Ir al contenido

Ir al índice

5 YACHAQANA

“May sumaj warmi”

“May sumaj warmi”

1, 2. 1) ¿Imaynataj Rutpa llankʼaynin karqa? 2) ¿Imastataj Jehovaj llajtanmanta, leyesninmanta ima Rut yacharqa?

RUTTA rikushawajpis jina tʼukuriy. Payqa chajmakusqan cebada kantupi kashan, pʼunchaynintintataj chajmakorqa. Chʼisiyaykushajtinñataj ashkha llankʼajkuna Belén llajtaman kutipushanku, chay llajtitataj, orqo qayllapi kashan. Rutqa, pʼunchaynintinta mana samarispa llankʼasqanrayku makhurkasqachá kashan. Chaywanpis chajmakusqan cebadaj poqoyninta orqhonanpaj uj kʼaspiwan wajtanallanpuniraj tiyan. May sumajtaj chay pʼunchay chajmakusqanpi rerqa.

2 ¿Kay sipas viudapaj tukuy imapis allinyasharqachu? Tawa yachaqanapi yachakorqanchej jina, Rutqa suegran Noemiwan qhepakuyta ajllarqa, ni jaykʼaj saqerparinanta, Diosnin Jehovatataj, Diosninpaj rejsikapunanta nerqa. Iskayninkutaj Moab jallpʼamanta, Belenman chayarqanku. Yacharqataj, Jehová Israel llajtaman leyta qosqanpeqa, wajchasta, waj llajtayojkunata ima yanapanapaj kamachiykuna kasqanta. Rikullarqataj chay llajtapi tiyakojkuna, Jehovaj Leyninman jina kausasqankuta, chay llajtapi wakenqa, ruwayninkuwan, kʼacha kasqankuwan Jehovaj leyesninta munakusqankuta rikucherqanku, chaytaj Rutta mayta kallpacharqa.

3, 4. 1) ¿Imaynatá Booz, Rutta kallpacharqa? 2) ¿Imaynatá Rutmanta yachakuy qolqe pisiyajtin yanapawasunman?

3 Jehovaj leyesninta munakojkunamanta ujnenqa, qhapaj runa Booz karqa, paypa chajrasninpitaj Rut chajmakorqa. Machu runa Boozqa, Rutta wawanta jina qhawarqa. Chantá Noemita qhawasqanmanta, cheqa Dios Jehovaj lijrasnin urapi pakakusqanmanta ima, allinta ruwasqanta nerqa, chaytataj Rutqa may kusiywan yuyarikorqa (Rut 2:11-14 leey).

4 Chaywanpis Rutqa, ichá paymanta imachus aswan qhepaman kananmanta llakikorqa. Waj llajtayoj, viuda, mana wawasniyoj ima kaspa, ¿imatá ruwanman karqa, pay, Noemí ima kausanankupaj? ¿Chajmakusqallanwan kausayta atillankumanchu karqa? ¿Pitaj payayajtin payta qhawanman karqarí? Chay imasmanta llakikusqanqa entiendenapaj jinalla karqa. Kunanpis, qolqe pisiyasqanrayku Rutta llakichisqan imasllataj runasta llakichin. Rutta creeynin imaynatachus llakiykunasninta atipananpaj yanapasqanta yachakuspaqa, pay jina tukuy imapi ruwayta munasun.

¿Mashkha ukhutaj kana tiyan familia kanapaj?

5, 6. 1) ¿Imaynataj Rutta rerqa Boozpa jallpʼasninpi chajmakushajtin? 2) ¿Imaynataj Noemí kasharqa Rutta rikuspa?

5 Rutqa, chajmakusqan cebadaj poqoyninta orqhoytawan tantaykorqa, chaytaj uj “efá” jina karqa (Rut 2:17, NM). Uj efaqa, 22 litrosniyoj, Rut cebada tantakusqantaj ichapis 14 kilos pesarqa. Laqhayaykuytañataj cebada qʼepirisqa Belenman kutiporqa.

6 Noemiqa, Rut wasiman chajmakusqanmanta kutinpojtin mayta kusikorqa, cebada qʼepirisqa chayasqanta rikuspataj tʼukullachá qhepakorqa. Chantapis Rutqa, Booz llankʼajkunaman mikhuyta qosqanmanta puchojtapis apallarqataj, chaytataj iskayninku mikhorqanku. Noemí, Rutta taporqa: “Maypitaj kunan chajmamorqankiri? Maypitaj chay chhikata pallarqankiri? Allin richun, pichus chay jinatapuni yanapasorqa, chayta”, nispa (Rut 2:19). Tukuy imawan chayasqanta rikuspataj, Noemiqa, Rutta pichá kʼacha sonqowan qhawasqanta repararqa.

7, 8. 1) Noemipaj, ¿Booz kʼacha kayta rikuchisqan pimanta jamorqa, chantá imaraykutaj? 2) ¿Imaynatá Rut suegranman kʼacha munakuyta rikuchillarqapuni?

7 Rutqa, suegranman willarerqa Booz paywan may kʼacha kasqanta. Noemitaj kusiywan nerqa “Diosqa payta khuyachun, imaraykuchus payqa may khuyakuyniyoj noqanchejpaj, jinallataj, wañupunkuña, chaykunapajpis”, nispa (Rut 2:20). Rikunchej jina Noemipajqa, Booz kʼacha kasqanqa Jehovamantapis jamunman jina karqa, imaraykuchus Jehovaqa kamachisninta khuyakuyniyoj, qorikoj kanankupaj ima tanqan. Chantapis ajinata ruwajtinku kamachisninta tʼinkananta nin (Proverbios 19:17 leey). *

8 Noemiqa, Rutta yuyaycharqa Boozpa chajrasninpi sipas kamachisninwan chajmakoj qhepakunanta ajinamanta mana runaswan rimachikunanpaj. Rutqa suegranpa nisqanta uyarerqa, Biblia nin jinataj payqa “suegranwan khuskallapuni tiyakorqa” (Rut 2:22, 23). Kay rimayqa Rut kʼacha munakuyniyoj kasqanta watejmanta rikuchin. Noqanchejrí, ¿familianchej yanapanchejta necesitajtin yanapanchejchu? Yuyarikuna Jehová kʼacha munanakuyta rikuchishasqanchejta qhawashasqanta.

Rutpa, Noemijpa kausaynin ima, yachachiwanchej familianchejta jatunpaj qhawanata

9. Rutpa, Noemij kausayninmanta ima, ¿imatá yachakunchej?

9 ¿Noemiwan, Rutwan uj familia kasqankutachu nisunman? Wakinkuna yuyasqankuman jina cheqamanta uj familia kanapajqa, kanan tiyan uj tata, uj mama, wawas, abuelos ima. Chaywanpis Rutpa, Noemij kausaynin ima, rikuchiwanchej, iskay ukhulla kaspapis uj familia kayta atisqanchejta, kʼacha kayta, munakuyta ima purajmanta rikuchejtinchej. Noqanchejrí, ¿familianchejta jatunpajchu qhawanchej? Jesús sutʼincharqa, mana familiayoj kajkuna qotuchakuy ukhupi uj familiata tariyta atisqankuta (Mar. 10:29, 30).

Noemiwan, Rutwanqa purajmanta yanapanakorqanku, kallpachanakorqanku

“Paymin atinman noqanchejta qhespichiyta”

10. ¿Noemí imatataj Rutpaj ruwayta munan?

10 Rutqa Boozpa chajrasninpi chajmakorqa cebada ruthuy tiempomanta (abril killamanta), trigo ruthuy tiempokama (junio killakama). Semanas pasasqanman jinataj Noemiqa, ñojchʼanrayku imatachus ruwananpi tʼukurishallarqapuni. Moabllapiraj kashaspaqa, Rutta ni jaykʼaj uj qosata tariysinanta yacharqa (Rut 1:11-13). Kunantaj waj jinata yuyarqa, Rutmantaj nerqa: “Wawáy, maskʼapusunay tiyan uj qosata” nispa (Rut 3:1). Jaqay tiempopeqa tatas wawasninkupaj qosata chayri warmita maskʼapoj kanku, Ruttajrí, Noemij wawan jina karqa. Chayrayku “uj qosata” jarkʼananpaj maskʼapuyta munarqa. Chaywanpis, ¿imatataj tarinanpaj ruwanman karqarí?

11, 12. 1) ¿Ima kamachiymantataj Noemí parlasharqa Booz qhespichejnin kasqanta nispa? 2) ¿Rut, suegranpa yuyaychasqanta uyarerqachu?

11 Rut ñaupaj kutirayku Boozmanta parlarejtin, Noemiqa jinata nerqa: “Chay runaqa qaylla ayllunchej; paymin atinman noqanchejta qhespichiyta”, nispa (Rut 2:20). ¿Chaywan ima niyta munasharqa? Jehová Israel llajtaman Leyta qosqanpeqa, familias wajcha kasqankurayku, chayri familiankumanta pillapis wañupusqanrayku llakiypi kajtinku yanapananpaj kamachiykuna kaj. Uj warmi mana wawasniyojlla viuda qhepakojtenqa llakiynenqa astawanraj kaj, imaraykuchus qosanpa sutin chinkanman karqa. Chayrayku Diospa leyninman jina, uj viuda qosanpa wauqellanwan casarakunan karqa, qosanpa sutin mana chinkananpaj (Deu. 25:5-7). *

12 Noemiqa, Rutman imatachus ruwayta munashasqanta willarqa. Ruttaj suegranta uyarispa tʼukullachá qhepakorqa. Israel llajtaman Dios Leyta qosqantataj manaraj allintachu rejserqa, chayrayku chay llajtaj ususnin, uj jinachá paypaj karqa. Chaywanpis Noemita jatunpaj qhawasqanrayku tukuy ima nisqanta sumajta uyarerqa. Noemij yuyaychasqan pʼenqaypi rikhurichinanpaj, pisipaj qhawasqa kananpaj jina kajtinpis, Rutqa kayta nerqa: “Tukuy niwasqaykita ruwasaj”, nispa (Rut 3:5).

13. Machu runas yuyaychashawajtinchej, ¿imatá Rutmanta yuyarikusunman? (Job 12:12 qhawariy.)

13 Waynas, sipaskunaqa ichá mana kasukuyta atillankuchu machu runaspa yuyaychasqankuta, paykunaj chʼampaykunasninkuta machu runas mana entiendesqankuta yuyasqankurayku. Chaywanpis Rut llampʼu sonqo kasqanqa, machu runaspa yuyaychaynin allinninchejpaj kasqanta yuyarichiwanchej, imaraykuchus paykunaqa, unaytaña kausakusqankurayku yachayniyoj kanku, allinninchejtataj maskʼanku (Salmo 71:17, 18 leey). Chaywanpis, ¿imatataj Noemí, Rutman yuyaycharqa? ¿Allinchu rerqa Rutta, Noemij yuyaychasqanta kasukojtin?

Rut era patapi kashan

14. ¿Imaynataj era karqa, chantá imatataj chaypi ruwakoj?

14 Rutqa tardeyaykuyta eraman rerqa, eraqa tʼajra pampita karqa, chaypitaj cebadata, trigota ima saruchej kanku. Eraqa chʼutuspi chayri maynejpichus wayrarej chay lugarespi kaj. Granota pajamanta tʼaqanankupajtaj cebada trillasqata jorkawan wayrachej kanku. Ajinamanta, poqoynillanta oqharej kanku.

15, 16. 1) Booz llankʼayninta tukojtin, ¿imataj erapi karqa? 2) ¿Imaynatá Booz repararqa jaytʼananpi pichá kashasqanta?

15 Rutqa, llankʼajkunawan mana reparachikuspalla, llankʼayninkuta tukojta qhawasharqa. Chay runasqa ashkha granota oqharisharqanku. Booztaj, imaynatachus llankʼajkunasnin llankʼasqankuta qhawaytawan, mikhuspa sonqonpi mayta kusikorqa, chaymantataj puñunanpaj siriykakaporqa wayrachisqan grano kantupi. Jaqay tiempopeqa era patapi puñoj kanku, ichapis suwasmanta granonkuta jarkʼanankupaj. Rutqa, Booz puñunanman siriykusqantawan, Noemij nisqanman jina ruwarqa.

16 Rutqa, manchachikuspa chʼinsitullamanta Boozman qayllaykorqa, sinchʼi puñusqaña kasqanta reparaspataj, suegran nisqanman jina ruwarqa. Boozpa chakisninta qhataraytawan jaytʼananman siriykuspa rijchʼarinanta suyarqa. Paypajqa unaytapis suyashanman jina karqa. Chaupi tutata jinataj Booz uj ladoman tijrarikorqa, chakisninmanta chirejtin qhataykukunanpajtaj tiyaykorqa. Repararqataj jaytʼananpi pichá kashasqanta. Bibliataj nin: “Uj warmi sirisqata rikuspataj, mancharikorqa”, nispa (Rut 3:8).

17. ¿Imaynatá yachanchej Rut mana khuchichakuyta yuyaspachu Boozpa jaytʼananman siriykusqanta?

17 “Pitaj kanki?” nispa Booz Rutta waturerqa. Ruttaj ichá manchachikuspa kuticherqa: “Kamachiyki Rut kaneqa. Qanqa aswan qaylla aylluy kaspa, qhespichiwajniy kayta atinki; chayrayku qhatanaykiwan qhataykuriway”, nispa (Rut 3:9). Rut jinata kutichispaqa, mana khuchichakuyta yuyaspachu Boozpa jaytʼananman puñuykusqanta rikucherqa. Astawanpis Rutqa chay tiempomanta ususman jinalla ruwasharqa. Imaynatachus Booz kutichisqantaj, Rut llimphu kausayniyoj kasqanta, jatunpaj qhawanapaj jina kasqanta ima rikucherqa.

Rutqa, mana allinnillanta maskʼasqanraykuchu, nitaj khuchichakuyta yuyasqanraykuchu Boozta maskʼarqa

18. ¿Ima kʼacha rimaykunatataj Booz Rutman nerqa? Chantá, ¿imaynasmantá Rut kʼacha munakuyta rikucherqa?

18 Boozqa, kʼachallamanta Rutman nerqa: “Jehová bendecisuchun wawáy. Qanqa kʼacha munakuyniykita kay qhepa kajpi aswan allinta rikuchishanki, chay ñaupaj kajpi rikuchisqaykimanta nisqaqa, imaraykuchus mana waynastachu qhawakorqanki, wajchapis qhapajpis kajtinku”, nispa (Rut 3:10, NM). “Ñaupaj kajpi” nispaqa, Rut suegranta qhawananpaj, Israel llajtaman paywan khuska ripuspa kʼacha munakuyninta rikuchisqanmanta parlasharqa. “Qhepa kajpi” nispataj Boozqa, Rut qosanpaj wiña masinta, wajchatapis chayri qhapajtapis maskʼakuyta atisqanta yachasqanmanta parlasharqa. Chaywanpis Rutqa, mana Noemiraykullachu allin kajta ruwayta munarqa, manaqa wañoj suegronpajpis. ¿Imaynamanta? Noemij qosanpa sutin Israel llajtapi mana chinkananta maskʼaspa. Chay ruwasqantaj Booztaqa mayta tʼukucherqa.

19, 20. 1) ¿Imaraykú Booz, Rutwan mana chay ratochu casarakorqa? 2) ¿Imaynatá Booz Rutmanta llakikusqanta, allinninta maskʼasqanta ima rikucherqa?

19 Booz, Rutman nillarqapuni: “Ama manchachikuychu, wawáy; kay llajtapi tukuyña yachanku qan may sumaj warmi kasqaykita. Chayrayku mañawasqaykita ruwasaj”, nispa (Rut 3:11). Payqa, Rutwan casarakuyta allinpaj qhawarqa, Rut qhespichejnin kananta mañasqantaj nichá tʼukucherqachu. Chaywanpis Boozqa, cheqan runa karqa, nitaj paypa allinnillantachu maskʼaj. Rutmantaj waj qhespichejnin Noemij wañoj qosanpa aswan qaylla ayllunmanta kasqanta nerqa, chayraykutaj chay runataraj, Rutpa qosan kayta munasqantachus manachus tapurinanta nerqa.

Rutqa wajkunata jatunpaj qhawasqanrayku, kʼacha kasqanrayku ima allinpaj qhawasqa karqa

20 Boozqa, jaytʼananpi chay tuta Rutta puñukunallanta, mana ni pi rikunantataj sutʼiyayta ripunanta nerqa. Payqa, allinninta, Rutpa allinninta ima maskʼasharqa, imaraykuchus pillapis paykunata rikuspaqa khuchichakusqankuta yuyanman karqa. Rutqa mañakusqanta Booz kʼachamanta uyarisqanrayku, manaña mancharisqachu kasharqa, chayraykutaj Boozpa jaytʼananman puñunanpaj watejmanta siriykullarqataj. Qʼayantintaj manaraj sutʼiyamushajtin, Boozqa, Rutpa mantanman cebadata jichʼaykorqa, Ruttaj chay cebadawan Belenman kutiporqa (Rut 3:13-15 leey). *

21. ¿Imataj Rutta “may sumaj warmi” jina rejsisqa kananpaj yanaparqa? Chantá, ¿imaynatá pay jina ruwasunman?

21 Rutqa, may kusisqa kasharqa Booz “tukuyña yachanku qan may sumaj warmi kasqaykita” nisqanmanta. Cheqamantachá ajina sumaj warmi kananpaj Diosta rejsiyta munasqan, payta yupaychayta munasqan ima yanaparqa. Chantapis Noemiwan kʼacha karqa, judiospa ususninmantaj yachaykukorqa mayqenchus paypaj mana rejsisqachu karqa. Noqanchejpis allinpaj qhawasqas kasunchej, wajkunata allinpaj qhawanapaj, ususninkuta jatunpaj qhawanapaj kallpachakojtinchej, Rutpa creeyninmanta yachakojtinchej ima.

Rutqa uj qosata tarerqa

22, 23. 1) Booz sojta medidata Rutman qosqan, ¿ima ninayanmantaj karqa? (Sutʼinchayninta qhawariy.) 2) ¿Imatá Noemí, Rutman yuyaycharqa?

22 Noemiqa, Rut wasiman chayajtinkama “imaynataj risorqa wawáy?”, nispa tapurerqa. Kayta tapurispaqa ichapis Noemí yachayta munarqa viudallapunichus qhepakunanta chayri casarakuytachus munashasqanta. Ruttaj imaynachus era patapi risqanta willarqapacha, Booz cebada apachisqantapis jaywarqa (Rut 3:16, 17). *

23 Noemiqa, allin yuyaywan yuyaycharqa Rutta chay pʼunchay mana chajmakoj rinanta, manaqa wasipi qhepakunallanta. Chantá nerqa: “Chay runaqa mana samarikonqachu, chay tukuy imata allinta sutʼinchanankama”, nispa (Rut 3:18).

24, 25. 1) ¿Imaynatá Booz cheqan runa kasqanta, wajpa allinninta maskʼasqanta ima rikucherqa? 2) ¿Ima bendicionestataj Rut japʼerqa?

24 Noemí, Boozmanta nisqanqa cheqapuni karqa, imaraykuchus Boozqa llajta yaykuna punkuman rerqa, maypichus kuraj runas tantakoj kanku chayman, Noemij wañusqa qosanpa aswan qaylla familiarnin chaynejta pasanankamataj suyarqa. Chay runa chaynejta pasajtintaj, Boozqa llajta yaykuna punkupi kaj runaspa ñaupaqenpi chay runata Rutwan casarakuspa qhespichejnin kayta atinantachus manachus tapurerqa. Chay runataj Rutwan mana casarakuyta munarqachu herencianta mana chinkachinanrayku. Chantá Boozqa, chay runaspa ñaupaqenpi Rutpa qhespichejnin kananta, Elimelecpa jallpʼasninta rantikapunanta, Rutwan casarakunantataj nerqa. Booz chay tukuy imasta ruwarqa, chay jallpʼas “wañojpa sutillampipuni kanampaj” (Rut 4:1-10). Cheqamantapuni Boozqa, wajpa allinninta maskʼaj, cheqan runataj karqa.

25 Boozqa, Rutwan casarakorqa, Biblia nin jinataj: “[Jehová] Diosqa munarqa Rut wijsallikuspa, wawitayoj kananta”. Belenmanta warmisqa, kusikorqanku Noemí allchhiyoj kasqanmanta, Rut qanchis qhari wawasmantapis aswan sumaj kasqanta nerqanku. Tiempo pasasqanman jina Rutpa wawanqa, Davidpa jatun tatan karqa (Rut 4:11-22). Davidpa mirayninmantataj Jesucristo jamorqa (Mat. 1:1). *

Jehová, Rutta bendecisqanrayku Jesucristo mirayninnejta jamorqa

26. ¿Imatá yuyarichiwanchej Rutpa, Noemijpa kausaynin ima?

26 Yachakorqanchej jina, Rutqa ashkha bendicionesta japʼerqa, jinallataj Noemipis, pichus chay wawata munakuywan wawanta jina uywaysikorqa. Kay iskay warmispa kausayninkoqa, yuyarichiwanchej Jehová Dios, familiankurayku llankʼajkunata allinpaj qhawasqanta, pisipaj qhawasqa llankʼaypi llankʼajtinkupis. Chantá yuyarichillawanchejtaj llajtanwan khuska Payta yupaychajkunata allin ñawiwan qhawasqanta. Jehová Diosqa cheqa sonqo kamachisninta bendecinpuni, Boozta jina, Noemita jina, Rutta jina.

^ párr. 7 Noemiqa, Jehová “may khuyakuyniyoj noqanchejpaj, jinallataj, wañupunkuña, chaykunapajpis” nerqa. Noemijpa qosanqa wañuporqa, iskaynin wawasninpis, Ruttaj ujnin wawanpa viudan karqa. Noemipaj, Rutpaj ima, chay kinsa runas may munasqas karqanku. Chayrayku pillapis Noemiwan, Rutwan kʼacha kaspaqa chay wañupoj qhariswanpis kʼacha kashankuman jina karqa. Imaraykuchus paykunaqa Rutta, Noemita ima allinta qhawayta munankuman karqa.

^ párr. 11 Uj viudaqa, wañoj qosanpa wauqellanwan casarakuyta aterqa, mana kajtintaj qosanpa aswan qaylla familiarninwan, imaynatachus wañojpa herencianwan ruwakoj ajinata (Núm. 27:5-11).

^ párr. 20 Hebreo qallupi nisqanman jina, Boozqa, cebadata sojta medidata jina Rutman qorqa, chaytaj mana yachakunchu mashkhapunichus pesasqan.

^ párr. 22 Boozqa, cebadata sojta medidata jina Rutman qorqa, chaytaj mana yachakunchu mashkhapunichus pesasqan. Sojta medidata qosqanqa, ichá sojta llankʼana pʼunchaykunawan ninakorqa. Israelitasqa sojta pʼunchaykunata llankʼaytawan sábado pʼunchaypi samarikoj kanku, chayrayku Rutpajqa uj sábado, samarikuna pʼunchaypis qayllamushanman jina karqa, imaraykuchus qosayoj, wasiyoj ima kanman karqa, manañataj viudachu. Chantá chay sojta medidasqa ichapis sojta palas jina kallanmantaj karqa, ichá Rutqa chayllata apayta aterqa.

^ párr. 25 Bibliaqa, ima familiamantachus Cristo jamusqanmanta parlaspa phishqa warmisllamanta parlan, ujnin Rut karqa. Ujnintaj Rahab karqa, Boozpa maman (Mat. 1:3, 5, 6, 16). Rut jina Rahabpis mana israelitachu karqa.