1, 2. Yo lombaka nde Elia kusala inki diambu yina vandaka kusepedisa yandi ve, mpi na nki mitindu yandi ti Akabi vandaka ya kuswaswana?

ELIA vandaka ti mpusa ya kuvanda yandi mosi sambu na kusamba Tata na yandi ya Zulu. Kansi bimvuka ya bantu yina katukaka kumona profete yai ya kieleka ke lomba tiya na kukulumuka na zulu vandaka na nziunga na yandi, mpi ntembe kele ve nde bamingi na kati na bo vandaka kusosa kukutana ti yandi sambu nde yandi sakumuna bo. Na ntwala nde Elia kutombuka na Ngumba ya Karmele yina mipepe vandaka kubula mingi sambu na kusamba Yehowa Nzambi na kingenga, yo lombaka nde yandi sala diambu mosi yina vandaka kusepedisa yandi ve. Yandi fwete solula ti Ntotila Akabi.

² Bantu yai zole vandaka ya kuswaswana kibeni. Akabi lwataka bilele ya kitoko ya kintotila, vandaka aposta, mpi muntu ya bwimi mpi ya kukonda ngolo. Elia lwataka lele ya kiprofete—mvwela mosi ya ngolo ya kukonda mindondo, yina ziku bo salaka ti mpusu ya mbisi to mika ya shamo to ya nkombo. Yandi vandaka muntu ya kikesa, ya kwikama, mpi ya lukwikilu mingi. Kilumbu yina vandaka kupusana na nsuka na yo, monisaka mambu mingi na yina me tala nkadilu ya babakala yai zole.

3, 4. (a) Sambu na nki yo vandaka kilumbu mosi ya mbi sambu na Akabi mpi bansambidi ya nkaka ya Baale? (b) Inki bangiufula beto ta tadila?

³ Yo vandaka kilumbu mosi ya mbi sambu na Akabi mpi bansambidi ya nkaka ya Baale. Dibundu ya mimpani yina Akabi ti nkento na yandi Ntotila-Nkento Yezabele vandaka kusiamisa na kimfumu ya makanda kumi ya Izraele katukaka kubela. Bo monisaka pwelele nde Baale vandaka lusambu ya luvunu. Nzambi yina ya kukonda luzingu nungaka ve ata na kupedisa tiya yina ya fioti sambu na kupesa mvutu na mutindu baprofete na yandi kudipesaka na bisambu, na makinu ya kisaka-saka, mpi na kudilwadisa nitu mutindu yo vandaka kinkulu na bo. Baale nungaka ve na kugulusa bantu 450 na lufwa yina fwanaka kibeni sambu na bo. Kansi nzambi yina ya luvunu belaka mpi na diambu ya nkaka, yo bikaka fioti nde kubela yina kukuma na nsuka. Na nsungi ya bamvula kuluta tatu, baprofete ya Baale vandaka kubondila nzambi na bo na kusukisa musibu yina vandaka kubula ntoto na bo, kansi Baale nungaka ve na kusukisa yo. Ntama mingi ve, Yehowa yandi mosi zolaka kusukisa musibu yina sambu na kumonisa nde yandi kele Nzambi ya kieleka.—1 Bant. 16:30–17:1; 18:1-40.

 ⁴ Kansi, inki ntangu Yehowa zolaka kusala yo? Elia zolaka kusala nki ntangu yandi vandaka kuvingila nde Yehowa kusala mambu yina? Mpi nki beto lenda longuka na muntu yai ya lukwikilu? Bika beto tadila disolo yango.—Tanga 1 Bantotila 18:41-46.

5. Elia songaka Akabi na kusala inki, mpi keti yo ke monana nde Akabi bakaka dilongi na mambu yina salamaka kilumbu yina?

⁵ Elia kwendaka pene-pene ya Akabi mpi tubaka nde: “Ntangu yai, kwenda kudia ti kunwa, mono me wa makelele ya mvula.” Keti ntotila yai ya mbi bakaka dilongi na mambu yina salamaka kilumbu yina? Biblia ke tubila yo ve na sikisiki, kansi beto ke mona ve ata ngogo mosi ya ke monisa kubalula ntima, mpi yandi ke lomba ve profete na kusadisa yandi na kukwenda pene-pene ya Yehowa sambu na kulomba yandi ndolula. Akabi salaka ata kima mosi ve, yandi “kwendaka [kaka] sambu na kudia ti kunwa.” (1 Bant. 18:41, 42) Ebuna Elia?

6, 7. Elia sambaka sambu na nki diambu, mpi sambu na inki?

⁶ ‘Kansi Elia tombukaka tii na nsongi ya Ngumba ya Karmele, fukamaka na ntoto, mpi tulaka ilungi na yandi na kati ya mabolongo na yandi.’ Ntangu Akabi kwendaka kufulusa divumu na yandi, Elia monaka nde yo vandaka dibaku ya kusamba Tata na yandi ya zulu. Beto tadila pozisio ya kudikulumusa yina Biblia ke tubila awa—Elia fukamaka na ntoto mpi ntu ya kunieka kibeni na mpila nde luse na yandi  kumaka pene-pene ya mabolongo na yandi. Elia vandaka kusala inki? Mfunu ya kusosa mvutu kele ve. Na Yakobo 5:18, Biblia ke zabisa beto nde Elia sambaka sambu nde musibu kusuka. Ntembe kele ve nde, yandi salaka kisambu yina na nsongi ya Ngumba ya Karmele.

⁷ Ntete, Yehowa tubaka nde: ‘Mono ta tinda mvula na zulu ya ntoto.’ (1 Bant. 18:1) Yo yina, Elia sambaka sambu nde luzolo ya Yehowa kulungana, kaka mutindu Yezu longaka balongoki na yandi na kusamba kiteso ya mafunda ya bamvula na nima.—Mat. 6:9, 10.

8. Mbandu ya Elia ke longa beto nki na yina me tala kisambu?

⁸ Mbandu ya Elia ke longa beto mambu mingi na yina me tala kisambu. Diambu ya kuluta mfunu na mabanza ya Elia vandaka kulungana ya luzolo ya Nzambi. Ntangu beto ke samba, yo kele mbote na kuyibuka nde: “Konso kima yina beto ke lomba na kuwakana ti luzolo [ya Nzambi], yandi ke wa beto.” (1 Yoa. 5:14) Yo kele pwelele nde, kana beto ke zola nde Nzambi kundima bisambu na beto, beto fwete zaba luzolo na yandi. Yo kele kikuma ya mbote ya kuvanda ti kikalulu ya kulonguka Biblia konso kilumbu. Ntembe kele ve nde, Elia mpi zolaka nde musibu yina kusuka sambu bantu ya bwala na yandi vandaka kuniokwama ngolo. Yo fwete vanda nde ntima na yandi fulukaka ti ntonda ntangu yandi monaka kimangu yina Yehowa salaka kilumbu yina. Mutindu mosi, ntangu beto ke samba, beto fwete monisa ntonda mpi kutula dikebi ya masonga sambu na mambote ya bantu ya nkaka.—Tanga 2 Bakorinto 1:11; Bafilipi 4:6.

9. Elia songaka nsadi na yandi na kusala inki, mpi beto ta tadila nki bikalulu zole?

⁹ Elia vandaka ti kivuvu nde Yehowa ta sukisa musibu yina, kansi yandi zabaka ve inki ntangu yandi ta sala yo. Yo yina, yandi salaka inki ntangu yandi vandaka kuvingila? Beto tala mambu yina disolo yango ke tuba: “Ebuna yandi tubaka na nsadi na yandi nde: ‘Kwenda kutala kuna na ndambu ya nzadi ya nene kana nki kima kele.’ Yandi kwendaka kutala mpi yandi tubaka nde: ‘Mono me mona kima ve.’ Yandi songaka yandi nde: ‘Vutuka diaka mbala nsambwadi.’” (1 Bant. 18:43) Mbandu ya Elia ke pesa beto malongi zole. Ya ntete, profete yai vandaka kutudila Nzambi ntima. Ya zole, yandi vandaka kukengila.

10, 11. (a) Na nki mutindu Elia monisaka nde yandi vandaka kutula ntima na lusilu ya Yehowa? (b) Sambu na nki beto mpi lenda tudila Nzambi ntima bonso yandi?

¹⁰ Sambu Elia vandaka kutula ntima na lusilu ya Yehowa, na kikesa yonso yandi sosaka banzikisa ya ke monisa nde Yehowa zolaka  kusala diambu mosi. Yandi tindaka nsadi na yandi na kutombuka na kisika mosi ya zulu kibeni sambu na kutala kana kele ti kidimbu mosi na zulu ya ke monisa nde mvula ke zola kunoka. Ntangu nsadi na yandi vutukaka, yandi zabisaka Elia nsangu yai ya kukonda kiese: “Mono me mona kima ve.” Zulu vandaka pwelele mpi kukonda matuti. Keti yo kele ti diambu mosi yina ke yitukisa nge sambu na Elia? Kuvila ve nde Elia katukaka kuzabisa Ntotila Akabi nde: “Mono me wa makelele ya mvula.” Inki mutindu profete lendaka kutuba diambu ya mutindu yina, ntangu yandi monaka ata dituti mosi ve ya ke monisa nde mvula zolaka kunoka?

¹¹ Elia zabaka lusilu ya Yehowa. Sambu yandi vandaka profete mpi mumonisi ya Yehowa, yandi vandaka mpenza ti kivuvu nde Nzambi na yandi ta lungisa Ndinga na yandi. Elia vandaka kutula ntima ya mingi na Yehowa na mpila nde yo vandaka bonso nde, yandi vandaka dezia kuwa makelele ya mvula. Beto lenda yibuka mambu yina Biblia ke tuba sambu na Moize: “Yandi bikalaka ngolo bonso nde yandi vandaka kumona Muntu yina ke monanaka ve.” Keti Nzambi kele mpi muntu ya kieleka sambu na nge? Yehowa ke pesa beto bikuma mingi ya kumonisila yandi lukwikilu ya mutindu yina mpi kukwikila na balusilu na yandi.—Baeb. 11:1, 27.

12. Inki mutindu Elia monisaka nde yandi vandaka kukengila, mpi yandi salaka nki ntangu bo songaka yandi nde ka dituti mosi me monana?

¹² Beto tadila ntangu yai mutindu Elia vandaka kukengila. Yandi tindaka nsadi na yandi, mbala mosi ve to mbala zole, kansi mbala nsambwadi! Beto lenda mona na mabanza mutindu nsadi yina me lemba sambu yandi ke kwenda mpi ke vutuka; kansi Elia vandaka kaka ti mpusa ya ngolo ya kumona kidimbu mpi yandi lembaka ve. Nsuka-nsuka, na mbala ya nsambwadi, nsadi na yandi tubaka nde: “Mono me mona dituti, yo kele fioti bonso diboko ya muntu, yo me katuka na ndambu ya nzadi ya nene, ke tombuka na zulu.” Keti nge lenda mona na mabanza mutindu nsadi ya Elia ke tandula diboko na yandi sambu na kutesa ti papa na yandi nene ya ka dituti yina ke basika na ndambu ya Nzadi-Mungwa ya Nene? Ziku ka dituti yina yitukisaka yandi ve. Kansi, sambu na Elia, dituti yina vandaka mfunu mingi. Yandi pesaka nsadi na yandi bantuma nswalu: “Kwenda kusonga Akabi yandi mata na pusupusu, yandi vutuka nswalu na bwala kana ve mvula ke kangisa yandi.”—1 Bant. 18:44.

13, 14. (a) Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya kukengila ya Elia? (b) Inki bikuma ke pusa beto na kusala mambu nswalu?

¹³ Na diambu yai mpi, Elia ke pesa beto mbandu ya mbote. Beto mpi ke zinga na ntangu yina Nzambi ta sala mambu ntama mingi ve sambu na kulungisa lukanu na yandi. Elia vandaka kuvingila nsuka ya musibu; bansadi ya Nzambi bubu yai ke vingila nsuka ya ngidika ya mbi ya nsi-ntoto yai. (1 Yoa. 2:17) Ntangu beto ke vingila ntangu yina Yehowa Nzambi ta sala mambu, beto fwete landa kukengila bonso Elia. Yezu, mwana ya Nzambi, longisilaka balongoki na yandi nde: “Yo yina, beno landa na kukengila sambu beno me zaba ve  kilumbu yina Mfumu na beno ta kwisa.” (Mat. 24:42) Keti Yezu zolaka kutuba nde, balongoki na yandi ta zaba ata fioti ve nde, kubika fioti nsuka ke kwisa? Ve, sambu yandi zabisaka bo mambu yina ta salama na nsi-ntoto ntangu nsuka ta finama. Beto yonso lenda bakisa kidimbu yina kele ti mambu mingi na yina me tala “nsukilu ya ngidika ya bima.”—Tanga Matayo 24:3-7.

¹⁴ Konso kitini ya kidimbu yina ke pesa beto banzikisa ya ngolo mpi ya ke ndimisa nde nsuka me finama. Keti banzikisa yina me fwana na kupusa beto na kusala mambu nswalu na kisalu yina beto ke salaka sambu na Yehowa? Ka dituti yina vandaka kubasika fwanaka sambu na kundimisa Elia nde kubika fioti Yehowa zolaka kusala mambu. Keti profete yina ya kwikama lembaka nitu?

15, 16. Inki mambu salamaka ntinu-ntinu, mpi ziku Elia kudiyulaka nki sambu na Akabi?

¹⁵ Disolo yango ke zabisa beto nde: ‘Ntama mingi ve zulu yonso kangamaka na matuti ya ndombe mpi mupepe, mvula ya ngolo yantikaka kunoka. Akabi mataka na pusupusu na yandi mpi vutukaka na bwala Yizrele.’ (1 Bant. 18:45) Mambu kumaka kusalama ntinu-ntinu. Ntangu nsadi ya Elia vandaka kuzabisa Akabi nsangu yina profete tindaka, ka dituti yina kumaka nene, yo fulukaka mpi kumisaka zulu ya mvimba ndombe. Mupepe ya ngolo bulaka. Nsuka-nsuka, na nima ya bamvula tatu ti ndambu, mvula nokaka na ntoto ya Izraele. Ntoto yina yumaka minaka masa ya mvula. Ntangu mvula kumaka ngolo, masa ya nzadi Kishioni fulukaka, mpi ntembe kele ve nde yo kombaka menga yonso ya baprofete ya Baale yina bo fwaka. Yehowa pesaka bantu ya Izraele yina kolamaka dibaku ya kukatula mvindu ya lusambu ya Baale na ntoto na bo.

¹⁶ Ntembe kele ve nde, Elia vandaka ti kivuvu nde yo ta salama mutindu yina! Ziku yandi kudiyulaka mambu yina Akabi ta sala ntangu yandi ta mona mambu ya kuyituka yina salamaka. Keti Akabi ta balula ntima mpi ta yambula lusambu ya mbi ya Baale? Mambu yina salamaka kilumbu yina pesaka yandi bikuma ya ngolo ya kusala bansoba ya mutindu yina. Ya kieleka, beto me zaba ve mambu yina Akabi vandaka kuyindula na ntangu yina. Disolo yina ke zabisa beto kaka nde ntotila ‘mataka na pusupusu na yandi mpi vutukaka na bwala Yizrele.’ Keti yandi bakaka dilongi? Keti yandi bakaka lukanu ya kusoba bifu na yandi? Mambu yina salamaka na nima ke monisa nde yandi sobaka ve. Kansi diambu ya kieleka kele nde, kilumbu manaka ntete ve sambu na Akabi mpi Elia.

17, 18. (a) Inki kuminaka Elia na nzila ya Yizrele? (b) Inki kele kima ya kuyituka na ntinu yina Elia bakaka katuka na Karmele sambu na kukwenda na Yizrele? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)

 ¹⁷ Profete ya Yehowa yantikaka kukwenda na nzila yina Akabi vandaka kukwenda. Yo lombaka nde yandi sala nzietelo mosi ya nda na nsi ya mudidi mpi ya mvula. Kansi, diambu mosi ya kuyituka salamaka na nima.

¹⁸ ‘Mpeve ya Yehowa vandaka ti Elia; yandi kangaka mukaba na yandi ngolo, bakaka ntinu mpi kwendaka na ntwala ya Akabi tii na munoko ya bwala Yizrele.’ (1 Bant. 18:46) Ya kieleka, “mpeve ya Yehowa” vandaka kusala na Elia na mutindu ya kuyituka. Yizrele vandaka na kitamina ya bakilometre kiteso ya 30, mpi Elia vandaka ve toko. * Meka kumona na mabanza mutindu Elia ke nangula bilele na yandi ya nda, ke kanga yo na luketo na yandi sambu makulu na yandi kutambula kukonda mpasi, mpi ke baka ntinu na nzila yina me fuluka ti masa ya mvula—yandi me baka ntinu ngolo mpenza na mpila nde yandi me kanga pusu-pusu ya ntotila mpi me luta yo!

19. (a) Ngolo mpi kikesa yina Nzambi pesaka Elia ke yibusa beto inki bambikudulu? (b) Ntangu Elia vandaka kukwenda ntinu na Yizrele, nki yandi zabaka kukonda ntembe?

¹⁹ Yo vandaka lusakumunu ya mbote kibeni sambu na Elia! Ntembe kele ve nde, ngolo mpi kikesa yina yandi bakaka—ziku yina lutaka nkutu yina yandi vandaka ti yo ntangu yandi vandaka leke—pesaka yandi kiese mingi. Yo ke pusa beto na kuyibuka bambikudulu yina ke pesa beto kivuvu nde, bantu ya kwikama ta vanda ti mavimpi mpi ngolo ya kukuka na Paladisu awa na ntoto. (Tanga Yezaya 35:6; Luka 23:43) Ntangu Elia vandaka kubaka ntinu na nzila yina fulukaka ti masa, yandi zabaka kukonda ntembe nde Yehowa Tata na yandi mpi Nzambi mosi kaka ya kieleka vandaka kundima yandi!

20. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto kele na mpusa ya balusakumunu ya Yehowa?

²⁰ Yehowa ke vandaka na kiese ya kusakumuna beto. Balusakumunu na yandi kele na mbalu mingi, yo yina beto sala bikesa ya ngolo sambu na kubaka yo. Bonso Elia, beto fwete kengila na kutadilaka na dikebi yonso banzikisa ya ngolo yina ke monisa nde, kubika fioti Yehowa ta sala mambu na bantangu yai ya mpasi mpi ya ke lomba kusala mambu nswalu. Bonso Elia, beto kele ti bikuma mingi ya kutula ntima ya mvimba na balusilu ya Yehowa, “Nzambi ya kieleka.”—Nk. 31:6.