1. O le ā le ituaiga o faigāmalaga o le a alo atu i ai Iona, ma o ā ona faalogona e tusa ai o le nuu o loo alu atu i ai?

SA TELĒ lava le taimi mo Iona e mafaufau ai. O lea e sauni o ia e malaga i le silia i le 500 maila (800 kilomita), o se malaga e savali mo le umi pe tusa o le masina, pe sili atu foʻi. Muamua, e tatau ona ia filifili pe uia auala pupuu, po o auala uumi ae saogalemu, ona ui lea agaʻi atu i vanu ma luga o mauga. E tatau ona ia faataamilo i le pito o le toafa telē o Suria, sopoʻia vaitafe e pei o le vaitafe telē o le Eufirate, ma saʻili ni nofoaga e nofo ai i taimi o le pō a o malaga agaʻi atu i aai ma nuu o Suria, Mesopotamia, ma Asuria. A o mavae atu aso, sa mafaufau o ia e faatatau i le nuu lea e matuā fefe ai lava, le aai lea ua lata ona ia taunuu i ai—o Nineva.

2. Na faapefea ona iloa e Iona e lē mafai ona toe sola ese o ia mai i lona tofiga?

² E tasi le mea sa mautinoa e Iona: E lē mafai ona ia toe foʻi ma sola ese mai i lona tofiga. Sa ia taumafai i se taimi muamua atu e faia faapea. E pei ona taʻua i le mataupu ua mavae, na faapalepale Ieova i le auala na feutagaʻi ai ma Iona. Na ia faapogaia se matagi malosi, ma laveaʻi faavavega o ia e ala i se iʻa telē. Ina ua mavae aso e tolu, na luai ai e le iʻa Iona i luga o le matafaga e aunoa ma sona afāina. O lenei mea na tupu na matuā maofa ai Iona, ma na atili ai ona ia usiusitaʻi.—Iona, mata. 1, 2.

3. O le ā le uiga sa faaalia e Ieova iā Iona, ma o le ā le fesili ua tulaʻi mai ai?

³ Ina ua faatonu e Ieova Iona e alu i Nineva i le taimi lona lua, sa usitaʻi le  perofeta ma agaʻi atu i sasaʻe i lana malaga umi. (Faitau le Iona 3:1-3.) Peitaʻi, pe sa ia faataga le aʻoaʻiga a Ieova ina ia suia ai ona uiga? O se faaaʻoaʻoga, sa faaalia e Ieova le alofa mutimutivale, e ala i le faasaoina o ia, lē faasalaina o ia i lona fouvale, ma toe tuu atu iā te ia se isi avanoa e faataunuu ai lenei tofiga. Ina ua mavae nei mea, pe sa aʻoaʻoina mai ai e Iona e tatau ona ia faaalia le alofa mutimutivale i isi? E masani ona faigatā i tagata lē lelei atoatoa ona faaalia le alofa mutimutivale. Seʻi o tatou vāai po o le ā e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai le taumafaiga fitā a Iona.

4, 5. Aiseā na taʻua ai e Ieova le nuu o Nineva o “le aai telē,” ma o le ā e tatou te aʻoaʻoina mai ai e uiga iā Ieova?

⁴ E leʻi malamalama Iona i le māfuaaga na tāua ai Nineva iā Ieova. Ua faapea mai le Iona 3:3: “E matuā telē le aai o Nineva i le silafaga a le Atua.” E faatolu ona sii mai i faamaumauga a Iona le faasino atu o Ieova iā “Nineva le aai telē.” (Iona 1:2; 3:2; 4:11) Aiseā sa telē pe tāua ai lenei aai iā Ieova?

 ⁵ Sa iai Nineva i taimi anamua, ma sa aofia ai i uluaʻi aai na faavaeina e Nimarota ina ua mavae le Lolo. O se aai e telē, e mautinoa sa aofia ai ma nisi aai, lea e manaʻomia ai ona savali se tagata mo aso e tolu mai le tasi itu i le isi itu. (Kene. 10:11; Iona 3:3) O le mea moni sa mataʻina Nineva, sa iai ona malumalu tetelē ma matagofie, o pā malolosi, ma isi fale tetele. Ae e lē tāua iā Ieova na mea. O le itu sa sili ona tāua iā te ia o tagata. Sa toʻatele tagata o Nineva i lenā taimi. E ui i lo latou leaga, ae sa manatu mamafa Ieova iā i latou. E na te faatāua ola o tagata ma le tulaga o loo iai tagata taʻitoʻatasi, lea e mafai ona salamō ma aʻoaʻoina ia fai le mea tonu.

6. (a) Aiseā atonu na fefe ai Iona ina ua taunuu i Nineva? (Tagaʻi foʻi i le faaopoopoga.) (e) O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Iona ma lana talaʻiga?

⁶ Ina ua taunuu atu Iona i Nineva, e silia i le 120,000 le faitau aofaʻi o ona tagata, ma atonu sa matuā fefe o ia ona o le tumutumu o tagata i lenā aai. * Sa ia savali mo le aso e tasi, ma ua faaauau ona alu atu i totonu o le aai e tumutumu i tagata, atonu ina ia vaai se nofoaga talafeagai e folafola atu ai pea lana feʻau. Na faapefea ona ia molimau atu i nei tagata? Pe sa aʻoaʻoina o ia e tautala i le gagana Asuria? Pe sa tuu atu e Ieova iā te ia lenā tomai e ala i se vavega? E tatou te lē iloa. Atonu sa folafola atu e Iona lana feʻau i lana gagana Eperu, ae faaaogā se tagata faaliliu e na te faamatala atu le feʻau i tagata Nineva. Po o le ā lava le tulaga na iai, ae sa faigofie lana feʻau ma sa ono lē talileleia ai o ia: “E toe fā sefulu aso ona faaumatia lea o Nineva.” (Iona 3:4) Sa ia tautala atu pea lava pea ma le lē fefe. I le faia faapea, sa ia faaalia ai le lototele uiga ese ma le faatuatua, o uiga ua sili ona manaʻomia e Kerisiano i aso nei.

7, 8. (a) O le ā le tali atu a tagata Nineva i le feʻau a Iona? (e) O le ā na faia e le tupu o Nineva ina ua faalogo i le folafolaga a Iona?

⁷ Sa faalogo tagata Nineva i le feʻau a Iona. E mautinoa sa ia mafaufau faapea o le a tali mai tagata i se uiga tetee ma sauā ona o lana feʻau. Nai lo lea, sa iai se mea mataʻina na tupu. Sa faalogo tagata! Sa vave ona salalau atu le feʻau. E leʻi umi ae talanoa tagata o le aai atoa e faatatau i le valoaga a Iona e uiga i le faaumatiaga. (Faitau le Iona 3:5.) Sa salamō tagata uma, o ē  mauʻoa ma ē matitiva, o ē malolosi ma ē vaivai, o talavou faapea ma tagata matutua. Ua latou anapopogi. E leʻi umi ae faalogo le tupu ua salamō tagata uma.

⁸ Ua mataʻu foʻi le tupu i le Atua. Ua tulaʻi o ia mai lona nofoālii, ua aveese ona ofu tautupu ae ofu i ofu talatala e pei o ofu o loo ofu e ona tagata, ma ua “nofo i le lefulefu.” I le pule a ona “alii sili,” po o alii mamalu, na ia tuuina atu ai se poloaʻiga e aafia ai le malo atoa. Sa ia poloaʻia e faapea ia ufitia tagata uma faapea ma manu i ie talatala. * Sa ia taʻutino atu ma le lotomaulalo e faapea ua nofosala ona tagata i mea leaga ma le sauā. Sa ia faailoa atu foʻi lona faamoemoe e faapea, o le a faaalia e le Atua le alofa mutimutivale pe a silasila mai i lo latou salamō, e ala i le faapea atu: “E toe liliu mai le Atua . . . mai i lona toʻasā tele ina ia lē faaumatia ai i tatou.”—Iona 3:6-9.

9. O ā masalosaloga o nisi o tagata faitio e uiga i le nuu o Nineva, ma e faapefea ona tatou iloa e sesē na faitioga?

⁹ O nisi ʻaufaitio e masalosalo e faapea ua matuā vave tele lenā suiga i loto o tagata Nineva. Peitaʻi, ua mātauina e le ʻaufaitofā o le Tusi Paia e faapea, o lenā ituaiga tali mai ua ōgatusa ma le masani a tagata o na aganuu i aso anamua, e vave ma faigofie ona suia o latou uiga. Po o le ā lava le tulaga, ae na mulimuli ane faasino atu Iesu Keriso i le salamō o tagata Nineva. (Faitau le Mataio 12:41.) Sa ia silafia le mea na ia talanoa e faatatau i ai, auā na soifua o ia i le lagi ma silafia mai na mea na tutupu. (Ioa. 8:57, 58) O le mea moni, e lē tatau ona tatou manatu e lē mafai ona salamō tagata, e tusa pe latou te faileagaina i tatou. E na o Ieova e silafia mea o loo i loto o tagata.

10, 11. (a) O le ā na faia e Ieova ina ua salamō tagata Nineva? (e) E faapefea ona tatou mautinoa e leʻi sesē le faamasinoga a Ieova?

¹⁰ O le ā le tali mai a Ieova ina ua salamō tagata Nineva? Na mulimuli ane tusi Iona e faapea: “Ua silafia e le Atua moni a latou  galuega ina ua liliuese i latou mai i o latou ala leaga; ona suia lea o le filifiliga a le Atua moni e tusa ma le malaia na ia fetalai ai e faaoo iā i latou; ma e leʻi faaooina i ai le malaia.”—Iona 3:10.

¹¹ Po o le uiga o lenei mea e faapea na manatu Ieova sa sesē lana faamasinoga iā Nineva? E leai. Ua taʻua i le Tusi Paia e tonu le faamasinoga a Ieova. (Faitau le Teuteronome 32:4.) Sa taofia le toʻasā amiotonu o Ieova faasaga iā Nineva. Sa ia mātauina le suiga i na tagata ma ia silafia, ua lē talafeagai le faasalaga lea na ia manatu e faaoo iā i latou. Na silafia e Ieova na tatau ona faaalia le alofa mutimutivale.

12, 13. (a) Na faapefea ona faaalia e Ieova lona fetuutuunaʻi ma le alofa mutimutivale? (e) Aiseā e faapea atu ai e lē sesē le valoaga a Iona?

¹² O Ieova e lē o se Atua e pulepuletutū, lē alofa, ma sauā, e pei ona masani ona faamatala ai e taʻitaʻi lotu. Nai lo lea, o ia o se Atua e fetuutuunaʻi, ma alofa mutimutivale. Pe a filifili o ia e faaoo le faasalaga i luga o tagata amioleaga, e muamua ona ia faaaogā ē ua fai ma ona sui i luga o le lalolagi ina ia lapataʻia tagata, auā e fia silasila mai i tagata amioleaga o latou faia le mea na faia e tagata Nineva—o le salamō ma sui o latou ala. (Eseki. 33:11) Na fetalai Ieova i lana perofeta o Ieremia: “O so o se taimi ou te tautala atu ai faasaga i se atunuu ma se malo ina ia liaʻiina, ma lepetia, ma faaumatia, ma afai e liliuese lenā atunuu mai i ana amioga leaga na ou fai atu ai, ona toe sui ai lea o loʻu manatu i le malaia na ou manatu e faaoo i ai.”—Iere. 18:7, 8.

¹³ Pe na sesē le valoaga a Iona? E leai; sa lapataʻia ai tagata e pei ona finagalo i ai Ieova. Sa faavae lenā lapataʻiga i ala leaga o tagata Nineva, lea na mulimuli ane suia. Pe afai e faaauau pea tagata Nineva i o latou ala leaga, o le a faaoo i ai e le Atua le faasalaga lava lenā iā i latou, ma o le mea tonu lava lenā na tupu mulimuli ane ai.—Sefa. 2:13-15.

14. Na faapefea ona tali atu Iona i le alofa mutimutivale na faaalia e Ieova iā Nineva?

¹⁴ Sa faapefea ona tali atu Iona ina ua lē oo mai le faaumatiaga i le taimi na ia faatalitalia? Tatou te faitau ai e faapea: “Ae ua matuā leaga lava lenei mea iā Iona, ma ua matuā ita tele ai o ia.” (Iona 4:1) Sa oo lava ina tatalo atu Iona i se auala e pei ua ia aʻoaʻi atu i le Atua! Sa mafaufau Iona e faapea sa tatau ona ia nofo i lona aiga, i lona laueleele. Na ia faapea atu ua leva ona ia iloa o le a lē faaoo maia e Ieova le faaumatiaga o Nineva, ma faaaogā lenā tulaga o se faamolemolega i lona sola i Tasesa i le taimi muamua. Ona ia tatalo atu lea e faapea, e sili pe a oti nai lo le ola.—Faitau le Iona 4:2, 3.

15. (a) O le ā na ono popole i ai Iona? (e) Na faapefea ona fesoasoani Ieova i lana auauna lotomafatia?

 ¹⁵ O le ā sa popole i ai Iona? E tatou te lē iloaina mea uma sa i lona mafaufau, ae ua tatou iloa na ia folafola atu le faasalaga i tagata uma o Nineva. Sa latou talitonu iā te ia. Ae o lea ua leai se faasalaga e oo iai. Pe sa popole o ia ina neʻi faifai ane tagata, pe taʻua foʻi o ia o se perofeta pepelo? Po o le ā lava le tulaga, ae e leʻi fiafia o ia i le salamō o tagata ma le alofa mutimutivale o Ieova. Nai lo lea, e foliga mai sa faanoanoa, ma manatu ua taʻuleagaina o ia. Peitaʻi, sa silasila mai Ieova, le Atua alofa mutimutivale, o loo iai pea se uiga lelei o lenei tane lotomafatia. Nai lo le faasalaina o Iona ona o lona lē faaaloalo, na fesili atu Ieova iā te ia i se fesili agalelei ma faatupu manatu e faapea: “Pe e iai se māfuaaga talafeagai o lou ita?” (Iona 4:4) Pe na tali atu Iona? E lē o taʻua mai i le Tusi Paia.

16. O ā nisi o tulaga e tatou te lē ono ioe ai i le finagalo o le Atua, ma o le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le faataʻitaʻiga a Iona?

¹⁶ E faigofie lava ona tatou faamasinoina Iona i ana gaoioiga, ae e ao ona tatou manatua e faigofie i tagata lē lelei atoatoa ona lē usitaʻi i le Atua. E ono manatu nisi sa tatau iā Ieova ona taofia le tupu o se faalavelave, pe e faalaa mai loa e aumaia se iʻuga i lenei faiga o mea a le lalolagi. O lea, ua faamanatu mai i le tala iā Iona, pe afai e iai se taimi e tatou te lē ioe ai i se faaiʻuga e faia e Ieova, e tatau ona manatua e sili atu le silafia o Ieova, nai lo o i tatou.

17, 18. (a) O le ā na fai e Iona ina ua ia tuua Nineva? (e) Na faapefea i le vavega a Ieova i le laau o le kikaiona ona aafia ai Iona?

¹⁷ Sa lē fiafia le perofeta ma tuua Nineva ae alu atu i le itu i sasaʻe, i le mea o loo iai ni mauga lea e mafai ona iloa atu ai le aai. Ua ia faia se tamaʻi fale ma nofo ai e faatalitali ma vaavaai atu i Nineva. Atonu sa malosi pea lona talitonuga o le a faaumatia le aai. O le a faapefea ona aʻoaʻo e Ieova lenei tane lotomaaa ina ia alofa mutimutivale?

¹⁸ I le pō, na faapogaia ai e Ieova se kikaiona e tupu aʻe. Ina ua ala aʻe Iona, sa ia vaaia ai lenei laau ua ola lauusiusi ma ona lau ua lautetele, e malu ai mai le aasa o le lā. “Ona matuā fiafia ai lea o Iona” ona o le laau, atonu na vaai i le iai faavavega o le laau o se faailoga o le faamanuia ma le finagalo malie o le Atua iā te ia. Peitaʻi, sa iai nisi mea na finagalo Ieova e fai nai lo le tau ina laveaʻi o ia mai le vevela o le lā ma lona ita lē tatau. Sa ia finagalo ia pāʻia le loto o Iona. Ona faaaogā lea e le Atua o se  anufe e na te ʻatia le laau ma pē ai. Ona ia aumaia lea o “se matagi vevela mai i sasaʻe” ma ua “toetoe a matapogia” Iona i le vevela. Ona amata foʻi lea ona toe mafatia Iona, ma ua ia faatoga atu i le Atua ia oti o ia.—Iona 4:6-8.

19, 20. Na faapefea ona feutagaʻi Ieova ma Iona e faatatau i le laau o le kikaiona?

¹⁹ Ona toe fesili atu lea o Ieova iā Iona, po o talafeagai lona ita i lenei taimi ona o le pē o le kikaiona. Nai lo le salamō, sa taʻutonuina e Iona ia lava e ala i le faapea atu: “E iai le māfuaaga talafeagai ua ou ita tele ai, o lea sa ou manaʻo ai ou te oti.” Ua oo nei loa i le taimi mo Ieova e faamatala manino atu ai le lesona.—Iona 4:9.

²⁰ Sa talanoa le Atua iā Iona, e ala i le faapea atu sa lē fiafia le perofeta i le pē o le laau lea na tupu aʻe i le pō e tasi, le laau lea e leʻi totōina pe faatupu e Iona. Ona fetalai mai lea o le Atua e faapea: “A o aʻu, pe e lē tatau ea ona ou manatu mamafa iā Nineva le aai telē, o loo iai tagata e sili atu i le toʻaselau lua sefulu  afe, o ē e lē iloa le eseesega o o latou lima taumatau ma o latou lima tauagavale, atoa ma le tele o manu lalata?”—Iona 4:10, 11. *

21. (a) O le ā le lesona na aʻoaʻoina e Ieova iā Iona? (e) E faapefea ona fesoasoani le tala iā Iona e tatou te faia ai se iloiloga faamaoni o i tatou lava?

²¹ Po o e malamalama i le uiga o le talafaatusa? E aunoa ma se mea na faia e Iona ina ia tupu aʻe ai lenā laau. Ae i le isi itu, o Ieova o le Puna o le ola mo na tagata Nineva ma na ia faatumauina lo latou ola, e pei foʻi ona ia faia i isi foafoaga ola uma i le lalolagi. E faapefea la ona sili atu ona tāua iā Iona se laau e tasi, nai lo o soifua o tagata e 120,000 faatasi ai ma a latou lafumanu? Atonu na faataga e Iona ona mafaufauga manatu faapito ina ia taʻutonuina ai o ia. Aemaise, e pau le māfuaaga na ia fiafia ai i le laau ona sa aogā iā te ia. O lona lē fiafia iā Nineva na faavae i uunaʻiga manatu faapito—o se naunautaʻiga faamaualuga ia faamaonia o ia e saʻo. Atonu e fesoasoani le tala iā Iona e tatou te faia ai se iloiloga faamaoni o i tatou lava. O i tatou uma e aafia i le uiga o le manatu faapito. O lea, e tatou te faafetaia ai Ieova, ona o lona faapalepale a o ia aʻoaʻoina i tatou ina ia faaalia le agalelei, alofa mutimutivale ma le lē manatu faapito.

22. (a) Na faapefea ona aafia Iona i le faatonuga atamai a Ieova e tusa ai o le alofa mutimutivale? (e) O le ā le lesona e tatau ona tatou aʻoaʻoina?

²² Pe na aʻoaʻoina e Iona se lesona mai le mea na tupu? O loo faaiʻu le tusi o Iona i le fesili a Ieova. Atonu e manatu nisi o le ʻaufaitio e leʻi tali atu lava Iona. Peitaʻi, o le mea moni, o loo iai lava i le tusi le tali. E iai faamaoniga e iloa ai sa tusia e Iona le tusi ua faaigoa i lona igoa. Seʻi tau ina manatu i lenā perofeta, ua toe oo atu ma le saogalemu i lona nuu ma tusia lenei tala. E mafai ona tatou faaāta i le mafaufau se tane ua matua, e atamai, lotomaulalo, ma o loo lūlū lona ulu a o ia faamatala mai ana mea sesē, o lona fouvale, ma lona lotomaaa ma musu e faaalia le alofa mutimutivale. E manino mai, sa aʻoaʻoina e Iona se lesona mai i le faatonuga atamai a Ieova. Sa aʻoaʻoina o ia ina ia alofa mutimutivale. Po o le a tatou faia foʻi faapea?—Faitau le Mataio 5:7.