•  Etɛwu un ka ɖó na nɔ ba lanmɛ kpɔ́n?

•  Etɛwu un ma ka nɔ ba lanmɛ kpɔ́n ǎ?

•  Nɛ̌ un ka sixu ba lanmɛ kpɔ́n gbɔn bɔ é na wà ɖagbe nú agbaza ce?

•  Nɔ jlɛ̌ jí

•  Nǔ e gbɛ̌ towe lɛ nɔ ɖɔ é

 Ðò tò ɖé lɛ mɛ ɔ, mɛ winnyawinnya lɛ nɔ mɔ táan dó ba lanmɛ kpɔ́n sɔmɔ̌ ǎ, bɔ enɛ nɔ wà nǔ dó agbaza yetɔn wu. Biblu sín hwɛ jɔ bɔ é dó ɖɔ: “Agbazamɛgándidó ɔ, nǔ ɖagbe wɛ.” (1 Timɔtée 4:8) Kpɔ́n nǔ e bɔ d’ewu lɛ é:

•   Lanmɛ bibakpɔ́n sixu zɔ́n bɔ a na ɖò ganji. Lanmɛ bibakpɔ́n nɔ zɔ́n bɔ fɔn e ɖò taglo mǐtɔn mɛ é nɔ tún nǔ e è nɔ ylɔ́ ɖɔ endorphine é, b’ɛ nɔ zɔ́n bɔ è nɔ vo bo nɔ lɛ́ ɖó awǎjijɛ. Mɛɖé lɛ nɔ ɖɔ ɖɔ jɔwamɔ sín amasin ɖé wɛ lanmɛ bibakpɔ́n nyí nú linkpɔ́nzɔn.

   Enyi un kánwezun zǎnzǎn tɛɛn ɔ, un nɔ w’azɔ̌ ganji, bo nɔ lɛ́ ɖó awǎjijɛ ɖò kéze ɔ bǐ mɛ. Wezun kínkán nɔ zɔ́n bɔ un nɔ mɔ nyiɖée mɛ d’eji.”—Regina.

•   Lanmɛ bibakpɔ́n sixu d’alɔ we bɔ a na nyɔ́ kpɔ́n d’eji. Lanmɛ bibakpɔ́n ɖò jlɛ̌ jí na d’alɔ we bɔ a na ɖó hlɔnhlɔn, vo ɖò lanmɛ bo lɛ́ ɖó jiɖiɖe hugǎn.

   “É víví nú mì ɖɔ dìn ɔ, un kpéwú bo nɔ ɖ’alɔ ɖò lanmɛ bibakpɔ́n e nɔ na hlɔnhlɔn nɛgbékan lɛ kpo alɔkan lɛ kpo é mɛ. Un nɔ bló azɔn wǒ dìn, xwè e wá yì é mɛ ɔ, un tlɛ nɔ kpé ɖokpo vɔ́vɔ́ wu ǎ! Nǔ e nyɔ́ hugǎn é wɛ nyí ɖɔ un tuùn ɖɔ un ɖò bo wlí nú agbaza ce wɛ.”—Olivia.

•   Lanmɛ bibakpɔ́n sixu zɔ́n bɔ a dɔ́ji. Lanmɛ bibakpɔ́n nɔ wà ɖagbe nú hǔn. É nɔ lɛ́ zɔ́n bɔ è nɔ gbɔjɛ ganji. Lanmɛ bibakpɔ́n e nɔ na hlɔnhlɔn hǔn kpo fíjó kpo é (aérobic), sixu nya xɛ ɖò mɛ jí ɖò hǔnzɔn ee nyí ɖokpo ɖò azɔn kpaa e nɔ hu sunnu kpo nyɔnu kpo bǐ é sí.

   “Enyi mǐ ɖó aca bo nɔ ba lanmɛ kpɔ́n ɔ, mǐ nɔ xlɛ́ Gbɛɖotɔ́ mǐtɔn ɖɔ agbaza e é na mǐ é sù nukún mǐtɔn mɛ.”—Jessica.

 Nǔ taji ɔ: Lanmɛ bibakpɔ́n na wà ɖagbe nú agbaza mɛtɔn tawun ɖò nukɔnmɛ, bo sixu lɛ́ wà mɔ̌ ɖò dìn. Nyɔnu ɖé nɔ nyí Tonya bo ɖɔ: “È nɔ ɖɔ gbeɖé ɖɔ ‘é vɛ́ nú mì ɖɔ un ɖi zɔnlin alǒ kánwezun’ kpɔ́n ǎ. Hwenu e un xò hwɛjijɔ e un nɔ ba ɖ’ayǐ lɛ é nyi kɛ́n ɖokpo, bo jɛ lanmɛ ba kpɔ́n jí é ɔ, é vɛ́ nú mì kpɔ́n ǎ.”

 Nǔ e nɔ gbò kpò nyi ali jí nú mɛ é ɖé lɛ ɖíe:

•   Jlǒ ma ɖó. “Un lin ɖɔ mɛ winnyawinnya lɛ nɔ mɔ ɖɔ nǔɖe kún sixu kpé ye wu ó. É vɛwǔ bɔ è na lin tamɛ kpɔ́n dó hwenu e è na j’azɔn dó é jí. È nɔ lin ɖɔ mɛxomɔ lɛ wɛ nɔ ɖɔ azɔn xó.”—Sophia.

•   Táan ma ɖó. Ðó alɔnu ce nɔ ján wutu ɔ, un ɖó na bló tuto nú nǔ ɖagbe ɖuɖu kpo amlɔ didɔ́ kpo, amɔ̌, hwenu mimɔ dó ba lanmɛ kpɔ́n nɔ vɛwǔ tawun.”—Clarissa.

•   Lanmɛ bibakpɔ́n gbɛ́tá ɖé ma ɖó. “Gbɛ̌ta lanmɛ bibakpɔ́n tɔn ɖé mɛ ninɔ nɔ byɔ akwɛzinzan!”—Gina.

 Lin tamɛ d’ewu:

 Etɛ ka nɔ gbò kpò nyi ali jí nú we hugǎn bɔ a ma nɔ ba lanmɛ kpɔ́n ǎ? Ðuɖu ɖò nǔ e nɔ gbò kpò nyi ali jí nú we é jí na byɔ gǎndidó, amɔ̌, é na hɛn lè wá.

 Wěɖexámɛ ɖé lɛ ɖíe:

•   Ma ɖó nukún ɖɔ mɛ ɖevo lɛ wɛ na bló bɔ a na ɖò ganji ɖò lanmɛ ó.—Galatinu lɛ 6:5.

•   Nyi alɔ nú hwɛjijɔ biba. (Nǔnywɛtɔ́xó 11:4) Ði kpɔ́ndéwú ɔ, dandan wɛ a na lanmɛ bibakpɔ́n sín gbɛ̌ta ɖé mɛ cobo na bló tuto nú lanmɛ bibakpɔ́n ǎ. Ba lɔnyiji-fɔnkan yihundida e nɔ jló we é ɖé, bo sɔ́ dó ɖó aca towe.

•   Kan nǔ e mɛ ɖevo lɛ nɔ bló dó ba lanmɛ kpɔ́n lɛ é byɔ ye.—Nǔnywɛxó 20:18.

•   Blǒ tuto tawun ɖé. Sɔ́ nǔɖe lɛ ɖó nukɔn nú hwiɖée bo nya gbě yetɔn, wlǎn ee a ko bló lɛ é ɖó fí ɖé, enɛ ɔ, akpakpa na nɔ sɔ́ we.—Nǔnywɛxó 21:5.

•   Ba mɛɖé bonu mi nɔ ba lanmɛ kpɔ́n ɖó kpɔ́. Enyi a ɖó xɔ́ntɔn ɖé ɔ, mi sixu nɔ ba lanmɛ kpɔ́n hwɛhwɛ, é sixu dó wusyɛn lanmɛ nú we bo lɛ́ d’alɔ we bɔ a na ɖó aca ɖé.—Nǔnywɛtɔ́xó 4:9, 10.

•   Tuùn ɖɔ nǔmaɖónukún lɛ na wá. Ma jó gbè hwenu e ye na wá é ó.—Nǔnywɛxó 24:10.

 Biblu ɖɔ nú sunnu kpo nyɔnu kpo bǐ ɖɔ ye ni “nɔ wà nǔ ɖó jlɛ̌ jí.” (1 Timɔtée 3:2, 11) Enɛ wu ɔ, nɔ jlɛ̌ jí dó lanmɛ bibakpɔ́n wu. Hwɛhwɛ ɔ, mɛ e nɔ w’azɔ̌ dingan lɛ é nɔ w’azɔ̌ dó wuvɔ̌. Ðyɔvǐ ɖé nɔ nyí Julia bo ɖɔ: “Enyi hlɔnhlɔn sunnu ɖé tɔn hugǎn nǔnywɛ tɔn ɔ, flíjɛ ɖɛkpɛ tɔn wɛ.”

 Nɔ lɛ́ cɔ́ hwiɖée dó linlin akpakpa sɔ́ mɛ tɔn e nɔ sísɛ́ mɛ, bɔ è nɔ wà nǔ hugǎn nǔ e na wà ɖagbe nú mɛ lɛ é wu é. Wěɖexámɛ mɔhun lɛ sixu wà nǔ dó wǔ we ɖò agbaza lixo bo na zɔ́n bɔ a na jó nǔ e nyí “nǔ ɖagbe” hugǎn ɖò gbɛmɛ lɛ é dó.—Filipunu lɛ 1:10, nwt.

 Gɔ́ na ɔ, nǔ e ɖó na ko dó wusyɛn lanmɛ nú we bɔ a na ba lanmɛ kpɔ́n é, sixu lɛ́ dó kpò awa mɛ nú we fɛɛ. Ðyɔvǐ e nɔ nyí Vera é ɖɔ: “Ðyɔvǐ gegě nɔ xò fɔtóo mɛ ɖěɖee ɖɔhun ye jló na cí é tɔn kplé, bo nɔ kpɔ́n ye hwenu e akpakpa hwedó ye é. Wǎgbɔ tɔn ɔ, ye nɔ jlɛ́ yeɖée dó mɛ enɛ lɛ wu bɔ awakanmɛ nɔ kú ye. È nya lanmɛ na nɔ ganji gbé ɔ, é nyɔ́ hú è nya ɖɛkpɛnyinyɔ́ kɛɖɛ gbé.”