Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

13 YATICHÄWI

Pantjasitanakapatwa yateqäna

Pantjasitanakapatwa yateqäna

1, 2. 1) ¿Kunas Jonasan juchapat pasaskäna? 2) ¿Kunsa Jonasan sarnaqäwipat yateqañäni?

JONÁS chachajj janiw kuns lurirjamäjjänti. Thayan wal thaytʼanitapa istʼasasa ukat kunjamsa qotan jachʼa oladanakajj wal sartanisin barcon lawanakap kʼirjtayäna uk istʼasas wal ajjsaräna. Ukampis barcon umar jan jalantañapatakejj kunjamsa uka barconkir jaqenakajj wal chʼamachasisipkäna, uk uñjasaw jukʼamp llakisïna. “¡Nän juchajatwa taqenis jiwarapjjani!” sasaw Jonás profetajj sispachäna.

2 Dios contra juchachasitapatwa ukham jan waltʼäwin uñjasïna. ¿Kunsa lurpachäna? Ukat ¿askichirjamäskpachänti? Jonasan sarnaqäwipat yatjjatasaw uka jisktʼanakar qhanañchaskañäni ukat aski yatichäwinakwa yateqarakiñäni. Sañäni: Diosat jan jitheqtir servirinakajj pantjasipjjarakispawa ukat ukjja askichapjjarakispawa.

Galileankir profeta

3-5. 1) Jonasat parlir istʼapki ukhajja, ¿kunsa jaqenakajj sapjje? 2) ¿Kunsa Bibliajj Jonasat qhanañchtʼistu? (Qhanañchäwip uñjjattʼäta.) 3) ¿Kunatsa khä urunakan profetäñajj chʼamakïpachäna?

3 Jonasat parlir istʼapki ukhajja, jupajj pantjasiri ukat Diosar amanut jan istʼir jaqënwa sasakiw sapjje. Ukampis aski lurir jaqerakïnwa. Jehová Diosaw juparojj profetapäñapatak ajllïna, janitï Jonasajj cheqaparjam sarnaqeri ukat Diosat jan jitheqtir jaqësapän ukhajja, janiw jupar ajllkasapänti.

Jonasajj janiw pantjasirikïkänti, aski lurir jaqerakïnwa

4 Bibliaw Jonasar jukʼamp uñtʼañatak yanaptʼistu (2 Reyes 14:25 liytʼasiñapawa). Sañäni, jupajj Gat-héfer sat markatänwa, ukajj Nazaret markatjja 4 kilometronak sarañankakïnwa, uka markanwa Jesusajj 800 maranak qhepat jilsuwayäna. * Kunapachatï Israel markan Jeroboam II reyejj tunka tribunak apnaqkäna ukapachaw Jonasajj profetjam irnaqäna. Eliasajj walja tiempow jiwatäjjäna ukat jupa lanti irnaqkäna uka Eliseo profetas Jeroboam II reyin awkipajj apnaqkäna uka pachaw jiwjjarakïna. Uka pä profetanak toqew Jehová Diosajj Baal diosar yupaychañ qʼal chhaqtayäna, ukampis israelitanakajj wasitatwa Diosat saranukupjjäna. Israel markajj ‘Tatit nayraqatapan jan walinak’ lurañ wal muniri reyimpi apnaqatänwa (2 Rey. 14:24). Uka tiempon profetäñajj wali chʼamäpachänwa, ukhampachasa, Jonasajj luräwip phoqhaskakïnwa.

5 Ukampis jan phoqhañjam Diosat mä luräw katoqasaw Jonasan jakäwipajj mayjtʼawayäna. ¿Kunäpachänsa?

‘Nínive markar saram’

6. ¿Kuna luräwsa Diosajj Jonasar churäna, ukat kunatsa chʼamakïpachäna?

6 Jehová Diosajj akham sänwa: “Sartam, Nínive jachʼa markaru sararakim, ukatsti yatiyanim, nayasti qʼalwa tukjä ñanqha luratanakapajj nayraqatajjaruw purinitu uka layku” sasa (Jon. 1:2). ¿Kunatsa uk phoqhañajj chʼamäpachäna? Nínive markajj 800 kilometronak inti jalsu toqenkänwa, uka markarojj mä phajjsitwa kayuk purispäna. Janiw ukakïkänti, Jehová Diosajj asirionakar juchañkäna ukwa Nínive markar purisajj yatiyañapäna, ukankirinakajj jan walinakak luriri ukat jan sinttʼasir jaqenakat uñtʼatäpjjänwa. Kuntï Jonasajj yatiykäna ukjja janiw ni Diosan markapas istʼkänti, ukhamajj Diosar jan yupaychir Nínive markankirinakajj ¿kunjamarak istʼapjjaspänsti? Diosan serviripjamajj Jonasakiw uka markankañapäna, ¿kunjamakis ukan jikjjatasispäna? Qhepatjja, Nínive markajj ‘jaqe jiwayir markat’ uñtʼatäjjänwa (Nah. 3:1, 7).

7, 8. 1) Kuntï Diosajj siskän uk jan phoqhañ laykojja, ¿kunsa Jonasajj luräna? 2) Jonasajj ajjsarirïnwa sasajja, ¿kunatsa jan jankʼak amuyañasäki?

7 Inas Jonasar ukanakajj ajjsaraychïna, janiw yatktänti. Ukampis kunsa luräna ukwa yattanjja. Jehová Diosajj inti jalsu toqer saram sasaw Jonasar säna, ukampis jupajj maysa toqeruw sarjjäna. Qota lakar sarasajja, Jope puertoruw purïna, ukansti mä barcor makatasaw Tarsis toqer sarjjäna. Ukajj España markankänwa, Nínive markatjja, 3.500 kilometronak sarañankänwa, sasaw yatjjattʼatanakajj sapjje. Ukhamajj mä maratwa Nínive markar purispäna. Kuna luräwtï Diosajj churkäna ukjja, Jonasajj janiw phoqhañ munkänti (Jonás 1:3 liytʼasiñapawa).

8 ¿Jonasajj wali ajjsarirïpachänti? Ukhamäpachänwa sasajj janiw jankʼak amuyañasäkiti, kunjamtï yatjjatkañänejja, jan ajjsarirïtapwa qhepat uñachtʼayäna. Jonasajj jiwasjam jucharar jaqerakïnwa, ukatwa awisajj pantjasïna (Sal. 51:5). Cheqansa, jiwasas ajjsarañ yatiraktanwa.

9. ¿Kunjamsa awisajj jikjjatassna, ukat kunsa jan armtʼasiñasäki?

9 Awisajj kuntï Jehová Diosajj maykistu ukajj jiwasatakejj janiw phoqhañjamäkaspati. Inas ajjsarayassna. Sañäni, Diosan Reinopat taqe jaqenakar yatiyaña (Mat. 24:14). Ukhaman uñjasisajja, Jesusan arunakapatwa armtʼassna, ‘Diosatakejj janiw kunas chʼamäkiti’ sasaw jupajj säna, Diosan yanaptʼapampi ukat chʼamapampejj taqe kunwa lursna (Mar. 10:27). Uka arunakat armtʼastan ukhaw kunjamsa Jonasajj jikjjatasïna uk sum amuysna. ¿Kunarus Jonasajj purtʼaspachäna?

Jehová Diosaw profetapar cheqañchäna

10, 11. 1) Barcojj puertot mistkäna ukhajja, ¿Jonasajj kamsaskpachänsa? 2) ¿Kuna jan waltʼäwis barcon utjäna?

10 Uñjksnas ukham amuytʼañäni, Jonasajj barcoruw makataski, ukajj Fenicia markar sarirïpachänwa. Kunjamsa barcon capitanapas ukat ukan irnaqerinakas puertot mistuñatak wal chʼamachasisipkäna, ukwa Jonasajj uñtaskäna. Niya qota taypinkjjasajja, jan kuna llakinikiw Jonasajj “jichhakuchaw sum jikjjatastjja” sasin saskpachäna. Ukampis ¡janiw ukhamäjjänti!

11 Mä akatjamatwa thayajj wal thaytʼanisajj jachʼa oladanak lamar qotan sartayäna, jichha tiempon utjki uka jachʼa barconakas uka oladanak nayraqatanjja, jiskʼakïpjjasapänwa. Jukʼa tiemponakwa barcojj uka jachʼa lamar qotan uks aks niya jalantirpach saräna. ¿Jehová Diosaw ‘jachʼa chʼaman thaya sartayaski’ sasin Jonasajj amuyaspachänti? Janiw yatktanti. Ukampis inamayaw barcon irnaqerinakajj diosanakapar arnaqasisipkäna, janiw kuna yanapas utjkänti (Lev. 19:4). Kunjamtï jupapachpajj siskänjja, oladajj ‘barcor tʼunjirpachänwa’ (Jon. 1:4). Jehová Diosakiw jupanakarojj yanaptʼaspäna. Ukampis Jonasajj Diosatwa jaltaskäna, ¿kunjamarak yanaptʼap thaqaspänsti?

12. 1) ¿Kunatsa Jonasarojj ikitapat jan juchañchañasäki? (Qhanañchtʼäwip uñjjattʼäta.) 2) ¿Kunjamatsa Diosajj khitis juchanïna uk uñachtʼayäna?

12 Jan yanaptʼirjamäsajja, Jonasajj carganak uchapkän uka manqharuw mä kʼuchur ikir sarjjäna, wali sumpunwa iktʼasiskpachäna. * Ukampis barcon capitanapajj jupar ikiskir jikjjatäna ukhajja, sartayasaw akham säna, “yanaptʼañapatakejj mayninakjamay Diosamar arstʼasim” sasa. “Aka jan waltʼäwejj Diosan castigopäpachawa” sasaw barcon irnaqerinakajj sapjjäna. Ukhamajj khitis diosanakar colerayi uk yatiñatakiw suerte jaqopjjäna. Ukat jan khitirus suerte mistutap uñjasajj jukʼampiw Jonasajj ajjsarayaspachäna. ¡Juparuw waktʼäna! Cheqansa, Jehová Diosaw uka jachʼa thay sartayäna ukat Jonasaw jan istʼasirïtapat juchanïna (Jonás 1:5-7 liytʼasiñapawa).

13. 1) ¿Kunsa barconkirinakar Jonasajj säna? 2) ¿Kun lurapjjañapsa Jonasajj barconkirinakar mayïna, ukat kunatsa?

13 Jonasajj “nayaw juchanïtjja” sasajj jankʼakiw barconkirinakar säna. “Nayajj Taqe Chʼaman Jehová Diosan serviripätwa, kuntï Diosajj sawaykitu uka jan phoqhañ munasaw aka barcor makatantjja, ukatwa aka jan waltʼäwin uñjasiyapjjsma” sasaw qhanañchäna. Wal ajjsarasajj “qhespiyasiñatakejj kuns lursna” sasaw barconkirinakajj jisktʼapjjäna. ¿Jonasajj kamspachänsa? Jupakiw jupanakar qhespiyaspäna. Ukhamajj thaya lamar qotan umampi ajjskatat jiwañ ajjsarkchïnsa, akham sänwa: “Qotaru jaqontapjjeta, ukatwa mathapinakajj tʼakurjjani, nayajj yatistwa juchanitajja ukat aka jachʼa thayajj jumanakjjaru juti” sasa (Jon. 1:12).

14, 15. 1) ¿Kunsa Jonasan iyawsäwipat yateqsna? 2) ¿Kunsa barconkirinakajj Jonasan mayitaparjam lurapjjäna?

14 Mä ajjsarir jaqejj janiw ukham siskaspänti. Jan ajjsarasa ukat mayninakan askip thaqhasin jakäwip aptʼasiñ munatapajj Jehová Diosan chuymaparuw purtʼpachäna. Ukham lurasajj wali iyawsäwinïtapwa uñachtʼayäna. Jiwasajj mayninakan askip thaqhasaw Jonasat yateqasiraksna (Juan 13:34, 35). Kunapachatï maynejj kun lurañatakis yanaptʼa muni, llakit jikjjatasi, jan ukajj ajay toqet yanaptʼatäñ munki ukhajja, ¿yanaptʼañatak chʼamachastanti? Ukhamächi ukhajja, Jehová Diosaruw kusisiyañäni.

15 Mayninakan askip thaqhañ munatap uñjasaw barconkirinakajj chuym chʼalljjtayasipjjpachäna, ukatwa Jonasar qotar jaqontañ jan munapkpachänti. Umar jan jalantañatakejj wal chʼamachasipjjäna, ukampis inamayakïnwa. Thayajj jukʼampiw thaytʼanïna, ukatwa jan kuns lurirjamäsajj Jonasar katuntapjjäna ukat “Jehová Diosamajj khuyaptʼasipjjetpan” sasaw qotar jaqontapjjäna (Jon. 1:13-15).

Jonasar istʼasaw barconkirinakajj umar jaqontapjjäna

Diosan khuyaptʼayasitapatwa qhespïna

16, 17. Uma manqhankkasajj kunjamsa Jonasajj jikjjatasïna uk qhanañchtʼam. (Fotonak uñjjattʼäta.)

16 Jonasajj qotaruw jalantjjäna. Ukat umar jan chhaqhantañatakiw wal chʼamachasiskäna. Kunjamsa barcojj kʼachat kʼachat jayarstʼawayjjäna uk uñjaskpachänwa. Ukampis mäkiw oladanakajj jupar chhaqhantayawayjjäna. “Jichhakuchaw jiwjjä” sasaw Jonasajj sispachäna.

17 Jonasajj qhepat qellqawaykän ukanak liytʼasaw kunjamsa jupajj jikjjatasïna uk amuysna. Umankkasajj kunanakatsa amtasina ukwa jupajj mä qawqhanak yatiyistu. Sañäni, “Jerusalenankir Jehová Diosan suma templopsa janiw mayamps uñj-jjäti” sasaw wali llakit amtasïna. Wali manqharus mantkaspa ukhamwa amuyasïna, kawkhantejj qota manqhan qollunakas tukuski ukhakama, qotan utjki uka alinakas nikʼutaparuw qʼal katuntasïna. “Akarupuniw jiwjjä” sasaw profetajj amuyaspachäna (Jonás 2:2-6 liytʼasiñapawa).

18, 19. 1) Jonasajj uma manqhankkän ukhajja, ¿kunas pasäna? 2) Kuna animalas Jonasar manqʼantäna ukat khitis manqʼantañapatak wakichäna uk qhanañchtʼam. (Qhanañchtʼäwip uñjjattʼäta.)

18 Mä akatjamatwa Jonasajj mä jachʼa chʼiwi jupa jakʼan onjjtir uñjäna. ¿Kunäpachänsa? Jukʼat jukʼatwa mä jachʼa chawllajj jupar jakʼachasisin mä akatjamat maypach oqontawayjjäna.

Jehová Diosaw “jachʼa chawllwa wakichäna Jonasar manqʼantañapataki”

19 “Janiw kawkïr jaltañas utj-jjeti, jichhakuchaw jiwat uñjasï” sasaw Jonasajj amuyaspachäna. Ukampis ¡jakaskakïnwa! Janiw kuna usuchjatas uñjaskänti, chawllan purakap manqhanjja samsuskakïnwa. Horat horatjamaw jukʼamp muspharpachäna. ¿Kunatsa jan jiwkpachäna? Jehová Diosaw ‘wali jachʼa chawlla Jonasar manqʼantañapatak wakichäna’ (Jon. 1:17). *

20. Chawlla manqhan Diosar mayisitapajja, ¿kunsa Jonasat yatichistu?

20 Walja horanakaw uka chʼamak manqhan pasäna. Jonasajj ukanwa amuykiptʼasïna ukat Diosarus mayisirakïna. Jonás libron paya jaljapanwa kunjamsa Diosar mayisïna uk jikjjatsna, ukaw profetar jukʼamp uñtʼañatak yanaptʼistu. Mayisitapanjja, walja kutiw kuntï Salmo librojj siski uka arunak arsüna, ukajj qellqatanak sum uñtʼatapwa amuytʼayistu. Ukat yuspärasir jaqerakïnwa, ukatwa oracionap akham sas tukuyäna: “Nayajja, yuspagarañ arumpiwa jumar sacrificionak loqtämajja; kuntejj nayajj arskta uksti phoqharakïmawa. ¡Jumakiw qhespiyasirïtajja!” sasa (Jon. 2:9).

21. ¿Kunsa Jonasajj yateqäna, ukat kunsa jan armañasäki?

21 Jonasajj “chawlla purak manqhanwa” ak yateqäna, kawkhankasipkpasa ukat kuna horasäskpasa, Jehová Diosajj servirinakapar qhespiyaspawa. Jonasar qhespiyañatakejj janiw kunas jarkʼkasapänti, ni chawlla purak manqhankatapasa (Jon. 1:17). Jehová Diosakiw mä jaqerojj kimsa urumpi ukat kimsa arumampejj chawlla manqhan jakayasapäna. Janipun armañäniti, Jehová ‘Diosan amparapankiw jakañasajja’ (Dan. 5:23). Cheqansa, jupïpanwa jaktanjja. Ukhamajj ¿janit Jupar yuspärañajj wakiskaspa? Jïsa, ¡Diosar istʼasakiw yuspärasirïtas uñachtʼaysna!

22, 23. 1) ¿Kunjamsa Jonasajj Diosar wal yuspäratap uñachtʼayäna? 2) Pantjasktan ukhajja, ¿kunsa Jonasat yateqassna?

22 ¿Kunsa Jonasajj luräna? ¿Yuspärasat Diosar istʼpachäna? Jïsa. Kimsa uru kimsa aruma pasatatwa jachʼa chawllajj Jonasar qota lakar waqʼaksüna, sasaw Bibliajj qhanañchi (Jon. 2:10). ¿Janit muspharkañäki? Waña oraqer puriñatakejj janiw chʼam tukkänti. Ukampis waña oraqenkjjasajj jupaw kawkïr sarañs amuytʼasjjañapäna. Kunja yuspäratas jikjjatasïna ukwa qhepat uñachtʼayäna. Jonás 3:1, 2 qellqatajj akham siwa: “Tatitojj wasitatwa Jonás chacharojj parläna, sarakïnwa: Sartam, ukatsti Nínive jachʼa markaru saram, kuntejj siskäma uka arunak yatiyiri” sasa. ¿Kunsa Jonasajj lurpachäna?

23 Jan pächasisaw ‘Nínive markar saräna, Tatitun aruparjam lurañataki’ (Jon. 3:3). Jïsa, pantjasitanakapatwa yateqäna, ukatwa Diosar jankʼak istʼäna. Ukham luratapatjja, Jonasat yateqasiraksnawa. Taqeniw juchararätanjja, ukatwa pantjasiraktanjja (Rom. 3:23). Ukampis pantjasisajj kuns lurtan ukaw jukʼamp wakiskirejja. ¿Ukhamäkit llakimp aynachtʼjjtan? Jan ukajj pantjasitanakasat yateqasajja, ¿wasitatti nayrar sartan?

24, 25. 1) ¿Kuna bendicionanaksa Jonasajj istʼasirïtapat katoqäna? 2) ¿Kuna suytʼäwinis Jonasajja?

24 ¿Istʼasirïtapatjja Diosajj Jonasar bendispachänti? Jïsa. “Barconkirinakajj qhespipjjataynawa” sasaw mä qawqha tiempot yatiyapjjäna. Kunapachatï qotar jaqontapkäna ukhajja, uma oladanakajj tʼakurawayjjänwa, ukatwa ‘barco apnaqerinakajj walpun Tatitur yupaychapjjäna’ ukat kʼari diosanakapar sacrificio loqtañat sipansa, Jehová Diosaruw loqtapjjäna (Jon. 1:15, 16).

25 Janiw ukakïkänti, walja maranak qhepatjja, ‘kunjamtejj Jonasajj mä jachʼa chawllan purakapankkäna, ukhamarakiw nayajj kimsürumpi kimsa arumampi oraq manqhankä’ sasaw Jesusajj mä profecian arsüna (Mateo 12:38-40 liytʼasiñapawa). Jonasajj jaktankani ukhajja, “pachpa Jesusaw jumat parlawayi” sir istʼasaw wal kusisini (Juan 5:28, 29). Ukhamarakiw Jehová Diosajj walja bendicionanak churistani. Uk katoqañ munstan ukhajja, Jonasjamaw pantjasitanakasat yateqañasa, istʼasirïñasa ukat jiwasan askis thaqhañat sipansa mayninakan askipwa thaqhañasa.

^ tʼaqa 4 Jonasajj Galilea markatänwa, uk yatiñajj wali askiwa. Walja maranak qhepatwa fariseonakajj Jesusar jiskʼachañ munasajj akham sapjjäna: “¿Jumajj Galileankirirakïtati? Qellqatanak uñjjatam, ukatpï yatïtajja jan khiti profetas Galileat jutatapjja” sasa (Juan 7:52). Galilea markat janiw kuna profetas utjkiti ni utjkarakinisa, sañwa uka jachʼa jachʼa tukur fariseonakajj munapjjpachäna, sasaw jaqokipirinakasa ukat yatjjatatanakas amuyapjje. Ukhamasti, fariseonakajj nayra sarnaqäwinakata ukat profecianakatjja janiw suma yatjjatatäpkänti (Isa. 9:1, 2).

^ tʼaqa 12 Griego arut qellqat Septuaginta Bibliarjamajja, Jonasajj qhorqhon qhorqhoniw iktʼasiskäna sasaw qhanañchi. Kunatï pasaskäna ukajj janiw llakisiykänti sasajj janiw sisksnati. Kunapachatï maynejj wali llakit jikjjatasi ukhajja, wal iktʼañ muni. Jesusajj Getsemaní cheqan wali llakita Diosar mayiskäna ukhajja, Pedrompi, Santiagompi ukat Juanampejj ‘llakimpi atipjatäsaw’ iktʼapjjäna (Luc. 22:45).

^ tʼaqa 19 Hebreo arun “chawlla” sañatak uka arojja, “jachʼa qotankir ajjsarkañ animala”, jan ukajj “jachʼa chawlla” sasaw griego arurojj Septuaginta Biblianjj jaqokipasi. Kuna jachʼa chawllas Jonasar manqʼantpachäna ukajj janiw yatiñjamäkiti. Mediterráneo jachʼa lamar qotanjja wali jachʼa chawllanakaw utji, mä jaqer manqʼantirpacha. Ukat jukʼamp jachʼanakaw utjaraki, mayajj tiburon ballena satawa, ukajj 15 metrotsa jukʼamp jachʼäspawa.