1, 2. (a) ?Nin yɛ Riti nin Naomi be sin kɔ Bɛtleɛmu’n niɔn? ?Yɛ sa yalɛ benin yɛ ɔ ɲannin be nɲɔn’n niɔn? (b) ?Naomi nin Riti be si Bɛtleɛmu lɔ?

RITI nin Naomi be su kɔ lika. Be sran nɲɔn cɛ yɛ be o atin’n su ɔ. Atin ng’ɔ sin Moabu lika kpɛtɛkplɛɛ’n i afiɛn’n yɛ be fali ɔ. Aunmuan’n fitaman lɔ aɔwi. Lika’n i kpɛtɛkplɛɛ dan m’ɔ ti’n ti’n, kɛ a o mmua mɔ a nian be lɔ’n, be ti kanngan kɛ akɔ wa nɲɔn sa. Wia’n w’a tɔ. Riti niɛn i sewi’n siin, ɔ wun kɛ bla kpɛn’n w’a fɛ. Ɔ maan ɔ se i wun kɛ ɔ flunman kɛ be la naan aliɛ cɛn’n nn b’a wɔ. Nanwlɛ Riti klo Naomi lelee kpe nun. Ɔ maan like kwlaa nga ɔ fata kɛ ɔ yo niɛn i lika’n yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó ɔ.

² Awlabɔɛ ng’ɔ o bla nɲɔn sɔ’m be su’n cɛnnin. Yɛle kɛ, Naomi ti angbeti. I wun’n wuli w’a cɛ. Sanngɛ koko nun wa’n, ɔ wa yoli sɛnvuɛ ekun. Afin i wa yasua nɲɔn’n be wa wuli. Be yɛle Kilzɔn nin Maklɔn. Riti i wun’n yɛle Maklɔn sɔ’n. Ɔ maan Riti wo afɛ nun wie. Bla nɲɔn sɔ’m be su kɔ Bɛtleɛmu, Izraɛli mɛn’n nun lɔ. Naomi liɛ’n, Bɛtleɛmu ti i klɔ. Sanngɛ Riti liɛ’n, ɔ siman lɔ. W’a yaci i osufuɛ nin i amuɛn mun, ɔ su kɔ aofuɛ.​—An kanngan Rit 1:3-6 nun.

3. ?Kosan benin mun yɛ be su tɛlɛ’n ɔ́ wá úka e naan y’a lafi Ɲanmiɛn su kpa kɛ Riti sa ɔ?

³ ?Ngue bɔɔ cɛ yɛ ɔ suli Riti bo m’ɔ fali ajalɛ sɔ’n niɔn? ?Ngue yɛ ɔ́ úka Riti naan w’a ɲan wunmiɛn w’a niɛn i bɔbɔ’n ɔ nin Naomi be lika ɔ? Ndɛ kpɔlɛ nga bé bá lɛ’n, bé wá tɛ́ kosan sɔ’m be su naan y’a wun wafa nga e kwla lafi Ɲanmiɛn su kɛ Riti sa’n. (An nian kuku nga be flɛ i  “Fluwa kaan mɔ i nun ndɛ’n yo fɛ’n” i nun wie.) Sanngɛ sa nga ti mɔ Riti nin Naomi be su tu ajalɛ kɔ Bɛtleɛmu klɔ’n m’ɔ o mmua kpa’n i su lɔ’n, maan e dun mmua e kɛn i ndɛ.

4, 5. (a) ?Ngue ti yɛ Naomi nin i wun nin i mma mun be ɔli Moabu mɛn’n nun lɔ ɔ? (b) ?Yɛ ngue ti yɛ lɔ tranlɛ’n w’a yoman be sa nun pɔpɔ ɔ?

⁴ Moabu mɛn’n nun lɔ yɛ Riti ɲinnin ɔn. Moabu mɛn’n w’a cɛnman. Ɔ o jenvie nga ɔ ti njin nzue klakla’n i bue ng’ɔ kpɛ wia afiliɛ lɔ’n nun. Ɔ ti kongo nin kpɔlɛ lika. Titi’n, kɛ awe kpɛn Izraɛli  mɛn’n nun’n, ɔ kpɛnman “Moab mɛn’n” nun wie. Afin lɔ asiɛ’n yo like ye kpa. I sɔ’n ti yɛ kɛ awe kpɛnnin Izraɛli mɛn’n nun lɔ’n, Maklɔn nin i osufuɛ’m be ɔli Moabu lɔ’n niɔn. Lɔ yɛ ɔ nin Riti be sili be wun ɔn.​—Rit 1:1.

⁵ Awe sɔ’n w’a yoman blɛblɛ. I sɔ’n ti’n, Elimelɛki m’ɔ ti Naomi i wun’n, ɔ fɛli i yi nin i mma’m be ko trannin Moabu mɛn’n nun lɔ. Mɛn sɔ’n nun lɔ tranlɛ’n w’a yoman pɔpɔ w’a manman be. Afin Ɲanmiɛn waan ɔ nin i fata kɛ Izraɛlifuɛ’m be wɔ lika nga ɔ kle be’n i nun naan be ko su i. Yɛ kɛ mɔ Elimelɛki nin i awlobofuɛ’m be nunman Izraɛli lɔ kun ti’n, ajalɛ sɔ’n i su falɛ’n ɔ́ wá yó kekle kpa mán be. (Mml. 16:16, 17) Naomi miɛnnin i ɲin kpa naan i Ɲanmiɛn sulafilɛ’n w’a kpɔnzɔman. Sanngɛ kasiɛn su’n, i wun’n i wie’n wa wlɛli i klunngbɔ dan.​—Rit 1:2, 3.

6, 7. (a) ?Ngue ti yɛ Naomi i mma’m be aja’n wlɛli i klunngbɔ ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ wafa nga Naomi nin i sewi’m be trannin’n, ɔ yo ɲɛnmɛn ɔn?

⁶ Kɛ ɔ juli i ɲrun’n, Naomi i mma’m be wa jali Moabu bla. Atrɛkpa’n, i sɔ’n wlɛli i klunngbɔ. (Rit 1:4) Afin ɔ si kɛ i nannan Abraamu w’a kunndɛman kɛ Izaaki ja nvle uflɛ nun bla. I sɔ’n ti’n, i nvle’n m’ɔ su Zoova’n, i nun bla yɛ ɔ kplinnin i ɲin ko jali mannin i wa Izaaki ɔ. (Bob. 24:3, 4) Moizi Mmla’n nun kusu’n, Zoova wlali Izraɛlifuɛ’m be su nun kɛ nán be nin nvle uflɛ nunfuɛ be ja be wun. Ɔ timɛn i ti’n, bé cúɛn be mma sɔ mun wlɛ́ i amuɛn sɔlɛ nun.​—Mml. 7:3, 4.

⁷ Ɔ nin i sɔ ngba’n, Naomi i wa yasua nɲɔn’n be jali Moabu bla. Kannzɛ aja sɔ’m be wlali Naomi i klunngbɔ’n, sanngɛ w’a niɛnmɛn i sɔ’n ti w’a yoman Riti nin Ɔrpa be tɛ. Ɔ kloli be, yɛ ɔ yoli be ye. Afin atrɛkpa’n, Naomi lafili su kɛ cɛn wie lele’n, be kusu bé kwlá káci Zoova i sufuɛ wie. Riti nin Ɔrpa be kusu be kloli Naomi kpa, yɛ be afiɛn’n sɛli. Ɔ maan i ti’n, kɛ be wun’m be wa wuli’n, be kwla ɲannin fɔnvɔlɛ Naomi i sa nun. Nga m’ɔ yo annvɔ ekun’n yɛle kɛ be nin be wun mun b’a wuman ba.​—Rit 1:5.

8. ?Atrɛkpa’n, ngue ti yɛ Riti wa fɛli i wun mantannin Zoova ɔ?

⁸ ?Moabu i amuɛn’m be kwla ukali Riti naan w’a wun sanvuɛsa ng’ɔ ɲɛnnin i’n i trawlɛ? Ɔ si’ɛ mlɔnmlɔn. Kusu nn Moabufuɛ’m be amuɛn’m b’a sɔnman aɔwi. Be nun danfuɛ’n yɛle Kɛmɔsu. (Kal. 21:29) Sa kekleekle nin sa kainkain mun yɛ ɔ ti Moabufuɛ’m be nzuɛn ɔn. I wie yɛle kɛ be fa be mma mun yi tɛ. Sanngɛ Maklɔn nin Naomi be kannin Zoova i su ndɛ be kleli Riti. I sɔ’n ti’n, Riti wa wunnin i wlɛ kɛ Zoova m’ɔ ti Izraɛli Ɲanmiɛn’n, ɔ nin amuɛn’m be timan kun mlɔnmlɔn, naan i liɛ’n ɔ ti sran klofuɛ nin aunnvuɛ sifuɛ. Ɔ yoman sran abɔlɛ. (An kanngan Mmla’n 6:5 nun.) Kɛ Riti i wun’n wuli’n, atrɛkpa’n ɔ fɛli i wun mantannin Naomi kpa. Blɛ  sɔ nun’n, Naomi kannin Ɲanmiɛn i ndɛ kleli Riti. Atrɛkpa’n, kɛ ɔ́ kán Zoova i ndɛ klé i’n, ɔ seli i kɛ Zoova kwla sa kwlaa yo. Yɛ sa ng’ɔ yo be’n, be ti abonuan, naan ɔ klo i nvle’n kpa. Kpɛkun w’a yaciman be aunnvuɛ silɛ le. Kɔlɛ kɛ Riti fɛli i su sieli Naomi i nuan bo’n, i sɔ’n guɛli i awlɛn su nzue dan. Ɔ ukɛli i naan i wun’n i wie’n w’a kwla sɔn i nun.

9-11. (a) ?Ajalɛ benin yɛ Naomi nin Riti, ɔ nin Ɔrpa be fali ɔ? (b) ?Ngue yɛ sa nga ɔ tɔli be su’n, ɔ kle e ɔ?

⁹ Naomi liɛ’n, i ɲin o i klɔ lɔ nganniɛn’m be sin. Cɛn kun’n, ɔ wa tili i kɛ Zoova nin i nvle’n be o nun, naan aliɛ w’a fite Bɛtleɛmu lɔ. Kɔlɛ aata difuɛ mɔ bé wlánwlán klɔ’m be su bé sín’n, be nun kun yɛ ɔ kannin ndɛ sɔ’n kleli i ɔ. Ɔ maan Bɛtleɛmu i dunman’n mɔ i bo’n yɛle “kpaun klɔ’n,” ɔ nin i fata siɛn’n. Kɛ Naomi tili jasin fɛ sɔ’n cɛ’n, ɔ buli i sin salɛ akunndan.​—Rit 1:6.

¹⁰ ?Yɛ Riti nin Ɔrpa be li? (Rit 1:7) Nanwlɛ, bla nɲɔn sɔ’n, kɛ ɔ fin blɛ mɔ be wun’m be wuli’n, be wa fali be wun mantannin Naomi kpa liɛ su. Sanngɛ Riti liɛ’n, i wun m’ɔ fa mantannin Naomi’n yoli dan trali su. Like nga ti yɛ ɔ yoli sɔ’n yɛle kɛ Naomi ti wɛtɛɛfuɛ yɛ ɔ lafi Zoova su tankaan kpa. Ɔ maan Riti nin Ɔrpa be fali ajalɛ kɛ bé sú Naomi su. Yɛ angbeti bla nsan sɔ mun bé fá Zida kɔlɛ’n i atin’n niɔn.

¹¹ Sa yalɛ ng’ɔ tɔli Naomi nin Riti ɔ nin Ɔrpa be su’n, ɔ kle e kɛ i sran kpa mun o, i sran tɛ mun o, sanvuɛsa ɲan be kwlakwla. (Aku. 9:2, 11) Ɔ kle e ekun kɛ, kɛ e awlɛn su sran wu’n, sɛ e ko kunndɛ fɔnvɔlɛ e wiengu’m be sa nun’n, ɔ ti kpa. I li be nga be su Zoova kɛ Naomi sa’n, mɔ be fiɛ i sin’n, yɛ ɔ fata kɛ e fa e wun e mantan be kpa’n niɔn.​—Nya. 17:17.

12, 13. ?Ngue ti yɛ Naomi seli Riti nin Ɔrpa be kɛ be sa be sin be wɔ be nin’m be awlo ɔ? ?Yɛ kɛ ɔ seli be sɔ’n, ngue ndɛ yɛ be kannin ɔn?

¹² Kɛ Naomi nin i sewi’m bé nánti bé kɔ́’n, nn ɔ́ kókó. Ɔ usɛ i wun kɛ: ‘?Sɛ n ju Bɛtleɛmu lɔ’n, ń kwlá yó like ḿ mán be?’ Nanwlɛ, i sɔ’n kle i yalɛ kpa. Afin, kɛ mɔ bla nɲɔn sɔ’m be kloli i nin i mma mun dan’n ti’n, ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ úka be afɛ’n su.

 ¹³ Ɔ maan ɔ seli i sewi’m be kɛ: “Amun sa amun sin, amun wɔ amun nin’m be awlo. Nɛnnɛn nga amun dili min nin be nga b’a wu’n, maan [Zoova] bɔbɔ nian su di amun wie.” Kpɛkun ɔ yrɛli i nuan kɛ, Zoova maan be ɲan be awlɛn su bian ja, naan be wla gua ase be wun’m be bo. Biblu’n waan “kɛ ɔ seli be sɔ’n, yɛ ɔ tɔli be nun ɔn, kpɛkuun be konviabo boli be kpɔlɛ naan b’a sun kpa.” Nanwlɛ Riti nin Ɔrpa be kunndɛman kɛ bé kpɔ́ci Naomi afin ɔ ti klun ufuefuɛ, kpɛkun ɔ bumɛn i bɔbɔ ngunmin i wun akunndan. I sɔ’n ti’n, be seli i kɛ: “Cɛcɛ, e nin wɔ é kɔ́ ɔ mɛn’n nun.”​—Rit 1:8-10.

14, 15. (a) ?Nin yɛ Ɔrpa sɛli i sin ɔli ɔ? (b) ?Ngue ndɛ yɛ Naomi kan kleli Riti naan ɔ sɛ i sin kɛ Ɔrpa sa wie ɔ?

¹⁴ Naomi waan saan fii i sewi’m be sa be sin. Ɔ jrannin su kpa kɛ ɔ leman bian Izraɛli lɔ naan w’a niɛn i lika. Yɛ kusu nán ba yɛ ɔ le i naan se kɛ bé já be ɔ. I sɔ’n ti’n, kɛ bé kɔ́ lɛ’n ɔ su kwlá yoman like fi manman be. I kwlaa sɔ’n ti’n, i wla guaman ase. Kɛ Ɔrpa tili Naomi i nuan ndɛ’n, ɔ wunnin kɛ i ndɛ yo fɛ. Ɔ maan ɔ flunman kɛ ɔ wɔ i fuɛ’n be sin Moabu lɔ. Yɛ Ɔrpa tɔ́ Naomi nun gbuduu ɔ, naan b’a sun sunlɛ kpa. Kpɛkun i kɔlɛ nun ɔn.​—Rit 1:11-14.

¹⁵ ?Yɛ Riti li? ?Ɔ́ sɛ́ i sin wie? Afin ndɛ nga Naomi kannin’n, nán Ɔrpa ngunmin yɛ ɔ kan kleli i ɔ. Biblu’n se kɛ: “Sanngɛ Rit fuɛ’n i waan ɔ kɔ-man wie.” Atrɛkpa’n, kɛ Naomi fali atin’n ekun’n, ɔ́ nían ɔn, Riti su i su. Yɛ ɔ jrannin ɔn. Kpɛkun ɔ seli i kɛ: “Ɔ wla’n sɛli i sin i fuɛ mun nin i amuɛn’m be sin. Nian i liɛ’n su, su i su.” (Rit 1:15) Ndɛ sɔ mɔ Naomi kannin’n ɔ yi sa cinnjin kpa kun nglo. Yɛle kɛ Ɔrpa sɛli i sin i “amuɛn’m” be sin. Ɔ maan nɛ́n i fuɛ’m be ngunmin be sin yɛ ɔ ɔli ɔ. Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ kó sɔ́ Kɛmɔsu nin Moabu amuɛn onga mun ekun. ?Yɛ Riti li? ?Ɔ yoli sɔ wie?

16-18. (a) ?Wafa sɛ yɛ Riti yili i nglo kɛ ɔ klo Naomi kpa ɔ? (b) ?Afɔtuɛ benin yɛ Riti i ayeliɛ’n ɔ man e ɔ? (An nian bla nɲɔn sɔ’m be desɛn mun wie.)

 ¹⁶ Riti liɛ’n i akunndan’n timan nɲɔnnɲɔn. Afin ɔ klo Naomi. Yɛ ɔ klo Ɲanmiɛn nga Naomi su i’n wie. Ɔ maan Riti seli i kɛ: “Nán mian min kɛ e nin wɔ e kpaci, nán fuan min. Kan kwlaa nga á kɔ́’n, e nin wɔ ɔ. Kan á trán lɛ’n, e nin wɔ ɔ. Ɔ nvle’n ti min nvle. Ɔ Nyanmiɛn’n ti min Nyanmiɛn. Kan á wú lɛ’n, lɛ yɛ ń wú ɔ. Bé síe min lɛ. Sɛ nán wie’n cɛ yɛ ɔ́ tí e nun’n, maan [Zoova] wun min.”​—Rit 1:16, 17.

¹⁷ Kannzɛ Riti wuli i afuɛ 3.000 yɛ’n, sanngɛ i ayeliɛ klanman’n ti’n, e wla te kpɛn i su. Ɔ kloli Naomi kpa liɛ su. I sɔ’n ti’n, w’a kwlá kpɔcimɛn i le. Ɔ seli Naomi kɛ kan kwlaa nga ɔ́ kɔ́’n, ɔ́ sú i su. Saan kɛ wie’n cɛ yɛ ɔ́ kwlá tí be nun ɔn. Naomi i nvle’n ɔ́ yó i nvle. Ɔ maan sɛ ɔ nin i fata kɛ ɔ kaci i sin si i nvle’n ɔ nin i amuɛn mun’n, ɔ yomɛn i like fi. Afin ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ sú Zoova m’ɔ ti Naomi i Ɲanmiɛn’n wie. * Sanngɛ Ɔrpa liɛ’n, nɛ́n i sɔ yɛ ɔ yoli ɔ.

¹⁸ Yɛ Riti nin Naomi bé fá Bɛtleɛmu atin’n niɔn. Atrɛkpa’n, be dili le mɔcuɛ atin’n nun. Kannzɛ bɔbɔ sa yalɛ o be su’n, sanngɛ be fɔnvɔli be wiengu lele be fa juli lɔ.

19. ?Kɛ Riti sa’n, wafa sɛ yɛ e kwla yi i nglo kɛ e klo e awlobofuɛ nin e janvuɛ ɔ nin e niaan Klistfuɛ mun ɔn?

¹⁹ Ninnge nga ti yɛ e wunman e wun fɛ’n, be diman be yalɛ andɛ. I wie yɛle kɛ e kwlakwla e awlɛn su sran wu. Yɛ e ninnge’m be fi e sa. Biblu’n bɔbɔ seli kɛ blɛ wie wá jú’n, “lika’n ɔ́ yó kekle.” Blɛ sɔ’n i nun yɛ e wo yɛ’n. (2 Tim. 3:1) Ɔ maan ɔ ti cinnjin kpa kɛ e klo sran lele e guɛ i ti nin i bo kɛ Riti sa. Sran m’ɔ klo sran lele guɛ i ti nin i bo’n, ɔ kpacimɛn i. Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó i ye. Andɛ’n, kannzɛ sran’m be kloman be wiengu mun kun’n, ɔ fata kɛ e liɛ’n e klo sran blɛ kwlaa nun. I ti’n, be nga be le bian annzɛ bla’n, ɔ fata kɛ be yi sran klolɛ’n i nglo be wiengu kun’n i lika. Yɛ ɔ fata kɛ awlobofuɛ’m be kwlaa be klo be wiengu. Kpɛkun’n, ɔ fata kɛ e klo e janvuɛ mun nin e niaan Klistfuɛ’m be kpa wie. (An kanngan 1 Zan 4:7, 8, 20 nun.) Sɛ e yo sɔ’n, kɛ Riti sa’n, é kwlá yí i nglo kɛ e klo sran kpa.

20-22. (a) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Naomi wunnin ɲrɛnnɛn dan Moabu lɔ ɔ? (b) ?Naomi buli i kɛ wan yɛ ɔ fali ɲrɛnnɛn’n yili i su ɔ? (An nian Zak 1:13 nun wie.)

²⁰ Kɛ be kɛn i be nuan nun ngbɛn sa kɛ be klo sran kpa’n, ɔ nin  kɛ be yi i nglo kɛ be klo sran kpa’n, ɔ timan kun. Riti wá yí i nglo kɛ ɔ klo Naomi nin Ɲanmiɛn Zoova mɔ i waan ɔ́ sú i’n be kpa.

²¹ Bɛtleɛmu klɔ’n ɔ wo Zerizalɛmu’n i ngua lɔ bue liɛ’n su. Be afiɛn’n ti nun kilo 10. Atrɛkpa’n, lɔfuɛ’m be kwlaa be si Naomi nin i awlofuɛ mun. Ɔ maan kɛ Naomi nin Riti be juli lɔ cɛ’n, kɛ klɔ wunmuan’n keje sa yekee. Sran’m be kwlaa be su kan Naomi i balɛ’n i ndɛ. Kɛ bla’m be wunnin i’n, be niɛnnin i siin, sanngɛ b’a wunmɛn i sran wlɛ. Afin, afɛ’n nin awlabɔɛ’n b’a kun i kpo. Ɔ maan be usali be wun kɛ: “Ai! ?Naomi li-ɔ?”​—Rit 1:19.

²² Naomi kannin ɲrɛnnɛn ng’ɔ tɔli i su Moabu lɔ’n i ndɛ kleli bla sɔ mun mɔ be ti i osufuɛ nin i mantanfuɛ mun’n. I li bɔɔ, ɔ seli be kɛ nán be flɛ i Naomi kun, sanngɛ be flɛ i Mara. Afin Naomi i bo’n yɛle “min aklunjuɛ.” Yɛ Mara i bo’n yɛle “klunngbɔ.” Ɔ buli i kɛ Zoova yɛ ɔ fali ɲrɛnnɛn’n yili i su ɔ. Ɔo, nian kɛ ɔ yo annvɔ ɔ! Akunndan nga Zɔbu buli’n i wie yɛ Naomi buli ɔ.​—Rit 1:20, 21; Zɔb 2:10; 13:24-26.

23. ?Siɛn mɔ Naomi nin Riti be tran Bɛtleɛmu lɔ’n, ngue yɛ Riti su kunndɛ yo ɔ? ?Ngue yɛ Moizi Mmla’n man yalɛfuɛ’m be atin kɛ be yo ɔ? (An nian ndɛ ng’ɔ o ja ngua lɔ’n wie.)

²³ Riti nin Naomi be tran Bɛtleɛmu lɔ siɛn’n. Ɔ maan Riti su kunndɛ like wie yo naan w’a kwla niɛn i bɔbɔ’n ɔ nin Naomi be lika. Be o lɛ o, kpɛkun ɔn Riti wa tili i kɛ Moizi Mmla’n se kɛ aliɛ’n i fitelɛ blɛ’n nun’n, yalɛfuɛ’m be kwla kɔ fie’m be su. Kpɛkun kɛ junman difuɛ’m bé kpɛ́ sɛ ble o, sɛ ɔrzu o, sɛ like uflɛ wie o, be kwla su be su be isa ng’ɔ gua’n. Yɛ nga junman difuɛ’m b’a kpɛman m’ɔ o fie’n i nuan su’n, be kwla fa wie. * Nanwlɛ, yalɛfuɛ’m be ndɛ lo Zoova kpa.​—Sau. 19:9, 10; Mml. 24:19-21.

24, 25. ?Kɛ Riti ɔli Bɔazi i fie’n su lɔ’n, ka naan w’a bo junman’n i dilɛ bo’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ? ?Junman nga Riti dili’n ti pɔpɔ? An yiyi nun.

²⁴ Avrili anglo’n nun yɛ be kpɛ ɔrzu’n niɔn. I blɛ’n kusu w’a ju. Yɛ Riti kɔ́ ɔsiaunnvuɛ wie i fie’n su ɔrzu isalɛ ɔ. Ɲanmiɛn sa, fie ng’ɔ ɔli su’n ti sran dan kun mɔ be flɛ i Bɔazi’n i liɛ.  Bɔazi sɔ’n ti Naomi i wun Elimelɛki ng’ɔ wuli’n i osufuɛ. Kɛ Riti juli bian sɔ’n i fie’n su’n, ɔ dun mmua ko srɛli Bɔazi i junman difuɛ’m be su kpɛn’n i atin kwlaa ka. Kɛ ɔ kplinnin su’n, yɛ Riti boli junman dilɛ’n bo ɔ. Kusu nn ɔ kwla kɔ trele ko isa ɔrzu’n, afin Moizi Mmla’n mɛn i sɔ yolɛ’n i wun atin.​—Rit 1:22–2:3, 7.

²⁵ Kɛ fie’n su junman difuɛ’m bé fá be wlɔsɔ’n bé kpɛ́ ɔrzu’n, nn Riti sú be su ísa ng’ɔ gua’n, annzɛ ɔ́ kpɛ́ nga be yacili i lɛ’n. Kɛ ng’ɔ isa’n ko sɔn’n, ɔ tiɛntiɛn i nuan, ɔ cici i sɔlɛsɔlɛ. Kpɛkun ɔ fa sie i lika kun, naan i sin’n w’a ko bo ng’ɔ isali’n. Nanwlɛ, junman sɔ’n i dilɛ’n timan pɔpɔ. Afin ɔ timan junman mɔ be kwla di i ndɛndɛ naan w’a jaso lɛ ɔ. Wia’n i bolɛ m’ɔ bo dan’n, ɔ kle yalɛ. Kusu’n, kɛ a ko wie junman sɔ’n i di’n, kpɔtɔlɛ yɛ w’a kpɔtɔ kɛ akɔ nuan nun kakaa sa ɔ. Sanngɛ kɛ Riti ɔli nglɛmun’n, m’ɔ boli junman’n i bo’n, e kwla se kɛ w’a tranman ase w’a loman wunmiɛn bɔɔ kaan sa. Kɛ á wún kɛ w’a jran junman’n sa’n, i ngban’n su nvufle’n i nunnunlɛ ti ɔ. Annzɛ w’a ɔ “kpata’n” i bo lɔ, kan junman difuɛ’m be ko lo wunmiɛn lɔ’n, naan ɔ́ kó dí like kan.

26, 27. ?Sran’n i wafa benin yɛle Bɔazi? ?Yɛ wafa sɛ yɛ ɔ nin Riti be nantili ɔ?

²⁶ Kɛ Bɔazi juli i fie’n su lɔ’n, ɔ yoli junman difuɛ’m be like. Ɔ seli be kɛ: “Maan [Zoova] nin amun tran.” I sɔ m’ɔ kannin’n kle kɛ ɔ ti sran m’ɔ lafi Ɲanmiɛn su kpa ɔ. Wafa nga Bɔazi yoli i junman difuɛ’m be like’n, i wafa kunngba’n yɛ be fa tɛli i su ɔ. Kɔlɛ’n, nán cɛn kwlaa yɛ junman difuɛ sɔ’m be nin Bɔazi be di junman ɔn. Wie’m be bɔbɔ be ti aofuɛ. Bɔazi fɛli i ɲin sieli i Riti su. Kɔlɛ Riti buli i kɛ sran fi su niɛnmɛn i lɔ. Sanngɛ ato ɔ. Afin Bɔazi wa usɛli i junman difuɛ’m be su kpɛn’n sɛ ɔ si Riti e. Kɛ ɔ fin lɛ’n, bian kpɛn sɔ’n m’ɔ klo Zoova’n, ɔ wa fali Riti kɛ i klun ba sa.​—Rit 2:4-7.

 ²⁷ Bɔazi flɛli Riti kɛ “min wa.” Yɛ ɔ seli i kɛ nán ɔ wɔ fie uflɛ su, naan i fie liɛ’n ngunmin su yɛ ɔ bla titi ɔ. Ɔ seli ekun kɛ Riti nin i talua’m be di junman likawlɛ, kɛ ɔ ko yo naan i gbanflɛn’m b’a klemɛn i yalɛ’n ti. Amindi su’n, Bɔazi mannin Riti i aliɛ kɛ ɔ di. (An kanngan Rit 2:8, 9, 14 nun.) Like bɔɔ nga Bɔazi kunndɛ i sa’n, yɛle Riti i mo yolɛ nin i ayɛ yilɛ. ?Ndɛ benin yɛ ɔ kannin fa yili i ayɛ ɔ?

28, 29. (a) ?Ngue ti yɛ Riti i dunman fɛ’n truli ɔ? (b) ?Kɛ Riti sa’n, é yó sɛ naan y’a fia Zoova i sin wie?

²⁸ Riti seli Bɔazi kɛ ɔ ti aofuɛ naan ye nga Bɔazi yoli i lɛ’n, ɔ nin i fataman. Sanngɛ Bɔazi tɛli Riti su kɛ, ɔ tili sa nga ɔ yoli i sewi Naomi’n i kwlakwla kpan. Bɔazi waan ɔ tili i ekun kɛ Riti yacili amuɛn sɔlɛ, naan ɔ́ sú Zoova siɛn’n. Atrɛkpa’n, Naomi ti yɛ Riti i su ndɛ’n truli sɔ ɔ. Yɛle kɛ ɔ boli Riti i dunman fɛ kleli Bɛtleɛmu lɔ bla mun, yɛ ndɛ sɔ’n guali Bɔazi i su nun wie ɔ. I sɔ’n ti’n, Bɔazi kan kleli Riti kɛ: “Maan [Zoova] b’ɔ ti Izraɛlfuɛ’m be Nyanmiɛn’n, bɔ i fanngan nun ti yɛ maan a juli wa’n ɔ yo ɔ liɛ ye. A kunndɛ-ɔ, maan a nyɛn i.”​—Rit 2:12.

²⁹ Bɔazi i ndɛ sɔ’n ti su, afin Ɲanmiɛn Zoova bɔbɔ i sin yɛ Riti fiali ɔ. Ɔ maan sa fi su ɲɛnmɛn i. Ndɛ nga Bɔazi kannin’n jɔli Riti i klun klanman. Ɔ yoli Bɔazi i mo nin ndɛ fɛfɛ sɔ’m be kanlɛ. Yɛ Riti sɛli i sin ko dili junman lele nnɔsua flɔlɔ ɔ.​—Rit 2:13, 17.

30, 31. ?Wafa sɛ yɛ Riti i ajalɛ’n kwla uka e ɔ?

³⁰ Andɛ’n, sika ndɛ’n w’a yo kekle. Sanngɛ Riti i ajalɛ’n kwla uka e kpa. Yɛle kɛ Riti w’a bumɛn i kɛ, kɛ m’ɔ ti angbeti’n ti’n, i wiengu mun yɛ ɔ fata kɛ be yo like be mɛn i ɔ. W’a yoman aɲinkpli kusu. Like kan nga be fa cɛli i’n, ɔ juli i. Asa’n, w’a seman kɛ ɔrzu isalɛ’n kun i ɲannzuɛn. Sanngɛ ɔ kɛnnin i wun ase dili junman kekle sɔ’n nglɛmun lele nnɔsua naan w’a kwla nian Naomi i lika. Asa ekun’n, kɛ Bɔazi kleli Riti wafa ng’ɔ fata kɛ ɔ nin i junman difuɛ’m be di junman’n, ɔ niannin su yoli. Sanngɛ ng’ɔ ti cinnjin kpa’n yɛle kɛ Riti i wla w’a fiman su le kɛ Ɲanmiɛn Zoova yɛ ɔ ti i fiawlɛ kpafuɛ’n niɔn. Ɔ lafili su kpa kɛ ɔ́ sɛ́sɛ́ i kɛ siɛ kpa kun sɛsɛ i mma mun sa.

³¹ Kɛ Riti sa’n, maan e yo wun ase kanfuɛ, nán e yo fuɛnfuɛ. Yɛ silɛ mɔ e si Zoova ti’n, maan e lɛ i ase titi. Sɛ e yo sɔ’n, e wiengu’m bé nián e ajalɛ’n su. ?Sanngɛ wafa sɛ yɛ Zoova yrali Riti nin Naomi be su Bɛtleɛmu lɔ ɔ? I sɔ’n yɛ é wá wún i ndɛ tre ng’ɔ́ bá lɛ’n nun ɔn.