1. ¿Iman Edén huertaman haykunapaq ñanta hark’arqan, imatan Abel astawan munarqan?

ABELQA tardeyaykuytan qhata-qhatapi ovejankunaq thak mikhusqanta qhawashan. Ovejankunaq kasqanmanta aswan karuta qhawarispan ichaqa rikun lliphipipishaq k’anchayta. Payqa yachanmi chaypiqa huk nina rawrayniyoq espada muyuylla-muyuspa Edén huertaman haykunapaq ñanta hark’asqanta. Ñawpaqpiqa chaypin tayta-maman tiyarqan, kunanmi ichaqa mana pipas haykuyta atinmanchu. Abelqa wayraq t’ampayachisqan umachantinchá hanaq pachata qhawarispa Kamaqninpi yuyaymanan. ¡Maytachá munan runakuna hukmanta Dioswan allinpi kanankuta!

2-4. ¿Imaynatan Abel rimapayawanchis?

² Adanpa iskaykaq churinmi karqan Abel, paymi kunan rimapayawashanchis. ¿Uyarishankichu? Yaqapaschá nishanki: “¿Imaynapitaq rimapayawasunman? Paypa wañupusqanmantaqa yaqa 6.000 watakunañan pasarqon”, nispa. Chaymantapas Biblian nin: ‘Wañukapuqkunaqa [...] manan imatapas yachankuchu’, nispa (Ecl. 9:5, 10). Hinaspapas Bibliapiqa manan Abelpa rimasqanqa huk simillapas tarikunchu. Chhaynaqa, ¿imaynatan rimapayawanchis?

³ Jehová Diospa yuyaychasqanmi apóstol Pablo Abelmanta nirqan: ‘Abelqa wañupunña chaypas iñiyninwanmi rimashallan’, nispa (leey Hebreos 11:4). Abelmi ñawpaqtaqa allin iñiyniyoq runa karqan. Payqa tukuy sonqowanmi iñirqan chaymi kunankamapas paytaqa yuyarikushallan. Waranqa watakunaña wañupusqanmanta pasarqon chaypas iñiyninqa qatikunapaqmi. Sichus paymanta astawan yachasun imachus ruwasqantapas qatikusun chayqa, rimapayawashasunmanpas hinan kanqa.

⁴ Bibliaqa pisillatan Abelmanta willan, chhaynaqa, ¿imatan paymanta yachasunman? ¿Imatan iñiyninmantapas yachasunman? Chaymantan kunan yachasun.

5. ¿Imaraykun Abelmanta Jesús nirqan ‘kay pacha kamasqamantapacha’ kawsasqanta? (Qhawallaytaq willakuyta.)

⁵ Kay pachapi runakuna chayllaraq mirayta qallarishaqtinmi Abelqa nacerqan. Askha watakuna qhepamanmi Jesusqa willarqan Abelqa ‘kay pacha kamasqamantapacha’ kawsasqanta (leey Lucas 11:50, 51). Kay pacha nispaqa nisharqan huchamanta kacharichisqa otaq salvasqa kanankupaq suyakuyniyoq runakunatan. Abelqa runaq paqarisqanmanta tawa kaq runaña karqan chaypas, paytan Dios ñawpaqta qhawarirqan huchamanta kacharichinapaq hinapuni kasqanta. * Rikusqanchis hina Abelqa runaq huchallikusqan qhepamanñan nacerqan.

6. ¿Imatan yachanchis Abelpa tayta-mamanmanta?

⁶ Chayllaraqmi runakunaq kawsayninqa qallarisharqan, chaywanpas ñawpaq familiaqa llakikuypiñan tarikusharqan. Adanwan Evawanqa sumaq rikch’ayniyoq allin kallpayoqchá karqanku. Paykunaqa mana huchayoqmi karqanku, atinkumanmi karqan wiñaypaq kawsayta. Ichaqa yuyaypin huchallikurqanku. Dios contran hatarirqanku chaymi Edén huertamanta qarqochikamurqanku. Munaynillankutan ruwarqanku, manataqmi yuyaykurqankuchu mirayninku imaynapi tarikunankutapas, chhaynapin chinkachirqanku wiñay kawsayta (Gén. 2:15-3:24).

7, 8. ¿Ima nirqanmi Eva Caín naceqtin? ¿Imapin yuyaykushanman karqan?

⁷ Chay qhepamanqa Adanpas Evapas sasachakuspan kawsarqanku. Qhepamanmi Caín wawanku nacerqan; Caín sutiqa “Qosqa” ninanmi. Evan nirqan: “Señor Dios qowaqtinmi qhari wawayoq kani”, nispa. Yaqapaschá Evaqa chayta nirqan Edén huertapi Jehová Dios promesa ruwasqanpi yuyaykuspa. Chaypin Dios willarqan huk warmimanta huk ‘miray’ hamunanta Edén huertapi runakuna pantachiqta chinkachinanpaq (Gén. 3:15; 4:1). ¿Yuyaykunmanchu karqan Eva chay warmi kananpaq, Caintaq chay prometesqa ‘miray’ kananta?

⁸ Chhaynata yuyaykurqan chayqa pantasharqanmi. Sichus Adanpas Evapas Caín wawankuman chayta yachachirqanku  chayqa, astawanmi hatunchakuq kayta yachachisharqanku. Qhepamanmi Evaqa huk wawatawan onqokurqan Abel sutitataq churarqan, ichaqa manan paymantaqa alabakurqanchu. Yaqapaschá Abel sutiqa “Chinkapuq” otaq “Yanqapaq” ninanta nin (Gén. 4:2). Chhaynaqa, ¿manachu Abelmanta imatapas suyarqanku chaychu akllarqanku chay sutita? Yaqapaschá, ichaqa manan sut’itapunichu yachakun.

9. ¿Imatan tayta-mamakuna yachankuman Adanmanta Evamantawan?

⁹ Tayta-mamakunan ichaqa Adán Evaq pantasqankumanta yachankuman. ¿Imatan wawaykichista yachachishankichis? ¿Jehová Dios munakuytachu amigon kaytachu? Icha, ¿hatunchakuq, munapayaq, payllapaq imatapas munaqtachu? Adanwan Evawanqa manan allintachu tayta-mama kasqankuta hunt’arqanku. Chaywanpas manan llapa wawankuchu paykunaq ruwasqanta qatikurqanku.

10, 11. ¿Imapin llank’arqanku Cainpas Abelpas? ¿Ima aswan allin kaqtan Abel ruwarqan?

¹⁰ Cainpa Abelpa wiñasqanman hinachá Adanqa yachachirqan familiankuta uywanankupaq llank’ayta. Chaymi Cainqa chakra llank’aq kapurqan, Abeltaq oveja michiq.

¹¹ Abelmi ichaqa oveja michiq kasqanmantapas aswan allin kaqtaraq ruwarqan, watakunaq pasasqanman hinan iñiyniyoq kapurqan, chay iñiyninmantan apóstol Pablo qelqarqan. ¿Imaynapin iñiyniyoq kapurqan mana pi runapas iñiyniyoq kashaqtin? Paytaqa kinsa ruwaykunan yanapanman karqan, sapankamanta yachasunchis.

12, 13. ¿Imaynatan Jehová Diospa kamasqankunata qhawasqan Abelta yanaparqan iñiyniyoq kananpaq?

 ¹² Jehová Diospa kamasqan. Diosmi hallp’ata ñakarqan, chaymi khiskakuna kisakuna wiñanan karqan, chakrapas sasa llank’anan kanan karqan. Chaywanpas hallp’aqa sumaqtan paykunapaq mikhuyta ruruchirqan. Ichaqa Diosqa manan ñakarqanchu phalaq animalkunata, challwakunata huk animalkunatapas nitaq orqokunata, qochakunata, mayukunata, lamar-qochata, hanaq pachata, phuyuta, intita, killata, ch’askakunatapas. Tukuy rikusqanpin Abelqa repararqan imaymana Kamaq Diosqa ancha munakuq kasqanta, ancha yachayniyoq kasqanta, sumaq sonqo kasqantapas (leey Romanos 1:20). Dios imayna kasqanpi, kamasqankunapipas sapa kutilla yuyaymanasqanmi Abeltaqa yanaparqan astawan iñiynin yapakunanpaq.

¹³ Abelqa tiempotachá t’aqaq sapa p’unchay Diospi yuyaymanananpaq, chaytaqa ruwaq ovejankunata michishanankamachá. Payqa michiqtaq karqan chayqa karutachá puriq. Q’omer q’achukunata, allin unukunata, samachinanpaq allin pampakunatan maskhaq chayraykun orqokunapi, wayq’okunapi, mayu patakunapi ovejankunata michiq. Chay uywakunaqa llapa animalkunamantapas aswan samp’an kanku, runaq pusarinanpaqpas cuidananpaqpas kamasqa kankuman hina. ¿Reparanmanchu Abel karqan chay ovejakuna hina paypas runamantaqa aswan atiyniyoqpa aswan yachayniyoqpa pusarinanta cuidananta necesitasqanta? Payqa yuyaymanaqchá chaykuna necesitasqanpi, chaytataqchá Diosmanta mañakuq, chhaynapitaq iñiynin yapakurqan.

14, 15. ¿Diospa ima prometesqankunapin Abel yuyaymanarqan?

¹⁴ Jehová Diospa prometesqan. Adanpas Evapas willarqankuchá wawankunaman Edén huertapi sucedesqanta imarayku qarqochikamusqankutapas. Chaykunapin Abelqa yuyaymananan karqan.

¹⁵ Jehová Diosmi willarqan hallp’a ñakasqa kananta, khiskakuna kisakuna wiñasqanwantaq Abelqa sut’ita rikurqan Diospa rimasqan hunt’akusqanta. Diosmi willallarqantaq Eva wiksayoq kaspa onqokuspapas ñak’arinanta. Abelqa repararqanchá maman huk wawakunayoq kasqanpi Diospa rimasqan hunt’akusqanta. Hinaspapas Diosqa willarqanmi Evaqa qosanpa munakuyninta paypi interesakunanta wañuytaraq munapayananta, qosantaq payta kamachinan kasqanta. Abelqa askha kutipichá tayta-mamanpi chayta rikurqan. Chhaynapin Abelqa  rikurqan Jehová Diospa nisqan llapallan hunt’akusqanta. Chaymi Abelqa iñirqan Edén huertapi paqarisqan mana allinkunaqa Diospa prometesqan ‘miraywan’ chinkananpi (Gén. 3:15-19).

16, 17. ¿Imatan Abel yacharqan querubinkunata rikuspa?

¹⁶ Jehová Diospa kamachinkuna. Abelpa familianpiqa manan pipas allin iñiyniyoqqa karqanchu. Ichaqa manan runakunallachu chay tiempopiqa kay hallp’api tiyarqanku. Jehová Diosqa Adanta Evatawan Edén huertamanta qarqomuspan huk hark’ayta churarqan manaña paykunapas wawankunapas chay paraisoman haykunankupaq. Chaypin hatun puestoyoq angelkunata churarqan paykunan karqan querubinkuna, muyushaq nina rawraq espadatawan (leey Génesis 3:24).

¹⁷ Imaynaraqchá sientekurqan Abelqa waynachallaraq kashaspa sapa kutilla chay querubinkunata qhawaspa. Imayna rikch’ayniyoq chay angelkunaq kasqanqa rikuchiqmi imayna atiyniyoq kasqankuta. Maytachá admirakurqan mana sayaspa muyuq nina rawrayniyoq espadata qhawaspapas. Chay querubinkunaqa mana sayk’uspan chayllapi sayasharqanku. Chay atiyniyoq angelkunaqa tuta-p’unchaymi, watan-watanmi may kanankupi kasharqanku. Jehová Diospaqa karqanmi tukuy sonqonkuwan mana sayk’uspa serviqninkuna, chaytan Abelqa repararqan querubinkunata rikuspa, paykunaqa tukuy tiempon Jehová Diosta kasukurqanku, familianpin ichaqa mana chayta Abelqa rikurqanchu. Maytachá chay angelkunaq imayna kasqanqa Abelta yanaparqan allin iñiyniyoq kananpaq.

18. ¿Imakunan yanapawanchis allin iñiyniyoq kanapaq?

¹⁸ Diospa kamasqankunapi, promesa ruwasqanpi, angelninkuna imayna kasqanpi yuyaymanaspan Abelpa iñiyninqa astawan wiñarqan. Abelmanta yachayqa anchatan yanapawanchis,  chayqa paypas rimapayawashasunman hinan. Wayna-sipaskunatapas anchatan yanapan Jehová Diospi iñinankupaq, imayna familiayoqña kanku chaypas. Diospa kamasqankunapi yuyaymanayqa reparachiwanchismi Jehová Dios imayna kasqanta, Bibliapas manan sasa tarinachu, hinaspapas hunt’aq sonqonkuwan Diosta serviqkunamantan askhata yachanchis, ¿chaychu mana atisunman allin iñiyniyoq kayta?

19. ¿Imatan Abel repararqan?

¹⁹ Tiempoq pasasqanman hinan Abelqa aswan allin iñiyniyoq kapusharqan, chaytataqmi rikuchiyta munarqan ruwayninwan. Ichaqa, ¿imatan huk runa tukuyta kamaq Diosman qonman? Diosqa manan necesitanchu ima regalotapas nitaq runakunaq yanapaynintapas. Abelmi ichaqa repararqan tukuy sonqomanta hanaq pachapi Taytanman ima allin kaqnintapas qoqtinqa Diosqa kusikuywan chaskinanta.

20, 21. ¿Ima ofrendatan haywarqanku Cainpas Abelpas, imaynatan Jehová Dios qhawarirqan?

²⁰ Abelqa ovejankunamantan Diosman sacrificiota haywarqan. Payqa ñawpaq wachaqkunamantan allin kaq malta ovejakunata akllarqan, wirankunatapas, chaykunan paypaqqa karqan aswan allin kaqkuna. Cainpas munarqanmi Diospa  bendicionnin chaskiyta allin qhawarisqan kaytapas, chaymi paypas chakrapi llank’asqanmanta wakin mikhuykunata haywallarqantaq. Ichaqa manan Abel hinachu tukuy sonqowan haywarqan, chaytan sut’ita rikukurqan Diosman ofrenda haywasqankupi.

²¹ Sapankankuchá altarkunata ruwaspa ofrendankuta ninawan ruphachirqanku, querubinkunaq ñawpaqenpipaschá haywarqankupas, paykunallan chay tiempopiqa Diospa rantinpi kay pachapi karqanku. ¿Imaynatan Jehová Dios qhawarirqan chay haywasqankuta? Biblian willan “Abelta ofrendantapas” allinpaq qhawarisqanta, ichaqa manan willanchu imaynata chayta rikuchisqanta (Gén. 4:4).

22, 23. ¿Imaraykun Jehová Dios ancha allinpaq qhawarirqan Abelpa ofrendanta?

²² ¿Imaraykun Abelta allinpaq qhawarirqan? ¿Ofrendanraykullachu Abelta allinpaq qhawarirqan? Chay ovejakunata ofrendapi haywaspaqa chay animalkunaq kawsaynintan Diosman haywasharqan hinallataq yawarninpa valornintapas. Ichaqa, ¿yacharqanchu Abel chhayna sacrificio haywasqan ancha valorniyoq kasqanta? Unay watakuna qhepamanmi Dios kamachirqan allin kaq qhali ovejakunata payman ofrendata haywanankupaq, chaytan tupachirqan Churinpa ch’uya kawsayninwan, chay kawsaynintan runakunarayku sacrificiopi haywanan karqan, paymi karqan “Diospa Corderon” (Juan 1:29; Éx. 12:5-7). Abelqa manan yacharqanchu chaykuna imayna sucedenanta, ichaqa pisillatapas entiendenmanmi karqan ofrenda haywasqanpi yawar sut’uchisqanqa ancha valorniyoq kasqanta.

²³ Ichaqa sut’itan yachanchis Diosman Abel allin kaqninta ofrendapi haywasqanta. Chaywanpas Diosqa manan ofrendallantachu allinpaq qhawarirqan, Abeltapas ancha allinpaqmi qhawarirqan munakuywan tukuy iñiywan haywasqanrayku.

24. a) ¿Imaraykun Cainpa ofrendanta Jehová Dios mana chaskirqanchu? b) ¿Imaynapin kay tiempopi runakuna Caín hina kanku?

²⁴ Kunanqa Cainmanta yachasun. Jehová Diosqa manan ‘Cainta ofrendantapas [...] chaskirqanchu’ (Gén. 4:5). ¿Rurukunata haywasqanchu mana allin kasharqan? Manan, unay watakuna qhepamanmi Moisesman Kamachikuy Simi qosqanpi Dios kamachirqan chakraq rurunkunata ofrendata haywanankupaq (Lev. 6:14, 15). Aswanpas Cainpa imayna kasqanmi mana allinchu karqan, Biblian nin: “Paypa ruwasqankunan mana chaninchu karqan”, nispa (leey 1 Juan 3:12). Yaqachus  hina Cainqa kay tiempopi wakin runakuna hina hawa sonqolla ofrendanta haywarqan. Qhepaman sucedesqanpin sut’ita rikukurqan Diosta mana munakusqanta paypi mana iñisqantapas.

25, 26. ¿Imatan Jehová Dios Cainta nirqan, ichaqa imatan ruwarqan?

²⁵ Cainqa reparakurqanmi Jehová Diospa mana allin qhawarisqan kasqanta, ichaqa, ¿kallpachakurqanchu wawqen hina kananpaq? Manan, aswanpas sinchitan wawqenpaq phiñakurqan. Hinan Jehová Diosqa sonqonpi imachus kasqanta reparaspa sumaqllata yuyaycharqan. Nirqanmi chhayna phiñasqalla kaspaqa hatun huchaman urmananta, ichaqa chhayna kasqanta saqeqtinqa Diospa chaskisqan kananta (Gén. 4:6, 7).

²⁶ Cainmi ichaqa mana Diospa nisqanta kasukurqanchu. Hinan campoman wawqenta pusarqan paytaqmi kasukullarqan. Chaypin Cainqa Abelman phawaykuspa wañuchirqan (Gén. 4:8). Chhaynapin Abelqa Diospi iñisqanrayku ñawpaq kaq qatiykachasqa karqan wañuchisqa ima. Chaywanpas manan qonqasqachu kapurqan.

27. a) ¿Imaraykun mana iskayanchischu paraisopi Abel kawsarimpunanmanta? b) ¿Imatan ruwananchis Abelwan tupanapaq?

²⁷ Biblian willan Abelpa yawarnin Jehová Diosman qaparisqanta, vengapunanpaqpas mañakushanman hinata. Chaymi Diosqa Cainta castigarqan wawqen wañuchisqanmanta (Gén. 4:9-12). Abelqa kunan p’unchaykaman allin iñiyniyoq kasqanwan rimapayawashallanchis. Tiemponpi kawsaq runakunamantaqa aswan pisitan payqa kawsarqan, yaqapaschá pachak watata hinalla. Ichaqa chay pisi watakunallapin allin kaqta ruwaspa kawsarqan, wañupuspaqa yacharqanmi Jehová Diospa munakusqanta allinpaq qhawarisqan kasqantapas (Heb. 11:4). Chaymi payqa Diospa yuyayninpi kashan kay pacha paraíso kapuqtin kawsarichisqa kananpaq (Juan 5:28, 29). ¿Chaypichu kanki payta chaskinaykipaq? Sichus qanpas Abelpa rimasqanta uyarinki pay hina iñiyniyoqtaq kankipas chayqa chaypin kanki.