1. Ania a panagdaliasat ti agur-uray ken Jonas, ken ania ti pampanunotenna maipapan iti destinasionna?

ADU la ketdi ti panawen ni Jonas nga agpanunot. Dandani idin agdaliasat iti nasurok a 800 a kilometro, nga agpaut iti agarup makabulan wenno nasursurok pay. Masapul nga ikeddengna nga umuna no manglinteg wenno manglikaw iti nataltalged a dalan. Kalpasanna, lumasat kadagiti tanap ken kabambantayan. Magna pay idi iti igid ti nalawa a Desierto ti Siria, agballasiw kadagiti karayan a kas iti dakkel a Eufrates, ken makidagus kadagiti ganggannaet iti ili ken purok ti Siria, Mesopotamia, ken Asiria. Bayat ti panaglabas dagiti aldaw, pampanunotenna ti pagbutbutnganna a destinasion, ti siudad a dandaninan madanon—ti Nineve.

2. Kasano a nasursuro ni Jonas a saanna a maitarayan ti annongenna?

² Maysa laeng ti masigurado ni Jonas: Dinan mabalin a tallikudan daytoy nga annongen. Inaramidna dayta idin. Kas naadaltayo iti immun-una a kapitulo, ni Jehova siaanus nga insurona ni Jonas babaen iti napigsa a bagyo iti baybay ken simimilagro nga inispalna babaen ti dakkel nga ikan. Tallo nga aldaw kalpasanna, ni Jonas sibibiag nga insarwa ti ikan iti igid ti baybay. Gapu ta nasdaaw ni Jonas iti napasamak, nagbalinen a napakumbaba ken natulnog.—Jonas, kap. 1, 2.

3. Ania a galad ti impakita ni Jehova ken Jonas, ngem ania ti tumaud a saludsod?

³ Idi imbilin ni Jehova a mapan ni Jonas idiay Nineve iti maikadua a gundaway, situtulnog a nagpadaya ti mammadto para iti dayta a nawatiwat a biahe. (Basaem  ti Jonas 3:1-3.) Ngem naan-anay ngata a nagbalbaliw ti kababalinna gapu iti panangdisiplina kenkuana ni Jehova? Kas pagarigan, naasian kenkuana ni Jehova, inalawna manipud pannakalmes, dina dinusa gapu iti panagrebeldena, ken inikkanna iti maikadua a gundaway a mangitungpal iti annongenna. Kalpasan dagitoy, nagbalin kadi a naasi ni Jonas kadagiti sabsabali? Para kadagiti imperpekto a tattao, masansan a narigat a sursuruen ti agbalin a naasi. Kitaentayo no ania ti masursurotayo kadagiti nakaipasanguan ni Jonas.

4, 5. Apay a tinukoy ni Jehova ti Nineve kas “dakkel a siudad,” ken ania ti isuro dayta kadatayo maipapan ken Jehova?

⁴ Saan a kas ken Jehova ti panangmatmat ni Jonas iti Nineve. Mabasatayo: “Ita ti mismo a Nineve maysa idi a siudad a dakkel iti Dios.” (Jon. 3:3) Iti surat ni Jonas, namitlo a dinakamatna ti panangtukoy ni Jehova iti “Nineve a dakkel a siudad.” (Jon. 1:2; 3:2; 4:11) Apay nga ibilang dayta ni Jehova a dakkel, wenno napateg a siudad?

 ⁵ Ti Nineve ket maysa kadagiti nagkauna a siudad nga imbangon ni Nimrod kalpasan ti Layus. Maysa dayta a nalawa ken buklen ti sumagmamano a siudad. Kasapulam ti tallo nga aldaw a pannagna tapno malikmutmo ti intero a siudad. (Gen. 10:11; Jon. 3:3) Agparang a napintas a lugar ti Nineve, nga addaan kadagiti nangayed a templo, natibker a pader, ken dadduma pay a pasdek. Ngem saan a dagitoy ti namagbalin iti dayta a siudad a napateg ken Jehova a Dios. Dagiti tattao ti napateg kenkuana. Dakkel ti populasion ti Nineve. Iti laksid ti kinadakes dagiti tattao, maseknan kadakuada ni Jehova. Napateg kenkuana ti biag ti tao ken ti posibilidad ti tunggal indibidual nga agbabawi ken agaramid iti umiso.

6. (a) Apay nga imbilang ni Jonas a nakaam-amak ti Nineve? (Kitaem met ti footnote.) (b) Ania ti masursurotayo iti panangasaba ni Jonas?

⁶ Idi dimteng ni Jonas idiay Nineve, ad-adda a napabutngan gapu iti nagdakkel a populasionna a nasurok a 120,000. * Maysa nga aldaw a nagdaliasat nga agturong iti sentro ti siudad, nalabit tapno kitaenna no sadino ti kasayaatan a pangrugianna a mangipakaammo iti mensahena. Kasanona a nakasarita dagiti tattao? Ammona kadi ti agsao iti lengguahe dagiti Asirio? Wenno simimilagro kadi nga impaay ni Jehova dayta nga abilidad? Ditay ammo. Mabalin nga iti panangipakaammo ni Jonas iti mensahe, inusarna ti lengguahena a Hebreo sa adda nangipatarus iti dayta kadagiti taga-Nineve. Aniaman kadagita, simple ti mensahena ngem nalabit saan a magustuan dayta dagiti tattao: “Uppat a pulo laengen nga aldaw, ket ti Nineve maduprakto.” (Jon. 3:4) Situtured a nagsao ken inulit-ulitna ti mensahena. Iti panangaramidna iti dayta, nangipakita iti naisangsangayan a kinatured ken pammati, dagiti galad nga ad-adda a kasapulan ita dagiti Kristiano.

7, 8. (a) Ania ti reaksion dagiti tattao iti Nineve iti mensahe ni Jonas? (b) Ania ti reaksion ti ari ti Nineve iti inwaragawag ni Jonas?

⁷ Naala ni Jonas ti atension dagiti taga-Nineve. Nalabit insaganana ti bagina iti naranggas a reaksionda. Ngem adda nakaskasdaaw a napasamak. Immimdeng dagiti tattao! Kasla apuy a nagramaram ti mensahena. Di nagbayag, nagdinamag iti intero a siudad ti impadto ni Jonas a pannakadadael. (Basaem ti Jonas 3:5.) Nabaknang man  ken napanglaw, nabileg ken nakapuy, ubing ken nataengan—nangipakitada amin iti panagbabawi. Saanda a nangan. Idi agangay, nadamag met dayta ti ari.

⁸ Natignay met ti ari nga agbabawi. Gapu iti panagbutengna iti Dios, inikkatna ti naarian a pagan-anayna, insuotna ti nakersang a lupot a kas iti inkawes dagiti iturayanna, ken ‘nagtugaw pay ketdi iti dapdapo.’ Babaen iti suporta ‘dagiti naindaklan,’ wenno natatan-ok, nangipaulog iti linteg tapno agbalin nga opisial ti panagayunar nga inrugi dagiti umili. Imbilinna iti amin nga agkawesda iti nakersang a lupot, uray dagiti dinguen. * Sipapakumbaba a binigbigna a dakes ken naranggas dagiti iturayanna. Mangnamnama ti ari a lumukneng ti puso ti pudno a Dios no makitana ti panagbabawida, isu a kinunana: ‘Agbaw-ing koma ti Dios manipud sumsumged nga ungetna, tapno iti kasta saantayo a mapukaw.’—Jon. 3:6-9.

9. Ania ti pagduaduaan dagiti kritiko maipapan kadagiti taga-Nineve, ngem kasanotay nga ammo a nagbiddutda?

⁹ Pagduaduaan ti dadduma a kritiko ti kasta a napartak a panangipakita iti panagbabawi dagiti taga-Nineve. Ngem kuna dagiti eskolar ti Biblia a ti kasta a tignay ket maitunos iti kultura dagiti nagkauna a tattao a mamati iti an-anito ken alisto nga agbalbaliw ti kababalinda. Maysa pay ammotayo a nagkamali dagiti kritiko ta idi agangay tinukoy a mismo ni Jesu-Kristo ti panagbabawi dagiti taga-Nineve. (Basaem ti Mateo 12:41.) Ammo ni Jesus ti ibagbagana gapu ta naimatanganna dagidi a pasamak manipud langit. (Juan 8:57, 58) Iti kinapudnona, ditay koma ipapan nga imposible nga agbabawi ti maysa a tao kasanoman ti kinadakesna. Ni Jehova laeng ti makabasa iti puso ti maysa a tao.

10, 11. (a) Ania ti reaksion ni Jehova iti panagbabawi dagiti taga-Nineve? (b) Apay a masiguradotayo a saan a nagbiddut ni Jehova iti pangngeddengna a mangukom?

¹⁰ Ania ti reaksion ni Jehova iti panagbabawi dagiti taga-Nineve? Idi agangay, insurat ni Jonas: “Ti pudno a Dios nakitana dagiti aramidda, a timmallikudda iti dakes a dalanda; ket iti kasta nagladingitan  ti pudno a Dios ti didigra a sinaona nga ipagtengna kadakuada; ket saanna nga impagteng dayta.”—Jon. 3:10.

¹¹ Kayatna kadi a sawen a nagkamali ni Jehova iti pangngeddengna a mangukom iti Nineve? Saan. Kuna ti Biblia a naan-anay ti kinahustisia ni Jehova. (Basaem ti Deuteronomio 32:4.) Ipakpakitana laeng a bimmaaw ti nainkalintegan a pungtot ni Jehova iti Nineve. Napaliiwna ti panagbalbaliw dagiti tattao ken nakitana a saanen a maitutop ti dusa nga ipagtengna koma kadakuada. Gundaway dayta tapno ipakitana ti asina.

12, 13. (a) Kasano nga impakita ni Jehova nga isu ket nainkalintegan, mannakibagay, ken naasi? (b) Apay a saan nga ulbod ti impadto ni Jonas?

¹² Ni Jehova ket saan a nainget, nakayakay, ken naulpit a Dios a kas iti masansan a panangiladawan dagiti lider ti relihion. Imbes ketdi, Isu ket nainkalintegan, mannakibagay, ken naasi. No ikeddengna a dusaen dagiti nadangkes, pakdaaranna pay nga umuna ida babaen kadagiti pannakabagina ditoy daga gapu ta maragsakan a makakita kadagiti nadangkes nga agbabawi ken agbalbaliw a kas kadagiti taga-Nineve. (Ezeq. 33:11) Kinuna ni Jehova ken propeta Jeremias: “Iti aniaman a kanito a panagsaok maibusor iti maysa a nasion ken maibusor iti maysa a pagarian a parutek dayta ken rugpuek ken dadaelek, ket dayta a nasion pudno nga agbaw-ing manipud iti kinadakesna a maibusor iti dayta nagsaoak, pagladingitakto met ti didigra a pinanunotko nga ipakat iti dayta.”—Jer. 18:7, 8.

¹³ Ulbod kadi ti impadto ni Jonas? Saan, gapu ta naibanag ti panggep ni Jehova a mangted iti pakdaar. Naited dayta a pakdaar gapu iti dakes nga aramid dagiti taga-Nineve, ngem nagbalbaliwda. No agsubli manen dagiti taga-Nineve iti dakes nga aramidda, ipatungpal ti Dios ti kasta met laeng a panangukomna kadakuada. Kasta ti eksakto a napasamak idi agangay.—Sof. 2:13-15.

14. Ania ti reaksion ni Jonas iti panangngaasi ni Jehova iti Nineve?

¹⁴ Ania ti reaksion ni Jonas idi saan a dimteng ti pannakadadael iti tiempo a ninamnamana? Mabasatayo: “Ken Jonas, nupay kasta, makaparurod unay dayta, ket nagpudot buyogen ti unget.” (Jon. 4:1) Nagkararag pay ketdi ni Jonas iti pamay-an a kasla babbabalawenna ti Mannakabalin-amin! Imparipirip pay ni Jonas a nasaysayaat a nagtalinaed la koman iti balayna, iti nakayanakanna a daga. Kunana nga ammona a saan a talaga nga ipagteng ni Jehova ti didigra iti Nineve, ket dayta ti pinagpambarna no apay a naglibas a nagturong idiay Tarsis. Kiniddawna a nasaysayaat laengen ti matay ngem ti agbiag.—Basaem ti Jonas 4:2, 3.

15. (a) Ania ti nakaigapuan iti panagsakit ti nakem ni Jonas? (b) Ania ti imbaga ni Jehova iti maup-upay a propetana?

¹⁵ Ania ti pakaburiboran ni Jonas? Ditay ammo no ania ti  agtartaray iti panunotna, ngem ammotayo nga impakaammona kadagiti umili ti pannakadadael ti Nineve. Namatida ken Jonas isu a saanen a madadael ti Nineve. Mabuteng kadi a maumsi wenno maawagan kas ulbod a mammadto? Aniaman kadagita ti rason, saan a maragsakan iti panagbabawi dagiti tattao wenno iti panangipakita ni Jehova iti asi. Imbes ketdi, kasla umukuok ti sakit ti nakemna, ay-ayenna ti bagina, ken mariknana a nadadaelen ti reputasionna. Ngem nabatad nga adda naimbag a nakita ti naasi a Dios iti daytoy maup-upay a propetana. Imbes a dusaenna ni Jonas gapu iti kinaawan panagraemna, siaalumamay nga inyimtuod ni Jehova daytoy a mamagpanunot a saludsod: “Umiso kadi nga agpupudotka buyogen ti unget?” (Jon. 4:4) Simmungbat kadi ni Jonas? Saan nga ibaga ti Biblia.

16. Kadagiti ania a pamay-an a saan maitunos ti panangmatmat ti dadduma iti panangmatmat ti Dios, ken ania ti masursurotayo iti ulidan ni Jonas?

¹⁶ Nalakatayo la nga ipapan a nasukir ni Jonas, ngem laglagipentayo a gagangay laeng kadagiti imperpekto a tattao ti saan nga umanamong iti pagayatan ti Dios. Patien ti dadduma a rumbeng a nalapdan koma ni Jehova ti trahedia wenno ukomenna a dagus dagiti dakes a tattao wenno pagpatinggaenna itan ti dakes a sistema ti bambanag iti lubong. Ti ulidan ni Jonas ipalagipna kadatayo a no saantay nga umanamong iti pagayatan ni Jehova a Dios, masapul a balbaliwantayo a kanayon ti panangmatmattayo saan ket a ti panangmatmat ti Dios.

17, 18. (a) Ania ti inaramid ni Jonas idi pimmanaw idiay Nineve? (b) Ania ti epektona ken Jonas ti panangpatubo ni Jehova iti mula a tabungaw?

¹⁷ Pimmanaw iti Nineve ti naliday a mammadto, ngem saan a nagawid no di ket nagpadaya, iti kabambantayan tapno matannawaganna ti rehion. Nangaramid iti bassit nga abong-abong ket sadiay a naguray no ania ti mapasamak iti Nineve. Nalabit a mangnamnama pay laeng a maimatanganna ti pannakadadael ti siudad. Kasano nga insuro ni Jehova daytoy natangken ti ulona a lalaki tapno agbalin a naasi?

¹⁸ Iti nagpatnag, nangpatubo ni Jehova iti tabungaw. Idi nakariing ni Jonas, nakitana daytoy a nalangto ken dadakkel ti bulongna a mula nga ad-adda a manglinong kenkuana ngem iti abong-abongna. Gapuna, “ni Jonas nangrugi nga agrag-o iti kasta unay” gapu iti mula, a nalabit imbilangna dayta a milagro kas tanda ti pamendision ken anamong ti Dios. Ngem saan a pinatubo dayta ni Jehova tapno laeng adda paglinongan ni Jonas ken bumaaw ti di nainkalintegan a pungtotna. Kayatna a danonen ti puso ni Jonas. Gapuna, nangaramid  ti Dios iti sabali pay a milagro. Nangusar iti igges a mangpapatay iti mula. Kalpasanna, nangpataud iti “mangparkag a wayaway nga angin” agingga a “mataltalimudaw” ni Jonas gapu iti pudot. Naupay manen ti mammadto, isu nga indawatna iti Dios a matay la koman.—Jon. 4:6-8.

19, 20. Kasano a nakirinnason ni Jehova ken Jonas maipapan iti mula a tabungaw?

¹⁹ Inyimtuod manen ni Jehova no umiso ti panagpungtot ni Jonas iti ipapatay ti tabungaw. Imbes nga agbabawi, inkalintegan ni Jonas ti bagina, a kunkunana: “Umiso nga agpupudotak buyogen ti unget, agingga iti ipapatay.” Panawenen tapno isuro ni Jehova ti maysa a leksion ken Jonas.—Jon. 4:9.

²⁰ Ti Dios nakirinnason ken Jonas, a kinunana a maldaangan ti mammadto iti ipapatay ti maysa a mula a nagtubo laeng iti agpatnag, a dina met immula wenno pinatubo. Kalpasanna, kinuna ti Dios: “Iti biangko, saanak kadi a rumbeng a maasian iti Nineve a dakkel a siudad, nga iti dayta adda nasurok a sangagasut ket duapulo a ribu a tattao a saan a pulos makaammo iti nagdumaan ti  makannawanda ken ti makannigidda, malaksid pay kadagiti adu a naamo nga animal?”—Jon. 4:10, 11. *

21. (a) Ania ti inusar ni Jehova a mangisuro ken Jonas? (b) Kasano a matulongannatayo ti salaysay maipapan ken Jonas a mangusig iti bagbagitayo?

²¹ Makitayo kadi ti napateg a leksion nga isursuro ni Jehova? Saan a ni Jonas ti nangpatubo iti dayta a mula. Iti kasumbangirna, ni Jehova ti Gubuayan ti biag dagiti taga-Nineve ken mangsussustiner kadakuada a kas iti ar-aramidenna iti amin a parsuana ditoy daga. Apay a napatpateg pay ken Jonas ti maysa a mula ngem iti biag ti 120,000 a tattao, malaksid pay kadagiti dinguenda? Gapu ngata ta pinalubosan ni Jonas ti bagina nga agbalin nga agimbubukodan? Maasian iti mula gapu laeng ta adda maalana a pagimbagan iti dayta. Saan ngata a ti pungtotna iti Nineve ket maigapu iti agimbubukodan a motibo—ti tarigagayna a di maibabain ken tapno mapaneknekan nga umiso ti impadtona? Tulongannatayo ti pakasaritaan ni Jonas a mangusig iti bagbagitayo. Asino kadatayo ti saan nga agannayas nga agbalin a managimbubukodan? Rumbeng nga agyamantayo ken Jehova ta siaanus nga isursuronatayo nga agbalin a naparabur ken naasi, a kas kenkuana!

22. (a) Ania ti epektona ken Jonas ti nagsayaat a panangisuro ni Jehova maipapan iti asi? (b) Ania a leksion ti masapul a masursurotayo?

²² Ti saludsod ket, Naipapuso kadi ni Jonas dayta a leksion? Ti libro ti Biblia a Jonas ket nagngudo iti saludsod ni Jehova a di nasungbatan. Mabalin nga ibaga ti dadduma a kritiko a di pulos simmungbat ni Jonas. Ngem ti kinaagpaysuanna, adda sungbatna. Ti mismo a libro. Ipakita ti ebidensia a ni Jonas ti nangisurat iti libro a naipanagan kenkuana. Panunotenyo dayta a mammadto a nakasublin iti nakayanakanna a daga ken mangisursurat iti daytoy a salaysay. Mailadawantayo la ketdi ti maysa a natataengan, nasirsirib, napakpakumbaba a lalaki nga agwingwingiwing, kas panangipakita iti panagbabawina, bayat nga isursuratna ti kamalina, ti panagrebeldena, ken ti panagkedkedna a mangipakita iti asi. Nalawag a nakasursuro ni Jonas manipud iti nagsayaat a panangisuro kenkuana ni Jehova. Nasursurona ti agbalin a naasi. Kastatayo met kadi?—Basaem ti Mateo 5:7.