A3
Rot Yumi Kisim Baibel
Man i kamapim Baibel, em i stap tu olsem Man Bilong Lukautim Baibel. Em Man i as bilong dispela tok:
“Tok bilong God bilong yumi i save stap oltaim oltaim.”—Aisaia 40:8.
Dispela tok em i tru, maski nogat fes kopi stret bilong Baibel manuskrip bilong Tok Hibru na Tok Arameik a na bilong Ol Skripsa Grik i stap i kam inap long taim bilong yumi. Olsem na hau bai yumi inap save olsem ol tok i stap long Baibel long nau i kamapim stret ol tok i stap long rait bilong pastaim tru em holi spirit i stiaim ol man long raitim?
OL SEKRETERI I LUKAUTIM TOK BILONG GOD
Long Ol Skripsa Hibru, hap bilong bekim bilong dispela askim i stap long pasin em God i kamapim long bipo yet taim em i tok olsem ol man i mas kopim ol rait bilong ol tok. b Olsem, Jehova i bin tokim ol king bilong Israel long mekim kopi bilong ol yet long ol tok bilong Lo. (Lo 17:18) Na tu, God i givim wok long ol Livai long lukautim tok bilong Lo na skulim ol manmeri long en. (Lo 31:26; Nehemia 8:7) Bihain long ol Juda i go kalabus long Babilon, ol sekreteri o ol man bilong raitim kopi bilong ol tok (Soferim), i kamap. (Esra 7:6, futnot) Ol dispela lain i mekim planti kopi bilong 39 buk bilong Ol Skripsa Hibru.
Inap planti handret yia, ol sekreteri i was gut na mekim kopi bilong ol dispela buk. Namel long yia 500 na 1500 C.E., ol man Juda bilong raitim ol tok em ol i kolim lain Masoret, ol i bihainim dispela wankain pasin. Kodeks Leningrat em wanpela manuskrip bilong bipo yet ol Masoret i bin raitim long yia 1008/1009 C.E. Tasol namel long yia 1900 na yia 2000, ol man i painim inap olsem 220 manuskrip bilong Baibel o ol liklik hap bilong ol tok we i stap namel long Ol Olpela Rait Bilong Detsi. Ol dispela manuskrip bilong Baibel i winim 1000 yia moa long Kodeks Leningrat. Taim yumi skelim Ol Olpela Rait Bilong Detsi wantaim Kodeks Leningrat, dispela i kamapim wanpela bikpela poin: Tru, Ol Olpela Rait Bilong Detsi i gat sampela ol narapela liklik tok, tasol ol dispela tok i no senisim tingting i stap long Baibel.
Olsem wanem long 27 buk bilong Ol Skripsa Grik? Sampela aposel bilong Jisas Krais na sampela arapela disaipel i fes lain long raitim ol dispela buk. Ol Kristen bilong pastaim i bihainim pasin bilong ol man Juda long kopim ol rait bilong ol tok na ol i kopim ol tok bilong ol dispela buk. (Kolosi 4:16) Maski Diocletian, em Empera bilong Rom, na ol narapela i laik bagarapim olgeta buk samting bilong ol Kristen long pastaim, planti tausen liklik hap bilong ol rait bilong bipo na ol manuskrip i stap gut yet i kam inap long taim bilong yumi.
Ol i tanim ol rait Kristen long ol narapela tokples tu. Ol fes tokples ol i tanim Baibel long en em tokples Amenia, Koptik, Itiopia, Jojia, Latin na Siria.
KAMAPIM TOK HIBRU NA GRIK BILONG TANIM TOK
I no olgeta kopi bilong ol manuskrip bilong Baibel bilong bipo i gat wankain tok stret. Orait, olsem wanem bai yumi inap save wanem ol tok stret i bin stap long ol rait bilong pastaim?
Dispela samting i kain olsem wanpela tisa i askim 100 sumatin long kopim rait bilong wanpela sapta bilong wanpela buk. Maski sapos dispela sapta bilong buk i lus, ol inap painimaut tok stret bilong dispela sapta taim ol i skelim ol tok bilong dispela 100 kopi ol sumatin i bin raitim. Em tru sampela sumatin inap mekim sampela popaia long kopi ol i raitim, tasol i no olgeta sumatin bai mekim ol dispela wankain popaia. Olsem tasol taim ol saveman i skelim planti tausen bilong ol liklik hap rait na ol kopi bilong ol Baibel bilong bipo ol i painim, ol inap luksave long ol popaia bilong ol man bilong kopim ol rait na skelim wanem tok stret i bin stap long rait bilong pastaim.
“Yumi ken tok i no gat wanpela buk bilong bipo em ol i bin raitim stret olgeta tok bilong en na ol wankain tok i stap i kam inap long nau”
Olsem wanem yumi inap bilip tru olsem ol tok i bin stap long rait bilong pastaim ol i bin tanim stret na yumi inap kisim long nau? Saveman William H. Green i mekim dispela tok long Ol Skripsa Hibru olsem: “Yumi ken tok i no gat wanpela buk bilong bipo em ol i bin raitim stret olgeta tok bilong en na ol wankain tok i stap i kam inap long nau.” Saveman bilong Baibel F. F. Bruce i mekim tok long Ol Skripsa Grik, em ol i kolim tu Nupela Testamen, olsem: “I gat planti samting i kamapim klia olsem ol rait bilong Nupela Testamen bilong yumi i stret olgeta, winim planti buk ol man i bin raitim long bipo, tasol ol man i no save sutim tok long ol dispela buk, olsem tok bilong ol i tru o nogat.” Em i tok tu olsem: “Sapos Nupela Testamen em wanpela buk i gat rait bilong ol man tasol, orait, ol man bai bilip tasol long ol tok bilong en.”
Sapta 40 bilong Buk Aisaia i stap long Ol Olpela Rait Bilong Detsi (long yia 125 i go 100 B.C.E.)
Taim ol i skelim wantaim ol manuskrip bilong tok Hibru inap olsem 1000 yia bihain, ol i kisim save olsem wan wan liklik samting tasol i no wankain, planti em long sait bilong spelim ol tok
Sapta 40 bilong Buk Aisaia long Aleppo Codex, em wanpela manuskrip bilong rait Hibru bilong ol Masoret long yia 930 C.E. samting
Ol Tok Bilong Rait Hibru: Ol i mekim wok long Biblia Hebraica, em Rudolf Kittel i kamapim bilong tanim ol tok bilong New World Translation of the Hebrew Scriptures (1953-1960). Long dispela taim na i kam, Biblia Hebraica Stuttgartensia na Biblia Hebraica Quinta, ol i nupela Baibel we ol i bin kisim ol nupela save long Ol Olpela Rait Bilong Detsi na ol arapela manuskrip bilong bipo bipo bilong tanim ol tok bilong ol. Dispela tupela buk i kamapim gen Kodeks Leningrat long ol skripsa wantaim ol futnot we i gat ol arapela tok bilong ol narapela rait, olsem Rait Pentatuk Bilong Samaria, Ol Olpela Rait Bilong Detsi, Grik Septuagint, Ol Aramaic Targums, Latin Vulgate, na Siria Peshitta. Ol i mekim wok long Biblia Hebraica Stuttgartensia na Biblia Hebraica Quinta taim ol i tanim nupela edisen bilong New World Translation.
Ol Tok Bilong Rait Grik: Klostu long yia 1900, ol saveman, em B. F. Westcott na F.J.A. Hort i skelim ol manuskrip bilong Baibel i stap long dispela taim na ol liklik hap bilong ol rait na ol i kamapim rait Grik em ol i ting ol tok bilong en i klostu wankain long rait bilong pastaim. Long yia 1950 samting, New World Bible Translation Committee i yusim dispela rait Grik long tanim Baibel. Ol i yusim tu ol rait bilong pastaim i stap long ol pepa ol i wokim long pitpit, em ol i ting ol dispela rait i bin stap long yia 101-300 C.E. I kam inap nau, ol man i bin painim planti rait i stap long ol pepa ol i wokim long pitpit. Na tu, ol namba 1 rait bilong Nestle na Aland na United Bible Societies i gat ol nupela save. Sampela bilong ol dispela nupela save i stap insait long dispela Baibel.
Taim yumi skelim ol dispela Baibel, em i klia tru olsem sampela ves bilong Ol Skripsa Grik i stap long ol Baibel bilong pastaim, kain olsem Baibel King James Version, em ol tok we ol man bilong kopim ol rait bilong bipo, ol yet i kamapim na i no stap long Baibel em holi spirit i as bilong en. Tasol pasin bilong brukim ol tok na putim namba long ol wan wan hap o ves long tanim tok bilong Baibel, dispela i kamap pinis long yia 1500, olsem na taim ol i rausim ol dispela ves, dispela i kamapim ol spes long ol ves long planti Baibel. Ol dispela ves em Matyu 17:21; 18:11; 23:14; Mak 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Luk 17:36; 23:17; Jon 5:4; Aposel 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; na Rom 16:24. Long dispela Baibel, i gat ol futnot i stap long ol dispela hap we ol i bin rausim ol dispela ves.
I klia tru olsem ol dispela ves i stap long longpela pinis bilong buk Mak 16 (ves 9-20), sotpela pinis bilong buk Mak 16, na long Jon 7:53–8:11, olgeta i no stap long ol manuskrip bilong pastaim. Olsem na ol dispela tok i no stap long dispela Baibel. c
I gat sampela ol hap tok i gat ol senis long ol na i stret long samting em ol saveman i ting i stret wantaim ol rait bilong pastaim. Olsem, sampela manuskrip i kamapim tok bilong Matyu 7:13 olsem: “Yupela i mas go insait long liklik geit, long wanem, rot i go long bagarap i bikpela na geit bilong en i op tumas.” Long ol fes Baibel English bilong New World Translation, dispela hap tok “geit bilong en” i no stap long dispela ves. Tasol bihain taim ol i skelim gut manuskrip, ol i luksave olsem dispela hap tok “geit bilong en” i bin stap long rait bilong pastaim. Olsem na mipela i putim dispela hap tok long dispela Baibel. I gat sampela moa bilong dispela kain senis. Tasol em ol liklik senis, na em i no senisim bikpela tok bilong God long Baibel.
Wanpela manuskrip bilong 2 Korin 4:13–5:4 bilong yia 200 C.E. samting, em ol i wokim long pitpit
a Kirap long hia i go mipela kolim olsem Ol Skripsa Hibru.
b Wanpela as na ol i mas mekim ol kopi em bikos ol tok bilong ol rait i stap long pastaim, ol i stap long ol samting we i save bagarap.
c Bilong save wai na ol dispela ves i no trupela tok, lukim ol futnot long Baibel New World Translation of the Holy Scriptures—With References, em ol i wokim long 1984.
