1, 2. (a) Inki mbote munzenza mosi pesaka Maria? (b) Inki lukanu Maria fwete baka mpi inki mutindu yo sobaka luzingu na yandi?

MARIA yitukaka ntangu yandi monaka nzenza yina kotaka na nzo na yandi. Nzenza yango vandaka ve kusosa tata na yandi to mama na yandi. Yandi kwisaka kutala Maria! Yandi lendaka ve kuvanda muntu ya Nazareti; mpi Maria ndimaka nde yo kele mpidina. Sambu Nazareti vandaka mbanza mosi ya fioti, yo vandaka mpasi ve na kuzaba banzenza. Kansi munzenza ya Maria vandaka ya kuswaswana. Yandi tubilaka Maria na mutindu yina bo me tubilaka yandi ntete ve: “Mbote, nkento ya bo me sakumuna mingi kibeni, Yehowa kele ti nge.”—Tanga Luka 1:26-28.

² Na mutindu yina, Biblia ke sadisa beto na kuzaba Maria mwana ya Heli, ya mbanza Nazareti na Galilea. Disolo ya Biblia ya Maria ke yantika na ntangu yina yandi fwete baka lukanu mosi ya mfunu mpenza. Yandi vandaka fianse ya Yozefi, sharpantie yina vandaka ve mvwama kansi vandaka ti lukwikilu ya ngolo na Nzambi. Na mutindu yina, Maria vandaka kumona dezia mutindu luzingu na yandi ta vanda: luzingu mosi ya kukonda mindondo ya nkento mosi yina ta pesaka maboko na bakala na yandi Yozefi, mpi ta sadisa yandi na kusansa bana na bo. Kansi na mbala mosi, yandi kutanaka ti nzenza yina pesaka yandi mukumba yina katukaka na Nzambi na yandi, yina ta soba luzingu na yandi.

3, 4. Sambu na kuzaba Maria, inki mambu beto fwete vila, kansi beto fwete tula dikebi na nki?

³ Bantu mingi ke yitukaka na kuzaba nde, Biblia ke tubaka ve mambu mingi sambu na Maria. Yo ke tubaka mambu fioti ya me tala mutindu bo sansaka yandi, bikalulu na yandi, mpi yo ke tuba ve ata kima mosi sambu na kitoko na yandi. Kansi, mambu yina Ndinga ya Nzambi ke tuba sambu na yandi kele mfunu mingi.

⁴ Sambu na kuzaba Maria mbote-mbote, beto fwete tula na lweka bangindu mingi yina mabundu ya kuswaswana ke longaka sambu na yandi. Yo yina, bika beto vila bifwanisu ya mutindu na mutindu yina bantu mingi me salaka sambu na kumonisa yandi. Bika beto vila mpi dilongi ya mindondo-mindondo yina ke pesaka nkento yai ya kudikulumusa batitre ya kuzanguka bonso “Mama ya Nzambi” mpi “Ntotila-Nkento ya Zulu.” Kansi, bika beto tula dikebi na mambu yina Biblia ke tubaka kibeni sambu na yandi. Yo ta sadisa beto mingi na kuzaba lukwikilu na yandi mpi mutindu beto lenda landa mbandu na yo.

5. (a) Nkadilu ya Maria na mbote ya Gabriele ke longa beto inki? (b) Inki dilongi ya mfunu beto lenda longuka na Maria?

⁵ Nzenza yina kwisaka kutala Maria vandaka ve muntu. Yo vandaka wanzio Gabriele. Ntangu wanzio bingaka Maria “nkento ya bo me sakumuna mingi kibeni,” bangogo yina “yangisaka [Maria] mingi” mpi yandi vandaka kudiyangisa na yina me tala ntendula ya mbote yina ya kuyituka. (Luka 1:29) Nkento ya bo me sakumuna mingi kibeni, na nani? Maria vandaka kuvingila ve nde, bantu kubaka yandi mutindu yina. Kansi, wanzio vandaka kutubila lusakumunu ya Yehowa Nzambi. Yo vandaka mfunu sambu na Maria. Ata mpidina, yandi yindulaka ve na lulendo yonso nde Nzambi sakumunaka yandi dezia. Mbandu ya Maria ke longa beto nde beto fwete sala bikesa sambu nde Nzambi kusakumuna beto mpi kuyindula ve ata fioti na lulendo yonso nde beto me bakaka yo dezia. Nzambi ke telaminaka bantu ya lulendo, kansi yandi ke zolaka mpi ke sadisaka bantu ya kudikulumusa.—Yak. 4:6.

6. Inki mukumba wanzio pesaka Maria?

⁶ Yo ta lomba nde Maria kudikulumusa mutindu yina, sambu wanzio pesaka yandi mukumba mosi ya kuluta mfunu yina yandi lendaka ve kuyindula. Yandi zabisaka Maria nde, yandi ta buta mwana-bakala yina ta kuma muntu ya kuluta bantu yonso na mfunu. Wanzio Gabriele tubaka nde: “Yehowa Nzambi ta pesa yandi kiti ya kimfumu ya tata na yandi Davidi, mpi yandi ta yala bonso Ntotila na zulu ya nzo ya Yakobi kimakulu, mpi Kimfumu na yandi ta vanda ve ti nsuka.” (Luka 1:32, 33) Maria zabaka mbote-mbote lusilu yina Nzambi pesaka Davidi bamvula kuluta mafunda na ntwala, nde mosi na kati ya bana na yandi ta yala kimakulu. (2 Sam. 7:12, 13) Yo yina, mwana yina yandi ta buta ta vanda Mesia yina bantu ya Nzambi vandaka kuvingila banda bamvu-nkama mingi!

7. (a) Ngiufula ya Maria monisaka nki sambu na yandi? (b) Baleke ya bubu yai lenda longuka nki na Maria?

⁷ Yo sukaka pana ve: wanzio songaka Maria nde bo ta binga mwana yina “Mwana ya Muntu ya Kuluta Kuzanguka.” Inki mutindu muntu mosi lendaka kubuta Mwana ya Nzambi? Nkutu, inki mutindu Maria lendaka kubuta mwana? Yandi vandaka fianse ya Yozefi kansi bo kwelanaka ntete ve. Maria yulaka ngiufula yina na masonga yonso na bangogo yai: “Inki mutindu diambu yai ta salama, sambu mono me vukisaka ve nitu ti bakala?” (Luka 1:34) Simba nde, Maria tubilaka kimwense na yandi kukonda nsoni. Yandi vandaka kubaka yo na mbalu. Bubu yai, baleke mingi ke nwaninaka kubebisa kimwense na bo mpi ke vwenzaka bayina ke salaka yo ve. Nsi-ntoto me sobaka mpenza. Kansi, Yehowa me sobaka ve. (Mal. 3:6) Bonso na bilumbu ya Maria, Yehowa ke sepelaka ti bantu yina ke zitisaka bansiku na yandi ya bikalulu ya mbote.—Tanga Baebreo 13:4.

8. Inki mutindu ata Maria vandaka muntu ya kukonda kukuka, yandi lendaka kubuta mwana ya kukuka?

 ⁸ Ata yandi vandaka nsadi ya kwikama ya Nzambi, Maria vandaka muntu ya kukonda kukuka. Ebuna, inki mutindu yandi lendaka kubuta mwana ya kukuka, Mwana ya Nzambi? Wanzio Gabriele tendulaka nde: “Mpeve santu ta kwisa na zulu na nge, mpi ngolo ya Muntu ya Kuluta Kuzanguka ta fika nge. Sambu na kikuma yina mpi mwana yina ta butuka bo ta binga yandi muntu ya santu, Mwana ya Nzambi.” (Luka 1:35) Ngogo santu ke tendula “bunkete” to “ya me konda mvindu.” Bana ke butukaka ti kikalulu ya kukonda kukuka ya bibuti na bo. Kansi, na mbandu yai, Yehowa ta sala kimangu mosi yina me salamaka ntete ve. Yandi ta katula luzingu ya Mwana na yandi na zulu mpi ta kotisa yo na divumu ya Maria, mpi na nima yandi ta sadila ngolo na yandi ya kisalu, to mpeve santu, sambu na ‘kufika’ Maria, mpidina yandi ta tanina mwana yina na kubaka ve disumu. Keti Maria kwikilaka na lusilu ya wanzio? Yandi salaka inki?

9. (a) Sambu na nki bantu yina ke tulaka ntembe na disolo ya Maria kele na foti? (b) Na nki mutindu Gabriele kumisaka lukwikilu ya Maria ngolo?

⁹ Bantu ya ke tulaka ntembe, yika mpi bantu ya nkaka yina ke longukaka malongi ya mabundu ya Kikristu, ke ndimaka ve nde nkento yina kele mwense lenda buta. Ata bo me longukaka mingi, bo ke kukaka ve kubakisa kieleka yai ya pete. Mutindu Gabriele tubaka yo, “kele ve ata ti diambu mosi ya Nzambi ke tubaka yina lenda salama ve.” (Luka 1:37) Maria ndimaka nde bangogo ya Gabriele vandaka ya kieleka, sambu yandi vandaka ti lukwikilu ya ngolo. Kansi, lukwikilu yina vandaka ve ya bindima-ndima. Bonso muntu yonso yina ke yindulaka mbote, Maria vandaka ti mfunu ya banzikisa yina ta simba lukwikilu na yandi. Wanzio Gabriele vandaka ya kuyilama sambu na kupesa yandi banzikisa yango. Yandi tubilaka Maria sambu na Elizabeti, mpangi na yandi yina vandaka mununu, yina zabanaka banda ntama bonso mukobo. Nzambi salaka kimangu mpi pesaka yandi makuki ya kukuma ti divumu!

10. Sambu na nki beto fwete yindula ve nde, mukumba ya Maria vandaka ve mpasi to pesaka yandi ve boma?

¹⁰ Ntangu yai, Maria ta sala inki? Yandi bakisaka mukumba yina Nzambi pesaka yandi mpi vandaka ti banzikisa nde Nzambi ta lungisa mambu yina Gabriele tubaka. Ata yo vandaka lukumu na kubuta mwana ya Nzambi, beto yindula ve nde diambu yina vandaka pete to pesaka ve Maria boma. Ya ntete, yo lombaka nde yandi tadila dilaka na yandi ya makwela ti Yozefi. Keti Yozefi ta ndima kukwela yandi kana yandi me zaba nde Maria kele ti divumu? Ya zole, yo ke monana nde mukumba yango pesaka yandi boma mingi. Yandi ta nata luzingu ya kigangwa ya kuluta mfunu na bigangwa yonso ya Nzambi—Mwana yina Nzambi vandaka kuzola mingi! Yo ta lomba nde, yandi keba mwana yina mbote-mbote ntangu yandi kele mwana-fioti mpi kutanina yandi na nsi-ntoto yina ya mbi. Yo vandaka mukumba ya nene kibeni!

11, 12. (a) Inki mutindu bantangu ya nkaka, ata bantu ya ngolo mpi ya kwikama vandaka ti baketi-keti sambu na kundima mikumba ya nene yina Nzambi pesaka bo? (b) Mvutu yina Maria pesaka Gabriele monisaka nki sambu na yandi mosi?

 ¹¹ Biblia ke monisa nde bantangu ya nkaka, ata bantu ya ngolo mpi ya kwikama vandaka ti baketi-keti sambu na kundima mikumba ya nene yina Nzambi pesaka bo. Moize tubaka nde, yandi vandaka ve kutuba mbote yo yina yandi lendaka ve kuvanda kinati-ndinga ya Nzambi. (Kub. 4:10) Yeremia tubaka nde, “mono kele ka mono mwana” yo yina mpila vandaka ve ya kundima mukumba yina Nzambi pesaka yandi. (Yer. 1:6) Mpi Yonasi tinaka mukumba na yandi! (Yon. 1:3) Ebuna Maria ta sala nki?

¹² Tii bubu yai, bantu yonso ya lukwikilu me zaba bangogo na yandi yina ke monisa kibeni kudikulumusa mpi bulemfu. Yandi zabisaka wanzio Gabriele nde: “Tala! nsadi ya Yehowa! Bika nde yo salama sambu na mono na kuwakana ti mambu ya nge me tuba.” (Luka 1:38) Mwana-nkento yina vandaka nsadi, vandaka na nsi ya bampika yonso mpi luzingu na yandi ya mvimba vandaka na maboko ya mfumu na yandi. Yo kele mutindu yina Maria kudiwaka sambu na Yehowa, Mfumu na yandi. Yandi zabaka nde, yandi vandaka na lutaninu na maboko ya Yehowa, nde Yehowa ke vandaka ya kwikama na bantu yina kele ya kwikama na yandi, mpi nde Yehowa ta sakumuna yandi kana yandi sala yonso sambu na kulungisa mukumba yina ya nene.—Nk. 18:26.

13. Kana beto ke mona nde kusala mambu yina Nzambi ke lomba beto kele mpasi to yo lenda salama ve, nki mutindu mbandu ya Maria lenda sadisa beto?

¹³ Bantangu ya nkaka Nzambi ke lombaka beto na kusala mambu yina beto lenda mona ya mpasi, to ya lenda salama ve. Kansi na Ndinga na yandi, Nzambi ke pesa beto bikuma mingi ya kutudila yandi ntima mpi kuditula na maboko na yandi, mutindu Maria salaka. (Bing. 3:5, 6) Keti beto ta sala yo? Kana beto sala yo, yandi ta pesa beto lufutu mpi bikuma yina ta kumisa ngolo mpenza lukwikilu na beto.

14, 15. (a) Inki lufutu Yehowa pesaka Maria ntangu yandi kwendaka kutala Elizabeti mpi Zakaria? (b) Bangogo ya Maria yina kele na Luka 1:46-55 ke monisa nki sambu na yandi?

¹⁴ Mambu yina Gabriele tubaka sambu na Elizabeti vandaka mfunu mingi sambu na Maria. Na bankento yonso ya nsi-ntoto, nani lendaka kubakisa mbote-mbote mambu yina kuminaka yandi? Maria kwendaka nswalu na insi ya bangumba ya Yuda mpi salaka nzietelo yina lendaka kubaka bilumbu tatu to iya na makulu. Ntangu yandi kotaka na nzo ya Elizabeti mpi nganga-nzambi Zakaria, Yehowa pesaka Maria lufutu na kupesaka yandi nzikisa ya nkaka ya ngolo sambu na kukumisa lukwikilu na yandi ngolo. Elizabeti waka mbote ya Maria mpi na  mbala mosi yandi waka nde, mwana yina vandaka na divumu na yandi pumbukaka na kiese. Yandi fulukaka na mpeve santu mpi bingaka Maria “mama ya Mfumu na mono.” Nzambi monisaka na Elizabeti nde, mwana yina Maria ta buta ta vanda Mesia, Mfumu na yandi. Diaka na ngolo ya mpeve santu, yandi sikisaka Maria sambu na kwikama mpi bulemfu na yandi mpi tubaka nde: “Kiese mpi na nkento yina me kwikila.” (Luka 1:39-45) Ee, mambu yonso yina Yehowa silaka Maria ta lungana!

¹⁵ Na nima, Maria tubaka. Bo me taninaka mbote-mbote bangogo na yandi na Ndinga ya Nzambi. (Tanga Luka 1:46-55.) Na bangogo yonso ya Maria tubaka, yai kele bangogo ya nda yina Maria tubaka ya kele na Biblia kuluta bisika yonso ya nkaka, mpi yo ke monisa mambu mingi na yina me tala yandi. Yo ke monisa ntonda na yandi ntangu yandi  ke kumisa Yehowa na mutindu yandi pesaka yandi dibaku ya mbote ya kuvanda mama ya Mesia. Yo ke monisa nde yandi vandaka ti lukwikilu ya ngolo, sambu yandi ke tuba nde Yehowa ke kulumusaka bantu ya lulendo ti ya ngolo mpi ke sadisaka bantu ya kudikulumusa ti bansukami yina ke sosaka kusadila yandi. Yo ke monisa mpi nzayilu ya mingi yina yandi vandaka ti yo. Muntu mosi tubaka nde, Maria vutukilaka baverse kuluta 20 ya Masonuku ya Kiebreo! *

16, 17. (a) Inki mutindu Maria mpi mwana na yandi monisaka kikalulu yina beto fwete landa? (b) Mutindu yina Maria kwendaka kutala Elizabeti ke yibusa nde, beto lenda baka nki lusakumunu?

¹⁶ Ya kieleka, Maria vandaka kuyindulula Ndinga ya Nzambi na mudindu. Na kutadila mambu yina yandi vandaka kulonguka na Ndinga ya Nzambi, Maria lendaka kutubila bangindu na yandi mosi. Kansi na kudikulumusa yonso, yandi sepelaka na kuvutukila Ndinga ya Nzambi. Na nima, mwana yina vandaka kuyela na divumu na yandi ta monisa kudikulumusa ya mutindu mosi, na kutubaka nde: “Mambu ya mono ke longa kele ve ya mono, kansi yo kele ya muntu yina tindaka mono.” (Yoa. 7:16) Yo kele mbote nde, beto kudiyula mutindu yai: ‘Keti mono ke monisaka luzitu ya mutindu mosi sambu na Ndinga ya Nzambi? To keti mono ke sepelaka na bangindu mpi malongi na mono mosi?’ Maria vandaka mpenza ti nkadilu ya mbote.

¹⁷ Maria lutisaka kiteso ya bangonda tatu ti Elizabeti mpi ntembe kele ve nde, bo zole vandaka kupesana kikesa. (Luka 1:56) Disolo yai ya Biblia ke tubila mutindu Maria kwendaka kutala Elizabeti ke yibusa beto balusakumunu yina kinduku lenda nata. Kana beto ke sosa banduku yina ke zolaka kibeni Yehowa, Nzambi na beto, beto ta yela mpenza na kimpeve mpi ta kwenda pene-pene na Yehowa. (Bing. 13:20) Kansi, nsuka-nsuka, ntangu lungaka sambu nde Maria kuvutuka na bwala na yandi. Yozefi ta tuba nki ntangu yandi ta zaba nde Maria kele na divumu?

18. Inki diambu Maria zabisaka Yozefi, mpi Yozefi salaka inki?

¹⁸ Ziku Maria vingilaka ve nde, bantu kuzaba nde yandi kele ti divumu sambu na kuzabisa Yozefi. Yandi zabaka mpenza nde, yandi fwete solula ti Yozefi. Kansi na ntwala ya kusala yo, mbala ya nkaka Maria vandaka kudiyula mambu yina bakala yai ya mbote mpi ya ke tinaka Nzambi boma ta sala ntangu yandi ta zabisa yandi. Ata mpidina, Maria kwendaka kumona yandi mpi zabisaka yandi mambu yonso yina kuminaka yandi. Mutindu nge lenda yindula, yo vwalangasaka mabanza ya Yozefi mingi kibeni. Yandi vandaka ti mpusa ya kukwikila mwana-nkento yai, kansi yo ke monana bonso nde Maria salaka bizumba. Biblia ke tubila ve bangindu yina kwisilaka Yozefi. Kansi, yo ke tuba nde Yozefi bakaka lukanu ya kufwa makwela ti yandi, sambu na ntangu yina, bo vandaka kutadila ba fianse bonso bantu yina me kwelanaka. Ata  mpidina, Yozefi zolaka ve kupesa yandi nsoni na meso ya bantu, yo yina yandi solaka na kufwa makwela na kinsweki. (Mat. 1:18, 19) Ntembe kele ve nde, yo pesaka Maria mpasi na kumona nde muntu yai ya mbote vandaka kudiyangisa sambu na diambu yai ya me salamaka ntete ve. Ata mpidina, Maria wilaka ve Yozefi makasi.

19. Inki mutindu Yehowa sadisaka Yozefi na kubaka lukanu ya mbote?

¹⁹ Na mawete yonso, Yehowa sadisaka Yozefi na kuzaba lukanu ya mbote ya kubaka. Na ndosi, wanzio ya Nzambi zabisaka Yozefi nde divumu ya Maria vandaka kibeni kimangu. Ziku yo bwisaka Yozefi ntima kibeni! Ntangu yai, yandi salaka diambu yina Maria salaka ntete—yandi landaka lutwadisu ya Yehowa. Yandi kwelaka Maria, mpi yilamaka na kubaka mukumba ya kuluta nene ya kusansa Mwana ya Yehowa.—Mat. 1:20-24.

20, 21. Inki dilongi bankwelani mpi bantu yina ke zola kukwela lenda longuka na Maria mpi Yozefi?

²⁰ Bantu yina me kwelaka, mpi bantu yina ke yilama sambu na kukwela, fwete baka dilongi na bankwelani yai ya baleke ya kuvandaka na luzingu bamvula 2 000 me luta. Ntangu Yozefi vandaka kumona mutindu nkento na yandi yina vandaka leke ke lungisa mikumba na yandi ya kimama, ntembe kele ve nde yandi vandaka na kiese na mutindu wanzio ya Yehowa twadisaka yandi. Yo fwete vanda nde, yandi monaka mfunu ya kutula ntima na Yehowa ntangu yandi ke baka balukanu ya nene. (Nk. 37:5; Bing. 18:13) Ntembe kele ve nde sambu yandi vandaka mfumu ya dibuta, yandi vandaka kumonisa mawete mpi dikebi ntangu yandi vandaka kubaka balukanu.

²¹ Na ndambu ya nkaka, inki dilongi beto lenda baka na mutindu Maria ndimaka kukwela Yozefi? Ata na luyantiku Yozefi ndimaka ve mambu yina Maria songaka yandi, Maria vingilaka nde Yozefi kubaka lukanu na mutindu yandi ta sala mambu, sambu yandi ta vanda mfumu ya dibuta. Ntembe kele ve nde yo vandaka dilongi mosi ya mbote sambu na yandi, mpi sambu na bankento ya Bakristu ya bubu yai. Nsuka-nsuka, ziku mambu yina kuminaka bo longaka Yozefi ti Maria nde kuvanda masonga mpi kusolula mbote-mbote vandaka mfunu mingi.—Bingana 15:22.

22. Inki vandaka fondasio ya makwela ya Yozefi mpi Maria, mpi nki mukumba vandaka kuvingila bo?

²² Ntembe kele ve nde, bankwelani yina ya baleke yantikaka makwela na bo ti fondasio ya mbote mpenza. Bo zole vandaka kuzola Yehowa Nzambi kuluta mambu yonso mpi bo vandaka ti mpusa ya kusepedisa yandi na kuvandaka bibuti ya zola mpi ya ke lungisaka mikumba na bo. Ya kieleka, balusakumunu ya nene vandaka kuvingila bo kansi bampasi ya nene mpi vandaka kuvingila bo. Yo lombaka nde bo sansa Yezu, yina zolaka kuyela mpi kukuma muntu ya kuluta nene ya ntangu yonso.