“NE FAKAMALOSI mai a nisi tino ki a au ke fa‵ki fua i oku lagonaga,” ko te fakamatalaga a Mike i te faipatiga ki te mate o tena tamana. Ne manatu aka a Mike me i te fa‵kiga o tena fanoanoa ko te mea e ‵tau o fai. Kae fakamuli ifo ko iloa ei ne ia i a ia ne ‵se. Tela la, i te taimi ne mate ei te tupuna o te taugasoa o Mike, ne iloa ne Mike me ne a ana mea e ‵tau o fai. Ana muna: “I ne nāi tausaga ko ‵teka atu kāti ka fakatu ne au toku lima i tena tua kae fai atu penei, ‘Fakamalosi.’ Nei la, kāti ka fakapatele atu au ki tena lima kae fai atu penei, ‘Sa taumafai o fa‵ki koe i ou lagonaga. Ka fesoasoani mai i ei ke manumalo koe i ei.’ Kafai e manako koe o nofo tokotasi, ako au ka fano. Kafai e manako koe o nofo au, ko nofo ei au. Sa manavase ke fakaasi mai ou lagonaga.’”

Ne lagona malosi ne Malia Ane me e ‵tau o taofi aka ana lagonaga i te mate o tena avaga. Ana muna: “Ne manavase malosi au o fai faeloa mo fai se fakaakoakoga ‵lei ki nisi tino me ne seki talia ne au a lagonaga masani. Kae ne iloa fakamuli ne au me e se maua ne au se fesoasoani mai i te taumafai o fai pelā me se mafi mō nisi tino. Ne kamata o mafaufau faka‵lei au ki toku tulaga penei, ‘Ke na tagi māfai e ‵tau o tagi koe. Sa fia mafi. Ke na fakaasi atu ou lagonaga ke maua ne koe se fakatapūga ki ei.’”

Tela la, e fai mai a Mike mo Malia Ane: Ke na talia ke fanoanoa koe! Kae e tonu laua. Kaia? Me i te fakaasiatuga o te fanoanoa e fakafeoloolo i ei a lagonaga. A te fakaasiatuga o ou lagonaga e mafai o fakamāmā i ei te ‵mafa telā e lagona ne koe. Kafai e olo fakatasi te fakaasiatuga masani o lagonaga mo te malamalama mo fakamatalaga tonu, ka iloa ei ne koe te tāua tonu o ou lagonaga.

E tonu, e se ‵pau faeloa a auala e fakaasi atu ei ne tino katoa olotou fanoanoa. Kae kāti e ‵kese foki a lagonaga o tino kolā koi ola māfai ko mate fakafuasei te tino pele i lō te mate mai tua o se vaitaimi tai mata leva ne masaki ei te tino. Kae e tasi te mea mautinoa: Kafai e taofi aka ne koe ou lagonaga e mafai o pa‵kia i ei ou lagonaga mo tou foitino. E ‵lei fakafia atu ki tou foitino ke na fakaasi atu tou fanoanoa. E pefea la? E isi ne pati aogā e maua i te Tusi Tapu.

E mafai o fesoasoani mai te faipati atu. Ko oti ne ‵mate atu ana tama katoa e tokosefulu, kae ne ‵tupu foki a nisi fakalavelave ki a ia, kae ne fai mai penei te toeaina mua ko Iopu: “Au ko fita i te olaga nei. Fakalogo mai ki toku se malie [faka-Epelu, “‵talamaiga”].” (Iopu 1:2, 18, 19; 10:1) Ne seki mafai o toe fa‵ki a Iopu i mea kolā ne manavase a ia ki ei. Ne ‵tau  o ‵tala mai ne ia tena fakamatalaga; ne ‵tau o ‘faipati’ mai ne ia. E penā foki loa a pati ne tusi ne te tino fai-koniseti i Egelani ko Shakespeare i te Macbeth: “Ke fakamuna aka tou fanoanoa; a te fanoanoa telā e se taku ki luga ka fakatakavale lēmū ne ia te loto.”

Tela la, a te faipati atu e uiga ki ou lagonaga ki se “takaga” telā ka fakalogologo mai mo te kufaki mo te alofa ka aumai i ei se feoloolo. (Faataoto 17:17) Kafai e fakamuna aka a mea e ‵tupu mo lagonaga e faigofie sāle ke maina i ei kae ke fakafetaui faka‵lei ki ei. Kae kafai te tino telā e fakalogologo mai se tino ko oti ne mate sena tino pele kae ne fa‵ki faka‵lei a ia i ei, kāti ka maua mai ne koe a nisi manatu fesoasoani me e mafai pefea o fa‵ki koe i ei. I te mate o tena tamaliki, ne fakamatala mai ei ne se mātua me ne fesoasoani atu ki a ia a te faipati ki te suā fafine telā e ‵pau te mea ne tupu ki ei mo te mea ne tupu ki a ia: “Ne maua ne au se matugā fakamalosiga me ko iloa ne au me ko oti foki ne fepaki se isi tino mo se vaegā mea penā, ko ‵lei nei ana lagonaga, kae koi tumau a ia i te ola kae ko tai tokagamalie foki tena olaga.”

E a māfai e tai faigata ki a koe ke taku atu ou lagonaga? Ko oti ne ‵mate a Saulo mo Ionatana, kae ne ‵fatu ne Tavita se pese fanoanoa ke fakaasi atu ei te otia o tena loto. A te pese fanoanoa tenā ne fai fakamuli mo fai se vaega tusia o te tusi i te Tusi Tapu ko te Lua Samuelu. (2 Samuelu 1:17-27; 2 Nofoaiga Tupu 35:25) E faigofie foki penā ki nisi tino ke fakaasi atu olotou lagonaga i se tusi. Ne fakamatala mai ne te fafine e tokotasi telā ne mate tena avaga me ne tusi sāle ne ia ana manatu kae i te fia o aso mai tua ifo i ei ne toe faitau a ia ki ei. Ne fesoasoani atu ki a ia ke fai penā.

Faitalia me e faipati atu io me e tusi se tusi, a te fakaasiatuga o ou lagonaga e mafai o fai ke tai feoloolo ei tou fanoanoa. E mafai foki o faka‵tonu aka i ei a manatu ‵se. Ne fakamatala mai penei se mātua fanoanoa: “Ne ‵logo maua mo taku avaga i nisi tauavaga kolā ne ‵tala olotou avaga i te taimi ne mate ei se tamaliki, kae ne seki ma‵nako maua ke fai penā. Tela la, so se taimi ne kaitaūa ei maua, kae ne fia fakatau ‵losi te suā tino ki te suā tino, ne sau‵tala faka‵lei maua ke oko eiloa ki te taimi ko ‵lei ei. I taku faka‵tau ne tai momea aka i ei te ‵loto o te a‵lofa o maua ona ko te faiga tenā.” Tela la, kafai e fakaasi atu ne koulua oulua lagonaga kāti ka maina ei koulua me e tiga eiloa e fanoa‵noa koulua i te mea e tasi, e kese‵kese a lagonaga o te fanoanoa—i taimi mo auala e fakaasi atu ei.

A te suā mea telā kāti e mafai o faka‵noga aka ei te fanoanoa ko te tagi. E isi se “taimi o te tagi fanoanoa” e pelā mo muna i te Tusi Tapu. (Failauga 3:1, 4) A te mate o se tino e pele ki a tatou ko te vaegā taimi tenā. E foliga mai me i te ma‵ligi o loimata ona ko te fanoanoa se vaega tāua o te faiga ke toe ‵lei a lagonaga.

Ne fakamatala mai ne se tamāfine me ne fesoasoani atu pefea se taugasoa pele ki a ia ke fa‵ki i te mate o tena mātua. Ana muna: “Ne nofo mai faeloa toku taugasoa. Ne ‵tagi fakatasi maua. Ne faipati  mai a ia. Ne seki mā au ma fakaasi atu oku lagonaga, kae ne tāua ‵ki te mea tenā ki a au. Ne seki mavale au māfai au ko tagi.” (Ke onoono ki te Loma 12:15.) E se ‵tau foki o mā koe i ou loimata. E pelā mo te mea ko oti ne matea atu ne tatou, e uke a tala i te Tusi Tapu e uiga ki tāgata mo fāfine fakamaoni—e aofia foki i ei ko Iesu Keliso—kolā ne seki mā ma ‵tagi i mua o nisi tino ona ko te fanoanoa.—Kenese 50:3; 2 Samuelu 1:11, 12; Ioane 11:33, 35.

Kāti ka maua aka ne koe me ka fai valevale ou lagonaga i se taimi. Kāti ka tagi fakafuasei koe. E tokotasi te fafine telā ne mate tena avaga ne tagi sāle māfai ko fanatu a ia ki te sitoa (se mea ne fai fakatasi sāle ne laua mo tena avaga), kae maise eiloa māfai ne puke a ia, e pelā mo tena masani, ki vaegā meakai kolā ne fiafia malosi ki ei tena avaga. Ke lava tou kufaki. Kae sa manatu aka me e se ‵tau o tagi koe. Masaua la, konā loa a vaega masani o te fakaasiatuga o te fanoanoa.

E pelā mo manatu ko oti ne fai atu, e ‵losi sāle ifo a nisi tino ki a latou eiloa māfai ko mate se tino pele. Kāti tenā loa te pogai ne fanoanoa malosi ei te tagata fakamaoni ko Iakopo i te taimi ne leake ei a ia me ne tamate tena tama ko Iosefa “ne se manu fekai.” Ne uga atu eiloa ne Iakopo a Iosefa ke āsi atu ki ana taina. Telā kāti ne ‵losi ifo penei a Iakopo ki a ia eiloa, ‘Kaia ne uga atu ei ne au a Iosefa ke fano tokotasi? Kaia ne uga atu ei ne au ki se koga e uke a manu fe‵kai i ei?’—Kenese 37:33-35.

Kāti e manatu aka koe me ona ko tou fakatamala ne mate ei tou tino pele. Kafai e iloa ne koe me e ‵losi ifo sāle penā a tino ona ko te fanoanoa—faitalia me e ‵tonu me ikai a manatu konā—kāti ka maua ne koe se aogā i ei. Kae ke mo a ma manatu aka koe me e ‵tau o fa‵ki koe i lagonaga konā i a koe eiloa. Kafai e faipati atu koe e uiga ki ou lagonaga fai fakaatea konā kāti ka maua ne koe i ei se feoloolo.

Ke iloa foki ne koe, me faitalia me e pefea te a‵lofa o tatou ki se tino e se mafai lele eiloa o pule katoatoa ki tena olaga, kae e se mafai foki o taofi aka ne tatou “te malaia” ke se oko atu ki ‵tou tino pele. (Failauga 9:11) Kae ne ‵lei foki tou ‵kanoloto. E pelā mo te manatu tenei, kafai ko tai tuai malie tau fakamalosiga ke fanatu a ia ki te tokitā, e mata, ne fakamoemoe  koe ke na masaki kae mate tou tino pele? Ikai! E a, e ‵tau o ‵losi atu ki a koe e uiga ki tena mate? Ikai.

E tokotasi te mātua ne manumalo i ana lagonaga fai fakaatea konā i te taimi ne mate ei tena tamaliki fafine i te fepakiga o motokā. Ana muna: “Ne ‵losi ifo eiloa au ki a au me ne uga atu ne au tou fafine. Kae ne kamata o maina au me e supa ‵ki eiloa te manatu tenā. E seai eiloa se mea ‵se ke uga atu a ia ke olo mo tena tamana o fai te fekau. Ne tupu fakafuasei fua se mea matagā.”

Kāti ka fai mai koe, ‘E uke ‵ki a mea moi ne fai ne au io me ne pati moi ne fai atu ne au.’ E tonu, kae ko oi la te tino i a tatou e mafai o fai atu i a ia se tamana, se mātua io me se tamaliki telā e ‵lei katoatoa? E fakamasaua mai penei te Tusi Tapu: “A tatou katoa e masani o fai mea ‵se. Kafai se tino e seki fai eiloa ne ia se mea ‵se i ana pati, a ia se tino e katoatoa i te ‵lei.” (Iakopo 3:2; Loma 5:12) Ia, ke iloa ‵lei ne koe i a koe e se ‵lei katoatoa. Kafai e mafaufau faeloa koe penei “moifai ne fai ne au” ka se mafai lele eiloa o toe ‵fuli ne koe se mea, kae kāti ka fakatuai mai fua te mauaga o se fakatapūga.

Kafai e isi ne pogai tonu e talitonu ei koe me e ‵se koe, kae e se ne manatu fua, ke na masaua te ‵toe mea tāua e mafai ei o faka‵noga aka ei te sē ‵lei o lagonaga—ko te fakamagaloga mai te Atua. E fakatalitonu mai penei te Tusi Tapu: “Kafai ne tusitusi ne koe omotou agasala, ko oi la te tino ka mafai o sao mai te fakasalaga? Ka ko matou e fakamagalo faeloa ne koe.” (Salamo 130:3, 4) E se mafai o toe foki atu koe ki aso kolā ko ‵teka ke ‵fuli ei a mea ko ‵tupu. Kae e mafai eiloa o akai atu koe ki te Atua ke fakamagalo ne ia au mea ‵se ne fai i aso ko ‵teka. E a la? Kafai ko fai mai te Atua me ka ‵fulu faka‵ma ne ia au agasala, e mata, e se ‵tau o fakamagalo foki ne koe a koe eiloa?—Faataoto 28:13; 1 Ioane 1:9.

Kāti e lagona foki ne koe te kaitaua ki te kau tokitā, nēsi, taugasoa, penā foki loa mo te tino telā ne mate. Ke iloa foki ne koe me e penā loa a lagonaga e maua sāle māfai ko mate se tino. Kāti e mafua mai tou kaitaua i tou logo‵mae. Muna a te tino tusitala e tokotasi: “Kafai ko maina koe i tou kaitaua—e se fai ne koe se mea kae ko te iloa fua o ou lagonaga—e mafai ei o sao koe i fakamaseiga kolā e mafai o iku mai i ei.”

Kāti ka fesoasoani mai māfai e fakamatala atu tou kaitaua. E pefea la? E se ko te ita valevale. E fakailoa mai ne te Tusi Tapu me e fakamataku te kaitaua māfai e tai mata leva. (Faataoto 14:29, 30) Ka maua ne koe se fakamafanafanaga māfai e fakamatala atu ne koe te lagonaga tenā ki se taugasoa telā e malamalama. Kae e iloa foki ne nisi tino me e aogā māfai e gasuesue malosi ke faka‵noga aka ei te kaitaua.—Ke onoono foki ki te Efeso 4:25, 26.

E tiga eiloa e tāua ke fakaasi tonu atu ou lagonaga, e isi se mea e ‵tau o fakaeteete i ei. E ‵kese ‵ki eiloa te fakaasiatuga o ou lagonaga i lō te sōna taku valevale atu fua o mea konā ki nisi tino. E se ‵tau o sōna ‵losi atu fua ki nisi tino māfai e kaitaua io me e ‵fiu koe. Tela la, ke na sau‵tala faka‵lei koe e uiga ki ou lagonaga, kae ke se mata kaitaua koe. (Faataoto 18:21) E isi se fesoasoani tafasili i te gali e fai ei ke fa‵ki i te fanoanoa, kae ka sau‵tala nei tatou ki ei.

E fakatalitonu mai penei te Tusi Tapu: “[“A Ieova,” NW] e nofo pili ki a latou kola e loto vaivai, e fakasao foki ne ia a latou kola ko seai ne olotou fakamoemoega.” (Salamo 34:18) E tonu, e sili atu i so se isi mea, e mafai o fesoasoani mai se fesokotakiga ‵lei mo te Atua ke fa‵ki koe i te mate o se tino telā e pele ki a koe. E pefea la? A manatu fesoasoani katoa kolā  ko oti ne tuku mai e fakavae ki te Muna a te Atua, ko te Tusi Tapu io me e fetaui ‵lei mo te tusi tenā. Kafai e fakagalue aka ne koe a manatu konā ka fesoasoani mai i ei ki a koe ke fa‵ki.

Ke mo a ma manatu māmā foki koe ki te aogā o te ‵talo. E fakamalosi mai penei te Tusi Tapu: “Tuku atu ki [“a Ieova,” NW] a mea e manavase koe ki ei, me ka fesoasoani a ia ki a koe.” (Salamo 55:22) Kafai e fesoasoani mai te sau‵tala fakatasi mo se taugasoa alofa, e aogā fakafia atu te fesoasoani ke na fakaasi katoatoa atu a mea i tou loto ki “te Atua o fakamafanafanaga katoa”!—2 Kolinito 1:3.

E se fai fua pelā me e tai ‵lei ‵tou lagonaga i ei. E folafola mai ne “te Tino telā e fakalogologo ki ‵talo” me ka avatu ne ia tena agaga tapu ki ana tavini kolā e a‵kai atu mo te loto fakamaoni ki ei. (Salamo 65:2, NW; Luka 11:13) Kae e mafai ne te malosi galue o te Atua, io me ko tena agaga tapu, o tuku mai “te malosi telā e sili atu i mea kolā e maua sāle,” ke fa‵ki tatou i te olaga nei i aso takitasi. (2 Kolinito 4:7, NW) Masaua la: E mafai ne te Atua o fesoasoani atu ki ana tavini fakamaoni ke fa‵ki i so se vaegā fakalavelave e fe‵paki mo latou.

E tokotasi te fafine telā ne mate tena tamaliki ne fai mai me ne mafai pefea o fesoasoani atu te malosi o ‵talo ke fa‵ki laua mo tena avaga i te mate tenā. Ana muna: “Kafai ko ‵nofo maua i te fale i po kae ko se mafai o fa‵ki maua i te fanoanoa, ne ‵talo sāle maua ki luga. A te taimi muamua ne ‵tau ei o fai ne maua se mea e aunoa mo tou fafine—ko te fakatasiga muamua a te fakapotopotoga ne olo atu maua ki ei, mo te fono muamua telā ne ‵kau atu maua ki ei—ne ‵talo sāle maua mo te malosi. Kafai ko ala aka maua, kae ko se maua o fa‵ki maua i ei, ne ‵talo sāle atu maua ki a Ieova ke fesoasoani mai. Ne fai pelā me ne faigata ‵ki eiloa ki a au ke ulu atu tokotasi ki te fale. Tela la, i so se taimi ne toe foki tokotasi ei au ki te fale, ne ‵talo atu au ke fesoasoani mai ke tai tokagamalie toku loto.” Se mea ‵tau ke talitonu te fafine fakamaoni tenā me e aogā ‵ki eiloa ana ‵talo. Kāti ka maua aka foki ne koe me ka tali mai au ‵talo kolā e fai ‵soko, kae ‘ko te filemu o te Atua, tela e sili atu i mea e iloa ne tatou, ka tausi faka‵lei ne ia otou loto mo otou mafaufau.’—Filipi 4:6, 7; Loma 12:12.

E aogā ‵ki te fesoasoani telā e tuku mai ne te Atua. Ne fai mai te apositolo Kelisiano ko Paulo me i te Atua ‘e fakamafanafana mai ki a tatou i ‵tou puapuagā katoa, ko te mea ke mafai ne tatou o fakamafanafana atu ki a latou kolā e ‵nofo atu i so se vaega puapuagā.’ E tonu, e se ave keatea te logo‵mae ne te fesoasoani mai te Atua, kae e fai i ei ke tai faigofie te fa‵kiga i ei. E se fakauiga i ei me ka se toe tagi koe io me ka puli i a koe tou tino pele. Kae e mafai o toe malosi koe i ei. Kae kafai e penā loa, a mea kolā ne ‵tupu ki a koe ka fai ei koe ke tai momea aka tou mainaga mo tou loto alofa māfai ko fesoasoani atu koe ki nisi tino ke fa‵ki i se vaegā mate penā.—2 Kolinito 1:4.