1. ¿Pedroq ima ruwasqanmi kawsayninpi aswan llakikunanpaq karqan?

PEDROQA manachá hayk’aqpas qonqanqachu chay tutapi Jesuspa qhawarimusqanta. Chay kutipi Pedroqa, ¿phiñasqa llakisqa uyayoqtachu Jesusta rikunman karqan? Manan yachanchischu, Bibliaqa kayllatan willan: “Chay raton, Señor Jesusqa kutirispa Pedrota qhawarirqan”, nispa (Luc. 22:61). Chayraqmi Pedroqa reparakurqan hatun huchaman urmasqanta. Jesustan Pedroqa nisqa: “Manapunin negasqaykichu”, nispa. Ichaqa Jesuspa nisqanmi chay ratopi hunt’akusharqan, Pedroqa Jesustan negarqan. Kay tutapi chhaynapi tarikunanmantaqa manachá hayk’aqpas yuyaykurqanchu, Pedroqa mana hayk’aq huchallikusqantan kay kutipiqa huchallirqokun.

2. ¿Imatan Pedro yacharqan, imaynatan yanapawanchis ruwasqan?

² Chhaynaqa, ¿manañachu allichayta atinman? Manan chhaynachu karqan, huchanmanta pesapakusqanta rikuchinan kaqtinmi payqa allicharqan, allin iñiyniyoq kaspan atirqan urmasqanmanta sayariyta. Jesuspa pampachasqanwanmi paypas entienderqan imapunichus cheqaq pampachay kasqanta. Ñoqanchispas chaytan allinta entiendenanchis. Pedromanta yachasqanchisqa allinpunin kanqa, chaytan qatiqninpi yachasun.

3, 4. a) ¿Imatan Pedro tapurqan Jesusta, imaynapaqmi qhawarikunman karqan? b) ¿Imaynatan Pedrota Jesús reparachirqan huk runakuna hina yuyaykushasqanta?

³ Soqta killa ñawpaqtan Pedroqa Capernaúm llaqtapi kashaspa Jesusta tapusqa: “Señor, ¿hayk’a kutitan ñoqa contra huchallikuqtin wawqeyta pampachasaq? ¿Qanchis kutikamachu?”, nispa. Chhaynata tapuspaqa Pedroqa ancha pampachaykuq kananpaqchá qhawarikurqan. Chay tiempopi yachachikuqkunan niqku: “Kinsa kutikamallan pitapas pampachana”,  nispa. Jesustaq ichaqa nisqa: “Manan qanchis kutikamalla niykichu, aswanpas qanchis chunka kuti qanchiskaman”, nispa. Pedroqa manachá yuyaykurqanchu chhaynata Jesús kutichinantaqa (Mat. 18:21, 22).

⁴ Chhaynaqa, ¿mana allin ruwawasqanchistachu yupashananchis? ¿Chaytachu Jesús nisharqan? Manan. “¿Qanchis kutikamachu?” nispa Pedro tapuqtinmi Jesusqa nirqan “qanchis chunka kuti qanchiskaman” nispa, chaywanmi yachachisharqan munakuq runaqa hayk’a kutikamapas pampachananpaq (1 Cor. 13:4, 5). Chay tiempopi runakunaqa rumi sonqo sientepakuq kaspankun runamasinkuq huchanta yupashallaqku, cuadernopipas anotashankuman hinata, Pedropas chay runakuna hinan yuyaykusharqan chaytataqmi Jesusqa reparachirqan. Chaymi Diosta serviqkunaqa sumaq sonqo kaspa hayk’a kutitapas pampachanku (leey 1 Juan 1:7-9).

5. ¿Imaynapi tarikuspan entiendenchis pampachay ancha allinpuni kasqanta?

⁵ Pedroqa ch’inllan uyarikurqan Jesuspa yachachisqanta, ichaqa, ¿sonqonmanchu chayanman karqan? Mayninpiqa pampachanata necesitaspallanchismi chayraq entiendenchis pampachayqa ancha allinpuni kasqanta. Pedrotapas chaymi pasarqan, Jesuspa wañukapunanpaq pisillaña kashaqtinmi anchata necesitarqan pampachayninta.

6. ¿Imatan Pedro ruwarqan apostolninkunaman Jesús huch’uyyaykukuq kayta yachachishaqtin, ichaqa imaynatan Jesús qhawarirqan?

⁶ Jesuspa wañupunanpaqqa pisillañan kashan, kay tutallañan Jesusqa apostolninkunawan kanqa. Ichaqa imaymanaraqmi apostolninkunaman yachachinanpaq kashan, chaymi huch’uyyaykukuq kayta yachachirqan llapankuq chakinta mayllispa. Chay tiempopiqa pisipaq qhawarisqa kamachikunallan chakitaqa maylliqku. Pedroqa mana allinpaqmi qhawarirqan Jesuspa ruwasqanta, chaymantataqmi mana munarqanchu chakin mayllichikuyta, imarayku chay ruwasqanmanta Jesús willaqtintaqmi ichaqa makintawan umantawan mayllichikuyta munarqan. Chaywanpas Jesusqa pacienciakuspan sumaqllata paykunaman willarqan imapaqchus chakinkuta mayllisqanta (Juan 13:1-17).

7, 8. a) ¿Imata Pedroq ruwasqanwanmi Jesús pacienciakullarqantaq? b) ¿Imaynatan Jesús rikuchirqan khuyapayakuq sumaq sonqo kasqanta?

⁷ Chay qhepallamanmi Jesusqa pacienciakullarqantaq Pedrowan.  Apostolkunan hatunchakuspa hap’inakuyta qallarirqanku mayqenninkuchus aswan importante kasqankumanta, Pedropas chaypichá hap’inakusharqan. Jesusmi ichaqa munayllata paykunata anyaykurqan, sumaq simikunawantaqmi kallpacharqan unay tiempoña paywan kuska kasqankumanta. Ichaqa willallarqantaqmi payta saqerparinankumanta. Hinan Pedroqa kaqpacha nirqan: ‘Qanwanña wañunay kanman chaypas, manapunin saqesqaykichu’, nispa. Jesustaq nirqan: “Kunan tutan manaraq gallo waqashaqtin, kinsa kutita negawanki”, nispa. Pedrotaq alabakusparaq nirqan: “Llapaña saqerparisunki chaypas, ñoqaqa manan saqesqaykichu”, nispa (Mat. 26:31-35; Mar. 14:27-31; Luc. 22:24-28; Juan 13:36-38).

⁸ Jesusqa imaynaraqchá tarikushan pisillamantaña wañuchisqa kananta yachakuspa, chaywanpas pacienciayoq kasqantan rikuchishallan, payqa apostolninkunaq allin ruwasqantan astawanqa qhawarin, chhayna kasqanqa may allinpunin. Yachanña Pedroq negananta chaypas ninmi: “Ñoqan qanpaq mañakuniña iñiyniyki mana pisiyananpaq. Ñoqaman kutirikampuspaykitaqmi wawqeykikunata kallpachanki”, nispa (Luc. 22:32). Chhaynapin payqa rikuchirqan Pedropi confiasqanta, yacharqanmi mana allin ruwasqanmanta kutirikunanta. Jesusqa rikuchirqanmi sumaq sonqo, khuyapayakuq kasqanta

9, 10. a) ¿Getsemaní huertapi imata ruwasqanraykun Pedro necesitarqan yachachisqa kayta? b) ¿Imatan reparachiwanchis Pedroq ruwasqan?

⁹ Chay qhepamanmi Getsemaní huertapi Pedroqa askha kutipi anyasqa karqan. Chaypin Jesusqa Pedrota, Jacobota, Juantawan nirqan: ‘Kaypi rikch’asqa kashaychis Diosmanta mañakamunaykama’, nispa. Payqa sinchi llakisqan kasharqan chaymi necesitarqan amigonkunaq kallpachananta. Pedrowan hukkunapiwanmi ichaqa askha kutipi puñukapurqanku. Chaywanpas Jesusqa paykunatan pampachaykurqan, hinaspan khuyapayaspa nirqan: “Sonqoqa munallanpunin, aycha cuerpon ichaqa pisi kallpa”, nispa (Mar. 14:32-41).

¹⁰ Chayllamanmi askha runakuna Jesusta hap’inankupaq hamurqanku nina k’anchanakunantin, espadakunantin, maqanakunantin ima. Chhaynapi tarikuspaqa allin yuyaywanmi imatapas ruwana, Pedron ichaqa mana chaytachu ruwan. Espadanta horqokuspan uma sacerdoteq kamachin Malco sutiyoq runaq ninrinta qhorurqorqan. Chay kutipipas Jesusqa  pacienciawanmi Pedrota yachachirqan, yachachisqankunatapas nirqanmi ama maqanakuq kanankupaq, hinaspan chay runaq ninrinta llamiykuspa kaqrato allinyachipurqan (Mat. 26:47-55; Luc. 22:47-51; Juan 18:10, 11). Pedroqa askha kutitan chay tutapi pantarqan, Jesustaqmi sapa pantaqtin pacienciakurqan, Pedroq imayna kasqanmi reparachiwanchis sapa p’unchay imaymanapi pantaq kasqanchista (leey Santiago 3:2). Llapa runapas necesitanchismi Diospa pampachayninta pantaq kasqanchisrayku. Pedron ichaqa aswan sinchitaraq chay tutapi pantarqan.

11, 12. a) ¿Manchalichu Pedro karqan? b) ¿Hunt’arqanchu Pedro rimasqanta?

¹¹ Chay tutapin Jesusqa hap’iqninkunata nirqan: ‘Ñoqata maskhawankichis chayqa, yachachisqaykunaqa ripullachunku’, nispa. Pedroqa mana imata ruwayta atispan hukkunawan kuska phawaylla ayqekurqan.

¹² Ayqekushaspan ichaqa Pedrowan Juanwan sayarparinku, yaqapaschá ñawpaq uma sacerdote Anaspa wasin qayllapi. Chaymanmi Jesusta ñawpaqta aparqanku tapunankupaq, chaymi iskayninku chayman rinku. Huk ladomanña Jesusta apashaqtinkutaq paykunapas qatikunku ichaqa ‘karullamanta’ (Mat. 26:58; Juan 18:12, 13). Pedroqa manan manchalichu karqan, mana chayqa manachá chay armasqa runakunata qatipanmanchu karqan hukninkuq ninrinta qhorusqan qhepallamanqa. Pedroqa alabakusparaqmi nirqan Jesusta mana hayk’aqpas saqerparinanpaq. Ichaqa, ¿hunt’arqanchu chay rimasqanta? ¿Cheqaqtapunichu wañuyta mana manchasparaq Jesusta salvarqan? (Mar. 14:31.)

13. ¿Imaynatan Cristota qatikunanchis?

¹³ Kay tiempopipas askha runakunan Pedro hina kanku. Imaynan payqa karullamanta Jesusta qatirqan chay tutapi, chhaynallataqmi wakin runakunapas mana reqsichikuyta munankuchu Jesuspi iñisqankuta. Ichaqa, Pedroq nisqan hina, Jesustaqa qatikunchis payman astawan qayllaykuspan, paypa ruwasqanta hinan ruwananchis imaña kaqtinpas (leey 1 Pedro 2:21).

14. ¿Maypin Pedro kasharqan Jesusta juzgashaqtinku?

¹⁴ Pedrowan Juanwanqa qhapaq uma sacerdote Caifaspa  wasinmanmi chayanku. Chay wasiqa ancha hatunmi, munaytaqmi kanpas, hatun patioyoqtaq calle punkuyoqtaq kanpas. Punku qhawaq warmiqa manan Pedrota haykuchirqanchu, Juanmi ichaqa uma sacerdoteta reqsirqan chaymi ukhupiña kasharqan hinan kutimuspa chay warmita valekurqan Pedrota haykuchinanpaq. Ukhupiña kaspaqa manachus hina Juanwan kuskachu kan, manataqmi imatapas ruwanchu Jesuspa kasqanman haykunanpaq. Patiollapin qhepakun kamachikunawan kuska, chaypin ninapi q’oñikusharqanku. Chaykamataq llulla testigokuna wasi ukhuman haykusharqankutaq lloqsimusharqankutaq Jesuspa contranpi rimamunankupaq (Mar. 14:54-57; Juan 18:15, 16, 18).

15, 16. ¿Imaynatan hunt’akurqan Pedromanta Jesuspa nisqan?

¹⁵ Hinan punku qhawaq warmiqa ninaq k’anchasqanwan Pedrota reqsirqospa nirqan: “Qanpas Galilea provinciamanta Jesuswanmi kasharqanki riki”, nispa. Pedroqa manachá chhaynapi tarikunanpaqqa yuyaykullarqanpaschu, hinan mana imanakuyta atispa Jesusta mana reqsiqpas tukurqanchu, “imatachá rimakushankipas” nirqanmi kanpas. Hinaspanmi calle punkuneqman rin mana piwanpas reqsichikunanpaq. Chaypin huk warmi kamachi payta rikuspa nillantaq: “Kay runaqa Nazaret llaqtamanta Jesuswanmi kasharqan”, nispa. Pedrotaq juraspa huktawan negarqan: “¡Manan chay runataqa reqsinipaschu!”, nispa (Mat. 26:69-72; Mar. 14:66-68). Chaywanqa iskay kutitañan Jesusta negarqon. Yaqapaschá chay qhepallaman uyarirqan huk galloq waqasqanta, ichaqa manchasqan kashan, chaymi mana yuyarinpaschu Jesuspa nisqanta.

¹⁶ Pedroqa sinchi manchasqan kashan, chaymi mana reparachikuyta munanchu. Chayllamanmi wakin runakuna payman asuykunku, hukninqa ninrinta qhoruchikuq runaq familianmi karqan. Paymi nirqan: “¿Manachu Jesustawan huertapi rikurqayki?”, nispa. Chaymi Pedroqa pay kikinta ñakakuspa jurarqan: “Pimantachus rimasqaykichis runataqa manapunin  reqsinichu”, nispa. Chaywanqa kinsa kutitañan Jesusta negarqon. Chay raton iskay kutitaña Pedroqa galloq waqasqanta uyarin (Juan 18:26, 27; Mar. 14:71, 72).

17, 18. a) ¿Imatan Pedro ruwarqan Jesús contra huchallikusqanta reparakuspa? b) ¿Imatan Pedro yuyaykunman karqan?

¹⁷ Chay raton Jesusqa balconman lloqsimun, hinan kutirispa Pedrota qhawarimun, Pedropas chay raton qhawarillarqantaq imayna qallariypi rikusqanchis hina. Chayraqmi cuentata qokun Jesuspa contranpi huchallikusqanta. Chayta reparakuspan sinchi llakisqapuni hawaman lloqsimun. Killa k’anchay tutapi purisqanman hinan weqenqa ñawinman hunt’aykun chaymi manaña puriyta atispa khuyay sonqo nanayta waqayta qallarin (Mar. 14:72; Luc. 22:61, 62).

¹⁸ Pipas Pedro hina hatun huchaman urmaspaqa ninmanpaschá: “Manañan pampachasqachu kayman”, nispa. Pedropas chhaynatachá nirqan. Ichaqa, ¿pampachanmanchu Jesús?

19. ¿Imaynan Pedro sientekunman karqan Jesusta negasqan qhepaman, imaynapin yachanchis llakikuywan mana atipachikusqanta?

¹⁹ P’unchaymuqtinqa maytachá Pedroqa llakikurqan. Jesusta ñak’arichispa wañuchisqankuta rikuspapas imaynataraqchá huchachakurqan. Maytachá qhasqontapas takakurqan chay tutapi astawanraq Jesusta llakichisqanmanta. Ichaqa manan llakikuyninwan atipachikurqanchu, chaymi iñiqmasinkunawan huñunakurqan kallpachanakunankupaq (Luc. 24:33). Huk apostolkunapas anchatachá ñakapakurqanku manchali kaspanku Señorninkuta saqerparisqankumanta, ichaqa llapanku huñunakuspankuqa sapankan sonqochanakurqanku.

20. ¿Imatan yachanchis Pedroq huñukushallasqanmanta?

²⁰ Pedroq chay ruwasqanqa ancha allinpunin karqan. Kay tiempopipas Dios serviqkunaqa ima huchataña ruwarqanku chaypas manan chaypichu yuyaykunanku, aswan importanteqa huchankumanta kutirikusqankun, iñiyninkupi mana pisipanankupaq kallpachakusqankupiwan (leey Proverbios 24:16). Pedroqa llakisqan kasharqan chay tutapi huchallikusqanmanta, chaywanpas iñiqmasinkunawanmi huñunakurqan, chaywanmi rikuchirqan allin iñiyniyoq kasqanta. Huchaman urmaspaqa yaqapaschá hukkunamanta t’aqakuyta munasunman, ichaqa chay ruwayqa manan allinchu kanman (Prov.  18:1). Iñiyninchispi mana pisipanapaqqa iñiqmasinchiskunawanmi huñukushanallanchis (Heb. 10:24, 25).

21. ¿Imatan Pedro uyarirqan iñiqmasinkunawan huñukusqanrayku?

²¹ Pedroqa iñiqmasinkunawan huñunakusqanraykun chaypi yacharqan Jesuspa ayan mana kapusqanmanta allin wisq’asqataña saqemurqanku chaypas. Chaymi payqa Juanwan kuska rirqanku aya p’ampanaman. Juanqa aswan waynan kanman karqan Pedromantaqa, chaymi usqhaylla phawaspa ñawpaqta chayarqan. Ichaqa aya p’ampana wisq’aq rumita suchuchisqata rikuspan mana haykurqanchu. Pedron ichaqa samapakusparaq chayamuspapas mana sayarqanchu, payqa haykurqanpachan. Cheqaqpunin kasqa, Jesuspa cuerponqa manan kapusqachu (Juan 20:3-9).

22. ¿Imaynapin Pedroq llakikuyninpas Jesuspa kawsarimpusqanmanta mana creesqanpas chinkapurqan?

²² Pedroqa manan creerqanchu Jesuspa kawsarimusqanpi. Wakin Dios sonqo warmikunaña willarqanku: ‘Angelkunan rikhurimuwaspanku willawanku Jesuspa kawsarimpusqanmanta’, nispa chaypas, manapunin creerqanchu (Luc. 23:55-24:11). Chay p’unchay tardentan ichaqa Pedroq llakikuyninpas Jesuspa kawsarimpusqanmanta mana creesqanpas chinkapurqan, Jesusmi llapa apostolninkunaman rikhurirqan, Jesusqa atiyniyoq espirituñan kapusqa. Ichaqa, ¿mayqen apostolmanmi ñawpaqta rikhurirqan? Apostolkunan nirqanku: “Cheqaqtapunin Señor Jesusqa kawsarimpusqa, Simonmanpas rikhurinñan”, nispa (Luc. 24:34). Qhepa watakunamanmi Pablo chaymanta willallarqantaq: ‘Pedromanmi rikhurirqan, hinamantataq chunka iskayniyoq apostolkunaman’, nispa (1 Cor. 15:5). Chay willakuykunan rikuchiwanchis sapallan Pedro kashaqtin payman Jesús rikhurisqanta.

23. ¿Imaraykun huchaman urmaq cristianokuna yuyarinanku Pedroq ruwasqanta?

²³ Bibliapiqa manan willakunchu imamantas Pedrowan Jesuswan rimarqanku chayta. Ichaqa ancha kusisqachá Pedroqa kasharqan Jesusta rikuspa, negasqanmanta may llakikusqanta pesapakusqantapas willarqanchá. Maytachá munarqan Jesuspa pampachananta. Jesusqa sonqomantachá Pedroq huchanta pampacharqan. Chaywanmi Jesusqa rikuchirqan Diosman rikch’akusqanta, Diosqa lliwtapas “pampachaykuytapunin munashan” (Is. 55:7). Huchaman urmaq cristianokunaqa Pedroq  ruwasqantan yuyarinanku, manan hayk’aqpas ninankuchu “Diosqa manañan ñoqataqa pampachawanmanchu” nispaqa.

24, 25. a) ¿Hap’imurqanchu challwata Pedro Galilea qochapi? b) ¿Imatan Pedro ruwarqan Jesuspa milagro ruwasqanta rikuspa?

²⁴ Jesusmi apostolninkunata nirqan Galilea provinciaman rinankupaq, chaypin paykunaman hukmanta rikhurinan karqan. Chayman chayaqtinkutaq Pedroqa nirqan: “Challwaqmi rishani”, nispa. Hinan wakinqa payta riysirqanku. Pedroqa chay qochapin challwaq karqan, chhaynaqa boteq tablankuna “k’ir” nisqanta uyarispa, unuq phoqchirisqanta rikuspa, llikata hap’ispapas ñawpaq watakunapi challwasqanta yuyarispachá kusisqa tarikun. Ichaqa manan huk challwallatapas tutantinpi hap’inkuchu (Mat. 26:32; Juan 21:1-3).

²⁵ Illarimuytan qocha patamanta huk runa paykunata nimurqan boteq hukkaq ladonman llikata wikch’uykunankupaq. Chaytataqmi paykunaqa ruwanku, hinan 153 challwakunata hap’inku. Pedroqa reparanmi chay runaqa Jesús kasqanta, chaymi kaq ratopacha qochaman saltaykuspa nadamurqan cantonkama. Chaypin Jesusqa kankasqan challwakunata amigonkunaman qorqan. Chaymantataqmi Pedrota tapurqan (Juan 21:4-14).

26, 27. a) ¿Imata rikuchinanpaqmi Pedrota Jesús tapurqan? b) ¿Imaynatan Jesús rikuchirqan cheqaqtapuni Pedrota pampachasqanta?

²⁶ Jesusmi tapurqan: ‘¿Kay challwakunamanta aswantachu munakuwanki?’, nispa. Pedroqa anchatan munaq challwayta, ¿ichaqa Jesusmanta astawanchu chayta munakunman? Qayna p’unchaykunallan Jesustaqa kinsa kutikama negarqan, kunanmi ichaqa Pedroqa hukkuna rikushaqtin Jesusta ninman “munakuykin” nispa kinsa kutikamallataq. Chayta ruwaqtinmi Jesusqa nillantaq imaynata munakuyninta rikuchinanpaq. Chaypaqqa tukuy sonqowanmi Diospa munayninta hunt’anan, iñiqmasinkunata kallpachaspa cuidaspapas (Luc. 22:32; Juan 21:15-17).

²⁷ Chhaynatan Jesusqa Pedrota reparachirqan Jehová Diospas Paypas ancha allinpaqraq qhawarisqankuta. Criston Pedrotaqa yanapanan karqan Diospa llaqtanpi imaymana ruwaykunata hunt’ananpaq. Chaywanmi rikuchirqan may pampachakuq kasqanta. Jesuspa khuyapayasqanqa sonqonmanpunichá chayarqan.

28. ¿Imaynatan Pedro sutinman hina ruwarqan?

 ²⁸ Payqa wañupunankaman tukuy sonqo llank’arqan. Manaraq wañupushaspa Jesuspa nisqan hinan Pedroqa iñiqmasinkunata kallpacharqan. Munakuywan pacienciawanmi michirqan Cristoq ovejankunata. Jesusmi “Pedro” sutitaqa churarqan, chay sutiqa “rumi” otaq “qaqa” ninantan nin. Pedroqa kikin sutinpa nisqan hinan allin sayaq, allin iñiyniyoq, confianapaq hina karqan llapa iñiqkunapaq. Chaytan sut’ita  reparakun iskay cartakuna qelqasqanpi, chaykunaqa Bibliapin kashan. Chaykunapiqa reparakullantaqmi Jesuspa yachachisqan cheqaq pampachakuyta mana hayk’aqpas qonqasqanta (leey 1 Pedro 3:8, 9; 4:8).

29. ¿Imaynatan Pedro hina iñiyniyoq kasunman? ¿Imaynapin Jesús hina khuyapayakuq kasunman?

²⁹ Ñoqanchispas yachananchismi pampachaykukuq kayta. Ichaqa sapa kutillanmi pantanchis, chhaynaqa, ¿sapa kutillanchu Diosmanta mañakunchis pampachawananchispaq? ¿Confianchischu huchanchiskunata Dios pampachaqtinqa ch’uyanchasqa kasqanchispi? ¿Pampachanchischu hukkunatapas? Chayta ruwaspaqa Pedro hinan allin iñiyniyoq kasqanchista rikuchisunchis, Jesús hina khuyapayakuq kasqanchistapas.