Skip to content

ʻEKE ʻE HE TOʻUTUPÚ

ʻOku Kovi Nai ʻa e Lea Koví?

ʻOku Kovi Nai ʻa e Lea Koví?

Naʻá ku anga ʻi he fanongo ki he ngaahi lea taʻefakaʻapaʻapá pea kuo aʻu ʻo ʻikai ke ne toe fakahohaʻasi au. Naʻe hangē ia ha meʻa anga-maheni pē.”​—Christopher, 17.

“ʻI heʻeku kei siʻí, naʻe lahi ʻeku ngāueʻaki ʻa e lea koví. Naʻe faingofua ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea koví pea naʻe fuʻu faingataʻa ke taʻofi ia.”​—Rebecca, 19.

 Ko e hā te ke leaʻakí?

  •   ʻOkú ke ongoʻi fēfē ʻi he taimi ʻokú ke fanongo ai ki he lea kovi ʻa e niʻihi kehé?

    •  ʻOku ʻikai ke u tokanga au ki ai​—ʻoku ou anga pē au ki ai.

    •  ʻOkú ne kiʻi fakahohaʻasi au. Ka ʻoku ʻikai ke u tala ange ke tuku.

    •  ʻOku fakatupu ʻita​—ʻoku ou fakakaukau ʻoku kovi ʻaupito.

  •   Ko e hā ʻa e lahi ʻa hoʻo lea koví?

    •  ʻIkai ʻaupito

    •  Taimi pē ʻe niʻihi

    •  Toutou

  •   ʻOkú ke fakakaukau ko ha palopalema lahi ʻa hono ngāueʻaki ʻa e lea koví?

    •  ʻIkai

    •  ʻIo

 ʻUhinga ʻoku mahuʻinga aí

 ʻOkú ke fakakaukau ʻoku kovi ʻaupito ʻa hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea koví? Te ke pehē nai ‘ʻikai ʻaupito.’ ‘ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi palopalema lahi ange ia ʻi he māmaní ke tau tokanga ki ai. ʻIkai ko ia pē, ʻoku lea kovi ʻa e tokotaha kotoa!’ ʻOku moʻoni nai ia?

 Pe te ke tui ki ai pe ʻikai, ʻoku tokolahi ʻa e kakai ʻoku nau fakaʻehiʻehi mei hono ngāueʻaki ʻa e lea koví. Pea ʻoku nau maʻu ha ʻuhinga lelei ki he ʻikai ke nau ngāueʻaki ai iá. Ko e fakatātaá:

  •  Ko e lea koví ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ki he leá pē. Ko e lea ʻokú ke ngāueʻakí ʻokú ne tala mai ai pe ko e faʻahinga tokotaha fēfē koe. Ko hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea koví, ʻokú ne fakahaaʻi mai ʻoku ʻikai ke ke tokaʻi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko ha tokotaha pehē koe?

     ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “ʻIlonga ha meʻa ʻoku ʻalu atu mei he ngutú ko e haʻu ia mei he lotó.”​—Mātiu 15:18.

    Ko hono ngāueʻaki ʻo e lea koví ʻe lava ke fakahoa ia ki hano ʻuliʻi ʻo e ʻātakaí. Ko ia ai, ʻoua ʻe ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea te ne uesia ʻa e niʻihi kehé pea naʻa mo koe tonu.

  •  Ko e lea koví ʻe lava ke ne ʻai ʻa e niʻihi kehé ke nau maʻu ha fakakaukau ʻikai lelei fekauʻaki mo koe. ʻOku lave ha tohi ʻe taha ki he founga ke taʻofi ai hono ngāueʻaki ʻa e lea koví ʻo pehē: “Ko e founga ʻo ʻetau leá ʻe lava ke ne tala mai ʻa e faʻahinga kaungāmeʻa te tau maʻú, pe ʻe fakaʻapaʻapaʻi nai kitautolu ʻe he fāmilí pe kaungāngāué, pe te tau maʻu ha ngāue pe hiki lakanga, pea naʻa mo e fakakaukau ʻa e kakai ʻoku ʻikai ke nau ʻiloʻi kitautolú.” ʻOku toe pehē ai: “ʻEke hifo kiate koe pe ʻe lelei ange hoʻo vahaʻangatae mo e niʻihi kehé kapau naʻe ʻikai ke ke lea kovi.”

     ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: ʻHuʻi atu . . . ʻa e laukoví.’​—ʻEfesō 4:31.

  •  Ko e kapekapé ʻoku ʻikai ke ne ʻai koe ke ke ʻiloa hangē nai ko hoʻo fakakaukaú. Ko ha tokotaha faʻu tohi fekauʻaki mo hono maʻu ha ngaahi ʻulungaanga leleí, ʻokú ne pehē: “ʻOku fakatupu ʻita ke fanongo ki he kakai ʻoku nau kapekape ʻi he taimi kotoa pē.” ʻOkú ne toe pehē ko ha tokotaha ʻokú ne ngāueʻaki maʻu pē ʻa e lea koví “heʻikai te ne leaʻaki ha ngaahi lea fakakata, fakapotopoto pe anga-ʻofa. Kapau te ke ngāueʻaki maʻu pē ʻa e ngaahi lea koví, heʻikai te ne ʻai ai koe ke hoko ko ha tokotaha lelei.”

     ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Tuku ke ʻoua ʻe haʻu mei homou ngutú ha lea palakū.”​—ʻEfesō 4:​29.

 Meʻa ʻe lava ke ke faí

  •  Fokotuʻu ha taumuʻa. Feinga ke ʻoua ʻe toe ngāueʻaki ʻa e lea koví ʻi ha māhina ʻe taha. ʻE lava ke ke tohiʻi hifo ʻi ha pepa pe tohi māhina pe naʻá ke lavaʻi hoʻo taumuʻa ʻi he ʻaho ko iá. Ka ke tuku ʻaupito hoʻo ngāueʻaki ʻa e lea koví, ʻoku fiemaʻu nai ke ke fai ha meʻa lahi ange. Ko e fakatātaá:

  •  Fakaʻehiʻehi mei he fanongo ki he ngaahi fakafiefia ʻoku ngāueʻaki lahi ai ʻa e lea koví. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e ngaahi feohi koví ʻokú ne fakameleʻi ʻa e ngaahi ʻulungaanga leleí.” (1 Kolinitō 15:33, fakamatala ʻi lalo) Ko e “ngaahi feohi” ʻoku ʻikai ʻuhinga pē ki he kakaí ka ʻoku toe kau ki ai mo e fakafiefiá​—ko e ngaahi faiva ʻokú ke mamata aí, keimi ʻokú ke vaʻinga aí pea mo e hiva ʻokú ke fanongo aí. ʻOku pehē ʻe Kenneth, taʻu 17: “ʻOku faingofua ke hiva ʻi ha foʻi hiva ʻokú ke saiʻia ai pea mātuʻaki tukunoaʻi pē ʻa e ngaahi lea kovi ʻoku ʻasi aí​—koeʻuhí pē ko e mālie ʻa e fasí.”

  •  Fakahaaʻi atu ko ha tokotaha matuʻotuʻa koe. Ko e kakai ʻe niʻihi ʻoku nau ngāueʻaki ʻa e lea koví koeʻuhí ʻoku nau pehē ʻe ʻai ai kinautolu ke hangē ha kakai lalahí. Ka ko hono moʻoní, ko e fehangahangaí ia. Ko e kakai matuʻotuʻá ʻoku nau ngāueʻaki ʻenau “ngaahi mafai ʻiloʻiló kuo nau ako ai ke fakafaikehekeheʻi ʻa e tonú mo e halá,” ko e meʻa ia ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú. (Hepelū 5:​14) ʻOku ʻikai ke nau ngāueʻaki ʻa e lea koví naʻa mo e taimi ʻoku nau ʻiloʻi ai ʻe saiʻia ange ai ʻa e niʻihi kehé ʻiate kinautolu.

 Ko e moʻoni, ko e lea koví ʻe lava ke fakahoa ia ki hano ʻuliʻi ʻo e ʻeá. Hangē pē ko hono ʻuliʻi ʻo e ʻātakaí ʻe he ʻea ko iá, ko e lea koví te ne ʻai koe ke fakakaukau ki he ngaahi meʻa taʻetaau. ʻOku tokolahi ʻa e faʻahinga kuo nau ʻosi fakakaukau ki he ngaahi meʻa taʻetāú! “ʻOua ʻe toe tānaki atu ki ai,” ko e meʻa ia ʻoku leaʻaki ʻe he tohi naʻa tau lave ki ai ki muʻá. “Fai ʻa e meʻa kotoa te ke malavá ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea lelei ʻi hoʻo fetalanoaʻaki mo e niʻihi kehé. Te ke ongoʻi lelei ange ai pea ʻe ongoʻi lelei ange ai ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo koe foki.”