ Mɔrdekayɩ kaawɛ kʋñɔŋ taa, nɛ etiyini-i tokonaa. Ɛlɛ Mɔrdekayɩ kizi se pataahɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ. Pɩtɩla yɔ, ɛwɛʋ nɛ ɛpɔzʋʋ ɛ-tɩ se ɛzɩ ɛbɛ yɔɔ  ɛ-Ɛsɔ Yehowa ha nʋmɔʋ nɛ pamʋ ɛ-pɛlɛ kʋsɔɔlʋ Ɛstɛɛrɩ ɛ-cɔlɔ nɛ papɩsɩ-ɩ wiyaʋ agɔlɩma layʋ ɛnʋ ɛ-halʋ yɔ, pileɖaa. Lɛɛlɛɛyɔ lɛ, pɩwɛ ɛzɩ ɛpaɣzɩ nɩʋ pɩ-taa yɔ. Mɔrdekayɩ tiyi se peheyi abiɖe Ɛstɛɛrɩ se ewolo nɛ etendi wiyaʋ se “ɛfɛɛ ɛ-ɛyaa samaɣ.”​—Ɛst. 4:4-8.

22. Ɛbɛ yɔɔ sɔɔndʋ kpaɣaɣ Ɛstɛɛrɩ se ewolo nɛ ɛna wiyaʋ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ pɩ-tɛɛ tɔm.)

²² Ɛstɛɛrɩ nɩ tɔm ndʋ lɛ, pɩtʋʋ fɛyɩ se sɔɔndʋ kpa-ɩ siŋŋ. Wiɖiyi pɩtaatakɩ e-tisuu mbʋ nɛ ɛna. Ecosi Mɔrdekayɩ nɛ eheyi-i kpayɩ se sɔɔndʋ kpaɣ-ɩ. Ɛtɔzɩ-ɩ wiyaʋ paɣtʋ yɔɔ. Ye ɛyʋ ɛsʋ wiyaʋ cɔlɔ nɛ wiyaʋ tɩyaanɩ-ɩ yɔ, pakʋʋ-ɩ. Ɛlɛ ye wiyaʋ ɛwɩlɩ-ɩ e-sika ɖaʋ yɔ, ɖɩnɛ ɛlɛ pɩɩya ɛ-ñʋʋ. Ɛstɛɛrɩ wɛnɩ lidaʋ nakʋyʋ se ɛmaɣzɩ se wiyaʋ kaɣ ɛ-pʋtɔdɩyɛ naʋ, kɔzɩ kɔzɩ ɛtɔzʋʋ mbʋ pɩtalɩ Vasti yɔ, pɩ-yɔɔ lɛ? Ɛstɛɛrɩ heyi Mɔrdekayɩ se wiyaʋ tɩyaa-ɩ pɩlabɩ kɩyakɩŋ 30 yɔ. Ye mbʋ, Ɛstɛɛrɩ wɛnɩ toovenim se ɛmaɣzɩ se ye patɩyaa-ɩ kɩyakɩŋ sakɩyɛ yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɛzɩma wiyaʋ ɛnʋ ɛ-lɩmaɣza lɛɣzɩɣ yem yem yɔ, pʋtɔma ɛtɩtasɩ-ɩ sɔɔlʋʋ. *​—Ɛst. 4:9-11.

23. (a) Suwe Mɔrdekayɩ yɔɔdaa se pɩkpazɩ Ɛstɛɛrɩ tisuu ɖoŋ? (b) Ɛbɛ yɔɔ pɩmʋnaa se ɖɩmaɣzɩnɩ Mɔrdekayɩ?

²³ Mɔrdekayɩ cosi Ɛstɛɛrɩ nɛ kpekpeka se pɩpɩzɩ nɛ pɩsɩnɩ e-tisuu. Eheyi-i se ɛtɩlɩ nɛ ɛsɩɩ se, ye ekizaa se ɛɛsɩɣnɩ-wɛ yɔ, Yuda mba ñʋʋ yabɩtʋ kaɣ lɩnaʋ ɖoli nɔɔyʋ. Ɛlɛ ɛtaamaɣzɩ se ɛkaɣ lɩʋ pɩ-taa alɩwaatʋ ndʋ nazɩm kaɣ miŋ saʋ yɔ. Cɩnɛ Mɔrdekayɩ wɩlaa se ɛwɛnɩ tisuu siŋŋ Yehowa yɔɔ. Yehowa ɛɛkaɣ yebu kpa nɛ paɖɩzɩ ɛ-samaɣ nɛ lidaʋ tɔm ndʋ ɛyɔɔdaa yɔ, tɩtɛŋɛlɩ yem. (Yos. 23:14) Peeɖe Mɔrdekayɩ pɔzɩ Ɛstɛɛrɩ se: “Pananɩ we se pɩtɩkɛ sɔnɔ tɔm ndʋ tɩlakɩ yɔ, tɩ-yɔɔ ŋkɔma ŋpɩsɩ abiɖe?” (Ɛst. 4:12-14)  Mɔrdekayɩ tɩmʋna se pamaɣzɩnɩ-ɩ yaa we? Ɛɛta ɛ-Ɛsɔ Yehowa liu nɛ laŋɩyɛ pilim. Ða yɔ?​—Ad. 3:5, 6.

24. Ɛzɩma tɩyɛ Ɛstɛɛrɩ wɩlaa se ɛwɛnɩ tisuu nɛ ɛwɛɛ abalɩtʋ?

²⁴ Alɩwaatʋ talaa se Ɛstɛɛrɩ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ. Eheyi Mɔrdekayɩ se ekpeɣli ɛ-ɛyaa samaɣ nɛ ka nɛ ɩ pɔhɔkɩ nɔɔ kɩyakɩŋ naadozo. Nɛ ɛtɛzɩnɩ tisuu nɛ abalɩtʋ tɔm ndʋ halɩ nɛ sɔnɔ tiɖiɣni-ɖʋ tukunuu yɔ. Ɛtɔm se: “Pɩwɛɛ se mansɩ yɔ, mansɩ ɖɔɖɔ.” (Ɛst. 4:15-17) Ɛzɩma ɛtɩmɩ kɩyakɩŋ naadozo ɛnɩ ɩ-taa yɔ, wiɖiyi ɛtaatɩmɩ mbʋ e-wezuu caɣʋ taa nɛ ɛna. Pɩtɛmna se alɩwaatʋ talaa. Esuu e-abitu wondu ndʋ tɩkɩlɩ ɖeu yɔ, nɛ ɛñɔɔzɩ ɛ-tɩ se ɛpɩzɩ nɛ eɖe wiyaʋ ɛzɩdaa. Nɛ ɛkpaɣ nʋmɔʋ nɛ ewolo wiyaʋ cɔlɔ.

25. Kɛdɩ ɛzɩma pɩɖɔma alɩwaatʋ ndʋ Ɛstɛɛrɩ wobi ɛ-walʋ cɔlɔ yɔ.

²⁵ Ɛzɩ ɖɩkɛdʋʋ ñʋʋ kʋnɛ ki-kiɖe tɛɛ yɔ, Ɛstɛɛrɩ kpaɣ nʋmɔʋ nɛ ewolo wiyaʋ ɖɩɣa kadaɣ taa. Ðɩpɩzɩɣ ɖɩmaɣzɩ nɛ ɖɩna sɔɔndʋ nɛ adɩma wena aasu ɛ-lɩmaɣza nɛ ɛ-laŋɩyɛ, pa-taa yɔ. Ɛsʋʋ kadaɣ taa ɖenɖe ɛpɩzaɣ se ɛna Asiyerusi e-kewiyaɣ kpelaɣ yɔɔ yɔ. Pɩtɩla, ɛñaɣ pana se ɛna ɛzɩma wiyaʋ ɛzɩdaa kaawɛɛ yɔ. Paalʋ wiyaʋ ñɔsɩ nɛ sitii ɛzɩdaa camɩyɛ nɛ pɔñɔɔzɩ ɛ-tandaʋ. Nɛ pʋtɔma yɔ, pɩtaalakɩ Ɛstɛɛrɩ lɛɛ lɛɛ. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩɖɛwa pʋcɔ nɛ ɛ-walʋ na-ɩ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩɖɩɣzɩ-ɩ alɩwaatʋ ndʋ ɛna Ɛstɛɛrɩ yɔ, ɛlɛ ɛtɩñɩŋ ɛ-ɛzɩdaa. Ɛkɛzɩ e-sika ɖaʋ nɛ ɛwɩlɩ Ɛstɛɛrɩ.​—Ɛst. 5:1, 2.

26. Ɛbɛ yɔɔ pɩpɔzɩ Krɩstʋ mba toovenim mba abalɩtʋ ɛzɩ Ɛstɛɛrɩ yɔ? Nɛ ɛbɛ yɔɔ Ɛstɛɛrɩ tʋmɩyɛ kaapaɣzɩ kɩpaɣzʋ?

²⁶ Ɛstɛɛrɩ hiɣ waɖɛ, wiyaʋ sɔɔlaa se ɛmʋ-ɩ nɛ ɛnɩɩ tɔm ndʋ ɛkɔnaa yɔ. Ɛzɩma Ɛstɛɛrɩ ɖɔkɩ e-siɣsiɣ wɛtʋ Ɛsɔ ɛzɩdaa nɛ ɛlʋ ɛ-samaɣ yɔɔ yɔ, pɩkɛnɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ siŋŋ Ɛsɔ sɛyaa tɩŋa alɩwaatʋ kpeekpe taa. Sɔnɔ, Krɩstʋ mba toovenim mba sɔɔlɩ kɩɖaŋ ɛnɩ. Yesu tɔma se sɔɔlɩm sɔsɔm mbʋ pakaɣ tɩlɩnaʋ ɛ-wayɩ tɩŋɩyaa toovenim mba. (Kalɩ Yohanɛɛsɩ 13:34, 35.) Pʋcɔ nɛ ɛyʋ pɩzɩ nɛ ɛwɩlɩ sɔɔlɩm mbʋ lɛ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ pɩpɔzʋʋ se ɛwɛɛ abalɩtʋ ɛzɩ Ɛstɛɛrɩ yɔ. Nɛ paa Ɛstɛɛrɩ ɛlʋbɩ Ɛsɔ samaɣ yɔɔ puwiye yɔ, ɛ-tʋmɩyɛ paɣzɩ kɩpaɣzʋ. Ɛzɩma ɛkaɣ labʋ nɛ wiyaʋ tisi se ɛ-lɔŋ tasɩyʋ kɩbanʋ Hamaanɩ kɛ agutaaku tʋ, ɛyʋ kɩdɛkɛdʋ? Ɛbɛ ɛkaɣ labʋ se ɛ-samaɣ ehiɣ ñʋʋ yabʋ? Ðɩkaɣ tɔm ndʋ tɩ-taa tazʋʋ ñʋʋ ŋgʋ kɩkɔŋ yɔ, kɩ-taa.