Kalap go long lista

Kalap go long lista bilong ol tok

Dikseneri Bilong Baibel

A B D E F G H I J K L M N O P R S T U V W Y

A

  • Abip.

    Nem bilong namba 1 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 7 mun long kalenda bilong wok. Mining bilong en, “Ol Grinpela Het (Bilong Wit Samting)” na em i kirap long namel bilong Mas i go long namel bilong Epril. Bihain long ol Juda i lusim Babilon, ol i kolim dispela mun Nisan. (Lo 16:1)​—Lukim Apd. B15.

  • Adaltri.

    Dispela i makim olsem wanpela maritman o maritmeri, long laik bilong em yet, em i mekim maritpasin wantaim narapela man o meri i no poroman marit bilong em.​—Ki 20:14; Mt 5:27; 19:9.

  • Adar.

    Bihain long ol Juda i lusim kalabus long Babilon, em nem bilong namba 12 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 6 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Februeri i go long namel bilong Mas. (Est 3:7)​—Lukim Apd. B15.

  • Ai Bilong Bokis Kontrak.

    Em karamap bilong Bokis Kontrak. Long De Bilong Karamapim Sin, hetpris i save kisim liklik blut bilong ofa bilong tekewe sin na tromoi long ai bilong Bokis Kontrak. Long tok Hibru, mining bilong dispela tok em “bilong karamapim (sin)” o ating “bilong rausim (sin).” Ol i wokim ai bilong Bokis Kontrak long gutpela gol na i gat tupela serap i stap antap long en, wanpela i stap long wanpela sait na narapela long narapela sait. Sampela taim ol i save kolim tasol olsem “ai” bilong bokis. (Ki 25:17-22; 1St 28:11; Hi 9:5)​—Lukim Apd. B5.

  • Akaia.

    Long Ol Skripsa Grik, em i wanpela provins bilong Rom long hap saut bilong Grik na biktaun bilong en em Korin. Olgeta hap bilong Pelopones wantaim sentral hap bilong meinlan Grik, ol i insait long Akaia. (Ap 18:12)​—Lukim Apd. B13.

  • Alabasta.

    Nem bilong ol liklik botol pefium, em ol i wokim long ston ol i kisim long hap i stap klostu long Alabastron, long Isip. Ol kain botol olsem i gat liklik nek em ol inap pasim bambai gutpela pefium i no ken lik i go aut. Ol i kolim wankain nem tu long ston ol i yusim bilong wokim ol dispela botol.​—Mk 14:3.

  • Alamot.

    Wanpela tok ol i yusim long musik, mining bilong en, “Ol Yangpela Meri,” ating dispela i makim nek soprano bilong ol yangpela meri. I luk olsem ol i yusim dispela tok bilong makim wanpela hap nout bilong musik o narapela instramen o nek em ol i pilaim wantaim long hai nout.​—1St 15:20; Sg 46:Sup.

  • Alfa na Omega.

    Nem bilong fes leta na laspela leta long alfabet bilong ol Grik; ol i bin yusim dispela 2-pela nem wantaim inap 3-pela taim olsem wanpela biknem bilong God long Buk Revelesen. Long dispela hap, mining bilong ol dispela nem i wankain olsem dispela tok ‘fes na las’ na ‘kirap bilong ol samting na pinis bilong ol samting.’​—Re 1:8; 21:6; 22:13.

  • Alta.

    Wanpela ples i antap o wanpela pletfom ol i wokim long graun, ol bikpela ston, wanpela bikpela hap ston, o timba ol i karamapim long metal we ol i save ofaim ol sakrifais o kukim paura i gat gutpela smel bilong mekim lotu. Long namba 1 rum bilong haus lotu sel na bilong tempel, i gat wanpela liklik “alta ol i wokim long gol” we ol i save ofaim paura i gat gutpela smel. Ol i wokim dispela alta long timba na karamapim long gol. Ausait long ples bung, i gat wanpela bikpela “kopa alta” bilong mekim ol sakrifais bilong paia i kukim olgeta. (Ki 27:1; 39:38, 39; St 8:20; 1Ki 6:20; 2St 4:1; Lu 1:11)​—Lukim Apd. B5 na B8.

  • Amen.

    “Dispela samting i ken kamap.” Dispela tok i kam long wanpela tok Hibru ʼa·manʹ, mining bilong en, “stap gut long wok, man em narapela i ken trastim.” Ol i tok “Amen” taim ol i wanbel long wanpela tok tru antap, wanpela prea, o wanpela tok. Long Buk Revelesen, dispela tok i olsem wanpela biknem bilong Jisas.​—Lo 27:26; 1St 16:36; Re 3:14.

  • Anointim.

    Tok Hibru i makim “rapim oil long samting.” Ol i putim oil long wanpela man o wanpela samting bilong makim olsem ol i dediketim dispela man o samting bilong mekim wanpela spesel wok. Long Ol Skripsa Grik, ol i yusim tu dispela wed taim ol i stori long God i kapsaitim holi spirit long ol man em i makim bilong kisim laip long heven.​—Ki 28:41; 1Sm 16:13; 2Ko 1:21.

  • Antikrais.

    Long tok Grik dispela tok i gat 2-pela mining. Em i makim man i birua long Krais. Em inap makim tu man husat i giaman na tok olsem em i Krais, o wanpela i kisim ples bilong Krais. I stret yumi kolim olgeta manmeri, oganaisesen, o grup i giaman na tok ol i mausman bilong Krais o ol i tok ol i dispela Mesaia o ol i birua long Krais na ol disaipel bilong em, olsem ol antikrais.​—1Jo 2:22.

  • Ap.

    Bihain long ol Juda i lusim kalabus long Babilon, em nem bilong namba 5 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 11 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Julai i go long namel bilong Ogas. Baibel i no kolim nem bilong dispela mun; Baibel i kolim tasol olsem “namba 5 mun.” (Nam 33:38; Esr 7:9)​—Lukim Apd. B15.

  • Aposel.

    Mining bilong dispela tok i olsem “ol man em wanpela i salim ol i go,” na ol i yusim long Jisas na long sampela man ol i salim i go bilong mekim wok long helpim ol narapela. Planti taim ol i yusim dispela tok taim ol i stori long 12-pela disaipel em Jisas yet i bin makim olsem ol mausman.​—Mk 3:14; Ap 14:14.

  • Aram; Lain Aram.

    Ol i tumbuna pikinini bilong pikinini man bilong Siem, em Aram, ol i stap long ol hap kirap long ol Maunten Bilong Lebanon i go long Mesopotemia na kirap long ol Maunten Bilong Taurus long hap not i go daun long Damaskus na i abrusim i go long hap saut. Dispela hap, ol i kolim Aram long tok Hibru, na bihain ol i kolim olsem Siria, na ol i kolim ol manmeri bilong dispela hap olsem lain Siria.​—St 25:20; Lo 26:5; Ho 12:12.

  • Arameik.

    Wanpela tokples Siem i klostu wankain long tokples Hibru, ol i yusim wankain alfabet. Long pastaim tru lain Aram i mekim dispela tokples, tasol bihain em i kamap bikpela tokples planti kantri i yusim bilong mekim wok bisnis na toktok wantaim long ol hap em kingdom bilong Asiria na Babilon i bosim. Na tu, em i bikpela tokples gavman i yusim long ol hap em kingdom bilong Persia i bosim. (Esr 4:7) Ol i bin raitim sampela hap bilong Buk Esra, Jeremaia, na Daniel long tokples Arameik.​—Esr 4:8–6:18; 7:12-26; Jer 10:11; Da 2:4b–7:28.

  • Areopagus.

    Wanpela liklik maunten long Atens long hap not-wes bilong Akropolis. Na tu, em nem bilong kaunsel (kot) we i save mekim ol bung long dispela hap. Ol saveman bilong Stoik na Epikurian i bin bringim Pol i go long Areopagus bilong eksplenim ol bilip bilong em.​—Ap 17:19.

  • Armagedon.

    Ol i kisim long tok Hibru, Har Meghid·dohnʹ, mining bilong en “Maunten Bilong Megido.” Ol i yusim dispela tok long stori long ‘pait bilong dispela bikpela de bilong God i Gat Olgeta Strong’ we “ol king bilong olgeta hap graun” i bung wantaim bilong pait long Jehova. (Re 16:14, 16; 19:11-21)​—Lukim TRAIPELA HEVI TRU.

  • Asasel.

    Wanpela nem long tok Hibru, ating mining bilong en “Wanpela Meme i Go Lus Nating.” Long De Bilong Karamapim Sin, ol i salim meme ol i makim bilong Asasel i go long ples nating, na i olsem em i karim i go ol sin bilong ol manmeri em ol i bin mekim long yia i go pinis.​—Wk 16:8, 10.

  • Aselgeia.​—

    Lukim PASIN BIKHET NA I NO SEM.

  • Astoret.

    Wanpela god meri bilong ol Kenan, em god bilong pait na kamapim pikinini, na em meri bilong Bal.​—1Sm 7:3.

B

  • Bal.

    Wanpela god bilong Kenan em ol i ting em i bosman bilong skai na god bilong givim ren na kamapim pikinini. Ol i yusim tu dispela tok “Bal” bilong makim ol narapela liklik god. Mining bilong dispela tok Hibru em “Papa Bilong Samting; Bosman.”​—1Ki 18:21; Ro 11:4.

  • Balsam.

    Em oil i gat naispela smel we i kam long sampela kain plaua na diwai. Ol i save yusim olsem marasin na olsem pefium na em i gat bikpela pe.​—1Ki 10:10; Est 2:12; Jer 51:8.

  • Baptais.

    Mining bilong dispela tok em “putim i go insait olgeta,” o putim i go insait long wara. Jisas i tok ol man i bihainim em ol i mas kisim baptais. Ol Skripsa i stori tu long baptais bilong Jon, baptais long holi spirit, baptais long paia, na ol narapela baptais.​—Mt 3:11, 16; 28:19; Jon 3:23; 1Pi 3:21.

  • Bat.

    Em wanpela mesamen bilong wara samting. Long wanpela wok painimaut bilong ol akioloji, ol i painim ol hap hap sospen graun i gat dispela nem na ol i ting skel bilong 1-pela bat em inap olsem 22 lita. Long Baibel, ol i kalkuletim planti mesamen bilong ol drai samting na wara samting long mak ol i ting em mesamen bilong bat. (1Ki 7:38; Ese 45:14)​—Lukim Apd. B14.

  • Beg wain.

    Wanpela beg ol i wokim long skin bilong animal, kain olsem skin bilong meme o bilong sipsip, na ol i yusim bilong putim wain. Ol i save putim wain insait long ol nupela beg wain, long wanem, taim em i wok long senis, em i save kamapim win kabon daioksait na dispela i save mekim beg i go bikpela. Nupela beg wain bai go bikpela; olpela beg wain i drai na strong bilong en i pinis, olsem na em bai bruk.​—Jos 9:4; Mt 9:17.

  • Belsebup.

    Nem ol i yusim bilong makim Satan, prins, o bosman bilong ol spirit nogut. Ating ol i mekim liklik senis long nem Bal-sebup, em god Bal ol Filistia i lotuim long Ekron.​—2Ki 1:3; Mt 12:24, ftn.

  • Bikpela Bung Bilong Bret i No Gat Yis.

    Em namba 1 bung bilong 3-pela bikpela bung ol Israel i save mekim long olgeta yia. Em i kirap long mun Nisan 15, long de bihain long Pasova na i go inap 7-pela de olgeta. Ol i mas kaikai tasol bret i no gat yis bilong tingim taim God i kisim bek ol long Isip.​—Ki 23:15; Mk 14:1.

  • Bikpela Bung Bilong Dedikesen.

    Em wanpela bung ol i save mekim long olgeta yia bilong tingim wok bilong mekim tempel i kamap klin bihain long Antiokus Epifanes i bin mekim i kamap doti. Selebresen bilong dispela bung i save kirap long mun Kislev 25 na i stap inap 8-pela de.​—Jon 10:22.

  • Bikpela Bung Bilong i Stap Long Haus Win.

    Ol i kolim tu olsem Bikpela Bung Bilong i Stap Long Ol Haus Lotu Sel, o Bikpela Bung Bilong Bungim Kaikai. Ol i save mekim dispela bung long mun Etanim 15-21 bilong selebretim taim bilong kisim kaikai i redi long pinis bilong yia bilong Israel long wok gaden, na em taim bilong amamas na tok tenkyu long Jehova i bin blesim ol kaikai long gaden. Long taim bilong dispela bung, ol i save stap long ol haus win bilong kirapim ol long tingim taim God i kisim bek ol long Isip. Em wanpela bilong 3-pela bung we ol man tasol i mas go long Jerusalem bilong insait long en.​—Wk 23:34; Esr 3:4.

  • Bikpela Bung Bilong Kisim Ol Kaikai Long Gaden; Bikpela Bung Bilong Ol Wik.​—

    Lukim PENTIKOS.

  • Bikpela pasin helpim.

    Em wanpela tok Grik em bikpela mining bilong en i olsem, samting i mekim man i amamas na i gutpela. Planti taim dispela tok i makim presen wanpela i givim o gutpela pasin bilong man long givim samting. Taim Baibel i stori long pasin helpim bilong God, dispela tok i makim God i givim nating presen long man na em i no tingting olsem man i mas bekim gutpela pasin bilong em. Olsem na dispela i soim pasin bilong God long givim planti samting na pasin laikim bilong em na pasin helpim bilong em long ol man. Ol i tanim tu dispela tok Grik olsem “mekim gutpela pasin” na “presen.” Dispela tok inap makim pasin helpim em narapela i kisim maski em yet i no bin mekim wanpela samting i kirapim man long mekim pasin helpim long em.​—2Ko 6:1; Ef 1:7.

  • Bikpela sik.

    Ol sik nogut we i save kalap kalap long ol man na inap kisim planti lain manmeri na kilim ol i dai. Planti taim em kot bilong God i painim ol manmeri.​—Nam 14:12; Ese 38:22, 23; Am 4:10.

  • Bikpris.

    Em narapela tok ol i yusim tu bilong kolim “hetpris” long Ol Skripsa Hibru. Long Ol Skripsa Grik, dispela tok “ol bikpris” i makim ol bikman bilong lain pris, ating dispela i makim tu ol hetpris em ol i bin rausim ol long wok bilong ol na ol hetman bilong 24 grup bilong ol pris.​—2St 26:20; Esr 7:5; Mt 2:4; Mk 8:31.

  • Bokis Kontrak.

    Em wanpela bokis ol i wokim long diwai akas na karamapim long gol, ol i putim dispela bokis insait long Rum Holi Tru long haus lotu sel na bihain ol i bin putim insait long Rum Holi Tru long tempel em Solomon i bin wokim. Ol i wokim ai bilong dispela bokis long gol na em i gat tupela serap i feisim narapela narapela. Ol bikpela samting insait long en em 2-pela fletpela ston i gat Tenpela Lo i stap long en. (Lo 31:26; 1Ki 6:19; Hi 9:4)​—Lukim Apd. B5 na B8.

  • Bret i save stap long ai bilong God.

    Em 12-pela bret ol i putim long tebol long Rum Holi bilong haus lotu sel o bilong tempel. Ol i putim ol dispela bret long 2-pela grup we i gat 6-pela bret em ol lainim i go antap long wan wan grup. Ol i kolim dispela bret tu olsem “bret em ol i save lainim i go antap.” Long olgeta Sabat ol i save senisim dispela bret na putim nupela bret em ol i givim olsem ofa long God. Ol pris tasol i ken kaikai dispela bret em ol i rausim. (2St 2:4; Mt 12:4; Ki 25:30; Wk 24:5-9; Hi 9:2)​—Lukim Apd. B5.

  • Bul.

    Nem bilong namba 8 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 2 mun long kalenda bilong wok. Em i kam long wanpela tok mining bilong en “groim; kamapim” na em i kirap long namel bilong Oktoba i go long namel bilong Novemba. (1Ki 6:38)​—Lukim Apd. B15.

D

  • Dagon.

    Em wanpela god bilong ol Filistia. Ol i no klia dispela tok i kamap olsem wanem, tasol sampela saveman i konektim dispela tok wantaim wanpela tok Hibru dagh (pis).​—He 16:23; 1Sm 5:4.

  • Dairekta.

    Buk Song i yusim dispela tok na long tok Hibru, i luk olsem dispela tok inap makim man husat i arensim ol song na dairektim hau ol i singim ol dispela song, helpim ol ­singa bilong lain Livai long mekim traim ol dispela song na trenim ol, na em i go pas tu long ol singsing samting i kamap long ol bikpela bung. Ol narapela trenslesen i tanim dispela tok olsem “man i go pas long mekim musik” o “dairekta bilong musik.”​—Sg 4:Sup; 5:Sup.

  • Darik.

    Em wanpela gol koin bilong Persia, hevi bilong en em 8.4 gram. (1St 29:7)​—Lukim Apd. B14.

  • De Bilong Karamapim Sin.

    Em wanpela bikpela de holi bilong ol Israel, na ol i kolim tu olsem Yom Kippur (long tok Hibru yohm hak·kip·pu·rimʹ, “de bilong karamapim”), ol i mekim dispela bung long mun Etanim 10. Em wanpela de tasol long yia we hetpris i save go insait long Rum Holi Tru bilong haus lotu sel na bihain long Rum Holi Tru bilong tempel. Long dispela hap em i ofaim blut bilong ol sakrifais bilong rausim sin bilong em yet, sin bilong ol narapela Livai, na sin bilong ol manmeri. Dispela em taim bilong mekim bung holi na tambu long kaikai, na em i wanpela sabat tu, em taim bilong malolo long mekim ol wok bilong olgeta de.​—Wk 23:27, 28.

  • De Bilong Kot.

    Em wanpela de stret o haptaim we God bai skelim ol wan wan lain, ol kantri o olgeta manmeri long kot. Ating em taim we kot i tok long ol man i gat asua, ol i mas i dai o ating kot bai givim rot long sampela long abrusim dai na kisim laip oltaim. Jisas Krais na ol aposel bilong em i stori long wanpela “De Bilong Kot” bai kamap bihain we bai painim ol man i stap laip na ol manmeri i bin i dai long bipo.​—Mt 12:36.

  • Dekapolis.

    Tenpela taun bilong ol Grik (long tok Grik deʹka, mining bilong en “10,” na poʹlis, “taun”). Na tu, em nem bilong ol ples i stap long hap is bilong Raunwara Galili na Wara Jordan we planti bilong ol dispela taun i stap long en. Ol dispela taun em senta bilong Grik kalsa na treid. Jisas i wokabaut long ol dispela hap, tasol Baibel i no stori long em i bin visitim wanpela bilong ol dispela taun. (Mt 4:25; Mk 5:20)​—Lukim Apd. A7 na B10.

  • Denarius.

    Em wanpela silva koin bilong Rom na hevi bilong en i olsem 3.85 gram. Dispela koin i gat piksa bilong Sisar long wanpela sait. Em pe wanpela wokman i save kisim long 1-pela de na em koin ol Juda i mas givim olsem takis i go long ol Rom. (Mt 22:17; Lu 20:24)​—Lukim Apd. B14.

  • Devil.

    Long Ol Skripsa Grik, dispela em nem bilong Satan na i kamapim pasin bilong em, mining bilong en “Man Bilong Krungutim Gutnem.” Satan i kisim dispela nem Devil bikos em man i go pas long krungutim gutnem na sutim tok giaman long Jehova, long gutpela tok bilong em na long nem holi bilong em.​—Mt 4:1; Jon 8:44; Re 12:9.

  • Dispela taim.

    Ol i tanim tok Grik ai·onʹ olsem, “dispela taim,” “wanpela haptaim we wanpela bikpela samting i kamap long en,” na “haptaim.” Baibel i stori long “dispela taim nau,” bilong makim ol samting i kamap long graun, na pasin ol man i bihainim. (2Ti 4:10) Long rot bilong kontrak bilong Lo, God i kamapim wanpela haptaim em sampela inap tok olsem em haptaim bilong ol Israel o bilong ol Juda. Long rot bilong ofa bilong Jisas long baim bek ol man, God i mekim wok long Jisas Krais bilong kamapim wanpela haptaim we i narapela kain, em ol Kristen God i bin anointim ol i insait long en. Dispela i makim kirap bilong nupela haptaim, em kontrak bilong Lo i bin i stap olsem piksa bilong en. Dispela tok inap makim tu ol narapela narapela taim, o wanpela haptaim, we i bin stap bipo o bai kamap.​—Mt 24:3; Mk 4:19; Ro 12:2; 1Ko 10:11.

  • Diwai bilong givim save long wanem samting i gutpela na wanem samting i nogut.

    Em wanpela diwai i stap long gaden Iden. God i yusim dispela diwai olsem mak bilong soim olsem em tasol i gat rait bilong putim ol lo long ol man i mas bihainim long wanem pasin i “gutpela” na wanem pasin i “nogut.”​—St 2:9, 17.

  • Diwai bilong laip.

    Em wanpela diwai i stap long gaden Iden. Baibel i no stori olsem ol prut bilong en i save givim laip long man, nogat; dispela diwai i makim strongpela tok promis bilong God olsem em bai givim laip oltaim long ol man em i larim ol i kaikai prut bilong en.​—St 2:9; 3:22.

  • Diwai pos.

    Dispela tok i kam long wanpela tok Grik em stau·rosʹ, na i makim pos ol i sanapim, kain olsem pos em ol i nilim Jisas long en na kilim em i dai. I no gat wanpela samting i kamapim olsem dispela tok Grik stau·rosʹ i makim wanpela diwai kros, kain olsem ol haiden i save mekim wok long en long lotu bilong ol paslain long Krais i kam long graun. Dispela tok “diwai pos” i kamapim mining tru bilong dispela tok Grik, long wanem, ol i yusim dispela tok stau·rosʹ tu bilong makim pen na hevi na sem ol disaipel bilong Jisas bai kisim long han bilong ol man i mekim nogut long ol. (Mt 16:24; Hi 12:2)​—Lukim POS.

  • Drakma.

    Long Ol Skripsa Grik, dispela tok i makim wanpela silva koin bilong Grik, long dispela taim bipo hevi bilong en em 3.4 gram. Long Ol Skripsa Hibru, i gat wanpela stori bilong gol koin drakma long taim bilong ol Persia we hevi bilong en i wankain olsem darik. (Ne 7:70; Mt 17:24)​—Lukim Apd. B14.

E

  • Efraim.

    Nem bilong namba 2 pikinini man bilong Josep; bihain ol i kolim dispela nem long wanpela traib bilong Israel. Bihain long lain Israel i bruk long tupela lain, traib bilong Efraim em i bikpela traib tru, olsem na em i makim 10-pela traib kingdom.​—St 41:52; Jer 7:15.

  • Elul.

    Bihain long ol Juda i lusim kalabus long Babilon, em nem bilong namba 6 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 12 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Ogas i go long namel bilong Septemba. (Ne 6:15)​—Lukim Apd. B15.

  • Ensel.

    Long tok Hibru em mal·ʼakhʹ na tok Grik em agʹge·los. Mining bilong tupela tok wantaim em ‘man bilong bringim tok,’ tasol ol i tanim olsem “ensel” taim ol i stori long ol wokman bilong God long heven em ol i gat wok long bringim tok. (St 16:7; 32:3; Jem 2:25; Re 22:8) Ol ensel em ol spirit i gat bikpela strong, na God i wokim ol paslain tru long em i wokim ol manmeri. Baibel i kolim ol tu olsem “planti planti lain ensel holi,” “ol pikinini bilong God,” na “ol sta bilong moningtaim.” (Lo 33:2; Jop 1:6; 38:7) God i no wokim ol bilong kamapim ol pikinini ensel olsem ol yet, nogat, God i wokim olgeta wan wan bilong ol. Ol i planti tru winim 100 milion. (Da 7:10) Tok bilong Baibel i soim olsem ol ensel i gat nem bilong ol yet na ol pasin bilong ol yet, tasol long pasin daun ol i no laik bai ol man i lotuim ol, na planti i no laik tokaut long nem bilong ol. (St 32:29; Lu 1:26; Re 22:8, 9) Ol i gat narapela narapela namba na ol i kisim kain kain wok, ol i mekim wok long ai bilong sia king bilong Jehova, bringim tok bilong em i go, mekim samting bilong helpim ol wokboi bilong Jehova long graun, karimaut kot bilong God, na sapotim wok bilong autim gutnius. (2Ki 19:35; Sg 34:7; Lu 1:30, 31; Re 5:11; 14:6) Long bihain, ol bai sapotim Jisas long mekim pait bilong Armagedon.​—Re 19:14, 15.

  • Esia.

    Long Ol Skripsa Grik, em nem bilong wanpela provins bilong Rom, em hap wes bilong Teki bilong nau na sampela ailan olsem Samos na Patmos i insait long en. Na biktaun bilong en em Efesus. (Ap 20:16; Re 1:4)​—Lukim Apd. B13.

  • Etanim.

    Nem bilong namba 7 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 1 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Septemba i go long namel bilong Oktoba. Bihain long ol Juda i lusim Babilon, ol i kolim dispela mun Tisri. (1Ki 8:2)​—Lukim Apd. B15.

F

  • Farisi.

    Wanpela lain i gat nem insait long lotu Juda long taim bilong ol Aposel. Ol i no lain tumbuna pikinini bilong ol pris, tasol ol i strong long bihainim olgeta liklik liklik hap bilong Lo, na ol i strong tu long bihainim ol tok em ol man i autim long maus. (Mt 23:23) Ol i no laikim ol kastam na pasin bilong ol Grik. Ol i saveman bilong Lo na ol kastam, olsem na ol i gat bikpela namba long bosim ol manmeri. (Mt 23:2-6) Sampela bilong ol i insait long Sanhedrin. Planti taim ol i tok pait wantaim Jisas long pasin bilong tingim de Sabat, ol kastam bilong ol, na pasin bilong Jisas long bung wantaim ol sinman na ol takisman. Sampela bilong ol i kamap Kristen, wanpela bilong ol em Sol bilong Tarsus.​—Mt 9:11; 12:14; Mk 7:5; Lu 6:2; Ap 26:5.

  • Fatom.

    Em mesamen bilong mesarim dip bilong wara. Wanpela fatom em 1.8 mita. (Ap 27:28)​—Lukim Apd. B14.

  • Fero.

    Wanpela biknem ol i givim long ol king bilong Isip. Baibel i stori long 5-pela fero (Sisak, So, Tirhaka, Neko, na Hofra), tasol Baibel i no kolim nem bilong ol narapela, na tu sampela bilong ol we ol i bin mekim planti samting long Abraham, Moses, na Josep.​—Ki 15:4; Ro 9:17.

  • Fesbon.

    Em namba wan pikinini man bilong wanpela papa (i no fesbon bilong mama). Long taim ol i raitim Baibel, fesbon pikinini man i holim namba insait long famili na em i kamap het bilong famili taim papa i dai.​—Ki 11:5; 13:12; St 25:33; Kl 1:15.

  • Filistia; Ol Filistia.

    Graun i stap long hap saut bilong nambis bilong kantri Israel em ol i kolim Filistia. Ol manmeri i bin lusim Krit na i go sindaun long dispela hap, ol i kolim ol olsem ol Filistia. Devit i bin daunim ol, tasol ol i no stap aninit long ol Israel, na oltaim ol i stap birua bilong ol Israel. (Ki 13:17; 1Sm 17:4; Am 9:7)​—Lukim Apd. B4.

  • Frenkinsens.

    Em drai susu bilong ol diwai na plaua samting bilong ol diwai Boswellia. Taim ol i kukim frenkinsens, em i kamapim naispela switpela smel. Em wanpela bilong ol samting ol i yusim bilong wokim oil holi em ol i save yusim long haus lotu sel na tempel. Ol i givim tu wantaim ofa bilong wit samting na ol i putim long ol wan wan lain bret i save stap long ai bilong God insait long Rum Holi.​—Ki 30:34-36; Wk 2:1; 24:7; Mt 2:11.

  • Friman; Man i kamap fri.

    Long taim bilong Gavman Rom, wanpela “friman” em man i no bon olsem wanpela wokboi, em i gat ful raits bilong stap sitisen bilong Rom. Tasol ‘man i kamap fri’ em man husat i no stap moa olsem wokboi. Taim wanpela i kamap fri long sait bilong lo, em inap kamap sitisen bilong Rom, tasol em i no inap holim wok insait long politik. Sapos bosman i larim tasol wokboi i go, em i kamap fri, tasol em i no inap kisim ful raits bilong sitisen.

G

  • Gasel.

    Em wanpela animal i luk olsem dia na i save ron spit, na em i gat tupela longpela kom i krungut liklik long antap.​—2Sm 2:18.

  • Gehena.

    Em Grik nem bilong Veli Bilong Hinom, long hap saut na saut-wes bilong Jerusalem bilong bipo. (Jer 7:31) Baibel i tok profet long en olsem wanpela ples we ol bodi bilong ol man o animal i dai pinis i slip nabaut long en. (Jer 7:32; 19:6) I no gat wanpela evidens i soim olsem ol i bin tromoi ol animal o man i stap laip yet long Gehena na kukim ol o givim pen long ol. So dispela ples i no makim wanpela ples spirit we ol man i kisim bikpela pen inap oltaim oltaim long wanpela paia tru tru, nogat. Jisas na ol disaipel bilong em i bin yusim Gehena olsem tok piksa bilong makim panismen bilong “namba 2 dai,” olsem bagarap na pinis olgeta.​—Re 20:14; Mt 5:22; 10:28.

  • Gera.

    Mesamen bilong weit, hevi bilong 1-pela gera em 0.57 gram. Em i stret wantaim hevi bilong 1/20 sekel. (Wk 27:25)​—Lukim Apd. B14.

  • Gileat.

    Em wanpela graun i gat planti gris long hap is bilong Wara Jordan we mak bilong en i go olgeta long hap not na hap saut long Veli Bilong Jabok. Sampela taim ol i yusim dispela tok bilong makim olgeta hap teritori bilong Israel long hap is bilong Wara Jordan we traib bilong Ruben, Gad, na hap traib bilong Manase i sindaun long en. (Nam 32:1; Jos 12:2; 2Ki 10:33)​—Lukim Apd. B4.

  • Gitit.

    Wanpela tok bilong musik em mining bilong en i no klia tumas, tasol i luk olsem ol i kisim dispela tok long tok Hibru gath. Sampela i ting em melodi bilong ol singsing long taim bilong wokim wain, bikos gath i makim ples bilong krungutim greip.​—Sg 81:Sup.

  • Givim bel tru long God.

    Em pasin bilong rispek, lotu, na mekim wok bilong Jehova God, wantaim pasin bilong stap gut long wok bos bilong em olsem king bilong heven na graun.​—1Ti 4:8; 2Ti 3:12.

  • Glasman bilong ol sta.

    Em wanpela man husat i save stadim wokabaut bilong san, mun na ol sta bambai em i ken tokaut long wanem samting bai kamap bihain.​—Da 2:27; Mt 2:1.

  • Go olsem ol kalabus.

    Dispela i makim pasin bilong kisim ol man long ples o kantri bilong ol na bringim ol i go long narapela kantri, planti taim ol birua i winim pait i save mekim olsem. Tupela taim ol Israel i ekspiriensim dispela samting. Ol Asiria i bin kisim 10-pela traib kingdom long hap not olsem ol kalabus i go, na bihain ol Babilon i mekim wankain long 2-pela traib kingdom long hap saut. Aninit long King Sairus bilong Persia, liklik hap lain bilong dispela 2-pela lain i kam bek long graun bilong ol.​—2Ki 17:6; 24:16; Esr 6:21.

  • God tru.

    Ol i tanim dispela tupela tok Hibru Ha·ʼElo·himʹ na Ha·ʼElʹ olsem “God tru.” Planti taim dispela tupela tok Hibru i kamapim klia olsem Jehova wanpela tasol em i God tru na em i no wankain olsem ol god giaman. Dispela tok ol i tanim olsem “God tru” i kamapim insait tru bilong dispela tupela tok Hibru long ol ves em i stap long en.​—St 5:22, 24; 46:3; Lo 4:39.

  • Grik.

    Em tokples ol manmeri bilong Grik i save mekim; na tu, em tok ol i kolim long wanpela asples o wanpela em famili bilong em i kam long dispela hap. Long Ol Skripsa Grik, ol i yusim tu dispela tok long makim ol narapela samting, em inap makim olgeta lain em ol i no bilong lain Juda o ol man em tokples Grik na kalsa bilong en i stiaim tingting na pasin bilong ol.​—Jol 3:6; Jon 12:20.

  • Gutnius.

    Long Ol Skripsa Grik, dispela em gutnius bilong Kingdom Bilong God na gutnius long wok bilong kisim bek ol manmeri long rot bilong bilip long Jisas Krais.​—Lu 4:18, 43; Ap 5:42; Re 14:6.

  • Gutpela pasin laikim.

    Planti taim ol i tanim dispela tok long wanpela tok Hibru cheʹsedh we i stori long pasin laikim em ol narapela pasin olsem pasin bilong man i givim em yet long narapela, stap gut long narapela, na pas gut tru wantaim narapela, i kirapim man long mekim dispela kain pasin laikim. Planti taim Baibel i yusim dispela tok taim em i stori long pasin laikim God i gat long ol manmeri, tasol em pasin laikim ol man i soim tu namel long ol yet.​—Ki 34:6; Ru 3:10.

H

  • Hades.

    Em wanpela tok Grik i gat wankain mining long tok Hibru “Sheol.” Ol i tanim olsem “Matmat” (fes leta i bikpela), long makim matmat we olgeta man bai go long en.​—Lukim MATMAT.

  • Hap plang.

    Dispela i makim hap plang ol i save putim long solda bilong man, na long tupela sait bilong dispela hap plang, ol kago i save hangamap, o hap plang em ol i save putim long nek bilong tupela animal (kain olsem bulmakau) bilong pasim tupela na ol i ken pulim wanpela tul bilong wok gaden o bilong pulim karis. Ol sleiv i save yusim ol hap plang bilong karim ol kago i hevi, olsem na ol i save tok piksa long hap plang bilong makim pasin bilong i stap kalabus o stap aninit long narapela man. Na tu, em inap makim wanpela i daunim narapela na i putim hevi long em. Pasin bilong rausim o brukim hap plang i makim man i kamap fri long kalabus o i no stap aninit moa long man i daunim em, o narapela i no mekim nogut moa long em.​—Wk 26:13; Mt 11:29, 30.

  • Harp.

    Em nem bilong fes instramen bilong mekim musik em Baibel i kolim. (St 4:21) Em instramen ol i wokim long diwai na krai bilong en i daun. Ol piksa ol i katim long ol ston bilong Isip i soim olsem i gat kain kain stail na seip bilong ol harp bilong bipo, na sampela i gat planti string na sampela i no gat planti string.​—Sg 81:2; Re 5:8.

  • Haus lotu sel.

    Em haus lotu sel ol Israel i save karim raun wantaim ol taim ol i lusim Isip na i go. Bokis kontrak bilong Jehova i stap insait long en, na dispela i makim olsem God i stap, na em ples bilong ol long mekim sakrifais na lotu. Sampela taim ol i kolim tu olsem “haus sel bilong bung.” Ol i bin kisim ol timba na wokim ol freim bilong en na karamapim ol freim long ol laplap em ol i bin wokim long linen we ol i bin samapim piksa bilong ol serap long ol. I gat 2-pela rum insait long en, namba 1 rum em Rum Holi, na namba 2 em Rum Holi Tru. (Jos 18:1; Ki 25:9)​—Lukim Apd. B5.

  • Haus sel bilong bung.

    Dispela hap tok i makim haus sel bilong Moses na i makim tu haus lotu sel em ol i bin wokim long ples nating.​—Ki 33:7; 39:32.

  • Hermes.

    Wanpela god bilong ol Grik, pikinini man bilong Sus. Long Listra, ol man i ting Pol em Hermes na ol i kolim em olsem bikos ol i ting dispela god i save bringim tok bilong ol god na em i save gut long toktok.​—Ap 14:12.

  • Herot.

    Em famili nem bilong wanpela lain hetman em Rom i makim ol bilong bosim ol Juda. Bikpela Herot i gat nem long wokim gen tempel long Jerusalem na em i givim oda long kilim i dai ol pikinini bambai em i ken bagarapim Jisas. (Mt 2:16; Lu 1:5) Rom i makim Herot Arkelaus na Herot Antipas, ol pikinini bilong Bikpela Herot, long bosim sampela hap bilong ol ples papa bilong ol i bosim. (Mt 2:22) Antipas em hetman i bosim distrik, na planti i kolim em olsem “king,” em i bin mekim wok bos insait long 3 na hap yia bilong Krais i mekim wok autim tok na i go inap long haptaim em Aposel sapta 12 i stori long en. (Mk 6:14-17; Lu 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Ap 4:27; 13:1) Bihain long dispela, Herot Agripa Namba 1, tumbuna pikinini bilong Bikpela Herot, i mekim wok bos inap sotpela taim tasol na bihain ensel bilong God i bin kilim em i dai. (Ap 12:1-6, 18-23) Pikinini bilong em, Herot Agripa Namba 2, i kamap hetman na mekim wok bos i go inap long taim ol Juda i bikhet long Rom.​—Ap 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32.

  • Herot, lain i bihainim.

    Ol i kolim ol tu olsem lain bilong Herot. Ol i wanpela lain i strong long sapotim kantri na ol i sapotim wok politik bilong ol Herot taim ol i mekim wok bos aninit long Rom. I luk olsem sampela Sadyusi i bilong dispela lain. Lain bilong Herot i joinim ol Farisi na birua long Jisas.​—Mk 3:6.

  • Het bilong pos.

    Em het bilong pos i gat bilas long en. Tupela traipela het bilong pos i stap antap long tupela pos, Jakin na Boas, we i sanap long fran bilong tempel bilong Solomon. (1Ki 7:16)​—Lukim Apd. B8.

  • Hetman.

    Planti taim long Ol Skripsa, dispela tok i makim man i holim namba na em i gat wok insait long komiuniti o insait long kantri. Buk Revelesen i yusim dispela tok bilong makim ol lain long heven. Ol i tanim dispela tok Grik pre·sbyʹte·ros olsem “hetman” taim ol i stori long ol man i gat wok long go pas insait long kongrigesen.​—Ki 4:29; Pr 31:23; 1Ti 5:17; Re 4:4.

  • Hetpris.

    Aninit long Lo Bilong Moses, em nambawan pris olsem mausman bilong ol manmeri long ai bilong God na em i supavaisim ol narapela pris. Baibel i kolim em tu olsem “bikpris.” (2St 26:20; Esr 7:5) Em wanpela tasol i ken go insait long Rum Holi Tru, em rum insait tru long haus lotu sel na bihain long tempel. Em i mekim olsem long De Bilong Karamapim Sin long olgeta yia. Dispela tok “hetpris” i makim tu Jisas Krais.​—Wk 16:2, 17; 21:10; Mt 26:3; Hi 4:14.

  • Hibru.

    Fes taim ol i yusim dispela tok long Abram (Abraham) bilong soim olsem em i no wankain olsem ol Amor i stap klostu long em. Bihain ol i yusim dispela tok bilong makim ol tumbuna pikinini bilong Abraham long rot bilong Jekop, tumbuna pikinini bilong em, na dispela tok i makim tu tokples bilong ol. Long taim bilong Jisas, tokples Hibru i kisim planti hap tok bilong tokples Arameik, na em tokples Krais na ol disaipel bilong em i bin mekim.​—St 14:13; Ki 5:3; Ap 26:14.

  • Higaion.

    Em wanpela tok ol i yusim long dairektim musik. Olsem ol i yusim long Buk Song 9:16, dispela tok inap makim dip saun bilong harp i wok long pilai isi isi o malolo liklik bilong man i ken tingim tingim ol samting long bel.

  • Hin.

    Em mesamen bilong wara samting na kontena bilong mesarim hin. Skel bilong 1-pela hin em 3.67 lita, ol i kisim dispela skel long tok saveman Josifas i mekim olsem 1-pela hin em 2-pela Artenian choes. (Ki 29:40)​—Lukim Apd. B14.

  • Hisop.

    Em wanpela plaua i gat ol brens na lip, ol i save yusim bilong tromoi liklik liklik blut o wara bilong mekim ol samting i kamap klin long sait bilong lotu. Ating em plaua majoram (Origanum maru; Origanum syriacum). Long Jon 19:29, ating ol i bin pasim plaua majoram long wanpela brens o dura em wanpela kain plaua sogam (Sorghum vulgare), bikos dispela plaua gat longpela stik we man inap yusim bilong holim spans i gat wain i pait na putim long maus bilong Jisas.​—Ki 12:22; Sg 51:7.

  • Holi.

    Em wanpela pasin Jehova i gat; pasin i klin olgeta na i holi tru. (Ki 28:36; 1Sm 2:2; Pr 9:10; Ai 6:3) Taim Baibel i yusim dispela tok long ol man (Ki 19:6; 2Ki 4:9), ol animal (Nam 18:17), ol samting (Ki 28:38; 30:25; Wk 27:14), ol ples (Ki 3:5; Ai 27:13), ol taim (Ki 16:23; Wk 25:12), na ol wok (Ki 36:4), dispela tok long tok Hibru bilong bipo i makim pasin bilong seperetim wanpela samting, givim bel olgeta, o dediketim i go long God holi; em samting ol i makim bilong mekim wok bilong Jehova. Long Ol Skripsa Grik, dispela tok ol i tanim olsem “holi” i makim tu man o samting ol i seperetim bilong God. Ol i yusim tu dispela tok taim ol i stori long man i stap klin long pasin bilong em.​—Mk 6:20; 2Ko 7:1; 1Pi 1:15, 16.

  • Holi spirit.

    Em wanpela strong yumi no inap lukim na God i yusim bilong kamapim laik bilong em. Dispela strong i holi bikos em i kam long Jehova, em man i klin na i stret olgeta inap long mak i antap moa yet, na tu, em rot God i yusim bilong inapim wok i holi.​—Lu 1:35; Ap 1:8.

  • Homa.

    Em mesamen bilong drai samting na skel bilong en i wankain long skel bilong kor. Ol i mesarim long mak ol i ting em mesamen bilong bat, skel bilong 1-pela homa em 220 lita. (Wk 27:16)​—Lukim Apd. B14.

  • Horep; Maunten Horep.

    Em ples maunten klostu long Maunten Sainai. Em narapela nem bilong Maunten Sainai. (Ki 3:1; Lo 5:2)​—Lukim Apd. B3.

  • Hul i no gat as.

    Ol i kisim long tok Grik aʹbys·sos, mining bilong en “hul i dip nogut tru” o “hul i no gat pinis bilong en.” Long Ol Skripsa Grik, dispela tok i makim wanpela ples o i stap bilong man olsem kalabus. Dispela tok i makim tu matmat, tasol i no dispela samting tasol.​—Lu 8:31; Ro 10:7; Re 20:3.

I

  • I kam i stap.

    Long sampela hap bilong Ol Skripsa Grik, dispela tok i makim Jisas Krais i kam i stap pinis long mekim wok king kirap long taim em i kamap King Mesaia na em i stap olsem long las de bilong dispela taim na i go. Na ol man bilong graun i no inap lukim em i kamap king. Dispela tok Krais i kam i stap, i no makim olsem em i kam na wantu i go pinis, nogat; em i kam na i stap inap wanpela haptaim.​—Mt 24:3.

  • I no klin.

    Dispela inap makim man i no klin long skin o inap makim pasin bilong brukim ol lo. Long Baibel planti taim dispela hap tok i makim samting i no orait long mekim, o i no klin, olsem Lo Bilong Moses i makim. (Wk 5:2; 13:45; Mt 10:1; Ap 10:14; Ef 5:5)​—Lukim KLIN.

  • Idom.

    Em narapela nem bilong Iso, pikinini man bilong Aisak. Ol tumbuna pikinini bilong Iso (Idom) i kisim hap bilong Seir em ol ples maunten i stap namel long Solwara Detsi na Galf Bilong Akaba. Bihain ol i kolim dispela hap Idom. (St 25:30; 36:8)​—Lukim Apd. B3 na B4.

  • Ifa.

    Em mesamen bilong drai samting na kontena yet, ol i yusim bilong mesarim ol wit samting. Skel bilong ifa i wankain long skel bilong 1-pela bat bilong mesarim wara samting, so skel bilong en em 22 lita. (Ki 16:36; Ese 45:10)​—Lukim Apd. B14.

  • Ifot.

    Em wanpela laplap i kain olsem epron em ol pris i save werim. Hetpris i save werim wanpela spesel ifot, na long fran bilong ifot, em i pasim liklik laplap bilong bros i gat 12-pela ston i dia tumas. (Ki 28:4, 6)​—Lukim Apd. B5.

  • Ilirikum.

    Em wanpela provins bilong Rom long hap not-wes bilong Grik. Long wok autim tok bilong Pol, em i bin raun i go inap long dispela hap, tasol Baibel i no tok stret sapos em i bin autim tok long Ilirikum o em i go inap tasol long hap. (Ro 15:19)​—Lukim Apd. B13.

  • Imis; Lotuim imis.

    Em piksa bilong samting i stap tru tru o samting man i piksaim tasol long tingting, na ol man i save yusim bilong mekim lotu. Pasin bilong lotuim imis i makim pasin bilong givim bikpela rispek, laikim tru, lotuim, o givim ona long wanpela imis.​—Sg 115:4; Ap 17:16; 1Ko 10:14.

  • Israel.

    Em nem God i bin givim long Jekop. Na em i kamap nem bilong olgeta lain tumbuna pikinini bilong em, maski ol i stap long wanem kain taim. Planti taim ol i kolim ol tumbuna pikinini bilong 12-pela pikinini man bilong Jekop olsem ol pikinini man bilong Israel, ol manmeri (ol man) bilong Israel, o ol Israel. Ol i yusim tu dispela nem Israel olsem nem bilong 10-pela traib kingdom bilong hap not we i bin bruk long kingdom bilong hap saut, na bihain ol i yusim dispela nem long ol Kristen em God i bin anointim, olsem “lain Israel bilong God.”​—Ga 6:16; St 32:28; 2Sm 7:23; Ro 9:6.

  • Itiopia.

    Wanpela kantri bilong bipo yet i stap long hap saut bilong Isip. Hap saut tru bilong Isip bilong nau na hap not bilong Sudan bilong nau i insait long dispela kantri. Sampela taim ol i yusim dispela tok bilong makim tok Hibru “Kus.”​—Est 1:1.

J

  • Jedutun.

    Em wanpela tok ol i no kliagut long mining bilong en na em i stap long supaskripsen bilong Buk Song 39, 62, na 77. Ol dispela supaskripsen i stap olsem instraksen bilong pilaim song, ating bilong makim wanpela stail o wanpela instramen bilong musik. I gat wanpela Livai i save pilaim musik na nem bilong em Jedutun, olsem na dispela stail bilong pilaim song o instramen, ating em stail bilong em o ol pikinini man bilong em.

  • Jehova.

    Em nem ol i tanim i kam long tok Inglis. Ol i kisim long Tetragramaton (em 4-pela leta Hibru i makim nem tru bilong God), dispela nem i stap winim 7,000 taim insait long dispela Baibel.​—Lukim Apd. A4 na A5.

  • Jekop.

    Em pikinini man bilong Aisak na Rebeka. Bihain God i givim em nem Israel, na em i kamap tumbuna papa bilong ol manmeri bilong Israel (ol i kolim ol tu olsem ol Israel na bihain, ol Juda). Em i papa bilong 12-pela pikinini man, ol wantaim ol tumbuna pikinini bilong ol, i kamapim 12-pela traib bilong Israel. Ol i yusim yet dispela nem Jekop long lain Israel o ol manmeri bilong Israel.​—St 32:28; Mt 22:32.

  • Jubili.

    Em olgeta namba 50 yia, ol i stat kaunim ol yia kirap long taim ol Israel i go insait long Graun Bilong Promis. Long yia bilong Jubili, graun i mas i stap nating, na ol Hibru wokboi i mas i go fri. Ol hap graun em ol i bin kisim long ol tumbuna papa bilong ol na ol i bin salim, man i baim dispela graun i mas givim i go bek. Jubili i olsem wanpela bikpela bung ol i mekim insait long 1-pela yia olgeta, em yia bilong kamap fri na i stretim bek i stap bilong lain Israel olsem long fes taim God i bin kamapim dispela lain.​—Wk 25:10.

  • Juda.

    Em namba 4 pikinini man bilong Jekop long meri bilong em Lea. Long taim Jekop i laik i dai, em i tok profet long wanpela bikman husat bai mekim wok bos inap oltaim oltaim na em bai kamap long lain famili bilong Juda. Jisas, taim em i kamap man long graun, em i tumbuna pikinini bilong Juda. Dispela nem Juda i makim tu traib na bihain kingdom bilong Juda. Baibel i stori long Juda olsem kingdom bilong hap saut, ol traib bilong Israel olsem Juda na Benjamin, na tu, ol pris na ol Livai i insait long en. Ol Juda i sindaun long hap saut bilong kantri we Jerusalem na tempel tu i stap long en.​—St 29:35; 49:10; 1Ki 4:20; Hi 7:14.

  • Juda, lain.

    Em nem ol i kolim wanpela man long traib bilong Juda bihain long 10-pela traib kingdom bilong Israel i pundaun. (2Ki 16:6) Bihain long lain Israel i lusim kalabus long Babilon, ol i yusim dispela nem bilong kolim ol man bilong narapela narapela traib bilong Israel em ol i bin kam bek long Israel. (Esr 4:12) Bihain, ol i yusim dispela nem long olgeta hap bilong graun bilong soim olsem ol Israel i no wankain long ol manmeri bilong narapela lain. (Est 3:6) Na tu, aposel Pol i yusim dispela nem olsem tok piksa taim em i stori gut olsem wanpela lain i no winim narapela lain insait long kongrigesen Kristen.​—Ro 2:28, 29; Ga 3:28.

K

  • Kab.

    Em mesamen bilong drai samting em skel bilong en 1.22 lita, ol i mesarim long mak ol i ting em mesamen bilong bat. (2Ki 6:25)​—Lukim Apd. B14.

  • Kaikai Bilong Bikpela.

    Em wanpela kaikai i gat bret i no gat yis na wain long en, na ol i olsem piksa na i makim bodi na blut bilong Krais; em memorial bilong tingim dai bilong Jisas. Baibel i tok ol Kristen i mas mekim bung bilong tingim dispela samting, olsem na i stret ol i kolim “Memorial.”​—1Ko 11:20, 23-26.

  • Kaldia; Ol Kaldia.

    Pastaim tru, dispela tok i makim graun na ol manmeri i sindaun long maus bilong Wara Taigris na Wara Yufretis; bihain ol i yusim ol dispela tok long makim olgeta hap bilong Babilonia na ol manmeri bilong en. Dispela tok “ol Kaldia” i makim tu wanpela lain husat i kisim bikpela skul na ol i stadim saiens, histori, ol tokples, na astronomi, tasol ol i save mekim mejik na glasim ol sta tu.​—Esr 5:12; Da 4:7; Ap 7:4.

  • Karamapim sin.

    Long Ol Skripsa Hibru, ol i yusim dispela tok taim ol i stori long ol sakrifais em ol i mekim bambai ol manmeri i ken i go klostu long God na lotuim em. Aninit long Lo Bilong Moses, ol i mekim ol sakrifais long De Bilong Karamapim Sin long olgeta yia na bai ol wan wan man o lain olgeta i ken kamap wanbel wantaim God maski ol i gat sin. Ol dispela sakrifais i piksa bilong sakrifais bilong Jisas we i karamapim sin bilong olgeta manmeri long wanpela taim tasol bilong oltaim oltaim, na dispela i opim rot long ol manmeri i ken kamap wanbel wantaim Jehova.​—Wk 5:10; 23:28; Kl 1:20; Hi 9:12.

  • Karis.

    Em i gat 2-pela wil na hos i save pulim. Planti taim ol i yusim long taim bilong pait.​—Ki 14:23; He 4:13; Ap 8:28.

  • Kasia.

    Em samting ol i wokim long diwai kasia (Cinnamomum cassia), na dispela diwai i wankain olsem diwai sinamon. Ol i yusim kasia olsem wanpela pefium na em i wanpela bilong ol samting ol i yusim long mekim oil holi.​—Ki 30:24; Sg 45:8; Ese 27:19.

  • Katim skin.

    Dispela em pasin bilong katim skin long sem bilong man. Dispela pasin i kamap olsem samting Abraham na ol tumbuna pikinini bilong em i mas bihainim, tasol em i no pasin ol Kristen i mas bihainim. Ol i yusim tu dispela tok olsem tok piksa long ol narapela narapela hap bilong Baibel.​—St 17:10; 1Ko 7:19; Fl 3:3.

  • Kemos.

    Bikpela god bilong ol Moap.​—1Ki 11:33.

  • Kenan.

    Wanpela tumbuna pikinini bilong Noa, na em i namba 4 pikinini man bilong Ham. Bihain ol 11-pela traib i kamap long rot bilong Kenan i go sindaun long hap is bilong Mediterenian namel long Isip na Siria. Ol i kolim dispela hap olsem “graun bilong Kenan.” (Wk 18:3; St 9:18; Ap 13:19)​—Lukim Apd. B4.

  • Keten.

    Em wanpela naispela laplap ol i bin wivim na ol i samapim piksa bilong ol serap long en na dispela keten i seperetim Rum Holi long Rum Holi Tru insait long haus lotu sel na long tempel. (Ki 26:31; 2St 3:14; Mt 27:51; Hi 9:3)​—Lukim Apd. B5.

  • Kingdom Bilong God.

    Baibel i yusim dispela tok long stori long wok bos bilong God em gavman bilong Pikinini bilong em, Krais Jisas, i makim.​—Mt 12:28; Lu 4:43; 1Ko 15:50.

  • Kirap bek.

    Kirap bek long dai. Dispela tok i kam long tok Grik a·naʹsta·sis, na em i makim “kirap; sanap.” Baibel i stori long 9-pela kirap bek, na kirap bek bilong Jisas em God Jehova i bin kirapim em bek i wanpela bilong ol. Tru, Elaija, Elisa, Jisas, Pita, na Pol i bin kirapim bek ol man i bin i dai, tasol ol dispela mirakel i kamap long rot bilong strong bilong God. Kirap bek bilong graun em bilong “ol stretpela man na ol man nogut wantaim” na dispela i bikpela samting insait long ol samting God i tingting pinis long mekim. (Ap 24:15) Baibel i stori tu long kirap bek bilong heven, olsem kirap bek i “kamap pastaim” o “namba 1” kirap bek, dispela bai painim ol brata bilong Jisas em holi spirit i bin makim ol.​—Fl 3:11; Re 20:5, 6; Jon 5:28, 29; 11:25.

  • Kislev.

    Bihain long ol Juda i lusim Babilon, em nem bilong namba 9 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 3 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Novemba i go long namel bilong Disemba. (Ne 1:1; Sek 7:1)​—Lukim Apd. B15.

  • Kiubit.

    Em mesamen bilong mesarim longpela bilong ol samting, kirap long elbo i go inap long het bilong namel pinga. Planti taim ol Israel i yusim mesamen bilong 1-pela kiubit em inap olsem 44.5 sentimita, tasol ol i yusim tu bikpela kiubit em ol i edim sais bilong 4-pela pinga antap long en, na em inap olsem 51.8 sentimita. (St 6:15; Lu 12:25)​—Lukim Apd. B14.

  • Klin.

    Long Baibel, dispela tok i no makim tasol pasin bilong stap klin long skin, nogat, em i makim tu samting man i mekim bilong holimpas o stretim bek i stap bilong em na bai i no gat wanpela mak na wanpela samting i mekim em yet i kamap doti long sait bilong lotu na stretpela pasin. Long Lo Bilong Moses, dispela tok i makim pasin bilong stap klin long sait bilong lotu.​—Wk 10:10; Sg 51:7; Mt 8:2; 1Ko 6:11.

  • Klos pait.

    Strongpela klos samting ol soldia i save werim bilong lukautim ol, olsem hat kapa, siot bilong pait, belt, ol hap kapa bilong pasim long han na lek, na hap plang bilong pait.​—1Sm 31:9; Ef 6:13-17.

  • Kom.

    Em i makim kom bilong ol animal na ol i save yusim bilong putim wara bilong dring, putim oil, yusim olsem kontena bilong putim ing na paura samting bilong pes, na olsem instramen bilong mekim musik o givim signal. (1Sm 16:1, 13; 1Ki 1:39; Ese 9:2) Planti taim Baibel i yusim tok “kom” olsem tok piksa bilong makim strong, daunim narapela kantri, na winim pait.​—Lo 33:17; Mai 4:13; Sek 1:19.

  • Kom bilong alta.

    Em samting olsem kom i sanap long 4-pela kona bilong sampela alta. (Wk 8:15; 1Ki 2:28)​—Lukim Apd. B5 na B8.

  • Kongrigesen.

    Wanpela lain manmeri i bung wantaim bilong mekim wanpela wok samting. Long Ol Skripsa Grik, em i makim ol wan wan kongrigesen bilong ol Kristen, tasol planti taim em i makim kongrigesen Kristen.​—Ap 9:31; Ro 16:5.

  • Kontrak.

    Wanpela agrimen o kontrak namel long God na ol man o namel long tupela man long mekim wanpela samting o tambu long mekim wanpela samting. Sampela taim wanpela sait tasol i gat wok long karimaut dispela kontrak (dispela i olsem wanpela tok promis). Tasol sampela taim tupela sait i gat wok long karimaut ol tok bilong dispela kontrak. Baibel i stori long kontrak God i mekim wantaim ol man, na tu, long kontrak namel long ol man, ol traib, ol kantri, o ol grup. Ol kontrak i gat bikpela wok tru em kontrak God i mekim wantaim Abraham, Devit, lain Israel (kontrak bilong Lo), na lain Israel bilong God (nupela kontrak).​—St 9:11; 15:18; 21:27; Ki 24:7; 2St 21:7.

  • Kor.

    Wanpela mesamen bilong drai samting na wara samting. Skel bilong en em 220 lita, ol i mesarim long mak ol i ting em mesamen bilong bat. (1Ki 5:11)​—Lukim Apd. B14.

  • Korol.

    Em i olsem ston na i strong. Ol bun bilong ol liklik animal bilong solwara i fomim dispela samting. Em i stap insait long solwara na em i gat kain kain kala olsem ret, wait, na blak. I gat planti korol tru i stap long Solwara Retsi. Long taim bilong ol man i bin raitim Baibel, retpela korol i gat bikpela pe tru na ol i save wokim ol bis na ol narapela bilas long en.​—Pr 8:11.

  • Krais.

    Em wanpela biknem bilong Jisas. Ol i kisim long wanpela tok Grik Khri·stosʹ, na em i wankain long tok Hibru em ol i tanim olsem “Mesaia,” o “Man God i Anointim.”​—Mt 1:16; Jon 1:41.

  • Kristen.

    Em nem God i givim long ol manmeri i bihainim Jisas Krais.​—Ap 11:26; 26:28.

  • Krungutim wit samting; Ples bilong krungutim wit samting.

    Dispela i makim wok bilong rausim skin na bun bilong wit samting; ples we wok bilong krungutim wit samting i kamap. Ol i save yusim stik bilong paitim wit samting, o sapos wit samting i planti, ol i save yusim plang bilong rausim skin bilong wit samting, o ol i save yusim ol animal bilong pulim ston bilong krungutim wit samting. Ol i save putim wit samting long floa, na ol i yusim plang bilong rausim wit samting na krungutim em. Planti taim ples bilong mekim dispela kain wok i stap antap long maunten we win i save kam strong.​—Wk 26:5; Ai 41:15; Mt 3:12.

  • Kwin Bilong Heven.

    Em biknem bilong wanpela god meri em ol Israel i givim baksait long God i save lotuim long taim bilong Jeremaia. Sampela i ting em i makim god meri bilong ol Babilon em Istar (o Astate). Nem bilong dispela god meri bilong Samaria em Inana, mining bilong en, “Kwin Bilong Heven.” Ol i tingim em olsem god meri bilong heven na ol i bilip olsem em i save mekim ol samting i kamapim planti pikinini. Long wanpela rait bilong ol Isip ol i kolim Astate tu olsem “Meri Bilong Heven.”​—Jer 44:19.

L

  • Lain Epikurian.

    Em lain i bihainim saveman bilong Grik, Epikurus (341-270 B.C.E.). Ol i bilip olsem amamas bilong skin em nambawan bikpela samting long laip bilong man.​—Ap 17:18.

  • Lain i bihainim Herot​—

    Lukim HEROT; LAIN I BIHAINIM.

  • Lain pikinini bilong Aron.

    Ol i lain tumbuna pikinini bilong Aron. Aron em i tumbuna pikinini man bilong Livai. Ol i bin makim Aron olsem fes hetpris aninit long Lo Bilong Moses. Ol pikinini man bilong Aron i mekim wok pris long haus lotu sel na long tempel.​—1St 23:28.

  • Lain Stoik.

    Em wanpela lain saveman bilong Grik. Ol i bilip olsem ol man i mas skelim gut ol samting long tingting na ol samting i stap long graun, na long dispela rot ol bai stap amamas. Ol i ting olsem man i gat savetingting tru, em i no ting pasin bilong pilim pen na amamas i bikpela samting.​—Ap 17:18.

  • Laplap bilong raunim het.

    Em wanpela laplap ol i pasim long het na ol i save werim tu olsem bilas. Hetpris i save pasim laplap bilong raunim het, em ol i bin wokim long gutpela linen. Na medal ol i wokim long gol we i gat blupela rop long en, em i save pasim antap long dispela laplap long poret bilong em. King i save pasim laplap bilong raunim het bilong em na putim kraun antap long en. Jop i tok piksa long stretpela pasin i olsem laplap bilong raunim het.​—Ki 28:36, 37; Jop 29:14; Ese 21:26.

  • Laplap bilong sori.

    Em wanpela kain laplap ol i save yusim bilong wokim ol beg, kain olsem ol beg bilong putim ol wit samting. Ol i save yusim blakpela gras bilong meme na wivim dispela laplap. Na long taim bilong krai sori long man i dai, em pasin bilong ol long pasim dispela laplap.​—St 37:34; Lu 10:13.

  • Lebanon, lain maunten.

    Em wanpela bilong 2-pela lain maunten i fomim ol lain maunten long kantri Lebanon. Lain maunten bilong Lebanon i stap long hap wes, na lain maunten bilong Enti-Lebanon i stap long hap is. Wanpela longpela veli i gat gutpela gris i seperetim dispela 2-pela lain maunten. Lain maunten bilong Lebanon i kirap klostu long ol nambis bilong Mediterenian, na ol het bilong en i go antap tru namel long 1,800 na 2,100 mita. Long bipo tru, Lebanon i pulap tru long ol traipela diwai sida, na ol narapela kantri i stap klostu i tingim ol dispela diwai i samting i dia tumas. (Lo 1:7; Sg 29:6; 92:12)​—Lukim Apd. B7.

  • Lepton.

    Long taim ol i bin raitim Ol Skripsa Grik, dispela em wanpela liklik kopa o bras koin bilong ol Juda. Ol i tanim olsem “mait” long sampela Baibel. (Mk 12:42; Lu 21:2; ftn.)​—Lukim Apd. B14.

  • Leviatan.

    Em wanpela kain animal bilong wara. Long Jop 3:8 na Jop 41:1, i luk olsem em wanpela pukpuk o wanpela traipela na strongpela animal bilong wara. Long Song 104:26, ating em wanpela kain weil. Long ol narapela hap, Baibel i yusim dispela tok olsem tok piksa na i no kolim stret em wanem kain animal.​—Sg 74:14; Ai 27:1.

  • Liklik laplap bilong bros.

    Wanpela liklik laplap i gat ol ston i dai tumas i stap long en em hetpris bilong Israel i save pasim long bros bilong em taim em i go insait long Rum Holi. Ol i bin kolim olsem “liklik laplap bilong bros bilong kisim save long disisen bilong God,” long wanem, Urim na Tumim i stap insait long en na ol i yusim bilong tokaut long disisen bilong Jehova. (Ki 28:15-30)​—Lukim Apd. B5.

  • Liklik maunten.

    “Milo,” em kam long wanpela tok Hibru, mining bilong en “pulapim.” Baibel Septuagint i tanim dispela tok olsem “strongpela banis.” Ating em wanpela hap o wol samting long Taun Bilong Devit. Tasol wanem wok stret bilong en, ol i no save.​—2Sm 5:9; 1Ki 11:27.

  • Livai; Ol Livai.

    Em namba 3 pikinini man bilong Jekop long meri bilong em Lea; na tu, em nem bilong traib i kisim nem bilong em. Tripela pikinini man bilong em i kamapim 3-pela bikpela grup bilong lain Livai. Sampela taim dispela tok “ol Livai” i makim traib olgeta, tasol planti taim lain pris long famili bilong Aron i no ­insait long dispela tok. Traib bilong Livai i no kisim hap graun long Graun Bilong Promis, tasol ol i kisim 48 taun insait long baundri bilong ol hap graun bilong ol narapela traib.​—Lo 10:8; 1St 6:1; Hi 7:11.

  • Lo.

    Taim fes leta i stap long bikpela leta, planti taim dispela i makim Lo Bilong Moses o ol fes 5-pela buk bilong Baibel. Taim fes leta i stap long liklik leta, dispela inap makim wan wan lo i stap long Lo Bilong Moses o wanpela stiatok bilong lo.​—Nam 15:16; Lo 4:8; Mt 7:12; Ga 3:24.

  • Log.

    Em liklik mesamen tru bilong wara samting long Baibel. Buk Talmut Bilong Ol Juda i stori long skel bilong log olsem 1/12 bilong 1-pela hin, so ol i yusim dispela skel olsem beis mesamen bilong makim skel bilong 1-pela log em 0.31 lita. (Wk 14:10)​—Lukim Apd. B14.

M

  • Mahalat.

    Em i klia olsem dispela em wanpela tok bilong musik na i stap long supaskripsen bilong Buk Song 53 na 88. Ating em i wankain liklik long wanpela tok Hibru, mining bilong en “strong i wok long pinis; kisim sik,” olsem na dispela i soim olsem saun bilong musik i kamapim bel sore, na dispela i stret wantaim ol tok bilong bel sore i stap long dispela tupela song.

  • Mail.

    Em mesamen bilong distens na i stap 1-pela taim tasol long rait bilong pastaim tru long Ol Skripsa Grik long Matyu 5:41, ating em i makim mail bilong Rom, em inap olsem 1,479.5 mita. Long Luk 24:13, Jon 6:19, na Jon 11:18, dispela tok “mail” ol i kisim long mesamen bilong stadia long rait bilong pastaim tru na ol i tanim olsem mail.​—Lukim Apd. B14.

  • Maina.

    Ol i kolim tu olsem mane long Buk Esekiel. Em wanpela mesamen bilong weit na em i mani. Beis long wok painimaut bilong ol akioloji, 1-pela maina em 50 sekel na hevi bilong 1-pela sekel em 11.4 gram, na long Ol Skripsa Hibru, hevi bilong 1-pela maina em 570 gram. Ating i gat maina bilong ol king tu, wankain olsem long kiubit. Long Ol Skripsa Grik, 1-pela maina em olsem 100 drakma. Hevi bilong en em 340 gram. Na 60 maina em olsem 1-pela talen. (Esr 2:69; Lu 19:13)​—Lukim Apd. B14.

  • Majistret.

    Aninit long gavman Babilon, ol majistret em ol ofisa i stap long ol distrik na ol i save gut long lo na ol i gat sampela namba long mekim kot. Long ol hap Rom i bosim, ol majistret em ol edministreta bilong gavman. Ol i gat wok long strongim lo na oda, kontrolim ron bilong mani, jasim ol man i brukim lo, na givim oda long karimaut panismen.​—Da 3:2; Ap 16:20.

  • Mak.

    Em wanpela samting ol i save yusim bilong putim mak long ol samting (ol i save putim long klei o gris bilong kandel na putim mak) bilong soim olsem em i bilong wanpela man, o bilong makim olsem tok bilong ol i tru, o bilong soim olsem ol i wanbel. Ol dispela samting bilong putim mak long bipo, ol i wokim long ol strongpela samting (ston, tit bilong elefan, o diwai) i gat ol leta o sampela mak i stap long en we i kirap long pinis na i go long stat bilong en. Ol i save yusim dispela kain mak olsem tok piksa bilong makim wanpela samting i tru, o olsem mak bilong ol samting man i gat, o em mak i soim olsem samting i stap hait.​—Ki 28:11; Ne 9:38; Re 9:4.

  • Mak bilong bekim dinau.

    Em wanpela samting bilong man i laik kisim dinau, na em i givim long man em i dinau long em, na dispela samting i stap olsem mak bilong em bai bekim dinau. Lo bilong Moses i gat ol lo long sait bilong man i givim samting olsem mak bilong bekim dinau, na bai dispela i lukautim ol rabisman na ol man em ol i no gat helpim.​—Ki 22:26; Ese 18:7.

  • Malkam.

    Ating em seim god olsem Molek, em bikpela god bilong ol Amon. (Sef 1:5)​—Lukim MOLEK.

  • Man bilong kamapim mining bilong ol visen.

    Em man God i helpim em bilong save long laik bilong em. God i helpim em long lukim o kliagut long ol samting em ol arapela man i no inap luksave long en. Dispela tok i kam long wanpela tok Hibru mining bilong en, “lukim,” olsem em i lukim tru long ai bilong em o long rot bilong visen samting. Ol man i save go lukim man bilong kamapim mining bilong ol visen bilong kisim sampela gutpela tok bilong helpim ol long karim hevi i bungim ol.​—1Sm 9:9.

  • Man bilong was.

    Em man i save was i stap na bai bagarap i no ken painim ol manmeri na haus samting, em i save mekim olsem long nait. Na em i save salim tok i go long ol manmeri olsem birua i kam. Ol man bilong was ol i save stap long ol banis bilong taun na long ol taua bilong lukim husat i kam, paslain long ol i kamap klostu long taun. Long ami, man bilong was ol i kolim em gad. Ol profet i stap olsem ol man bilong was long ol Israel, na givim tok lukaut long ol long bagarap bai kamap.​—2Ki 9:20; Ese 3:17.

  • Man Bilong Wokim Sospen Graun.

    Em man i save wokim ol pot, ol dis, na ol arapela samting long graun. Long tok Hibru, mining bilong dispela tok man bilong wokim sospen graun em i olsem “man bilong fomim.” Planti taim Baibel i save tok piksa long namba em man bilong wokim sospen graun i gat bilong makim namba Jehova i holim bilong bosim olgeta man wan wan na ol kantri.​—Ai 64:8; Ro 9:21.

  • Man i save tokaut long ol samting bai kamap bihain.

    Ol pris i save mekim mejik, man i wok wantaim ol spirit nogut na givim save long samting i stap hait, ol glasman bilong ol sta, na ol narapela em Baibel i stori long ol i mekim dispela pasin.​—Wk 19:31; Lo 18:11; Ap 16:16.

  • Mana.

    Em mein kaikai bilong ol Israel long 40 yia ol i bin wokabaut long ples nating. Jehova yet i givim long ol. Long rot bilong mirakel, mana i save kamap long graun na wara bilong nait i save pundaun antap long en long olgeta moning, long de Sabat tasol, nogat. Long fes taim ol Israel i bin lukim mana, ol i tok, “Em wanem samting?” o, long tokples Hibru,“man huʼ?” (Ki 16:13-15, 35) Long ol narapela hap, Baibel i kolim olsem “kaikai bilong heven” (Sg 78:24), “bret bilong heven” (Sg 105:40), na “bret bilong ol strongpela man” (Sg 78:25). Jisas tu i bin stori long mana olsem tok piksa.​—Jon 6:49, 50.

  • Maritim meri bilong brata.

    Em wanpela kastam em bihain ol i bungim wantaim Lo Bilong Moses, we wanpela man i mas maritim meri bilong brata husat i dai na i no gat pikinini na bai nem bilong brata bilong em i no ken pinis.​—St 38:8; Lo 25:5.

  • Masedonia.

    Em wanpela ples long hap not bilong Grik we i kisim biknem aninit long Bikpela King Aleksander. Masedonia i bosim em yet i go inap long taim Rom daunim na kisim dispela hap. Masedonia i bin stap olsem wanpela provins bilong Rom taim aposel Pol i bin mekim fes raun bilong em i go long Yurop. Pol i visitim dispela hap 3-pela taim. (Ap 16:9)​—Lukim Apd. B13.

  • Maskil.

    Em wanpela tok Hibru ol i no kliagut long mining bilong en na i stap long supaskripsen bilong 13-pela song. Ating mining bilong en “poem bilong tingim tingim long bel.” Sampela i ting dispela tok i gat wankain mining long wanpela wed i wankain liklik em ol i tanim olsem “bihainim gutpela tingting long mekim wok.”​—2St 30:22; Sg 32:Sup.

  • Matmat.

    Taim fes leta bilong dispela tok i stap long liklik leta, dispela em matmat bilong wan wan man; taim fes leta i stap long bikpela leta, dispela em matmat we olgeta man bai go long en, na i gat wankain mining long tok Hibru “Sheol” na tok Grik “Hades.” Baibel i yusim dispela tok olsem tok piksa bilong makim wanpela ples we olgeta wok na pasin bilong wokim tingting i no stap moa.​—St 47:30; Ekl 9:10; Ap 2:31.

  • Medal holi.

    Wanpela fletpela medal em ol i wokim long gutpela gol na i sain, na ol i katim dispela tok “Pasin holi i bilong Jehova” long tok Hibru long en. Dispela medal i stap long fran bilong spesel laplap i raunim het bilong hetpris. (Ki 39:30)​—Lukim Apd. B5.

  • Memorial matmat.

    Em wanpela matmat we ol i putim bodi bilong daiman long en. Ol i tanim dispela tok long tok Grik mne·meiʹon, em i kam long wanpela tok i makim “bilong tingim,” na i soim olsem ol i tingim man husat i dai pinis.​—Jon 5:28, 29, ftn.

  • Mer.

    Em drai susu ol i kisim long ol narapela narapela liklik nil diwai o ol liklik diwai bilong diwai Commiphora. Mer em wanpela bilong ol samting ol i yusim bilong wokim oil holi. Ol i putim long ol klos samting o ol bet bilong mekim em i smel nais, na ol i putim tu long oil bilong mesajim skin na oil bilong rapim long bodi. Ol i yusim tu mer long redim bodi bilong daiman bilong planim.​—Ki 30:23; Pr 7:17; Jon 19:39.

  • Merodak.

    Em bikpela god bilong taun Babilon. Bihain long Hamurabi, em king bilong Babilon na man bilong kamapim ol lo, i mekim Babilon i kamap biktaun bilong Babilonia, Merodak (o Marduk) i kisim biknem, na bihain em i senisim ol narapela god bilong bipo na em i kamap bikpela god bilong ol Babilon. Bihain, ol i senisim nem Merodak (o Marduk) na givim em dispela biknem “Belu” (“Papa Bilong Samting”), na ol i save kolim Merodak olsem Bel.​—Jer 50:2.

  • Mesaia.

    Em wanpela tok i kam long tok Hibru i makim “anointim” o “man God i anointim.” Long tok Grik, dispela tok “Krais” i makim wankain samting.​—Da 9:25; Jon 1:41.

  • Midia, lain; Midia.

    Em lain tumbuna bilong Madai, pikinini man bilong Jepta; ol i sindaun long ol ples maunten bilong Iran na dispela hap i kamap kantri Midia. Ol Midia i joinim Babilon na daunim Asiria. Long dispela taim, Persia i stap wanpela provins aninit long Midia, tasol Sairus i sakim wok bos bilong ol na Midia i kam bung wantaim Persia na ol i fomim Gavman Medo-Persia na ol i daunim Gavman Babilon long 539 B.C.E. Ol Midia i bin i stap long Jerusalem long Pentikos long 33 C.E. (Da 5:28, 31; Ap 2:9)​—Lukim Apd. B9.

  • Miktaim.

    Em wanpela tok Hibru ol i yusim long supaskripsen bilong 6-pela song (Sg 16, 56-60). Em wanpela tok ol i no kliagut long mining bilong en, tasol ating em i klostu wankain long dispela tok, “tok ol i katim long ston.”

  • Milkom.

    Em wanpela god ol Amon i save lotuim, ating em i seim god olsem Molek. (1Ki 11:5, 7) Klostu long pinis bilong wok king bilong Solomon, em i wokim ol ples antap bilong dispela giaman god.​—Lukim MOLEK.

  • Mirakel; Strongpela wok.

    Em ol wok o narakain samting i kamap we i winim tru strong bilong ol man na i kamap long rot bilong strongpela spirit. Sampela taim Baibel i kolim olsem “sain” na “mak.”​—Ki 4:21; Ap 4:22; Hi 2:4.

  • Molek.

    Em wanpela god bilong ol Amon; ating em seim olsem Malkam, Milkom, na Molok. Ating em i biknem tasol na i no nem bilong wanpela god stret. Lo Bilong Moses i tok ol i mas kilim i dai man husat i sakrifaisim ol pikinini bilong em long Molek.​—Wk 20:2; Jer 32:35; Ap 7:43.

  • Moses, Lo Bilong.

    Em Lo Jehova i bin givim long ol Israel long rot bilong Moses long ples nating bilong Maunten Saina long 1513 B.C.E. Planti taim ol i kolim ol 5-pela fes buk bilong Baibel olsem Lo.​—Jos 23:6; Lu 24:44.

  • Mutlaben.

    Em wanpela tok i stap long supaskripsen bilong Song 9. Long kastam bilong ol, dispela tok i “stori long dai bilong pikinini man.” Sampela i tok olsem em wanpela nem o ating em ol weds long kirap bilong wanpela melodi ol i save long en na ol i yusim taim ol i singim dispela song.

N

  • Nad.

    Wanpela oil i gat naispela smel, na kala bilong en i ret na em i gat bikpela pe. Ol i wokim long wanpela kain plaua nem bilong en spikenard (Nardostachys jatamansi). Pe bilong en i antap tru olsem na planti taim ol i save miksim wantaim ol arapela oil we i no gutpela tumas, na sampela taim ol i save wokim giaman nad. Mak na Jon i stori long “gutpela nad” em ol i bin putim long Jisas.​—Mk 14:3; Jon 12:3.

  • Namba 1 kaikai.

    Ol namba 1 kaikai ol i kisim long taim bilong bungim kaikai i redi long gaden; em fes kaikai o fes samting i kamap long wanpela samting. Jehova i tok ol Israel i mas givim ol namba 1 samting long em olsem ofa, maski em namba 1 pikinini bilong man, animal o bilong ol kaikai i kamap long graun. Lain Israel olgeta i givim ol namba 1 kaikai long God olsem ofa long Bikpela Bung Bilong Bret i No Gat Yis na long Pentikos. Dispela tok “namba 1 kaikai” em i olsem tok piksa na i makim Krais na lain bilong em we God i bin makim.​—1Ko 15:23; Nam 15:21; Pr 3:9; Re 14:4.

  • Namba 10 hap.

    Long ol samting ol i givim olsem takis, moa yet long sait bilong lotu, ol i save tilim long 10-pela hap na wanpela hap o 10 pesen ol i save givim. (Mal 3:10; Lo 26:12; Mt 23:23) Aninit long Lo Bilong Moses, long olgeta yia, ol kaikai ol i kisim long gaden na ol bulmakau na ol sipsip na ol meme, we i kamap planti, ol i save tilim long 10-pela hap na wanpela hap ol i save givim long ol Livai bilong sapotim ol. Na ol Livai i save tilim dispela wanpela hap long 10-pela hap, na wanpela hap ol i givim long lain bilong pris Aron bilong sapotim ol. I gat ol sampela arapela samting em ol i save tilim long 10-pela hap tu na givim wanpela hap. Ol Kristen i no gat wok long tilim ol samting bilong ol long 10-pela hap na givim wanpela hap olsem ofa.

  • Nambatu meri.

    Em narapela meri bilong man, na planti taim em wanpela wokmeri nating.​—Ki 21:8; 2Sm 5:13; 1Ki 11:3.

  • Nambawan ensel.

    Mining bilong dispela tok i olsem “nambawan bilong ol ensel.” Dispela tok “Nambawan” i makim olsem i gat wanpela nambawan ensel tasol. Baibel i kolim nem bilong dispela nambawan ensel olsem Maikel.​—Da 12:1; Ju 9; Re 12:7.

  • Nambawan Gopas.

    Long tok Grik, dispela tok i makim “Nambawan Lida.” Em i makim bikpela wok bilong Jisas Krais long helpim ol gutpela manmeri i kamap fri long ol samting nogut sin i kamapim, na bringim ol i go long laip oltaim.​—Ap 3:15; 5:31; Hi 2:10; 12:2.

  • Namelman.

    Em man i stap namel long tupela lain bilong mekim ol i kamap wanbel. Long Baibel, Moses na Jisas i stap olsem namelman bilong kontrak bilong Lo na bilong nupela kontrak.​—Ga 3:19; 1Ti 2:5.

  • Nasarin.

    Wanpela nem ol i kolim long Jisas olsem em i bilong taun Nasaret. Ating em i wankain long dispela hap tok Hibru ol i tanim olsem “nupela kru” long Aisaia 11:1. Bihain ol i kolim dispela tok tu long ol manmeri i bihainim Jisas.​—Mt 2:23; Ap 24:5.

  • Nasarait.

    Wanpela tok ol i kisim long tok Hibru mining bilong en, “Man Ol i Makim Bilong Mekim Wanpela Wok” na “Man i Stap Narapela Kain.” I gat tupela kain wei ol man i stap olsem Nasarait: ol man em long laik bilong ol yet ol i laik mekim wok bilong God, na ol man em God i makim ol bilong mekim wok bilong em. Wanpela man o meri inap mekim wanpela spesel tok promis long Jehova long stap olsem wanpela Nasarait inap sampela haptaim. Ol man long laik bilong ol yet ol i mekim tok promis, i gat 3-pela samting ol i no ken mekim: ol i no ken dring alkohol na ol i no ken kaikai ol samting ol i wokim long greip, ol i no ken katim gras bilong ol, na ol i no ken tatsim bodi bilong man i dai pinis. Ol man em God i makim ol bilong stap olsem Nasarait, ol i stap olsem inap long laip olgeta bilong ol, na Jehova yet i putim ol lo ol i mas bihainim.​—Nam 6:2-7; He 13:5.

  • Nefilim.

    Ol i pikinini man bilong ol meri bilong graun na ol ensel em ol i bin tanim i kamap man. Ol i traipela man tru na ol i save pait na bagarapim ol man, na ol i bin stap paslain long Bikpela Tait.​—St 6:4.

  • Nehilot.

    Wanpela tok em mining bilong en i no klia tumas, em i stap long supaskripsen bilong Buk Song sapta 5. Sampela i ting em wanpela instramen ol i save winim, na i wankain long tok Hibru cha·lilʹ (o flut). Tasol ating em i makim wanpela song.

  • Nephesh; Psykhe.

    Dispela tupela tok Neʹphesh na Psy·kheʹ i gat 3-pela mining bilong en, (1) ol manmeri, (2) ol animal, o (3) laip bilong man o bilong animal. (St 1:20; 2:7; 1Pi 3:20) Olsem na long dispela Baibel Nupela Taim Trenslesen Bilong Ol Skripsa Holi mipela i skelim ol tok i stap klostu long tok Neʹphesh na Psy·kheʹ na dispela i helpim mipela long tanim tok i stret long wan wan hap olsem, “laip,” “animal,” o “ol manmeri.” Long tok Hibru na tok Grik ol dispela tok inap makim tu bodi bilong man i dai pinis.​—Nam 6:6; Hag 2:13.

  • Netinim.

    Ol i wokman bilong tempel em ol i no bilong lain Israel. Long tok Hibru dispela tok i makim “Ol Man Ol i Givim,” dispela i makim olsem ol i givim ol bilong mekim wok long tempel. I luk olsem planti ol Netinim ol i lain tumbuna pikinini bilong lain Gibeon, em Josua i bin makim ol olsem “wokboi bilong katim paiawut na kisim wara bilong ol manmeri na bilong alta bilong Jehova.”​—Jos 9:23, 27; 1St 9:2; Esr 8:17.

  • Nisan.

    Bihain long ol Juda i lusim kalabus long Babilon, dispela nem em nupela nem bilong mun Abip. Long kalenda bilong lotu Juda, em namba 1 mun na long kalenda bilong wok, em namba 7 mun. Em i kirap long namel bilong Mas i go pinis long namel bilong Epril. (Ne 2:1)​—Lukim Apd. B15.

  • Nupela mun.

    Long kalenda bilong Juda em namba 1 de bilong olgeta wan wan mun, em de ol i save bung wantaim, kaikai na amamas, na ofaim ol spesel sakrifais. Bihain, dispela de i kamap wanpela bikpela de bilong lain Israel long mekim bung bilong amamas, na ol manmeri i no save mekim wok long dispela de.​—Nam 10:10; 2St 8:13; Kl 2:16.

O

  • Ofa bilong inapim tok promis.

    Em ofa man i givim long laik bilong em yet bilong inapim sampela tok promis em i bin mekim.​—Wk 23:38; 1Sm 1:21.

  • Ofa bilong kamap wanbel.

    Em wanpela sakrifais man i givim long Jehova bilong askim long kamap wanbel wantaim em. Man i givim dispela ofa wantaim famili bilong em, pris i mekim dispela ofa, na ol pris i mekim wok long dispela taim, olgeta wantaim i kisim hap bilong dispela ofa. I olsem Jehova i kisim gutpela smok bilong gris em paia i kukim. Na tu, ol i givim em blut we i makim laip. I olsem ol pris na ol man i givim ofa i sindaun na kaikai wantaim Jehova, na dispela i makim olsem ol i stap wanbel wantaim.​—Wk 7:29, 32; Lo 27:7.

  • Ofa bilong mekim i dai asua.

    Em sakrifais man i givim long sin em yet i bin mekim. Dispela ofa i narapela kain liklik long ol narapela ofa bilong tekewe sin bikos dispela ofa i helpim man long inapim o kisim bek sampela raits em i bin lusim long sait bilong kontrak taim em i bin mekim sin, na i helpim em na em i no kisim pe bilong sin.​—Wk 7:37; 19:22; Ai 53:10.

  • Ofa bilong mekim i go i kam.

    Em ofa pris i save putim han bilong em aninit long han bilong man i kam bilong lotu husat i holim sakrifais em i laik ofaim na pris i mekim i go i kam; o pris yet i holim dispela ofa na mekim i go i kam. Dispela i makim pasin bilong mekim ol ofa long Jehova.​—Wk 7:30.

  • Ofa bilong paia i kukim olgeta.

    Em sakrifais bilong animal ol i kukim long alta olsem ofa ol i givim olgeta long God; man i givim ofa i no ken holim bek wanpela hap bilong animal (bulmakau man, sipsip man, meme man, pisin balus, o yangpela pisin balus).​—Ki 29:18; Wk 6:9.

  • Ofa bilong tekewe sin.

    Dispela kain sakrifais i bilong man i no tingting gut na em i mekim rong. Ol i save yusim kain kain animal bilong mekim dispela sakrifais, olsem bulmakau o pisin balus, i stret long wan wan man na sindaun bilong dispela man i bin mekim sin, em ol i mekim ofa bilong tekewe sin bilong em.​—Wk 4:27, 29; Hi 10:8.

  • Ofa bilong tenkyu.

    Em ofa bilong kamap wanbel wantaim God na ol i mekim dispela ofa bilong preisim em long ol samting em i givim na long gutpela pasin laikim bilong em. Ol i save kaikai mit bilong dispela animal ol i ofaim na bret i gat yis na ol i save kaikai tu bret i no gat yis. Ol i mas kaikai dispela mit long dispela seim de yet.​—2St 29:31.

  • Ofa bilong wain.

    Em ofa ol i kapsaitim long alta na givim wantaim planti arapela ofa. Pol i yusim dispela tok olsem tok piksa bilong soim olsem em i redi long mekim bikpela wok moa bilong helpim ol brata Kristen bilong em.​—Nam 15:5, 7; Fl 2:17.

  • Ol man bilong Samaria.

    Pastaim dispela tok i makim ol Israel bilong 10-pela traib bilong Israel, tasol bihain taim ol Asiria i kam pait na daunim Samaria long 740 B.C.E., ol Asiria i bringim ol arapela lain tu i kam sindaun long Samaria. Long taim bilong Jisas, dispela nem i no makim ol man bilong wanpela lain o bilong makim wanpela lain politik, em i makim ol lain bilong wanpela lotu i stap klostu long Sekem bilong bipo na Samaria. Ol man bilong dispela lotu i gat sampela bilip i narapela kain long ol man bilong lotu Juda.​—Jon 8:48.

  • Ol man i joinim lotu Juda.

    Long Baibel, dispela tok i makim man o meri i joinim lotu Juda. Ol man i joinim lotu Juda, ol i mas katim skin.​—Mt 23:15; Ap 13:43.

  • Ol spirit nogut.

    Em ol ensel nogut yumi no inap lukim ol na ol i gat bikpela strong winim strong bilong ol man. Baibel i kolim ol olsem “ol pikinini bilong God tru” long Stat 6:2 na “ol ensel” long Jut 6, tasol God i no bin wokim ol olsem ol ensel nogut; nogat, ol dispela ensel i mekim ol yet i kamap birua bilong God taim ol i sakim tok bilong em long taim bilong Noa na ol i joinim Satan long bikhet long Jehova.​—Lo 32:17; Lu 8:30; Ap 16:16; Jem 2:19.

  • Oma.

    Em mesamen bilong drai samting. Skel bilong en em inap olsem 2.2 lita, o 10 pesen bilong 1-pela ifa. (Ki 16:16, 18)​—Lukim Apd. B14.

  • Oniks.

    Wanpela ston i dia tumas na i gat kain kain kala bilong en (blakpela, braunpela, retpela, grei, na grinpela) na i gat waitpela kala tu long en. Ol i bin putim long spesel klos bilong hetpris.​—Ki 28:9, 12; 1St 29:2; Jop 28:16.

P

  • Pamukmeri na Pamukman.

    Man o meri i mekim pasin pamuk wantaim wanpela i no poroman marit bilong em bilong kisim mani. (Long tok Grik dispela tok porʹne ol i tanim olsem “pamukmeri na pamukman,” mining bilong en, “salim.”) Planti taim dispela tok i makim meri, tasol Baibel i stori tu long ol pamukman. Lo bilong Moses i tambuim pasin pamuk, na i no orait long pamukman na pamukmeri i givim pe bilong em long haus bilong Jehova olsem kontribiusen. Dispela i narapela kain long ol lotu bilong ol haiden we ol i save mekim wok long ol pamukman na pamukmeri bilong kisim mani na helpim lotu bilong ol. (Lo 23:17, 18; 1Ki 14:24) Na tu, Baibel i save yusim dispela tok long tok piksa bilong makim, ol manmeri, ol kantri, o ol oganaisesen we i insait long pasin bilong lotuim ol imis na long wankain taim ol i tok ol i lotuim God. Kain olsem Buk Revelesen i stori long oganaisesen bilong ol lotu em “Bikpela Babilon” em i olsem wanpela pamukmeri bikos em i wok bung wantaim ol king bilong dispela graun bilong kisim biknem na mani kago.​—Re 17: 1-5; 18:3; 1St 5: 25.

  • Panel freim.

    Em i wankain long ol windo freim, ol i wokim long wei we ol pris insait long haus lotu sel inap lukim ol serap em ol i samapim piksa bilong ol long linen laplap bilong sel.​—Ki 26:15-18.

  • Paradais.

    Em wanpela naispela pak o gaden. Fes ples olsem em gaden Iden, em Jehova i bin wokim bilong namba wan man na meri. Taim Jisas i toktok long wanpela bilong ol raskol man i hangamap klostu long em long diwai pos, Jisas i kamapim olsem graun bai kamap wanpela ples paradais. Long 2 Korin 12:4, dispela tok i makim wanpela paradais bai kamap bihain, na long Revelesen 2:7, em i makim paradais bilong heven.​—Sol 4:13; Lu 23:43.

  • Pasin apostet.

    Dispela tok Grik (a·po·sta·siʹa) i kam long wanpela tok mining bilong en “sanap longwe long.” Dispela tok inap makim “lusim i go, lusim olgeta, o bikhet.” Long Ol Skripsa Grik, ol i yusim tok “apostet” taim ol i stori long ol man husat i tanim baksait long lotu i tru.​—Pr 11:9; Ap 21:21; 2Te 2:3.

  • Pasin bikhet na i no sem.

    Ol i kisim long tok Grik a·selʹgei·a, em wanpela hap tok i makim pasin bilong man long brukim ol bikpela lo bilong God na em i hambak tru na i no sem liklik long em i bin mekim olsem; dispela man i no rispek liklik long man i gat namba, ol lo, na gutpela pasin ol man i save bihainim. Dispela tok i no makim pasin bilong bikhet long ol liklik samting tasol.​—Ga 5:19; 2Pi 2:7.

  • Pasin bilong kalapim lo.

    Long Baibel dispela tok i gat wankain mining long dispela tok “sin.”​—Sg 51:3; Ro 5:14.

  • Pasin pamuk.

    Dispela tok i kam long wanpela tok Grik em por·neiʹa, em wanpela tok long Baibel i makim ol kain pasin bilong slip wantaim narapela we God i no orait long en. Em i makim pasin adaltri, wok pamuk, wanpela i slip wantaim narapela i no poroman marit bilong em, man i slip wantaim man o meri i slip wantaim meri, na man o meri i slip wantaim animal. Long Buk Revelesen ol i yusim dispela tok por·neiʹa olsem tok piksa bilong makim wanpela oganaisesen i olsem pamukmeri em ol i kolim “Bikpela Babilon.” Ol i mekim olsem bilong stori long pasin bilong em long wok bung wantaim ol king bilong dispela graun bilong kisim strong na mani kago. (Re 14:8; 17:2; 18:3; Mt 5:32; Ap 15:29; Ga 5:19)​—Lukim PAMUKMERI na PAMUKMAN.

  • Pasova.

    Em wanpela bung ol i save mekim long olgeta yia long namba 14 de bilong mun Abip (bihain ol i kolim Nisan) bilong tingim taim God i kisim bek ol Israel long Isip. Ol i save kilim i dai yangpela sipsip (o meme) na rostim na ol i save kaikai wantaim ol pait kumu na bret i no gat yis.​—Ki 12:27; Jon 6:4; 1Ko 5:7.

  • Paura i gat gutpela smel.

    Ol i miksim susu bilong diwai i smel nais tru na balsam na i save lait isi isi na kamapim naispela smel tru. I gat 4-pela spesel samting em ol i save miksim wantaim na wokim paura i gat gutpela smel, bilong yusim long haus lotu sel na long tempel. Ol i save laitim long moning na long nait antap long alta bilong smok i gat gutpela smel insait long Rum Holi. Long De Bilong Karamapim Sin, ol i save kukim dispela paura insait long Rum Holi Tru. Dispela paura i lait i olsem piksa tu na i makim olsem God i orait long ol prea bilong ol gutpela wokman bilong em. I no gat wok long ol Kristen i mekim dispela samting.​—Ki 30:34, 35; Wk 16:13; Re 5:8.

  • Pe bilong baim bek man.

    Em pe bilong baim bek man long kalabus, o long panismen, o long pen na hevi, o long sin, o bilong opim rot bilong man i lusim wanpela wok. Dispela pe em i no makim mani tasol. (Ai 43:3) I gat narapela narapela as na ol i mas givim pe bilong baim bek man. Olsem olgeta fes bon pikinini man na olgeta namba wan pikinini man bilong ol animal long Israel i bilong Jehova. Olsem na ol i mas givim pe bilong baim bek ol na bai ol i no mekim wok bilong Jehova. (Nam 3:45, 46; 18:15, 16) Sapos wanpela bulmakau i save bagarapim ol man em ol i no putim long banis na em i kilim wanpela man i dai, orait kot i mas tok long papa bilong en i mas bekim pe na bai ol i no ken kilim em i dai. (Ki 21:29, 30) Tasol ol i no ken kisim pe bilong baim bek man long laip bilong wanpela kilman. (Nam 35:31) Bikpela samting Baibel i stori long pe bilong baim bek man em Krais i givim taim em i dai na givim laip bilong em yet bilong opim rot long ol gutpela man i ken i stap fri long sin na dai.​—Sg 49: 7, 8; Mt 20:28; Ef 1:7.

  • Pentikos.

    I gat 3-pela bikpela bung em ol man Juda i mas mekim long Jerusalem, namba 2 bung em bung bilong Pentikos. Mining bilong tok Pentikos em “Namba 50 (De),” em wanpela nem Ol Skripsa Grik i yusim bilong makim Bikpela Bung Bilong Kisim Ol Kaikai Long Gaden o Bikpela Bung Bilong Ol Wik em Ol Skripsa Hibru i stori long en. Ol i save mekim dispela bung long namba 50 de bihain long Nisan 16.​—Ki 23:16; 34:22; Ap 2:1.

  • Persia; Lain Persia.

    Em wanpela kantri, na planti taim ol i kolim ol manmeri bilong Persia wantaim ol Midia. Long bipo, ol Persia i bosim tasol hap saut-wes bilong ples stret bilong Iran. Aninit long wok bos bilong Bikpela King Sairus, (sampela saveman bilong bipo i save raitim stori bilong ol samting i save kamap long bipo, ol i tok papa bilong Sairus em wanpela man Persia na mama bilong em, em wanpela meri Midia) ol Persia i kamap strong na bosim ol Midia, maski tupela i wok bung wantaim. Sairus i daunim gavman bilong Babilon long 539 B.C.E na em i larim ol Juda husat i stap kalabus long i go bek long asples bilong ol. Gavman bilong Persia i bosim hap kirap long hap is bilong Wara Indus i go inap long hap wes bilong Solwara Ijien. Ol Juda i stap aninit long Persia i go inap long Bikpela King Aleksander i daunim ol Persia long 331 B.C.E. Daniel i bin lukim gavman bilong Persia long wanpela visen, na ol buk bilong Baibel em buk Esra, Nehemia, na Esta i stori long dispela kantri. (Esr 1:1; Da 5:28; 8:20)​—Lukim Apd. B9.

  • Pikinini Bilong Devit.

    Planti taim ol i save kolim dispela hap tok long Jisas, na dispela i kamapim klia olsem em i dispela Man bilong kisim ol samting bilong kontrak bilong Kingdom, em wanpela long lain bilong Devit i mas kisim.​—Mt 12:23; 21:9.

  • Pikinini bilong man.

    Dispela tok i stap inap olsem 80 taim long ol Gutnius. Dispela tok i makim Jisas Krais na i soim olsem long rot bilong mama i karim em, em i kamap man na i no wanpela spirit i tanim i kamap man. Dispela tok i makim tu olsem Jisas bai truim tok profet i stap long Daniel 7:13, 14. Long Ol Skripsa Hibru, ol i kolim dispela tok long Esekiel na Daniel bilong kamapim klia olsem ol dispela man bilong graun ol i mausman tasol na tok ol i autim i kam long God.​—Ese 3:17; Da 8:17; Mt 19:28; 20:28.

  • Pim.

    Em mesamen bilong weit, na tu, em pe ol Filistia i sasim long ol kain kain metal tul em ol i bin sapim. Ol i bin painim ol ston bilong mesarim weit long Israel na ol dispela ston i gat ol leta Hibru bilong dispela tok “pim” long en; hevi bilong ol em inap olsem 7.8 gram, dispela em inap olsem 66 pesen bilong 1-pela sekel.​—1Sm 13:20, 21.

  • Pinis bilong dispela taim.

    Em wanpela haptaim paslain long pinis bilong dispela taim em Satan i bosim. Dispela haptaim i kamap long wankain taim olsem taim bilong Jisas i kam i stap. Aninit long daireksen bilong Jisas, ol ensel bai “kisim ol man nogut i stap namel long ol stretpela man” na bagarapim ol. (Mt 13:40-42, 49) Ol disaipel bilong Jisas i laik save long wanem taim dispela “pinis” bai kamap. (Mt 24:3) Paslain long em i go bek long heven, em i tok promis long ol disaipel bilong em olsem em bai stap wantaim ol i go inap long dispela taim.​—Mt 28:20.

  • Pipia bilong wit samting.

    Em skin bilong wit samting we i raus long taim bilong krungutim wit samting na long taim bilong tromoi wit samting i go antap na win i karim pipia i go. Ol i yusim dispela tok olsem tok piksa bilong makim samting i yusles na samting man i no laikim.​—Sg 1:4; Mt 3:12.

  • Ples antap.

    Em wanpela ples bilong lotu, na planti taim em antap long wanpela liklik maunten, o wanpela bikpela maunten, o long pletfom ol man yet i bin wokim. Sampela taim ol i yusim ol ples antap bilong mekim lotu long God, tasol planti taim ol i yusim ol dispela ples long lotuim ol god giaman bilong ol haiden.​—Nam 33:52; 1Ki 3:2; Jer 19:5.

  • Ples bung.

    Em open eria i raunim haus lotu sel na i gat banis, na bihain em i stap olsem open eria i raunim mein bilding bilong tempel na i gat banis. Alta bilong ofa bilong paia i kukim olgeta i stap long ples bung bilong haus lotu sel na long liklik ples bung bilong tempel. (Lukim Apd. B5, B8, B11.) Baibel i kolim tu ol ples bung taim em i stori long ol haus na ol haus king.​—Ki 8:13; 27:9; 1Ki 7:12; Est 4:11; Mt 26:3.

  • Ples holi.

    Wanpela ples ol i makim bilong mekim lotu, na em i ples holi. Planti taim dispela i makim haus lotu sel o tempel long Jerusalem. Dispela tok tu i makim ples em God i stap long en long heven.​—Ki 25:8, 9; 2Ki 10:25; 1St 28:10; Re 11:19.

  • Ples kot.

    Planti taim em i wanpela pletfom i antap na i stap long ausait na i gat ol step i go antap long en, na ol ofisa i sindaun long dispela pletfom na toktok long ol manmeri na tokaut long ol disisen bilong ol. Dispela tok “ples kot bilong God” na “ples kot bilong Krais” i olsem tok piksa na i makim arensmen bilong Jehova long jasim ol manmeri.​—Ro 14:10; 2Ko 5:10; Jon 19:13.

  • Plet bilong putim wik.

    Ol i wokim long gol, silva, o kopa, na ol i save yusim long haus lotu sel na long tempel bilong kukim paura i gat gutpela smel na bilong rausim sit bilong paia long alta na rausim pipia bilong ol wik long gol lamsten. Ol i kolim tu olsem plet bilong kukim paura.​—Ki 37:23; 2St 26:19; Hi 9:4.

  • Pomigranet.

    Wanpela prut em lukluk bilong en i olsem apol, na i gat wanpela samting olsem kraun long wanpela sait bilong en. Skin bilong en i strongpela na insait bilong en i gat ol samting i pulap long switpela wara, na i gat ol liklik sid em kala bilong ol i pinkpela o retpela. Blupela longpela siot bilong hetpris we i no gat han i gat ol bilas i luk olsem Pomigranet i stap daunbilo long arere bilong dispela klos. Na long het bilong tupela strongpela pos em Jakin na Boas i stap long fran bilong tempel, ol i bilasim tu long pomigranet.​—Ki 28:34; Nam 13:23; 1Ki 7:18.

  • Porneia.​—

    Lukim PASIN PAMUK.

  • Pos.

    Wanpela pos i sanap stret em ol i save hangamapim man long en. Sampela kantri i yusim pos bilong hangamapim man long en bilong kilim em i dai o bilong hangamapim bodi bilong man i dai pinis olsem tok lukaut o bilong semim man. Ol Asiria i gat nem olsem ol man bilong pait na bagarapim nogut tru ol man, ol i save hangamapim ol man ol i kisim long pait long ol pos i sap na pos i save sutim man i go insait long bel na i kamaut long bros bilong man. Long lo bilong Juda, ol man i mekim ol kain bikpela rong olsem mekim tok nogut long narapela o lotuim imis, ol i save tromoi ston long ol bilong kilim ol i dai o ol i save mekim sampela narapela pasin bilong kilim man i dai, na bihain ol i save hangamapim bodi bilong ol long pos, o diwai, na dispela i stap olsem tok lukaut long ol narapela. (Lo 21:22, 23; 2Sm 21:6, 9) Ol Rom i save pasim man long pos, na inap sampela de em inap hangamap i stap, na bihain pen, nek drai, hangre, o san i kukim em na em i dai. Sampela taim, kain olsem ol i bin mekim long Jisas bilong kilim em i dai, ol i save nilim han na lek bilong man nogut long pos. (Lu 24:20; Jon 19:14-16; 20:25; Ap 2:23, 36)​—Lukim DIWAI POS.

  • Pos bilong lotu.

    Dispela tok Hibru (ʼashe·rahʹ) i makim (1) wanpela pos bilong lotu i makim Asera, em wanpela god meri bilong Kenan i save mekim ol samting i kamapim planti pikinini, o i makim (2) wanpela imis bilong god meri Asera. Ol dispela pos i sanap stret, na ol i wokim sampela hap bilong en long diwai. Ating sampela bilong ol em ol pos ol i no bin sapim, o ol diwai.​—Lo 16:21; He 6:26; 1Ki 15:13.

  • Pos ston bilong lotu.

    Wanpela longpela pos, planti taim em wanpela ston, na ol i sapim olsem sem bilong man bilong makim Bal o ol arapela god giaman.​—Ki 23:24.

  • Pretorian Gad.

    Em wanpela grup bilong ol soldia bilong Rom, em ol i stap bodi gad bilong empera bilong Rom. Ol dispela gad i kamap strongpela lain long sait bilong politik na ol inap sapotim empera o rausim empera long wok bos.​—Fl 1:13, ftn.

  • Prifek.

    Wanpela bikman long gavman bilong Babilon, tasol namba bilong em i aninit long namba bilong setrap. Long Baibel, ol prifek i holim namba bilong bosim ol saveman insait long haus king bilong Babilon. Long taim King Darius bilong Midia i mekim wok king i bin i gat ol prifek tu i stap.​—Da 2:48; 6:7.

  • Pris.

    Em wanpela man i mekim wok bilong helpim ol manmeri na em i stap olsem mausman bilong God, na em i save skulim ol long God na ol lo bilong em. Na tu, pris i stap olsem mausman bilong ol manmeri taim ol i ofaim ol sakrifais. Na em i save mekim beten na askim God long helpim ol manmeri. Paslain long Lo Bilong Moses i kamap, het bilong famili i stap olsem pris bilong famili bilong em. Long Lo Bilong Moses, ol man long famili bilong Aron long traib bilong Livai, ol tasol i ken i stap pris. Olgeta arapela man Livai i stap olsem helpim bilong ol. Long taim nupela kontrak i kamap, ol Israel bilong God i kamap ol pris na Jisas Krais i stap olsem Hetpris.​—Ki 28:41; Hi 9:24; Re 5:10.

  • Profet.

    Em man God i tokim em long ol samting em i tingting pinis long mekim. Ol profet i stap olsem mausman bilong God na ol i tokaut long ol samting bai kamap bihain, na skulim ol man long ol tok na lo bilong Jehova, na ol i tokaut long kot bilong em bai painim ol man.​—Am 3:7; 2Pi 1:21.

  • Purim.

    Em bung ol i save mekim long olgeta yia long namba 14 de na namba 15 de bilong mun Adar. Ol Juda i save mekim dispela bung bilong tingim taim God i bin kisim bek ol long taim bilong Kwin Esta. Pu·rimʹ em i no wanpela tok Hibru na mining bilong en, em “satu.” Dispela Bung bilong Purim o Bung Bilong Pilai Satu, ol i kisim long pasin Haman i bin mekim taim em i pilai Pur (o Satu) bilong makim de em bai kilim i dai ol Juda olsem em i bin pasim tok long mekim.​—Est 3:7; 9:26.

  • Putim han antap long.

    Ol i putim han antap long wanpela man bilong makim em long mekim wanpela spesel wok o bilong makim em long kisim wanpela blesing, o oraitim man, o givim em wanpela presen bilong holi spirit. Sampela taim ol i putim han antap long ol animal paslain long ol i sakrifaisim ol.​—Ki 29:15; Nam 27:18; Ap 19:6; 1Ti 5:22.

R

  • Rahap.

    Em wanpela tok i stap long Buk Jop, Buk Song, na Buk Aisaia, (em i no wankain long dispela meri Rahap em Buk Josua i stori long en) em tok piksa bilong makim wanpela samting. Long Buk Jop, ol tok i stap klostu long en i helpim yumi long save olsem Rahap em wanpela traipela animal bilong solwara; na long ol narapela skripsa dispela traipela animal bilong solwara i makim Isip.​—Jop 9:13; Sg 87:4; Ai 30:7; 51: 9, 10.

  • Rait Holi.

    Ol rait holi bilong Tok Bilong God. Dispela hap tok i stap tasol long Ol Skripsa Grik.​—Lu 24:27; 2Ti 3:16.

  • Raunwara i gat bikpela paia.

    Baibel i tok piksa long dispela ples olsem ples em “paia na salfa i lait insait long en,” na i kolim tu olsem “namba 2 dai.” Ol i tromoi ol sinman i no tanim bel, Devil, na tu, dai na Matmat (o Hades) i go insait long en. Paia i no inap kukim ensel, dai na Hades, so dispela i soim olsem dispela raunwara i olsem tok piksa tasol, na i no makim ples bilong kisim pen inap oltaim oltaim, nogat, em i makim bagarap na pinis olgeta inap oltaim oltaim.​—Re 19:20; 20:14, 15; 21:8.

  • Redi De.

    Em nem bilong de paslain long de Sabat, em ol Juda i save redim ol samting long dispela de. Dispela de i pinis taim san i go daun, em long de nau yumi kolim olsem Fraide, na long dispela taim de Sabat i save kirap. De bilong ol Juda i save kirap long taim san i go daun pinis na i go inap long taim san i go daun long neks de.​—Mk 15:42; Lu 23:54.

  • Ring bilong putim mak.

    Wanpela kain ring man i putim long pinga bilong em o i pasim long rop na ating hangamapim long nek. Na tu, em wanpela ring ol king o ol bikman i save werim bilong makim namba bilong ol. (St 41:42)​—Lukim MAK.

  • Rot Bilong Bikpela.

    Ol manmeri i bihainim Jisas Krais, ol man i kolim ol olsem lain i bihainim “Rot Bilong Bikpela,” dispela i makim olsem ol i larim bilip bilong ol long Jisas Krais i stiaim olgeta samting ol i mekim, na ol i bihainim pasin bilong em.​—Ap 19:9.

  • Ruach; Pneuma.

    Mining bilong dispela tok Hibru Ruʹach na tok Grik Pneuʹma em “win man i pulim.” Dispela tupela tok inap makim tu: (1) win, (2) strong bilong laip i stap long ol man na ol animal, (3) strong i stap insait long bel na i kirapim man long mekim ol tok na wok long wanpela kain pasin, (4) ol tok em wanpela spirit i kirapim man long mekim, (5) ol spirit, na (6) strong bilong God i mekim wok, em holi spirit. (Ki 35:21; Sg 104:29; Mt 12:43; Lu 11:13) Olsem na long dispela Baibel, mipela i skelim ol tok i stap klostu long dispela tok Ruʹach na tok Pneuʹma na dispela i helpim mipela long tanim tok i stret long wan wan hap.

  • Rum Holi.

    Em fes na bikpela rum bilong haus lotu sel o bilong tempel, em i narapela long rum i stap insait tru, em Rum Holi Tru. Insait long haus lotu sel, Rum Holi i gat gol lamsten, alta gol bilong smok i gat gutpela smel, tebol bilong putim bret i save stap long ai bilong God, na ol samting bilong yusim em ol i wokim long gol; insait long tempel, Rum Holi i gat alta gol, 10-pela gol lamsten, na 10-pela tebol bilong putim bret i save stap long ai bilong God. (Ki 26:33; Hi 9:2)​—Lukim Apd. B5 na B8.

  • Rum Holi Tru.

    Em wanpela rum i stap insait tru long haus lotu sel na long tempel we Bokis Kontrak i stap long en; ol i kolim tu olsem Holi Bilong Ol Holi. Long Lo Bilong Moses, hetpris tasol inap go insait long Rum Holi Tru, em i ken go insait tasol long De Bilong Karamapim Sin long olgeta yia.​—Ki 26:33; Wk 16:2, 17; 1Ki 6:16; Hi 9:3.

S

  • Sabat.

    Dispela tok i kam long wanpela tok Hibru mining bilong en, “malolo; lusim wok.” Em i namba 7 de long wik bilong ol Juda (kirap long taim san i go daun long Fraide na i go inap long san i go daun long Sarere). Sampela arapela de bilong bung insait long yia na namba 7 yia na namba 50 yia, ol i kolim tu olsem Sabat. Long de Sabat, ol i no ken mekim wok, ol pris tasol i save mekim wok insait long haus bilong God. Long ol yia bilong Sabat, graun i mas stap nating na ol i no ken planim kaikai, na ol i no ken fosim ol wantok Hibru long bekim dinau. Long Lo Bilong Moses, ol lo bilong Sabat i no hatwok long bihainim, tasol ol hetman bilong lotu i putim sampela lo moa antap long en, olsem na long taim bilong Jisas, ol man i hatwok long bihainim ol dispela lo.​—Ki 20:8; Wk 25:4; Lu 13:14-16; Kl 2:16.

  • Sadyusi.

    Wanpela lain bilong lotu Juda i gat biknem, sampela i mekim wok pris na sampela ol i maniman i gat biknem na ol i strong long bosim ol wok i kamap long tempel. Ol i sakim olgeta kastam ol man i autim long maus, em ol Farisi i save bihainim, na ol i sakim tu ol bilip bilong ol Farisi. Ol i no bilip long kirap bek na ol i no bilip tu olsem i gat ol ensel i stap. Ol i birua long Jisas.​—Mt 16:1; Ap 23:8.

  • Saion; Maunten Saion.

    Em nem bilong taun bilong ol Jebus we i gat strongpela banis, na em i stap long hap saut-is bilong maunten bilong Jerusalem. Devit i bin pait na kisim dispela taun, na em i wokim haus king bilong em long hap, na ol i kolim dispela taun olsem “Taun Bilong Devit.” (2Sm 5:7, 9) Taim Devit i bringim Bokis Kontrak i go long hap, Saion i kamap maunten holi long ai bilong Jehova. Bihain Saion i makim eria em tempel i stap long en long Maunten Moria na sampela taim em i makim taun Jerusalem olgeta. Long Ol Skripsa Grik, ol i save mekim wok long dispela tok Saion bilong mekim tok piksa.​—Sg 2:6; 1Pi 2:6; Re 14:1.

  • Sakrifais.

    Em ofa man i mekim long God bilong tok tenkyu long em, na bilong soim olsem em i luksave em i gat asua, na bilong stretim gen pasin pren bilong em wantaim God. Kirap long taim bilong Abel, ol man i bin mekim ol kain kain sakrifais long laik bilong ol yet, na ol i ofaim tu ol animal, i go inap long taim kontrak bilong Lo Bilong Moses i putim lo olsem ol man i mas mekim sakrifais. Bihain, taim Jisas i givim laip bilong em yet olsem sakrifais i gutpela olgeta, i no gat wok moa long ol man i ofaim ol animal olsem sakrifais. Ol Kristen i mekim yet ol sakrifais long God long sait bilong bilip.​—St 4:4; Hi 13:15, 16; 1Jo 4:10.

  • Samaria.

    Biktaun bilong 10-pela traib bilong Israel i stap long hap not, em i stap olsem inap 200 yia, na em i nem bilong dispela hap not olgeta. Ol i wokim dispela taun antap long maunten i gat wankain nem. Long taim bilong Jisas, Samaria em i nem bilong wanpela distrik i stap namel long Galili long hap not na Judia long hap saut. Long taim Jisas i raun, em i no save autim tok long dispela hap, tasol wan wan taim, taim em i kam i go long dispela hap, em i save toktok wantaim ol man bilong dispela taun. Pita i mekim wok long namba 2 ki bilong kingdom long dispela hap taim ol Samaria i kisim holi spirit. (1Ki 16:24; Jon 4:7; Ap 8:14)​—Lukim Apd. B10.

  • Sanhedrin.

    Em bikpela kot bilong ol Juda i save kamap long Jerusalem. Long taim bilong Jisas, i gat 71 memba long dispela kot, na ol hetpris na ol arapela man tu we bipo ol i bin stap hetpris, na sampela em ol famili bilong hetpris, na ol hetman, na ol het bilong famili na ol traib, na ol saveman bilong lo i insait long Sanhedrin.​—Mk 15:1; Ap 5:34; 23:1, 6.

  • Satan.

    Mining bilong en long tok Hibru em “Birua.” Em i makim nambawan Birua Bilong God.​—Jop 1:6; Mt 4:10; Re 12:9.

  • Satu.

    Em ol liklik ston o ol liklik hap stik o ston em ol i yusim bilong mekim ol disisen. Ol i bungim ol dispela samting insait long hap bilong laplap ol i bin foldim o insait long wanpela kontena samting na ol i seksekim. Wanem satu i pundaun i kam aut o ol i pulim i kam aut, em samting ol i makim. Planti taim ol i beten na mekim olsem.​—Jos 14:2; Pr 16:33; Mt 27:35.

  • Saveman bilong lo.

    Long Ol Skripsa Hibru, em i makim ol man i save raitim tok bilong lo na ol arapela hap bilong Baibel. Long taim Jisas i kam long graun, dispela tok i makim wanpela lain em ol i save gut long lo. Ol i birua long Jisas.​—Esr 7:6, ftn.; Mk 12:38, 39; 14:1.

  • Savetok.

    Em wanpela tok i givim save o sotpela stori i skulim man long wanpela samting o kamapim wanpela bikpela tok i tru long sotpela tok tasol. Sampela savetok long Baibel i hatwok long kisim gut o sampela i olsem ridol. Savetok i save kamapim tok i tru long rot bilong ol tok piksa. Sampela savetok i stap olsem hap tok em ol man i save kolim oltaim bilong tok bilas o bagarapim wanpela lain.​—Ekl 12:9; 2Pi 2:22.

  • Sebat.

    Bihain long ol Juda i lusim kalabus long Babilon, em nem bilong namba 11 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 5 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Janueri i go inap long namel bilong Februeri. (Sek 1:7)​—Lukim Apd. B15.

  • Sekel.

    Em liklik mesamen bilong ol Hibru long mesarim weit na em mani i gat liklik veliu. Hevi bilong 1-pela sekel em inap olsem 11.4 gram. Dispela hap tok “sekel bilong ples holi” em ol i yusim bilong kamapim klia olsem hevi bilong ol samting i mas stret long mak bilong skel em ol i save yusim long haus lotu sel. Ating i gat sekel bilong king (em i narapela kain long sekel bilong ol man nating) o i gat wanpela skel bilong skelim ol samting long haus king.​—Ki 30:13.

  • Selah.

    Wanpela tok bilong musik i stap long Buk Song na Buk Habakuk. Em inap makim man i malolo liklik namel long singsing o musik i stop liklik, o dispela tupela samting wantaim i kamap. Dispela i kamap na bai man i ken tingim tingim long bel ol tok bilong singsing o bilong man i ken pilim tok bilong singsing em i harim. Baibel Grik Septuagint i tanim dispela tok olsem, di·aʹpsal·ma, mining bilong en “musik i stop inap sotpela taim.”​—Sg 3:4; Hab 3:3.

  • Seminit.

    Em wanpela tok bilong musik mining bilong en “namba 8,” ating em i makim musik ol i pilaim long tiun i no strong tumas. Long sait bilong ol instramen, ating em i makim ol instramen i save kamapim beis tuin. Long taim ol i singsing, dispela i makim saun bilong nek bilong man i singsing em i dip.​—1St 15:21; Sg 6:Sup; 12:Sup.

  • Serafim.

    Em ol ensel i stap raunim sia king bilong Jehova long heven. Tok Hibru sera·phimʹ mining bilong en, “lain i hat nogut tru.”​—Ai 6:2, 6.

  • Serap.

    Em ol ensel i gat bikpela namba na ol i gat ol spesel wok. Ol i no wankain olsem ol serafim.​—St 3:24; Ki 25:20; Ai 37:16; Hi 9:5.

  • Setrap.

    Wanpela gavana bilong provins bilong Babilon na gavman bilong Persia. King i makim setrap bilong i stap olsem namba wan gavana bilong provins.​—Esr 8:36; Da 6:1.

  • Sheol.

    Em wanpela tok Hibru i gat wankain mining long tok Grik “Hades.” Ol i tanim olsem “Matmat” (fes leta i bikpela), long makim olsem em matmat we olgeta man bai go long en, na em i no makim matmat bilong wan wan man.​—St 37:35; Sg 16:10; Ap 2:31 (ol ftn.).

  • Siah.

    Em mesamen bilong drai samting. Skel bilong 1-pela siah em i stret long skel bilong 1-pela bat, 1-pela siah em inap olsem 7.33 lita. (2Ki 7:1)​—Lukim Apd. B14.

  • Sik lepra; Lepraman.

    Em wanpela sik nogut i kamap long skin. Long Baibel, sik lepra i no makim tasol sik lepra bilong nau, nogat, em inap kamap long ol man, laplap samting, na long ol haus. Ol i kolim man i gat dispela sik olsem lepraman.​—Wk 14:54, 55; Lu 5:12.

  • Sinagog.

    Mining bilong dispela tok em “bung wantaim,” tasol planti taim long ol skripsa, em i makim haus o ples we ol Juda i bung bilong ritim Baibel, kisim tok bilong skulim ol, bilong autim tok, na bilong mekim beten. Long taim bilong Jisas, olgeta wan wan taun i gat sinagog, na long ol bikpela taun i gat planti sinagog.​—Lu 4:16; Ap 13:14, 15.

  • Singsing Bilong Ol Man i Go Antap Long Taun.

    Em supaskripsen bilong Buk Song 120-134. Maski planti i gat kain kain tingting long mining bilong dispela hap tok, planti i ting olsem ol Israel i save amamas na singim dispela 15 song taim ol i go antap long Jerusalem long 3-pela bikpela bung bilong lotu. Jerusalem em i stap antap long maunten bilong ol Juda.

  • Singsing sore.

    Wanpela song we ol i komposim ol weds bilong en o musik bilong en na i kamapim bikpela bel sori, olsem bel hevi man i pilim taim wanpela pren o man em i laikim tumas i dai; wanpela krai sore.​—2Sm 1:17; Sg 7:Sup.

  • Sip bilong Tarsis.

    Pastaim em nem ol i save kolim long ol sip i save go long Tarsis bilong bipo (nau em Spen). I luk olsem bihain dispela hap tok i makim ol bikpela sip we i save raun longwe tru. Solomon na Jehosafat i mekim wok long ol kain sip olsem bilong karim ol kago i go i kam.​—1Ki 9:26; 10:22; 22:48.

  • Siria; Lain Siria.​—

    Lukim ARAM; LAIN ARAM.

  • Sirtis.

    Tupela bikpela pasis i stap long nambis bilong Libia long Not Afrika we i no dip, em ol seila i save pret long en, long wanem, long taim bilong draiwara na haiwara, hip wesan i stap namel long solwara long dispela hap i save muv nabaut na sip inap i go pas long en. (Ap 27:17)​—Lukim Apd. B13.

  • Sisar.

    Em nem bilong wanpela famili bilong Rom na dispela nem i kamap biknem bilong ol empera bilong Rom. Baibel i kolim nem bilong Ogastus, Taiberius, na Klodius, na maski Baibel i no kolim nem bilong Niro, dispela tok i makim em tu. Long Ol Skripsa Grik nem “Sisar” i makim ol man i gat namba long bosim ol manmeri o long Gavman.​—Mk 12:17; Ap 25:12.

  • Sistrem.

    Em wanpela instramen bilong bipo we ol i save paitim long han. Freim bilong en i raunpela liklik na ol i wokim long ain. Em i gat handel na taim ol i seksekim sistrem, em i save kamapim nois.

  • Siv.

    Nem bilong namba 2 mun long kalenda bilong lotu Juda long pastaim, na namba 8 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Epril i go inap long namel bilong Me. Long buk Talmut Bilong Juda, ol i kolim dispela mun Iyar, na ol i yusim tu dispela nem long ol narapela buk ol i raitim bihain long ol Juda i lusim kalabus long Babilon. (1Ki 6: 37)​—Lukim Apd. B15.

  • Sivan.

    Bihain long ol Juda i lusim kalabus long Babilon, em nem bilong namba 3 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 9 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Me i go inap long namel bilong Jun. (Est 8:9)​—Lukim Apd. B15.

  • Skrol.

    Wanpela longpela hap pepa ol i wokim long pitpit ol i kolim papairas. Na long wanpela sait bilong en i gat ol rait, ol i save raunim dispela pepa long wanpela stik. Ol i bin raitim ol Rait Holi long ol skrol. Long taim bilong ol man i raitim Baibel, ol i save yusim skrol.​—Jer 36:4, 18, 23; Lu 4:17-20; 2Ti 4:13.

  • Song.

    Wanpela singsing bilong preisim God. Ol man i lotu i save mekim musik na singim ol dispela song, na ol i save mekim olsem tu long taim ol i bung long lotuim God Jehova long tempel bilong em long Jerusalem.​—Lu 20:42; Ap 13:33; Jem 5:13.

  • Span.

    Em mesamen bilong mesarim longpela bilong ol samting, em mak bilong en i wankain long longpela bilong bikpela pinga i go inap long laspela liklik pinga bilong han taim han i op. Long skel bilong 1-pela kiubit em 44.5 sentimita, longpela bilong 1-pela span em 22.2 sentimita. (Ki 28:16; 1Sm 17:4)​—Lukim Apd. B14.

  • Spelt.

    Wanpela kain wit we i no gutpela tumas (Triticum spelta), em ol kaikai bilong en i hatwok long rausim long skin bilong en.​—Ki 9:32.

  • Sta bilong de.

    Mining bilong en i wankain liklik long “sta bilong moningtaim.” Em i laspela sta i kam antap long hap is paslain long san i kamap, na i tokaut long nupela de i kirap.​—Re 22:16; 2Pi 1:19.

  • Sta bilong moningtaim.—

    Lukim STA BILONG DE.

  • Stailas.

    Em wanpela samting bilong rait em ol i save mekim wok long en na rait antap long klei o rait antap long gris bilong kandel. (Sg 45:1; Ai 8:1; Jer 8:8). Ol i save yusim pen o sisel ol i wokim long metal bilong katim o sapim ol tok antap long ston o metal.​—Jop 19:24; Jer 17:1.

  • Stik bilong king.

    Wanpela stik em king i save holim na em i makim namba bilong em long bosim ol man.​—St 49:10; Hi 1:8.

  • Stik i gat sap.

    Wanpela longpela stik i gat sap ain long nus bilong en, em ol fama i save yusim bilong subim animal bilong stiaim em. Stik i gat sap i kain olsem tok bilong wanpela man i gat savetingting we i kirapim man i putim yau long bihainim gutpela edvais. Dispela tok “kikim stik i gat sap,” em tok ol i kisim long pasin bilong bulmakau long sakim dispela stik na i wok long kikim na em yet i kisim bagarap.​—Ap 26:14; He 3:31.

  • Stik pitpit bilong mesarim samting.

    Longpela bilong stik pitpit bilong mesarim samting em 6 kiubit. Long nomol kiubit, longpela bilong en em 2.67 mita; long longpela kiubit, longpela bilong en em 3.11 mita. (Ese 40:3, 5; Re 11:1)​—Lukim Apd. B14.

  • Ston bilong kona.

    Em wanpela ston ol i putim long kona bilong wanpela bilding long hap we tupela wol i bung, na dispela ston i gat bikpela wok long joinim na strongim tupela wol wantaim. Nambawan kona ston em as ston bilong kona bilong haus; ol i save makim strongpela ston tru bilong putim long ol pablik bilding na long ol banis bilong taun. Ol i yusim dispela tok olsem tok piksa bilong stori long hau graun i kamap, na ol i kolim Jisas olsem “as ston bilong kona bilong haus” bilong kongrigesen Kristen. Kongrigesen i olsem wanpela haus long sait bilong bilip.​—Ef 2:20; Jop 38:6.

  • Ston bilong wilwilim wit samting.

    Em wanpela raunpela ston ol i putim antap long narapela raunpela ston na ol i yusim bilong wilwilim wit samting i kamap plaua. Ol i putim wanpela stik i go insait long arere bilong ston i stap aninit, dispela i stap olsem sapot na i tanim antap ston. Long taim bilong ol man i bin raitim Baibel, long planti haus ol meri i save yusim liklik ston bilong wilwilim wit samting. Ol famili i dipen long dispela ston bilong wilwilim wit samting bilong wokim bret bilong ol long olgeta de, olsem na Lo Bilong Moses i tambuim man long kisim ston bilong wilwilim wit samting o antap ston bilong en olsem mak bilong bekim dinau. Ol bikpela ston bilong wilwilim wit samting i wankain na ol animal i save tanim.​—Lo 24:6; Mk 9:42.

  • Stretpela pasin.

    Long Baibel, dispela i makim pasin i stret long lo bilong God long wanem samting i stret na wanem samting i no stret.​—St 15:6; Lo 6:25; Pr 11:4; Sef 2:3; Mt 6:33.

  • Strongpela pos.

    Em wanpela longpela na strongpela pos. Ol i bin sanapim sampela bilong makim wanpela bikpela samting i bin kamap bipo o wanpela bung i bin kamap. Ol i bin yusim ol strongpela pos bilong wokim tempel na Solomon i bin wokim haus king long en tu. Ol haiden manmeri i bin sanapim ol pos ston bilong mekim lotu giaman bilong ol, na sampela taim lain Israel i bihainim dispela pasin tu. (He 16:29; 1Ki 7:21; 14:23)​—Lukim HET BILONG POS.

  • Supaskripsen.

    Tok i stap long kirap bilong sampela sapta bilong Buk Song. Em i kolim nem bilong man i raitim dispela song, na i stori long wanem samting i painim em na em i raitim dispela song. Na supaskripsen i stori long wanem kain instramen ol i mas yusim na nek ol i mas singsing long en, o em i stori long wanem wok bilong dispela song.​—Lukim ol supaskripsen bilong Buk Song 3; 4; 5; 6; 7; 30; 38; 60; 92; 102.

  • Sus.

    Ol Grik i gat planti god, na Sus em i nambawan god bilong ol. Long Listra, ol man i ting Barnabas em Sus. Ol rait ol i painim klostu long Listra i gat hap tok olsem “ol pris bilong Sus” na “Sus em god bilong san.” Sip em Pol i kalap long en long ailan Malta, long het bilong en i gat piksa bilong “Ol Pikinini Man Bilong Sus,” em tupela twin brata Kasto na Poluks.​—Ap 14:12; 28:11.

T

  • Taim bilong las de.

    Long ol tok profet bilong Baibel, ol i yusim dispela tok bilong stori long taim we ol laspela bikpela samting bai kamap. (Ese 38:16; Da 10:14; Ap 2:17) Long sampela tok profet, dispela tok inap karamapim sampela yia tasol o planti yia. Tasol moa yet, Baibel i yusim dispela tok “taim bilong las de” long ol samting i wok long kamap long dispela taim nau, long taim Jisas i kam i stap na yumi no inap lukim long ai.​—2Ti 3:1; Jem 5:3; 2Pi 3:3.

  • Takis.

    Em pe wanpela kantri o king i save baim long narapela kantri bilong soim olsem em i aninit long en, na long dispela rot, pasin wanbel i stap namel long ol o em i baim takis na dispela kantri i lukautim em long ol birua. (2Ki 3:4; 18:14-16; 2St 17:11) Dispela tok tu i makim takis em olgeta man wan wan i save givim.​—Ne 5:4; Ro 13:7.

  • Talen.

    Em bikpela mesamen tru bilong ol Hibru long mesarim weit na em mani i gat bikpela veliu. Hevi bilong en em inap olsem 34.2 kilogram. Wanpela Grik talen em i liklik, na hevi bilong em inap olsem 20.4 kilogram. (1St 22:14; Mt 18:24)​—Lukim Apd. B14.

  • Tambu long kaikai.

    Tambu long olgeta kaikai inap sampela haptaim. Ol Israel i save tambu long kaikai long De Bilong Karamapim Sin, long taim bilong hevi, na taim ol i nidim God long stiaim ol. Ol Juda i makim 4-pela taim long olgeta yia bilong tambu long kaikai long tingim bikpela hevi i bin painim ol long histori bilong ol. Pasin bilong tambu long kaikai i no samting em ol Kristen i mas mekim.​—Esr 8:21; Ai 58:6; Lu 18:12.

  • Tamus.

    (1) Nem bilong wanpela god em ol meri Hibru i givim baksait long God i krai long en long Jerusalem. Ol man i tok olsem Tamus em wanpela king na taim em i dai pinis ol man i lotu long en. Long rait bilong ol Sumeria, ol i kolim Tamus olsem Dumusi na em man bilong god meri Inana (em Ista, god bilong ol Babilon), em god bilong mekim ol samting i karim planti pikinini. (Ese 8:14) (2) Bihain long ol Juda i lusim kalabus long Babilon, em nem bilong namba 4 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 10 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Jun i go inap long namel bilong Julai.​—Lukim Apd. B15.

  • Tang ston bilong krungutim greip.

    Ol i save katim ston i stap long graun na wokim tupela tang ston, wanpela i stap antap liklik long narapela, na ol i wokim baret namel long tupela bilong joinim tupela. Taim ol i krungutim greip long tang ston i stap antap, wara bilong en i save ron i go daun long tang ston i stap daunbilo. Baibel i tok piksa long pasin bilong krungutim greip bilong makim kot bilong God.​—Ai 5:2; Re 19:15.

  • Tanim bel.

    Long Baibel em i makim olsem man i senisim tingting bilong em na em i bel hevi tru long ol pasin nogut em bipo em i save mekim, o em i bel hevi long sampela samting em i no bin mekim. Pasin bilong tanim bel tru i save karim kaikai, olsem man i senisim pasin bilong em.​—Mt 3:8; Ap 3:19; 2Pi 3:9.

  • Tartarus.

    Long Ol Skripsa Grik, dispela tok i makim God i rausim ol bikhet ensel long taim bilong Noa na daunim ol tru. Long 2 Pita 2:4, dispela tok Grik tar·ta·roʹo (olsem “tromoi ol i go long Tartarus”) i no makim olsem “ol ensel husat i bin mekim sin,” ol i tromoi ol i go long ples Tartarus olsem ol stori nating bilong ol haiden i kamapim (em wanpela ples kalabus i stap aninit long graun na ples tudak bilong ol god i no gat nem). Nogat. Em i makim olsem God i rausim ol long heven na ol i no inap mekim moa ol wok ol i save mekim, na ol i no inap long save long ol samting God i tingting pinis long kamapim, i olsem ol i stap long tudak. Dispela tudak ol i stap long en, i makim tu samting bai painim ol long bihain em Baibel i kamapim olsem ol bai bagarap olgeta wantaim bosman bilong ol Satan, em Devil. Olsem na Tartarus i makim God i daunim ol dispela bikhet ensel. Em i no wankain long “hul i no gat as” em Revelesen 20:1-3 i stori long en.

  • Taun Bilong Devit.

    Em nem ol i givim long taun bilong Jebus bihain long Devit i bin daunim dispela taun na wokim haus king bilong em long hap. Ol i kolim tu dispela taun olsem Saion. Em i stap long hap saut-is bilong Jerusalem na em i wanpela hap we i stap bipo yet.​—2Sm 5:7; 1St 11:4, 5.

  • Taun bilong hait.

    Ol taun bilong ol Livai we man i no min na i kilim i dai narapela man, em i ken ranawe i go long en bilong stap seif na man bilong bekim blut i no ken kilim em i dai. Aninit long daireksen bilong Jehova, Moses na bihain Josua i bin makim 6-pela kain taun olsem na ol i stap long narapela narapela hap bilong Graun Bilong Promis. Taim dispela ranaweman i kamap long wanpela taun bilong hait, em i mas tokaut long keis bilong em long ol hetman long geit bilong taun na bai ol ken mekim gut long em. Bilong pasim ol kilman long mekim nabaut long dispela arensmen, dispela ranaweman i mas sanap long kot insait long taun we man i bin dai na em i ken pruvim olsem em i no gat asua. Sapos tru tru em i no gat asua, orait em bai go bek long taun bilong hait na em i mas stap insait tasol long baundri bilong dispela taun long laip olgeta bilong em o i go inap long hetpris i dai.​—Nam 35:6, 11-15, 22-29; Jos 20:2-8.

  • Tebet.

    Bihain long ol Juda i lusim kalabus long Babilon, em nem bilong namba 10 mun long kalenda bilong lotu Juda na namba 4 mun long kalenda bilong wok. Em i kirap long namel bilong Disemba i go inap long namel bilong Janueri. Planti taim ol i save kolim olsem “namba 10 mun.” (Est 2:16)​—Lukim Apd. B15.

  • Tempel.

    Em haus i stap long Jerusalem na em senis bilong haus lotu sel em ol i save karim raun, na tempel i stap ples ol Israel i save go lotu long en. Solomon i wokim fes tempel na ol Babilon i kam na bagarapim. Serubabel i wokim namba 2 tempel taim ol i lusim kalabus long Babilon na kam bek, na bihain King Herot i sanapim gen tempel. Long Baibel, planti taim em i kolim olsem “haus bilong Jehova.” (Esr 1:3; 6:14, 15; 1St 29:1; 2St 2:4; Mt 24:1)​—Lukim Apd. B8 na B11.

  • Terafim.

    Ol god bilong famili o ol imis. Sampela taim ol man i save kisim tingting bilong ol terafim long ol samting. (Ese 21:21) Sampela sais bilong ol i bikpela na i olsem ol man, na sampela i liklik. (St 31:34; 1Sm 19:13, 16) Ol saveman bilong painim ol samting long bipo, ol i painim ol samting long Mesopotemia i kamapim klia olsem famili i gat imis bilong terafim, ol tasol bai kisim ol samting bilong papa bilong ol. (Ating dispela i as na Resel i kisim terafim bilong papa bilong em.) Tasol long Israel, ol i no save bihainim dispela pasin, maski ol man i save lotuim terafim long taim bilong ol hetman na long taim bilong ol king. Taim gutpela King Josaia i bagarapim ol samting bilong lotu giaman, em i bagarapim tu ol terafim.​—He 17:5; 2Ki 23:24; Ho 3:4.

  • Tisri.​—

    Lukim ETANIM na Apd. B15.

  • Tok hait holi.

    Em samting i kam long God na em i hap bilong ol samting God i tingting pinis long kamapim, na em i save kamapim long taim em yet i makim. Na em i kamapim long ol man em yet i gat laik long kamapim long ol.​—Mk 4:11; Kl 1:26.

  • Tok profet.

    Ol tok God i kirapim ol man long autim, em ol tok i kamapim klia ol samting em i laik mekim o ol tokaut long ol samting em bai mekim. Tok profet em ol tok God i kirapim ol man long autim bilong skulim ol man, o tok em God i givim o kot bilong em, o wanpela tokaut long ol samting bai kamap bihain.​—Ese 37:9, 10; Da 9:24; Mt 13:14; 2Pi 1:20, 21.

  • Tok promis.

    Em strongpela tok promis man i mekim long God bilong mekim sampela samting, o bilong mekim ofa o bilong givim presen, o bilong insait long sampela wok, o abrusim sampela samting we i olsem i brukim lo. Tok promis i gat wankain strong olsem tok tru antap.​—Nam 6:2; Ekl 5:4; Mt 5:33.

  • Tok tru antap.

    Em strongpela tok promis bilong makim olsem wanpela samting i tru, o strongpela tok promis man i mekim long em bai mekim wanpela samting o em bai i no inap mekim. Planti taim man i mekim dispela tok promis long nem bilong wanpela man i gat bikpela namba, moa yet long God. Jehova i mekim tok tru antap bilong strongim tok promis em i bin mekim wantaim Abraham.​—St 14:22; Hi 6:16, 17.

  • Traipela hevi tru.

    Long tok Grik dispela tok “traipela hevi” i kamapim kain tingting bilong bel hevi na pen man i kisim long ol samting i givim presa long em. Jisas i bin stori long wanpela “traipela hevi tru” we i no bin kamap bipo na dispela hevi bai painim Jerusalem na bihain tu wanpela kain traipela hevi olsem bai painim ol manmeri long taim em i ‘kam wantaim glori.’ (Mt 24:21, 29-31) Pol i stori olsem dispela traipela hevi em stretpela wok bilong God long mekim save long “ol lain husat i no save long God na long ol lain husat i no bihainim tok bilong gutnius” i stori long Jisas Krais. Revelesen sapta 19 i soim olsem Jisas em man i lidim ol ami bilong heven bilong go pait long “dispela wel animal na ol king bilong graun wantaim ol ami bilong ol.” (2Te 1:6-8; Re 19:11-21) Baibel i soim olsem “bikpela lain manmeri” bai abrusim dispela traipela hevi. (Re 7:9, 14)​—Lukim ARMAGEDON.

  • Trampet.

    Em wanpela instramen ol i save winim na ol i wokim long metal. Ol i yusim bilong singautim ol man i kam bung na bilong mekim musik. Long Namba 10:2, Jehova i givim ol instraksen long wokim tupela trampet long silva, em ol i ken yusim bilong singautim ol manmeri i kam bilong bung, na bilong toksave long ol i ken rausim kem, na bilong toksave long pait bai kamap. Dispela ol trampet i longpela na i no wankain olsem ol “kom” em ol i wokim long kom bilong animal we i krungut. Sampela ol narapela trampet em ol i yusim long tempel bilong mekim musik, Baibel i no stori long ol i wokim long wanem samting. Sampela taim krai bilong ol trampet i makim kot bilong Jehova bai kamap o ol narapela bikpela samting God bai mekim.​—2St 29:26; Esr 3:10; 1Ko 15:52; Re 8:7–11:15.

  • Tul bilong katim wik.

    Ol tul ol i save yusim long haus lotu sel na tempel, em ol i wokim long gol o kopa. Ol i kain olsem sisis bilong katim ol wik bilong lam.​—2Ki 25:14.

U

  • Urim na Tumim.

    Em ol samting ol hetpris i save mekim wok long en long wankain pasin olsem ol i save mekim long taim ol i pilai satu bilong painimaut laik bilong God taim ol i laik kisim bekim bilong ol bikpela askim long Jehova. Hetpris i save putim Urim na Tumim insait long laplap bilong bros bilong em taim em i go insait long haus lotu sel. I luk olsem wok bilong ol dispela samting i pinis taim ol Babilon i bagarapim Jerusalem.​—Ki 28:30; Ne 7:65.

V

  • Veli.

    Dispela tok i kam long tok Hibru i makim veli o ples we i no gat wara long en, tasol long taim bilong ren wara i save ron long dispela hap; sampela taim dispela tok i makim tu dispela wara yet. Sampela bilong ol kain wara olsem i save ron oltaim, long wanem, ol bikpela wara i save ron i kam daun long en.​—St 26:19; Lo 8:7; 1Ki 18:5; Jop 6:15.

  • Veranda Bilong Solomon.

    Long taim bilong Jisas, em wanpela hap bilong wokabaut i stap long hap is long ples bung insait long banis. Planti i ting em liklik hap bilong tempel bilong Solomon bilong bipo. Jisas i bin wokabaut long dispela hap long “taim bilong kol,” na ol Kristen long bipo i bin bung long dispela hap bilong lotu. (Jon 10:22, 23; Ap 5:12)​—Lukim Apd. B11.

W

  • Wanpela lotu lain.

    Em lain i bihainim wanpela bilip o wanpela lida na ol i bihainim ol bilip bilong ol yet. Dispela hap tok ol i kolim long tupela lain bilong lotu Juda, em lain Farisi na lain Sadyusi. Ol lain i no Kristen, ol i kolim ol Kristen olsem wanpela lotu lain o “lotu lain bilong ol Nasaret,” ating ol i tingim ol olsem lain i lusim lotu Juda. Bihain ol “lotu lain” i kamap insait long kongrigesen Kristen; Buk Revelesen i kolim “lotu lain bilong Nikolas.”​—Ap 5:17; 15:5; 24:5; 28:22; Re 2:6; 2Pi 2:1.

  • Wara Yufretis.

    Em i longpela wara tru na i mekim planti bikpela wok winim ol narapela wara long saut-wes Esia, na em i wanpela bilong 2-pela bikpela wara long Mesopotemia. Fes taim Baibel i kolim nem bilong en em long Stat 2:14 olsem wanpela bilong 4-pela wara bilong gaden Iden. Em i stap olsem baundri bilong graun bilong Israel long hap not. (St 15:18; Re 16:12)​—Lukim Apd. B2.

  • Wasman.

    Namba wan wok bilong em, em long was gut na lukautim kongrigesen. Bikpela mining bilong dispela tok Grik e·piʹsko·pos i makim wok bilong lukautim ol man. Dispela tupela tok “wasman” na “elda” (pre·sbyʹte·ros) i makim wankain namba insait long kongrigesen Kristen. Dispela tok “elda” i makim ol pasin i soim olsem man i bikpela pinis long sait bilong bilip na i kisim dispela wok. Na dispela tok “wasman” i makim ol wok em man i mas mekim insait long dispela wok em i kisim.​—Ap 20:28; 1Ti 3:2-7; 1Pi 5:2.

  • Wemwut.

    Dispela i makim sampela kain gras i gat posin na i pait nogut tru na i gat naispela strongpela smel. Baibel i mekim wok long tok wemwut bilong tok piksa long samting nogut i save kamap bihain long man i mekim pasin pamuk, o stap kalabus, o i no mekim stretpela kot, na pasin bilong givim baksait long God.​—Lo 29:18; Pr 5:4; Jer 9:15; Am 5:7.

  • Wok bilong God.

    Wok bilong God em man i mekim na dispela i insait long pasin bilong em long lotuim God.​—Ro 12:1; Re 7:15.

  • Wok bilong ol spirit nogut.

    Em wanpela bilip olsem ol man i gat wanpela spirit i stap laip yet taim ol i dai pinis, na dispela spirit inap toktok wantaim ol man long rot bilong wanpela man o meri em ol spirit nogut i givim strong long em. Dispela tok Grik phar·ma·kiʹa ol i tanim olsem “wok bilong ol spirit nogut,” mining bilong en i olsem “mekim wok long ol drak.” Dispela tok i insait long wok bilong ol spirit nogut, long wanem, ol man bilong bipo tru i bin mekim wok long ol drak taim ol i laik kisim helpim long ol spirit nogut bilong mekim wok posin samting.​—Ga 5:20; Re 21:8.

  • Wok posin.

    Dispela pasin bilong wokim posin em wok bilong ol spirit nogut.​—2St 33:6.

  • Wokman bilong kongrigesen.

    Tok Grik di·aʹko·nos, na planti taim ol i tanim olsem “wokman.” “Wokman bilong kongrigesen” i makim wanpela man i mekim wok olsem helpim bilong lain elda insait long kongrigesen. Em i mas inapim ol lo Baibel i makim bambai em i ken kisim dispela gutpela wok.​—1Ti 3:8-10, 12.

Y

  • Yis.

    Em samting ol i putim long plaua o long wara samting bilong mekim em i solap o babol babol; moa yet em hap bilong plaua ol i tanim pinis na i solap na ol i larim i stap. Planti taim Baibel i yusim dispela tok olsem tok piksa bilong makim sin na samting i bagarap, na Baibel i yusim tu bilong makim samting i stap hait, na i wok long kamap bikpela.​—Ki 12:20; Mt 13:33; Ga 5:9.