1. Nso ikakpan Adam ye Eve ye nditọ mmọ ndidụk In̄wan̄ Eden, ndien nso ke Abel ekenen̄ede oyom?

ABEL ke ada ese nte erọn̄ esie ẹtade mbiet ke mben obot, ndịk inamke mmọ. Ekeme ndidi enye ama ese mmọ tutu enyịn esie ebe okokụt ikan̄ emi asakde ko ata nsannsan. Enye ama ọfiọk ke akan̄kan̄ emi asakde ikan̄ ke oyụt akanade ebiet oro mbak owo edidụk In̄wan̄ Eden. Ete ye eka esie ẹkesidụn̄ do, edi idahaemi, mmọ ye nditọ mmọ ẹdidada ẹse. Kere nte ofụm uwemeyo oro ofụn̄de enye idet ibuot ke ini enye emenerede enyịn ke enyọn̄ onyụn̄ ekerede aban̄a Andibot esie. Ekeme ndidi enye ekere m̀mê owo ayafiak ekpere Abasi tutu amama. Se Abel ekenen̄erede oyom edi oro.

2-4. Didie ke Abel etịn̄ ikọ ọnọ nnyịn mfịn?

² Abel ke etịn̄ ikọ ọnọ fi mfịn. Ndi omokop se enye etịn̄de? Ekeme ndidi ekere ke utọ n̄kpọ oro ikemeke nditịbe. Anaedi ekere ntre sia enen̄ede ebịghi Abel akakpa. Okpo esie ama ataha akabade ntan ke n̄kpọ nte isua 6,000 emi ẹkebede. Bible ọdọhọ ke mme akpan̄kpa “ifiọkke baba n̄kpọ kiet.” (Eccl. 9:5, 10) Ke adianade do, owo iwetke n̄kpọ ndomokiet emi Abel eketịn̄de isịn ke Bible. Enye asan̄a didie, ndien, etịn̄ ikọ ọnọ nnyịn?

³ Kop se Abasi akanamde apostle Paul etịn̄ aban̄a Abel mi: “Enye osụk etetịn̄ ikọ, okposụkedi enye ama akakpa.” (Kot Mme Hebrew 11:4.) Didie ke Abel osụk etịn̄ ikọ mfịn? Mbuọtidem esie etịn̄. Enye ekedi ata akpa owo emi ekenyenede eti edu emi. Mbuọtidem esie ama okpon tutu edi se nnyịn itide mfịn inyụn̄ ikemede ndikpebe. Edieke ikpepde n̄kpọ ito Abel inyụn̄ idomode ndikpebe mbuọtidem esie, ọwọrọ Abel ke etịn̄ ikọ ọnọ nnyịn.

⁴ Edi ikpanam didie ifiọk n̄kpọ iban̄a Abel ke emi Bible mîtịn̄ke ekese iban̄a enye? Ẹyak ise.

5. Nso ke Jesus ndidọhọ ke Abel okodu “toto ke editọn̄ọ ererimbot” ọwọrọ? (Se n̄ko ikọ idakisọn̄.)

⁵ Abel akamana esisịt ini ke Abasi ama okobot owo. Jesus  ọkọdọhọ ke Abel okodu “toto ke editọn̄ọ ererimbot.” (Kot Luke 11:50, 51.) Jesus eketịn̄ aban̄a ererimbot ubonowo oro Abasi edinyan̄ade. Okposụkedi emi Abel ekedide ọyọhọ owo inan̄ ke ererimbot, etie nte enye ekedi akpa owo emi Abasi okokụtde ke odot ẹnyan̄a. * Emi owụt ke Abel ekedi n̄kukụre eti owo ke ererimbot ini oro.

6. Ete ye eka Abel ẹketie didie?

⁶ Mme owo ẹma ẹtọtọn̄ọ ndikụt ukụt okposụkedi emi mîbịghike ẹkebot owo. Etie nte Adam ye Eve ẹma ẹnen̄ede ẹye ẹnyụn̄ ẹkop idem. Edi mmọ ẹma ẹfiọk ke mmimọ imanam ata akwa idiọkn̄kpọ. Mmọ ẹma ẹfọn ẹma ke ini ẹkebotde mmọ, ẹkpekenyụn̄ ẹdu uwem ke nsinsi. Edi mmọ ẹma ẹsọn̄ ibuot ye Jehovah, ndien enye ama ebịn mmọ osion̄o ke ediye Paradise In̄wan̄ Eden emi mmọ ẹkedụn̄de. Adam ye Eve ndikebiere ndinam se inemde mmọ—ikereke iban̄a nditọ mmọ—ama anam mmọ ẹkûdi aba mfọnmma ẹnyụn̄ ẹtaba nsinsi uwem.—Gen. 2:15–3:24.

7, 8. Nso ke Eve eketịn̄ ke ini Cain akamanade, ndien ekere ke nso ke enye ekenyene ke ekikere?

⁷ Uwem ama ọsọn̄ ye Adam ye Eve ke ẹma ẹkebịn mmọ ẹsion̄o ke In̄wan̄ Eden. Edi ke ini akpan mmọ akamanade, mmọ ẹkesio enye Cain, ndien Eve ọkọdọhọ ete: “Jehovah aman̄wam mi mman eyeneren.” Ikọ Eve owụt ke etie nte enye ama eti se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ke Eden ete ke n̄wan kiet ayaman “mfri” m̀mê  eyen emi edisobode idiọkowo emi okotụnde mmimọ usụn̄ usen kiet. (Gen. 3:15; 4:1) Ndi Eve ekekere ke imọ idi n̄wan oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke ntịn̄nnịm ikọ oro, ye nte ke Cain edi “mfri” oro?

⁸ Edieke enye ekekerede ntre, ọwọrọ enye akanam akamba ndudue. N̄ko, edieke edide Adam ye Eve ẹma ẹdọhọ Cain ke enye edi mfri oro Abasi ọkọn̄wọn̄ọde, ọwọrọ mmọ ẹkenam enye atan̄ idem. Nte ini akakade, Eve ama aman eyen erenowo en̄wen edi enye iketịn̄ke-tịn̄ utọ ikọ emi iban̄a eyen enye emi. Mmọ ẹkesio enye Abel, emi etiede nte ọwọrọ “Ibifịk,” m̀mê “Ikpîkpu.” (Gen. 4:2) Ndi enyịn̄ emi okowụt ke mmọ ikenyeneke idotenyịn ke idem Abel nte mmọ ẹkenyenede ke idem Cain? Nnyịn inen̄ekede ifiọk.

9. Nso ke mme ete ye eka mfịn ẹkeme ndikpep nto akpa ete ye eka nnyịn?

⁹ Mme ete ye eka mfịn ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto akpa ete ye eka nnyịn, inyụn̄ inamke se mmọ ẹkenamde. Ndi ikọ ye edinam mbufo ẹkeme ndinam nditọ mbufo ẹtan̄ idem, ẹyom ikpọ n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹkere ẹban̄a idem mmọ kpọt? Ndi ke ẹkpep mmọ ẹma Jehovah Abasi ẹnyụn̄ ẹyom ndidi ufan esie? Edi n̄kpọ mbọm nditịn̄ ke Adam ye Eve ikanamke se mmọ ẹkpekenamde. Edi emi ikọwọrọke ke eke nditọ mmọ okụre.

10, 11. Nso utọ utom ke Cain ye Abel ẹkenam, ndien nso edu ke Abel ekenyene?

¹⁰ Nte Cain ye Abel ẹkekọride ẹwọrọ owo, etie nte Adam ama ekpep mmọ utom emi mmọ ẹdidade ẹse ẹban̄a ubon mmọ. Cain akama utom in̄wan̄; Abel ama ndikpeme erọn̄.

¹¹ Edi Abel ama anam n̄kpọ en̄wen emi akakam enen̄erede edi akpan n̄kpọ. Enye ama ọtọn̄ọ ndinyene mbuọtidem—kpa eti edu emi Paul ekewetde n̄kpọ aban̄a ke ukperedem. Kamse, Abel ikenyeneke owo ndomokiet emi ọkọbuọtde idem ye Abasi emi enye ekpekekpebede! Enye akasan̄a didie ndien ọtọn̄ọ ndibuọt idem ye Jehovah Abasi? Ẹyak ineme akpan n̄kpọ ita emi ikerede ke mmọ ẹkenam enye ọtọn̄ọ ndibuọt idem ye Abasi.

12, 13. Didie ke nditịn̄ enyịn nse mme edibotn̄kpọ Jehovah akan̄wam Abel etetịm ọbuọt idem ye Abasi?

¹² Mme edibotn̄kpọ Jehovah. Imọfiọk ke Jehovah ama osụn̄i isọn̄, anam n̄kukịm ye mbaraekpe ẹtịbe, ndien oro ikayakke utom in̄wan̄ enem aba. Kpa ye oro, isọn̄ okosụk ọfọfọn n̄kpọ onyụn̄ ọnọ Adam ye Eve ye nditọ mmọ se ẹdiade. Owo ikosụn̄ike unam, esịnede inuen ye iyak, owo ikonyụn̄ isụn̄ike obot, akpa mmọn̄, ikpaenyọn̄, ntọn̄enyọn̄, utịn, ọfiọn̄, ye ntantaọfiọn̄. Ebiet ekededi emi Abel ekesede, enye ama okụt mme n̄kpọ oro ẹkewụtde ke Jehovah  Abasi emi okobotde kpukpru n̄kpọ enen̄ede enyene ima ye ọniọn̄, onyụn̄ ọfọn ido. (Kot Rome 1:20.) Eyịghe idụhe ke nditie n̄kere kpukpru emi ama anam enye etetịm ọbuọt idem ye Abasi.

¹³ Abel ama esinen̄ede etie ekere aban̄a Jehovah. Kere nte enye ekpemede mme erọn̄ esie. Utom ukpeme erọn̄ esikpon isan̄ etieti. Kere nte enye emende erọn̄ esie asan̄a, ọdọdọk ososụhọde obot, ebe mmọn̄, man ada mmọ aka ebiet emi awawa mbiet, eti mmọn̄, ye mfụt ẹdude. Ke otu kpukpru unam emi Abasi obotde, etie nte erọn̄ oyom ukpeme akan, nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke ẹkebot mmọ man owo ẹkpeme onyụn̄ ada mmọ usụn̄. Ndi Abel ama ekere ke imọ n̄ko imoyom Owo emi enyenede ọniọn̄ onyụn̄ okopde odudu akan kpukpru owo ekpeme imọ, ada imọ usụn̄, onyụn̄ ese aban̄a imọ? Eyịghe idụhe ke enye ama esiben̄e Abasi kpukpru emi ke akam, ndien emi ama anam enye etetịm ọbuọt idem ye Abasi.

14, 15. Nso ke ikọ Jehovah akanam Abel ekere?

¹⁴ Ikọ Jehovah ndisu. Anaedi Adam ye Eve ẹma ẹsian nditọ mmọ se ikanamde Abasi ebịn mmimọ osion̄o ke In̄wan̄ Eden. Ntre, Abel ama enyene ediwak n̄kpọ ndikere mban̄a.

¹⁵ Jehovah ama osụn̄i isọn̄. Abel ama ada enyịn esiemmọ okụt n̄kukịm ye mbaraekpe ẹtịbede ke isọn̄ kpa nte Jehovah ọkọdọhọde. Jehovah ama ọdọhọ n̄ko ke Eve oyokop ubiak ke ini asan̄ade ye idịbi ye ke ini uman. Abel ama okụt nte ikọ emi osude ke ini eka esie akamande nditọ en̄wen. Jehovah ama ọdọhọ ke Eve editak ndikere nte ebe imọ akpamade imọ, ndien ke ebe esie ayakara enye. Abel ama okụt kpukpru emi. Kpukpru emi ẹma ẹnam Abel enịm ke ikọ Jehovah edi se ẹberide edem. Mmọ ẹma ẹnam enye ẹnen̄ede enyene mbuọtidem ke “mfri” m̀mê eyen emi Abasi ọkọdọhọde ke eyetre afanikọn̄ emi ọkọtọn̄ọde ke Eden.—Gen. 3:15-19.

16, 17. Nso ke Abel ekekpep oto mme cherub Jehovah?

¹⁶ Mme asan̄autom Jehovah. Eti owo ndomokiet ikodụhe ke isọn̄ emi Abel ekpekekpebede, edi idịghe mme owo kpọt ẹkedu ke  isọn̄ ini oro. Ke ini Jehovah ekebịnde Adam ye Eve osion̄o ke In̄wan̄ Eden, enye ama okụt ete ke mmọ ye nditọ mmọ ifiakke idụk Paradise oro aba. Enye ama enịm mme cherub—ata ikpọ angel—ye akan̄kan̄ emi asakde ikan̄ onyụn̄ oyụtde akanade kpukpru ini ke usụn̄ in̄wan̄ oro mbak owo ndomokiet edibe odụk.—Kot Genesis 3:24.

¹⁷ Kere nte eketiede Abel ke idem ke ini eyenọwọn̄ ndikụt mme cherub oro. Nte mmọ ẹketiede ama owụt ke mmọ ẹnen̄ede ẹkop odudu. Ndien “akan̄kan̄” emi asakde ikan̄, onyụn̄ oyụtde kpukpru ini ama enyene uten̄e n̄ko. Nte Abel okokponde, ndi ama enyene ini emi enye okokụtde nte utom akakde mme cherub oro tutu mmọ ẹdaha ẹkpọn̄ utom mmọ? Baba-o! Mme okop-odudu angel emi ẹkeda do okoneyo ye uwemeyo kpukpru usen ke ata ediwak isua, ikaha ebiet ndomokiet. Abel ama okụt ke Jehovah Abasi enyene nti mme asan̄autom emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ esie. Abel ama okụt nte mme cherub emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹkop item Jehovah, kpa se ete ye eka ye akpaneka esie mîkamaha ndinam. Ke akpanikọ, uwụtn̄kpọ mme angel emi ama anam enye etetịm ọbuọt idem ye Abasi.

18. Nso ikpanam itetịm inyene mbuọtidem mfịn?

¹⁸ Abel ama esitie ekere aban̄a mme edibotn̄kpọ Jehovah, ikọ esie emi ẹsude, ye uwụtn̄kpọ mme asan̄autom esie, ndien emi ama etetịm ọsọn̄ọ mbuọtidem esie. Ke akpanikọ, enye ama enịm  ata eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn. Uwụtn̄kpọ esie ekeme ndinen̄ede n̄n̄wam mme uyen ẹfiọk ke imekeme ndibuọt idem ye Jehovah Abasi, edide mbon en̄wen ke ufọk mmimọ ẹbuọt idem m̀mê ibuọtke. Mme utịbe utịbe n̄kpọ-obot oro ikụtde ke kpukpru ebiet ye Bible emi kpukpru owo ẹkemede ndinyene, ọkọrọ ye uwụtn̄kpọ mbon oro ẹbuọtde idem ye Abasi ẹkeme ndinam nnyịn itetịm inyene mbuọtidem mfịn.

19. Nte ini akakade, ewe akpanikọ ke Abel ekedi edifiọk?

¹⁹ Nte mbuọtidem Abel ke Jehovah okokponde, ama ọdọn̄ enye ndinam n̄kpọ n̄wụt mbuọtidem emi. Edi nso ke owo ekpekeme ndinọ Andibot ofụri ekondo? Abasi inanake n̄kpọ ndomokiet inyụn̄ iyomke owo an̄wam imọ. Nte ini akakade, Abel ama edifiọk akpanikọ emi: Edieke enye ọnọde Jehovah mfọnn̄kan inyene esie ke eti esịt, Ete esie eke heaven eyenem esịt ndibọ.

20, 21. Nso uwa ke Cain ye Abel ẹkewa ẹnọ Jehovah, ndien didie ke Jehovah ekese uwa oro?

²⁰ Abel ama eben̄e idem ndisio ndusụk erọn̄ esie n̄wa nnọ Abasi. Enye ama osio mfọnn̄kan ke otu akpa nditọ ufene esie, onyụn̄ awa mfọnn̄kan itie ọnọ Abasi. Cain n̄ko ama oyom Abasi ọdiọn̄ onyụn̄ ama imọ, ntre enye ama ada mbun̄wụm in̄wan̄ esie ediwa ọnọ Abasi. Edi enye ikanamke emi ke eti esịt nte Abel. Se iketịbede ke ini mmọ ẹkewade uwa anam ifiọk emi.

²¹ Ekeme ndidi nditọeka iba emi ẹma ẹnam itieuwa, ẹbara ikan̄, ẹnyụn̄ ẹwa uwa mmọ ẹkpere itie emi mme cherub ẹkedade sia mme cherub emi ẹkedi n̄kukụre isụn̄utom Abasi ke isọn̄ ini oro. Bible ọdọhọ ete: “Jehovah [enyịme] Abel ye uwa esie.” (Gen. 4:4) Edi Bible itịn̄ke nte Jehovah ekenyịmede.

22, 23. Nso ikanam Jehovah enyịme uwa Abel?

²² Nso ikanam Abasi enyịme Abel ye uwa esie? Ndi se Abel akawade akanam? Abel akawa odu-uwem n̄kpọ, onyụn̄ ọduọk iyịp unam ọnọ Abasi. Ndi Abel ama ọfiọk nte Abasi akadade utọ uwa emi? Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, Abasi ama enyịme ẹsiwa eyenerọn̄ emi mînyeneke ndo ẹnọ imọ. Emi akada aban̄a uwa mfọnmma “Eyenerọn̄ Abasi” emi ẹdiduọkde iyịp esie. (John 1:29; Ex. 12:5-7) Edi Abel ikọfiọkke kpukpru emi.

²³ Se ifiọkde edi ke Abel akawa mfọnn̄kan n̄kpọ emi enye ekenyenede. Idịghe uwa oro kpọt ke Jehovah ekenyịme, edi ama enyịme Abel ke idemesie n̄ko. Abel akawa uwa ọnọ Jehovah koro enye ama ama Jehovah onyụn̄ ọbuọt idem ye enye.

24. (a) Ntak emi idọhọde ke idịghe uwa Cain ọkọdiọk? (b) Didie ke ediwak owo mfịn ẹbiet Cain?

 ²⁴ Edi eke Cain iketiehe ntre. Jehovah ‘ikenyịmeke Cain ye uwa esie.’ (Gen. 4:5) Idịghe nte ke uwa Cain ikọfọnke sia Ibet Abasi ama enyịme nditọ Israel ẹwa mbun̄wụm in̄wan̄ ẹnọ Abasi nte ini akakade. (Lev. 6:14, 15) Edi Bible ọdọhọ ke ‘utom Cain ama ọdiọk.’ (Kot 1 John 3:12.) Ukem nte ediwak owo mfịn, Cain ekekere ke ndinam nte ikpono Abasi ekem. Se enye akanamde ama owụt ke enye ikenyeneke ata mbuọtidem ikonyụn̄ imaha Jehovah.

25, 26. Nso item ke Jehovah ọkọnọ Cain, edi nso ke Cain akanam?

²⁵ Ke ini Cain okokụtde ke Jehovah inyịmeke uwa imọ, ndi enye ama ọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ nte Abel? Baba. Utu ke oro, enye akakam asasua eyeneka esie. Jehovah ama okụt se ikesịnede Cain ke esịt onyụn̄ ọdọhọ enye akabade esịt. Abasi ama ọdọhọ enye ke utọ uwem emi ekeme ndinam enye anam akwa idiọkn̄kpọ, onyụn̄ ọdọhọ ke edieke enye akabarede esịt, ke ‘ẹyemenede enye ke enyọn̄.’—Gen. 4:6, 7.

²⁶ Cain ikamaha ndikop item Abasi emi. Enye ama ọdọhọ eyeneka esie emi mîkekereke ke enye edi idiọkowo etiene imọ aka in̄wan̄. Do, enye ama eyịbi Abel eyeneka esie owot. (Gen. 4:8) Ntem, Abel ekedi akpa owo emi akakpade n̄kpa usụn̄ Abasi. Kpa ye oro enye akakpade, Jehovah ifreke enye.

27. (a) Ntak emi inen̄erede inịm ke Abasi ayanam Abel eset? (b) Nso ke ikpanam man isobo ye Abel usen kiet?

²⁷ Eketie nte n̄kpọ eke iyịp Abel atuade ọnọ Jehovah Abasi oyom ẹsio usiene ẹnọ imọ. Abasi ama osio usiene iyịp Abel, onyụn̄ amia Cain ufen idiọkn̄kpọ esie. (Gen. 4:9-12) Se ikam idide akpan n̄kpọ ikan edi ke mbuọtidem Abel ke etetịn̄ ikọ, oro edi, ke ekpep nnyịn ekese mfịn. Okposụkedi emi enye mîkodụhe uwem ebịghi nte mbon eyo esie, Abel ama esịn idem anam n̄kpọ Abasi ke n̄kpọ nte isua ikie oro enye okodude uwem. Mbemiso enye akakpade, enye ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah, kpa Ete imọ eke heaven, ama onyụn̄ enyịme imọ. (Heb. 11:4) Nnyịn imenen̄ede inịm ke Jehovah iditreke nditi enye nnyụn̄ nnam enye eset edidu uwem ke Paradise isọn̄. (John 5:28, 29) Ndi ayama ndikụt enye? Oyokụt edieke ebierede ndinyene utọ mbuọtidem oro enye ekenyenede.