1, 2. (a) Ntak emi Hannah mîkopke inemesịt ke ini enye etịmde idem ndika isan̄? (b) Nso ke ikeme ndikpep nto mbụk Hannah?

HANNAH ke etịm idem ndika isan̄, ke onyụn̄ odomo nditre ndikere mban̄a mme mfịna esie. Ini emi ekpedi ini inemesịt; Elkanah ebe esie esida ofụri ubon esie kpukpru isua aka akatuak ibuot ọnọ Abasi ke tent utuakibuot ke Shiloh. Jehovah okoyom mme utọ ini usọrọ oro ẹdi ini idatesịt. (Kot Deuteronomy 16:15.) Eyịghe idụhe ke Hannah ama esima ndika mme usọrọ emi toto ke ini uyen esie. Edi ke mme isua ndondo emi, n̄kpọ itiehe aba ye enye nte ekesitiede.

² Enye ama ọfọn iso ndinyene ebe emi amade enye. Edi Elkanah ama ọdọ n̄wan en̄wen. Enye ekekere Peninnah, ndien etie nte enye ama ebiere ndinam uwem odorode Hannah. Peninnah ama enyene usụn̄ ndinam esịt enen̄ede ọdiọk Hannah idem ke mme ini usọrọ eke isua ke isua emi. Nso ke enye ekesinam? Akan oro, didie ke mbuọtidem oro Hannah ekenyenede ke Jehovah akan̄wam enye ọyọ idaha oro eketiede nte ọsọn̄ akaha mi? Edieke osobode mme mfịna oro mîyakke esịt adat fi, mbụk Hannah ekeme ndinen̄ede n̄n̄wam fi.

3, 4. Nso ikpọ mfịna iba ke Hannah ekenyene, ndien ntak emi ọkọsọn̄de enye ndiyọ mmọ?

³ Bible owụt ikpọ mfịna iba oro Hannah ekenyenede. Enye ikenen̄ekede inyene se ekemede ndinam mban̄a akpa mfịna, ikonyụn̄ ikekemeke-keme ndinam n̄kpọ ndomokiet mban̄a ọyọhọ iba. Akpa, ebe esie ọkọdọ iban iba, ndien n̄wan ufụp esie ikamaha enye. Ọyọhọ iba, enye ekedi ada. Utọ mfịna oro ananam uwem ọsọn̄ ye n̄wan ekededi emi oyomde ndinyene nditọ, ndien ke eyo Hannah ye nte ido obio mmọ ekedide, mfịna emi ama esinam owo enen̄ede ofụhọ. Ubon kiet kiet okodori enyịn ke nditọ ẹyenam ubon mmimọ aka iso odu. Owo ndidi ada ekedi akwa n̄kpọ o-bụt ye esuene.

⁴ Ekeme ndidi Hannah ekpekekeme ndiyọ mfịna esie mîkpedịghe emi Peninnah ekesifịnade enye. Akananam udọ uwak iban ifọnke. Enye esiwak ndida ndomoidem, utọk, ye iduọesịt ndi. Edinam emi ekedi isio ye edumbet oro Abasi ekenịmde ke In̄wan̄ Eden ete owo  ọdọ n̄wan kiet m̀mê ebe kiet kpọt. (Gen. 2:24) Ntem, Bible owụt afanikọn̄ oro asan̄ade ye udọ uwak iban, ndien nte n̄kpọ eketiede ke ufọk Elkanah owụt nte udọ uwak iban enen̄erede ọdiọk.

5. Ntak emi Peninnah okoyomde nditụhọde Hannah, ndien nso ke enye akanam ayat Hannah?

⁵ Elkanah akama Hannah akan. Mbụk mme Jew ọdọhọ ke enye ekebem iso ọdọ Hannah ndien edidọ Peninnah ke isua ifan̄ ẹma ẹkebe. M̀mê ekedi ntre m̀mê idịghe, Peninnah ama enen̄ede efịbe Hannah onyụn̄ oyom ediwak usụn̄ nditụhọde n̄wan ufụp esie. Se Peninnah akadade akan Hannah ekedi ke enye ama enyene nditọ. Peninnah ama aman ediwak nditọ, ndien adan̄a nte nditọ esie ẹkewakde ntre ke enye ọkọtọn̄ọ ndida idem ke n̄kpọ. Utu ke Peninnah nditua Hannah mbọm nnyụn̄ ndọn̄ enye esịt, Peninnah ama ada oro anam esịt ayat enye. Bible ọdọhọ ke Peninnah akanam esịt ayat Hannah man “esịt etịmede enye.” (1 Sam. 1:6) Peninnah okokokoi anam. Enye okoyom abiak Hannah, ama onyụn̄ abiak Hannah.

6, 7. (a) Kpa ye ofụri se Elkanah akanamde man ọdọn̄ Hannah esịt, ntak emi Hannah mîkasianke enye ofụri se Penninah ekesinamde imọ? (b) Ndi Hannah ndidi ada ọkọwọrọ ke Jehovah inenke iso ye enye? Nam an̄wan̄a. (Se ikọ idakisọn̄.)

⁶ Etie nte ifet oro Peninnah akamade akan ekedi ini uka usọrọ ke Shiloh kpukpru isua. Elkanah ama ọnọ nditọ Peninnah kiet kiet—“kpukpru nditọ esie iren ye iban”—udeme uwa oro ẹkewade ẹnọ Jehovah. Edi enye ọkọnọ Hannah oro mîkenyeneke eyen udeme kiet kpọt. Peninnah ama ada oro odori Hannah ubọk ke ibuot onyụn̄ eti enye ke enye edi ada tutu Hannah edida ke nditatua, inyụn̄ ikemeke ndidia n̄kpọ. Elkanah ama okụt ke esịt ikenemke Hannah edima an̄wan esie, ye nte ke enye ikadiaha n̄kpọ, ntre enye ama odomo ndidọn̄ enye esịt. Enye ama obụp ete, “Hannah, nso inam atuade, nso inam mûdiaha udia, nso inyụn̄ inam esịt ọdiọkde fi? Nte ami mfọnke ye afo n̄kan nditọiren duop?”—1 Sam. 1:4-8.

⁷ Ama ọfọn sia Elkanah ama ọfiọk ke esịt ọkọdiọk Hannah ke ntak emi enye ekedide ada. Ndien Hannah ama ama ndinem ikọ ima esie. * Edi Elkanah iketịn̄ke iban̄a usua Peninnah, ndien mbụk emi inyụn̄ iwụtke ke Hannah ama asian enye. Ekeme ndidi enye ama ọfiọk ke ndisian ebe imọ se Peninnah anamde edikam ananam n̄kpọ enen̄ede ọsọn̄ ye  imọ. Ndi Elkanah ekeme nditre mfịna emi? Nte emi idinamke Peninnah ọdọdiọn̄ asua Hannah, ndien ndi nditọ ye nditọufọk an̄wan ufụp emi iditieneke isua enye? Emi n̄kukụre edikam ananam ẹnen̄ede ẹsua Hannah ke ufọk esie.

8. Edieke owo anamde n̄kpri n̄kpọ man ayat fi esịt, m̀mê anamde n̄kpọ ye afo nte mînenke, ntak emi afo ndifiọk ke Jehovah edi Abasi edinen ikpe ekemede ndidọn̄ fi esịt?

⁸ Edide Elkanah ama ọfiọk kpukpru n̄kpri n̄kpọ oro Peninnah ekesinamde man ayat Hannah esịt m̀mê ikọfiọkke, Jehovah Abasi ama okụt kpukpru se iketịbede. Ikọ esie etịn̄ kpukpru se iketịbede, ndien emi edi ukpepn̄kpọ ọnọ owo ekededi oro efịbede n̄kpri ufụp m̀mê asuade owo en̄wen. Ke n̄kan̄ eken, owo oro mîduehe, emi onyụn̄ etiede emem emem, nte Hannah, ekeme ndibọ ndọn̄esịt ke ndifiọk nte ke Abasi edinen ikpe esinen̄ede kpukpru se ikwan̄ade ke ini esie ye ke usụn̄ esie. (Kot Deuteronomy 32:4.) Anaedi Hannah ama ọfiọk emi n̄ko, ntak edi oro enye akakade ebịne Jehovah okoyom un̄wam.

9. Hannah ndinyịme ndika Shiloh kpa ye emi ọfiọkde se n̄wan ufụp esie edinamde ekpep nnyịn nso?

⁹ Ke tụhi-tụhi usenubọk, kpukpru owo ke ubon ke ẹtịme. Kpukpru owo, idem ye nditọwọn̄, ke ẹben̄e idem ndika isan̄. Akamba ubon oro ekenyene ndisan̄a se ikande kilomita 30 mbe Ephraim emi etiede obot obot n̄ka Shiloh. * Ke ini ẹsan̄ade ke ukot, isan̄ oro edida usen kiet m̀mê iba. Hannah ama ọfiọk nte n̄wan ufụp esie edinamde n̄kpọ. Edi Hannah ikosụhọkede itie ke ufọk. Ntem enye ama enịm n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ọnọ mme andituak ibuot nnọ Abasi tutu esịm eyo nnyịn. Ifọnke iyak ndiọi edu mbon en̄wen ẹnam nnyịn itre ndituak ibuot nnọ Abasi. Edieke iyakde oro etịbe, nnyịn iyataba mme edidiọn̄ emi ẹkam ẹkemede ndin̄wam nnyịn iyọ.

10, 11. (a) Ntak emi Hannah ọkọsọpde-sọp aka tent utuakibuot? (b) Didie ke Hannah akan̄wan̄a esịt esie ọnọ Ete esie eke heaven ke akam?

¹⁰ Ke akamba ubon oro ẹma ẹkesan̄a ofụri usen kiet ke obot obot usụn̄ oro etiede n̄wọn̄ọde n̄wọn̄ọde, mmọ ẹma ẹdikpere Shiloh. Obio oro okodoro ke ekpri obot oro ikpọ obot ẹkekande ẹkụk. Nte mmọ ẹkesan̄ade ẹkpere, anaedi Hannah ama enen̄ede ekere se enye editịn̄de ke akam ọnọ Jehovah. Ubon oro ẹma ẹdia udia ke ndondo oro mmọ ẹkesịmde. Hannah ama ọsọsọp ọkpọn̄ mmọ aka tent utuakibuot Jehovah. Eli, Akwa Oku, ke eketie do ekpere enyịnusụn̄. Edi ekikere Hannah okowụhọ ke Abasi esie. Enye ama enịm ke Abasi oyokop akam imọ do ke tent utuakibuot. Idem edieke owo en̄wen mîfiọkke mfịna esie, Ete esie eke heaven ọfiọk. Mfụhọ esie ama anam enye ọtọn̄ọ nditua.

 ¹¹ Hannah ama etịn̄ ikọ ke ofụri esịt ọnọ Jehovah ke adan̄aemi osụk en̄wekde eyet. N̄kpọkinua esie ama enyek nte enye etịn̄de mfịna esie ke esịt ọnọ Jehovah. Ndien enye ama ọbọn̄ akam emi ebịghi, an̄wan̄a ofụri esịt esie ọnọ Ete esie. Edi idịghe eyen emi enye okoyomde ke mbrenyịn kpọt ke enye ekeben̄e Abasi. Ama enen̄ede ọdọn̄ Hannah ndibọ edidiọn̄ Abasi nnyụn̄ nnọ Abasi se enye ekemede. Ntre, enye ama ọn̄wọn̄ọ ke edieke imọ inyenede eyeneren, ke imọ iyayak eyen oro inọ man ada ofụri uwem esie anam n̄kpọ Abasi.—1 Sam. 1:9-11.

12. Nte ikụtde ke uwụtn̄kpọ Hannah, nso n̄kpọ emi aban̄ade akam ke nnyịn mîkpefreke?

¹² Ntem, Hannah ama enịm uwụtn̄kpọ ọnọ kpukpru mme asan̄autom Abasi ke nte ẹkpebọn̄de akam. Jehovah ọfọn ido onyụn̄ ọdọhọ ikọt esie ẹnyene ifụre ẹtịn̄ ikọ ẹnọ imọ in̄wan̄-in̄wan̄, ẹtịn̄ ofụri mfịna mmọ ẹnọ imọ ukem nte eyen oro enyenede mbuọtidem ke edima ete m̀mê eka esinamde. (Kot Psalm 62:8; 1 Thessalonica 5:17.) Ẹma ẹnọ apostle Peter odudu spirit ndiwet ikọ emi man esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ndisibọn̄ akam nnọ Jehovah: “[Ẹtop] kpukpru editịmede esịt mbufo ẹdori enye ke idem, koro enye ekerede aban̄a mbufo.”—1 Pet. 5:7.

13, 14. (a) Eli ọkọsọsọp ebiere ke nso idi mfịna Hannah, ndien ntak-a? (b) Didie ke Hannah ekenịm n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ mbuọtidem ọnọ nnyịn ke nte enye ọkọbọrọde Eli ikọ?

¹³ Edi mme owo isikereke iban̄a mbon en̄wen isinyụn̄ ituaha owo mbọm nte Jehovah. Uyo oro Hannah okokopde ama anam enye edịghe ke ini enye okosụk atuade ọbọn̄ akam. Ekedi uyo Eli, akwa oku, emi okosụk esede enye. Eli ọkọdọhọ enye ete: “Adan̄a didie ke afo edikpa mmịn? Yak mmịn atara fi ke enyịn.” Eli ama okụt nte n̄kpọkinua Hannah enyekde, nte enye en̄wekde eyet, onyụn̄ ofụhọde. Utu ke Eli ndibụp se itịbede, enye ama ọsọsọp ebiere ke Hannah akpa mmịn.—1 Sam. 1:12-14.

¹⁴ Edori ikọ oro owo emi ẹkenen̄erede ẹkpono mi okodoride Hannah ke ini emi esịt eketịmerede enye ama enen̄ede abiak Hannah! Kpa ye oro, enye ama afiak enịm n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ mbuọtidem. Enye ikayakke unana mfọnmma owo ọbiọn̄ọ enye ndituak ibuot nnọ Jehovah. Enye ama ọbọrọ Eli ukpono ukpono onyụn̄ etịn̄ mfịna esie. Ke ini Eli ọkọfiọkde ke ima idue, etie nte enye ọkọbọrọ ke sụn̄sụn̄ uyo ete: “Nyọn̄ ke emem, Abasi Israel akpakam ọnọ fi se afo eben̄ede enye.”—1 Sam. 1:15-17.

15, 16. (a) Nso ikedi utịp ke ini Hannah akan̄wan̄ade esịt esie ọnọ Jehovah onyụn̄ atuakde ibuot ọnọ enye do ke tent utuakibuot? (b) Didie ke ikeme nditiene uwụtn̄kpọ Hannah ke ini n̄kpọ afịnade nnyịn?

¹⁵ Nso ikedi utịp ke ini Hannah akan̄wan̄ade esịt esie ọnọ  Jehovah onyụn̄ atuakde ibuot ọnọ enye ke tent utuakibuot? Mbụk oro ọdọhọ ete: “N̄wan oro ọnyọn̄ esiemmọ, aka akadia udia, iso inyụn̄ itiehe enye aba mfụhọ mfụhọ.” (1 Sam. 1:18) Esịt ama ofụre Hannah. Eketie nte enye okobiomode ndodobi mbiomo esie odori ke afara oro enen̄erede atara onyụn̄ okopde odudu, kpa eke Ete esie eke heaven. (Kot Psalm 55:22.) Ndi odu mfịna oro ọsọn̄de akan enye? Baba, ikodụhe ini oro, idụhe idahaemi, idinyụn̄ idụhe tutu amama!

¹⁶ Ke ini ikpade mba, etiede nte nnyịn ifiọkke se ikpanamde, m̀mê ke ini mfụhọ akande nnyịn ubọk, ọfọn ikpebe Hannah inyụn̄ itịn̄ ikọ in̄wan̄-in̄wan̄ inọ Enye emi Bible okotde “Andikop akam.” (Ps. 65:2) Edieke ibọn̄de akam ke mbuọtidem, nnyịn n̄ko iyokụt ke “emem Abasi emi akande kpukpru ekikere” ayanam nnyịn ikûfụhọ aba.—Phil. 4:6, 7.

17, 18. (a) Didie ke Elkanah okowụt ke imọ imenyịme akan̄a oro Hannah akakan̄ade? (b) Nso ke Peninnah mîkekemeke ndinam Hannah aba?

¹⁷ Ke ndan̄nsiere, Hannah ama asan̄a ye Elkanah afiak aka tent utuakibuot. Anaedi enye ama asian ebe esie se enye ekeben̄ede ye akan̄a oro enye akakan̄ade, sia Ibet Moses ọkọdọhọ ke ebe enyene unen ndibiat akan̄a oro n̄wan esie akakan̄ade edieke enye mînyịmeke. (Num. 30:10-15) Edi anam-akpanikọ eren oro ikanamke utọ n̄kpọ oro. Utu ke oro, enye ye Hannah ẹma ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah ọtọkiet ke tent utuakibuot mbemiso ẹkefiakde ẹnyọn̄ ufọk.

¹⁸ Ini ewe ke Peninnah ekedi edifiọk ke imọ ikemeke aba ndinam esịt ayat Hannah? Mbụk oro itịn̄ke, edi ndidọhọ “iso inyụn̄ itiehe enye aba mfụhọ mfụhọ” owụt ke Hannah ama enen̄ede okop inemesịt ikonyụn̄ ifụhọke aba ọtọn̄ọde ke ini oro. Ikebịghike, Peninnah ama edifiọk ke se ededi oro imọ inamde man abiak Hannah inyeneke ufọn. Bible isiakke enyịn̄ Peninnah aba.

19. Nso edidiọn̄ ke Hannah ọkọbọ, ndien didie ke enye okowụt ke imọ imọfiọk ebiet oro edidiọn̄ emi otode?

¹⁹ Ke mme ọfiọn̄ oro ẹketienede, ifụre oro Hannah ekenyenede ama anam enye enen̄ede okop inemesịt. Enye ama oyomo! Idatesịt ikanamke Hannah ededei efre ebiet emi edidiọn̄ esie okotode. Ke eyen oro ama akamana, Hannah ama osio enye Samuel, emi ọwọrọde “Enyịn̄ Abasi,” ndien etie nte emi aban̄a eseme oro Hannah ekesemede okot enyịn̄ Abasi. Enye iketieneke Elkanah ye ubon mmọ ika Shiloh isua oro. Enye eketie ke ufọk ye eyen oro ke isua ita tutu osio enye ke eba. Ekem enye eben̄e idem ebet usen oro edima eyen esie edikpọn̄de enye.

20. Didie ke Hannah ye Elkanah ẹkenam se mmọ ẹken̄wọn̄ọde ẹnọ Jehovah?

²⁰ Anaedi ikememke inọ enye ndisana eyen oro nyak. Edi Hannah  ama ọfiọk ke ẹyetịm ẹkama Samuel ke Shiloh, ndien eyedi enye ekekere ke ndusụk iban emi ẹnamde utom ke tent utuakibuot ẹyese ẹban̄a enye. Kpa ye oro, Samuel ama ekpri akaha, ndien idụhe eka emi mîsiyomke eyen odu ye imọ. Edi Hannah ye Elkanah ẹma ẹda eyen mmọ idara idara ẹdi tent utuakibuot, idịghe mmen̄e mmen̄e. Mmọ ẹma ẹfọp uwa do ke ufọk Abasi, ẹnyụn̄ ẹyak Samuel ẹnọ Eli, ẹti enye akan̄a oro Hannah akakan̄ade isua ita oro ẹkebede.

21. Didie ke akam emi Hannah ọkọbọn̄de ọnọ Jehovah okowụt nte mbuọtidem esie okponde? (Se n̄ko ekebe oro “N̄wọrọnda Akam Iba.”)

²¹ Ekem Hannah ama ọbọn̄ akam oro Abasi okokụtde ke odot ẹsịn ke Ikọ imọ oro ẹkedade odudu spirit ẹwet. Nte afo okotde udịmikọ kiet kiet ke akam esie oro ẹwetde ke 1 Samuel 2:1-10, afo oyokụt adan̄a nte enye ekenyenede mbuọtidem. Enye ama otoro Jehovah ke ndida odudu esie nnam mme utịben̄kpọ, oro edi, ndida akwa odudu esie nsụhọde mbon iseri nnịm, ndiọn̄ mbon oro ẹfịkde, nnyụn̄ nnyan̄a m̀mê nsobo owo. Enye ama otoro Ete esie ke n̄wọrọnda edisana idaha esie, edinen ikpe esie, ye edinam akpanikọ esie. Hannah ama enyene eti ntak ndidọhọ ete: “Baba itiat [kiet] ibietke Abasi nnyịn.” Jehovah enen̄ede odot se ẹberide edem, enye ikpụhọkede, onyụn̄ edi ebiet ubọhọ ọnọ kpukpru mbon oro ẹfịkde ẹnyụn̄ ẹtụkde, emi ẹyomde un̄wam esie.

22, 23. (a) Ntak emi ikpenịmde ke Samuel ama ọfiọk ke ete ye eka imọ ẹma imọ nte enye okokponde ọwọrọ owo? (b) Didie ke Jehovah akaka iso ọdiọn̄ Hannah?

²² Ke akpanikọ, ekpri Samuel ama ọfọn iso ndinyene eka oro ekenen̄erede ọbuọt idem ye Jehovah. Okposụkedi emi itọn̄ eka esie ekesidọn̄de enye nte enye ọkọkọride okpon, akananam enye ikekereke ke ẹfre imọ. Ke isua ke isua, Hannah ama esidi Shiloh, ada anana-ubọk kod ọsọk enye man esịne anam utom ke tent utuakibuot. Nte enye  ekekịmde ọfọn̄ oro ama owụt adan̄a nte enye akamade onyụn̄ ekerede aban̄a eyen esie. (Kot 1 Samuel 2:19.) Nnyịn imekeme ndikụt ke enyịn ikike nte enye esịnede eyen esie obufa kod oro, enen̄erede enye, adat esịt ndikụt enye onyụn̄ etịn̄ ndinem ikọ nsịnudọn̄ ọnọ eyen esie. Samuel ama adat esịt ndinyene utọ eka oro, ndien enye ama okpon akabade eyen oro anamde esịt adat ete ye eka esie ye ofụri Israel.

²³ Owo ikonyụn̄ ifreke Hannah. Jehovah ama ọdiọn̄ enye, ndien enye ama aman nditọ ition efen ọnọ Elkanah. (1 Sam. 2:21) Etie nte n̄kponn̄kan edidiọn̄ oro Hannah ekenyenede ekedi emi enye akanamde ufan ye Jehovah, kpa Ete esie, ndien emi ama anam enye etetịm ekpere Jehovah ke ofụri eyo uwem esie. Afo akpakam ekpebe mbuọtidem Hannah onyụn̄ anam ufan ye Jehovah.