1-3. (a) ?Ngue ti yɛ kɛ Ɛstɛli kɔ́ i wun’n i wun wunlɛ’n i klun titili i ɔ? (b) ?Ɛstɛli i su ndɛ benin mun yɛ é wá yíyí nun ɔn?

ƐSTƐLI su wa ju famiɛn Asierisi i awlo’n m’ɔ o Sizi lɔ’n i klun lɔ. Ɔ trɛ i awlɛn yɛ ɔ kɔ ɔ, afin ɔ timan pɔpɔ mɛnmɛn i. Be kplannin famiɛn’n i sua’n kɛ ɔ wla sran’m be srɛ. Bliki nga be fa kplannin’n, be kannin be ayre fanunfanun mlanmlanmlan. Be yili nannin tola mɔ be le ndɛwa’n, ɔ nin ta tofuɛ mun, yɛ asɔmɔli’m be desɛn bliki sɔ’m be su. Be sɛli yɛbuɛ kpakpa fa yoli sua’n i ja mlomlo mun, kpɛkun fafuɛ sroesroe wie mun be o lɔ. Zagrɔsu Oka mun mɔ laglasi guagua be su’n, be wun lɔ lika nglonglo kun su yɛ be kplannin sua sɔ’n niɔn. Kɛ sran’m be o sua’n nun lɔ’n, be ɲin ta Soaspɛsi nzue ba’n mɔ i ɲin ti klengle kpa’n. I kwlaa sɔ’n kle sran nga bé kɔ́ lɔ’n kɛ famiɛn’n le kwlalɛ dan kpa. Famiɛn sɔ’n i bɔbɔ tɔnnin i wun dunman kɛ ‘famiɛn dan’n.’ Ɛstɛli i wun’n niɔn. I wun lɔ yɛ ɔ su kɔ ɔ.

2 ?Bian kɛ ngalɛ’n sa’n yɛ Ɛstɛli jɛli i ɔ? Zuifu talua nga be su Ɲanmiɛn nanwlɛ su’n, be nun wie fi su kunndɛ jaman bian kɛ Asierisi sa. * Asierisi timan kɛ Abraamu m’ɔ kɛnnin i wun ase fali Ɲanmiɛn ndɛ’n su tieli i yi Sara i nuan ndɛ’n sa. (Bob. 21:12) Famiɛn Asierisi siman Ɛstɛli i Ɲanmiɛn Zoova nin i Mmla’n be su like fi. I liɛ ng’ɔ si i’n, yɛle Pɛrsifuɛ’m be mmla’n. Yɛ like bɔbɔ nga Ɛstɛli su yo i lɛ’n, be mmla’n bu i fɔ. Mmla sɔ’n se kɛ sran kwlaa nga Pɛrsi famiɛn’n w’a flɛmɛn i m’ɔ wlu i awlo’n i klun lɔ’n, maan be kun i sɔ sran liɛ’n. Yɛ kusu famiɛn’n w’a flɛman Ɛstɛli, kpɛkun ɔ su kɔ i wun wunlɛ. Ɔ maan kɛ ɔ́ wlú awlo’n i klun lɔ mɔ famiɛn’n wunnin i’n, kɔlɛ ɔ seli i wun kɛ i liɛ w’a wie mlɔnmlɔn.​—An kanngan Ɛstɛr 4:11; 5:1 nun.

³ ?Ngue ti yɛ Ɛstɛli fɛli i nguan’n sieli i wie nuan sɔ ɔ? ?Yɛ ajalɛ benin yɛ bla kpa sɔ’n i Ɲanmiɛn sulafilɛ’n kwla kle e ɔ? Ka  naan y’a tɛ kosan sɔ’m be su’n, maan e dun mmua e nian wafa nga Ɛstɛli wa yoli Pɛrsi famiɛn’n i yi’n.

4. ?Ngue ti yɛ Mardose m’ɔ ti Ɛstɛli i si’n i niaan wa’n yɛ ɔ tɛli i ɔ?

⁴ Ɛstɛli ti aika. E siman i si nin i nin be su ndɛ kaka. Nga e si i’n, yɛle kɛ be tɔnnin i dunman kɛ Adasa. Waka kaan kun yɛ Ebre nun be flɛ i sɔ ɔ. Ɔ bo nɲrɛ fuai klanman kpa yɛ ɔ bɔn fannin. Kɛ Ɛstɛli i si nin i nin be wuli’n, i osufuɛ kun m’ɔ nin i ti ngawangawa’n yɛ ɔ tɛli ɔ. Be flɛ bian klun ufuefuɛ sɔ’n kɛ Mardose. Ɔ tra Ɛstɛli i kpɛn lele. Ɔ nin i be trannin kɛ sran kun nin i wa sa.​—Ɛst. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) ?Wafa sɛ yɛ Mardose tali Ɛstɛli ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ Ɛstɛli nin Mardose be dili be mɛn’n Sizi lɔ ɔ?

⁵ Zuifu nga be trali be ɔli lomuɛn mɔ be o Pɛrsi mɛn’n i klɔ dan’n nun lɔ’n, Mardose nin Ɛstɛli be o be nun wie. Kɔlɛ Zuifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ wafa’n ɔ nin Mmla nga be mian be ɲin be nanti be su’n ti’n, lɔ sran wie’m be kloman be sa. Sanngɛ Ɲanmiɛn Zoova m’ɔ ti aunnvuɛ sifuɛ’n, mɔ kpɛ sunman ɔ deli i nvle’n sa kekleekle kpa’m be nun’n, m’ɔ́ wá dé i ekun’n, Mardose fali blɛ kɛnnin i ndɛ kleli Ɛstɛli. I ti’n Ɛstɛli fɛli i wun mantannin Mardose kpa. (Sau. 26:44, 45) Nanwlɛ, be kloli be wiengu sa yɛ be afiɛn’n mantannin kpa.

⁶ Atrɛkpa Mardose ti famiɛn’n i komin Sizi lɔ. Ɔ nin famiɛn’n i sran mun be o famiɛn’n i sua’n i anuan nun lɛ titi. (Ɛst. 2:19, 21; 5:13) E kwla se kɛ, kɛ Ɛstɛli ɲín kɔ́’n, nn ɔ́ nían i niaan kpɛnngbɛn Mardose nin i awlo’n be lika kpa. Atrɛkpa be awlo’n wo famiɛn’n i sua’n i bue kun lɔ, nzue ba’n i sin lɔ, yalɛfuɛ’m be tranwlɛ’n nun lɔ. Kɔlɛ Ɛstɛli klo Sizi gua’n i bo kɔlɛ kpa. Lɔ yɛ sika ɔkwlɛ nin jɛtɛ ufue tɔnfuɛ mun, ɔ nin aata difuɛ onga’m be ko yo be ninnge’m be atɛ ɔ. Nanwlɛ, Ɛstɛli bumɛn i kɛ cɛn wie lele’n, ɔ́ kwlá fá ninnge nglanmannglanman sɔ mun wlɛ́ i wun le. Ɔ siman kɛ cɛn kun’n i mɛn dilɛ’n káci.

7. ?Ngue ti yɛ famiɛn’n yrali Vasti ɔ? ?Yɛ ngue yɛ famiɛn’n i sran’m be yoli ɔ?

⁷ Cɛn kun’n, sa kun wa tɔli famiɛn’n i awlo’n nun lɔ. Sizi lɔfuɛ’m be kannin sa sɔ’n i ndɛ lele. Famiɛn Asierisi flɛli i mɛn’n i su kpɛnngbɛn mun kɛ be wa di cɛn dan kpa kun. Ɔ mannin be aliɛ nin nzan kpakpa mun. I sin’n, famiɛn’n seli kɛ be flɛ i yi Vasti m’ɔ ti klanman kpa’n naan ɔ bla. Kɛ ɔ́ yó sɔ nn Vasti nin mmla’m be o be liɛ ngunmin lɔ, be su di be like. Sanngɛ Vasti waan ɔ kɔman lika fi. I sɔ’n ti’n, famiɛn’n i ɲin guali ase, ɔ maan ɔ fali ya dan kpa. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, ɔ seli i afɔtuɛ manfuɛ mun kɛ be kle i fɔ nga ɔ fata kɛ ɔ fa tu Vasti’n. ?Ngue yɛ famiɛn’n yoli Vasti ɔ? Ɔ yrɛli i. I sran’m be wlanwlannin klɔ’n wunmuan’n su, be kunndɛli talua nglanmannglanman nga be nin a siman bian’n naan famiɛn’n ja be nun kun.​—Ɛst. 1:1​—2:4.

8. (a) ?Ngue ti yɛ srɛ kun Mardose ɔ? (b) ?Klanman yolɛ’n i su ndɛ benin yɛ Biblu’n kan ɔn? ?Yɛ wafa sɛ yɛ e kwla fa ndɛ’n sɔ’n su ɔ? (An nian Nyanndra Mun 31:30 nun wie.)

⁸ Atrɛkpa kɛ Mardose wun kɛ Ɛstɛli su ɲin kɔ’n, ɔ yo i fɛ kpa, sanngɛ srɛ kun i wie, afin ɔ wun i kɛ i niaan kan sɔ’n w’a yo bla klanman kpa. Biblu’n waan “Ɛstɛr nyinnin klanman kpa liɛ su. I nyrun waka’n kusu ti klanman ekun.” (Ɛst. 2:7) Biblu’n se kɛ sran ng’ɔ ti klanman’n, ɔ nin i fata kɛ ɔ kunndɛ ngwlɛlɛ nin wun ase kanlɛ’n wie, ɔ timɛn i ti’n, ɔ́ tú i wun. (An kanngan Nyanndra Mun 11:22 nun.) Atrɛkpa’n, amun a sie i sɔ’n i nzɔliɛ le. ?Nɛ́n i ɔ? ?Yɛ Ɛstɛli li? ?Ɔ́ fɛ́ i klanman’n tú i wun annzɛ sɛ? Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n yɛ é wún i ɔ.

9. (a) ?Kɛ famiɛn’n i sran’m be wunnin kɛ Ɛstɛli ti klanman kpa’n, ngue yɛ be yoli ɔ? ?Kɛ be deli Ɛstɛli Mardose i sa nun’n, ngue ti yɛ ɔ yoli kekle mannin Ɛstɛli ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ Mardose kplinnin su kɛ Ɛstɛli ja sran m’ɔ suman Zoova’n niɔn? (An fa kuku’n i nun ndɛ’n tɛ su wie.)

⁹ Famiɛn’n i sran’m be wunnin kɛ Ɛstɛli ti klanman kpa. Ɔ maan be ko deli i Mardose i sa nun. Be fɛli i ɔli famiɛn’n i sua’n i nun lɔ, nzue ba’n i sin lɔ. (Ɛst. 2:8) Sa sɔ’n w’a yoman pɔpɔ w’a manman Ɛstɛli nin Mardose mlɔnmlɔn, afin be ti kɛ siɛ nin i wa sa. Nanwlɛ, ɔ wie famiɛn bɔbɔ o, nán sran m’ɔ suman Zoova’n yɛ Mardose kunndɛ kɛ ba m’ɔ tɛli i’n ɔ jɛ i ɔ. Sanngɛ ndɛ’n trɛ i kpɛn. * Kɔlɛ kwlaa naan b’a fa Ɛstɛli b’a wɔ’n, afɔtuɛ ngba nga Mardose mɛnnin i’n, ɔ fɛli i su sieli be bo kpa. Yɛ kɛ bé fá Ɛstɛli kɔ́ famiɛn’n i sua nun Sizi lɔ’n, ɔ usɛli i wun kosan kpanngban. ?Mɛn dilɛ’n i wafa benin yɛ ɔ́ kó dí i lɔ ɔ?

10, 11. (a) ?Wafa sɛ yɛ Ɛstɛli i mɛn dilɛ uflɛ’n kwla ɲan ta i su ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ Mardose kleli kɛ Ɛstɛli i ndɛ lo i ɔ?

¹⁰ Siɛn’n, Ɛstɛli wo i liɛ mɛn uflɛ kun nun. Ɔ o “talua sunman” nga be fin Pɛrsi mɛn’n i bue kwlaa su’n, mɔ be yiali be’n be nun wie. Talua sɔ’m be ninnge yolɛ’n ɔ nin be aniɛn’n, ɔ nin be ayeliɛ’n be ti wafawafa. Egai m’ɔ di junman famiɛn’n i awlo lɔ’n yɛ ɔ nian be su ɔ. Bé fá afuɛ kun bé fá síesíe talua sɔ mun kpa. I sɔ yolɛ nun’n, bé fá ɲanngo nga be bɔn fanninfannin kpa’n, ɔ nin mmla’m be talua dilɛ ninnge wie mun ekun bé kpákpá be. (Ɛst. 2:8, 12) Nanwlɛ, mɛn dilɛ wafa’n i kɛ ngalɛ sa’n kwla yo maan talua sɔ’m be nun wie’m be fa be ɲin be sie klanman yolɛ’n su tratra su, kpɛkun be kwla yo tutrefuɛ nin kwla sifuɛ. ?I sɔ’n kwla ɲannin ta Ɛstɛli su?

¹¹ Ɛstɛli i ndɛ loman sran fi kɛ Mardose sa. Biblu’n se kɛ cɛn  kwlaa Mardose wunnge mmla’m be sua’n i wun koko kpa, ɔ usa Ɛstɛli osu, sɛ ɔ ti juejue o. (Ɛst. 2:11) Kɔlɛ famiɛn’n i afanniɛn wie mun be sa nun yɛ ɔ usali Ɛstɛli i osu ɔ. Ndɛ nga be kan kle i’n kusu jɔ i klun dan. ?Ngue ti ɔ?

12, 13. (a) ?Wafa sɛ yɛ Ɛstɛli i wun yoli sran nga be nin i trannin’n mun ɔn? (b) ?Kɛ Mardose tili i kɛ Ɛstɛli w’a kɛnmɛn i nvle’n i ndɛ’n, ngue ti yɛ i klun jɔli ɔ?

¹² Egai kloli Ɛstɛli i sa kpa. I sɔ’n ti’n, klun ufue su, ɔ mɛnnin i afanniɛn talua nso, yɛ ɔ fɛ i sieli bla’m be sua’n nun lɔ sua ba kpafuɛ’n nun. Biblu’n se bɔbɔ kɛ: “Sran kwlaa ng’ɔ nin Ɛstɛr yia’n, saan Ɛstɛr wun yó i fɛ.” (Ɛst. 2:9, 15) ?Klanman mɔ Ɛstɛli ti’n, i ngunmin ti yɛ sran kwlaa kloli i sa dan sɔ ɔ? Cɛcɛ, like uflɛ wie ti ɔ.

¹³ I wie yɛle kɛ Biblu’n se kɛ: “Ɛstɛr w’a bo-mɛn i nvle nin i osufuɛ’m be dunman w’a kle-man sran fi, afin Mardose waan nán ɔ kan kle sran fi kɛ ɔ ti Zuif.” (Ɛst. 2:10) Mardose seli talua’n kɛ nán ɔ bo su kle sran kɛ ɔ ti Zuifu, afin ɔ si kɛ Pɛrsi famiɛn’n i  osufuɛ’m be dan lika be bu Zuifu’m be wun akunndan tɛ. Kannzɛ Ɛstɛli nunman Mardose i wun lɛ kun’n, kɛ ɔ ti i kɛ ɔ te yo ngwlɛlɛfuɛ nin aɲinyiɛfuɛ’n, ɔ jɔ i klun dan!

14. ?Wafa sɛ yɛ andɛ gbanflɛn nin talua mun be kwla nian Ɛstɛli i ajalɛ’n su ɔ?

¹⁴ Andɛ gbanflɛn nin talua’m be kusu be kwla yo naan be si nin be nin annzɛ be nga be ta be’n be klun w’a jɔ. Kɛ be nunman be si nin be nin’m be bo wun lɛ’n mɔ be o finfinfuɛ nin sa sukusuku yofuɛ’m be afiɛn’n, be kwla jran sa tɛtɛ yolɛ’n i ɲrun kekle yɛ be yo sa ng’ɔ ti kpa’n. Kɛ be yo kɛ Ɛstɛli sa’n, be Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n i klun jɔ.​—An kanngan Nyanndra Mun 27:11 nun.

15, 16. (a) ?Ɛstɛli i nzuɛn benin’n ti yɛ famiɛn’n kloli i ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ Ɛstɛli i mɛn dilɛ wafa’n i kacilɛ’n w’a yoman pɔpɔ w’a mɛnmɛn i ɔ?

¹⁵ Kɛ famiɛn’n i sin kɔlɛ’n toli Ɛstɛli’n, be mɛnnin i atin kɛ ɔ fa ninnge kwlaa nga ɔ kwla miɛn i sa’n ɔ wɔ. Kɔlɛ kɛ ɔ ko yo naan w’a fa ninnge sɔ mun w’a di talua kpa ekun’n, i ti yɛ be yoli sɔ ɔ. Ninnge nga Egai seli i kɛ ɔ fa’n, be ngunmin cɛ yɛ aenvuɛ su ɔ fali ɔ. W’a srɛman like wie fi w’a ukaman su. (Ɛst. 2:15) Kɔlɛ’n, Ɛstɛli wunnin i wlɛ kɛ nán klanman yolɛ’n i ngunmin yɛ ɔ kwla kan famiɛn’n i awlɛn’n niɔn, naan wɛtɛɛ yolɛ’n nin wun ase kanlɛ’n be flunman, afin famiɛn’n i awlo’n nun lɔ sran’m be dan lika be timan wun ase kanfuɛ. ?Ɛstɛli i ajalɛ sɔ’n ti su?

¹⁶ Biblu’n tɛ su kɛ: “Famiɛn’n kloli Ɛstɛr trali bla’m be kwlakwla. Ɔ niɛnnin i nyrun, ɔ yoli i kpa trali talua kun nga mun. Ɔ fali famiɛn kle’n wlɛli i ti. Ɔ maan famiɛn Asieris jɛli i sieli Vasti osu.” (Ɛst. 2:17) Atrɛkpa Zuifu talua aenvuɛfuɛ sɔ’n i mɛn dilɛ wafa’n i kacilɛ’n w’a yoman pɔpɔ w’a mɛnmɛn i. Siɛn’n, i yɛ w’a kaci famiɛn’n i yi’n niɔn. Blɛ sɔ’n nun kusu’n, famiɛn sɔ’n yɛ i kwlalɛ’n tra asiɛ’n su famiɛn’m be kwlaa be liɛ’n niɔn. ?Ɛstɛli fɛli i sɔ liɛ’n tuli i wun? Cɛcɛ.

17. (a) ?Sa benin nun yɛ Ɛstɛli i ɲin yili i talɛ siɛ’n niɔn? (b) ?Ngue ti yɛ Ɛstɛli i ajalɛ’n ti cinnjin man e andɛ ɔ?

¹⁷ Ɛstɛli i ɲin yili Mardose m’ɔ ti i talɛ siɛ’n titi. W’a boman su w’a kleman sran fi kɛ ɔ ti Zuifu. I kpa bɔbɔ’n, kɛ sran wie’m be cicili famiɛn’n i wun kɛ bé kún i’n mɔ Mardose tili’n, ɔ boli su kleli Ɛstɛli, yɛ aɲinyiɛ su i kusu kan kleli famiɛn’n niɔn, naan b’a tra be. (Ɛst. 2:20-23) Wun ase kanfuɛ nin aɲinyiɛfuɛ mɔ Ɛstɛli yoli’n ɔ kle kɛ ɔ lafi Ɲanmiɛn su. Nanwlɛ, ɔ ti cinnjin kpa kɛ andɛ e fa Ɛstɛli i ajalɛ’n su, afin sran sunman be buman aɲinyiɛ’n i like fi. Ɲin kekle’n nin nzaje sa yolɛ’n yɛ be fa cici be ti ɔ. Sanngɛ be nga be lafi Ɲanmiɛn su sakpasakpa’n, be bu aɲinyiɛ’n i like nanndoliɛ kɛ Ɛstɛli sa.

18. (a) ?Atrɛkpa ngue ti yɛ Mardose w’a kotoman Aman bo ɔ? (An nian ndɛ ng’ɔ o ja ngua lɔ’n wie.) (b) ?Wafa sɛ yɛ andɛ’n, Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be fa Mardose i ajalɛ’n su ɔ?

¹⁸ Famiɛn Asierisi wa mannin i awlo nun lɔ junman difuɛ kun mɔ be flɛ i Aman’n i sasu. Famiɛn’n sieli i i awlo’n i su kpɛn. Ɔ maan ɔ wa yoli i afɔtuɛ manfuɛ danfuɛ’n. Kpɛkun sɛ famiɛn’n nunman lɛ’n, i yɛ ɔ o lɛ ɔ. Famiɛn’n kpɛli mmla bɔbɔ kɛ sran kwlaa ng’ɔ wun Aman’n, ɔ koto i bo. (Ɛst. 3:1-4) Mmla sɔ’n ti kekle man Mardose. Ɔ kunndɛ kɛ i ɲin yí famiɛn’n, sanngɛ nɛ́n i sɔ’n ti yɛ ɔ́ fɔ́n Ɲanmiɛn i mmla’n niɔn, afin Aman ti Agagi osu nunfuɛ. I lɛ’n kle kɛ ɔ ti Amalɛki famiɛn nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Samiɛli kunnin i’n i afinliɛ nunfuɛ. (1 Sam. 15:32, 33) Yɛ Amalɛkifuɛ’m be klunwi’n ti’n, be kacili Zoova nin Izraɛli nvle’n be kpɔfuɛ. I ti’n, Ɲanmiɛn buli Amalɛki nvle’n i fɔ. * (Mml. 25:19) ?Ngue ti yɛ Zuifu nanwlɛfuɛ kun kó kótó Amalɛkifuɛ kun i bo yɛ? Mardose jran su kpa kɛ ɔ su yomɛn i sɔ mlɔnmlɔn. Kɛ ɔ fɛ i laa lele andɛ’n, Biblu’n nun mmla kun mɔ Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be nanti su’n ti’n, be fa be nguan’n sie i wie nuan. Mmla sɔ’n se kɛ: “Sɛ e nyin yi Nyanmiɛn tra sran mun’n, ɔ ti kpa tra kɛ e nyin yi sran’n.”​—Yol. 5:29.

19. ?Ngue yɛ Aman kunndɛli kɛ ɔ́ yó ɔ? ?Yɛ ngue ndɛ yɛ ɔ kan kleli famiɛn’n naan w’a kɛn i awlɛn’n niɔn?

¹⁹ Aman fali ya kpa. Kɛ mɔ Mardose kunngba i kunlɛ’n ɔ jumɛn i ti’n, i waan ɔ́ núnkun i nvle nunfuɛ’m be wunmuan’n. I sɔ’n ti’n, Aman ko kannin Zuifu’m be wun ndɛ tɛtɛ kleli famiɛn’n. W’a boman be dunman trele sa, sanngɛ ɔ seli kɛ ‘nvle kun flanflan nvle nga ɔ sie be’n be kwlaa be nun.’ I ndɛ sɔ’n i bo’n yɛle kɛ ɔ fataman kɛ famiɛn’n bu be sran. Kpɛkun ng’ɔ ti tɛ kpa’n, yɛle kɛ ɔ seli famiɛn’n kɛ nvle sɔ’n i nunfuɛ’m be dimɛn i mmla’m be su naan i ti’n be ti ɲin keklefuɛ. Yɛ ɔ seli famiɛn’n kɛ sɛ ɔ klo’n, kalɛ nga Zuifu’m be kunlɛ’n ɔ́ wá bó’n, ɔ́ fɛ́ i ti sika kpanngban ɔ́ fá gúɛ i famiɛn’n i bɔlɛ’n nun. * Yɛ Asierisi yili i sama ti nga’n mannin Aman ɔn. I sɔ’n kle kɛ like kwlaa nga Aman waan ɔ́ yó’n, famiɛn’n mɛn i wun atin.​—Ɛst. 3:5-10.

20, 21. (a) ?Ndolo nga Aman sunmannin sran’m be kɛ be ko bo’n ti’n, wafa sɛ yɛ Zuifu nga be tran Pɛrsi nvle’n nun’n, ɔ nin Mardose bɔbɔ be wun yoli be ɔ? (b) ?Ngaliɛ benin yɛ Mardose toli Ɛstɛli ɔ?

 ²⁰ I sin’n, be wa sunmannin sran mun nnɛn kpanngɔ’m be su. Be seli be kɛ be wɔ Pɛrsi mɛn’n i wunmuan’n i nun be ko bo Zuifu’m be nunnunlɛ’n i ndolo be kle sran mun. Kɛ Zuifu nga be trali be lomuɛn ɔli Babilɔni’n mɔ be sali be sin bali Zerizalɛmu’n bé kplán klɔ’n i wun talɛ’n m’ɔ bubuli’n, be tili nganniɛn’n sɔ’n, wafa nga be wun fa yoli be’n, amun bu i akunndan be nian. Kɔlɛ kɛ Mardose tili ndɛ sɔ’n, Zuifu sɔ mun, ɔ nin i janvuɛ nin i osufuɛ nga be o Sizi lɛ’n be akunndan yɛ ɔ buli ɔ. Mardose i akunndan’n m’ɔ sanngannin’n ti’n, ɔ titili i wun tralɛ’m be nun, kpɛkun ɔ wlali bajɛ tralɛ. Ɔ fali nzuɛn guɛli i ti’n su kpɛkun ɔ kpan sinnin klɔ’n i afiɛn. Aman liɛ’n, ɔ nin famiɛn’n be ti lɔ bé nɔ́n nzan. Afin nzanngan nga w’a tɔ Zuifu mun nin be janvuɛ’m be afiɛn Sizi lɛ’n, i ndɛ nunman nun.​—An kanngan Ɛstɛr 3:12​—4:1 nun.

²¹ Mardose si kɛ ɔ nin i fataman kɛ ɔ bubu i sa nin i ja tran su. ?Sanngɛ ngue yɛ ɔ kwla yo ɔ? Ɛstɛli tili Mardose liɛ’n. Ɔ sunmannin sran kɛ be ko mɛn i tralɛ, sanngɛ w’a sɔman nun. Sa nga ti yɛ i Ɲanmiɛn Zoova kplinnin su kɛ be de i wa bla Ɛstɛli i sa nun’n, naan famiɛn kun m’ɔ timan i sufuɛ’n ɔ jɛ i’n, atrɛkpa’n, Mardose fa usɛli i wun lele. Sanngɛ ɔ su wa wun ndɛ’n i bo siɛn’n.  Ɔ toli Ɛstɛli i ngaliɛ kpongbongbo kɛ ɔ ko wun famiɛn’n i wun naan ɔ srɛ i “i nvlefuɛ’m be ti.”​—Ɛst. 4:4-8.

22. ?Ngue ti yɛ Ɛstɛli sroli famiɛn’n i wun lɔ kɔlɛ ɔ? (An nian ndɛ ng’ɔ o ja ngua lɔ’n wie.)

²2 Kɛ Ɛstɛli tili ndɛ sɔ’n, atrɛkpa’n i wla’n boli i wun dan. Sa sɔ’n ti kekle mɛn i. Srɛ kun i. Ɔ dili i sɔ’n i nanwlɛ weiin kleli Mardose. Ɛstɛli boli famiɛn’n i mmla’n su fa kpɛnnin Mardose i wla. Yɛle kɛ sran kwlaa nga b’a flɛmɛn i m’ɔ wlu famiɛn i awlo’n i klun lɔ’n, be kun i sɔ sran liɛ’n. Sɛ á wún kɛ ɔ́ fíte nun’n, nn famiɛn’n w’a fɛ i sika ɔkwlɛ kpɔnman’n w’a tinngɛ i ɲrun. ?Ɔ maan famiɛn’n sí Ɛstɛli i aunnvuɛ? I nun mɔ famiɛn’n sunmannin sran kɛ be ko flɛ Vasti mɔ w’a baman’n, sa nga ɔ ɲɛnnin i’n, kɛ Ɛstɛli bu i akunndan’n, ɔ lafiman su kɛ famiɛn’n kwlá sí i aunnvuɛ. Ɔ seli Mardose kɛ i cɛn ba 30 yɛ, be nin a flɛmɛn i kɛ ɔ wlu famiɛn’n i sin lɔ. I sɔ’n ti Ɛstɛli usɛli i wun sɛ famiɛn’n te klo i o. *​—Ɛst. 4:9-11.

23. (a) ?Kɛ ɔ ko yo naan Ɛstɛli w’a lafi Ɲanmiɛn su titi ti’n, Mardose tɛli i su sɛ? (b) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e nian Mardose i ajalɛ’n su ɔ?

²³ Kɛ ɔ ko yo naan Ɛstɛli w’a lafi Ɲanmiɛn su titi ti’n, Mardose tɛli i su yasua su. Ɔ seli Ɛstɛli kɛ sɛ w’a yoman like fi’n, Zuifu’m be delɛ’n ɔ́ fín lika uflɛ bá. ?Yɛ kɛ Zuifu’m be yalɛ klelɛ’n jrán kpa’n, i bɔbɔ Ɛstɛli’n, ɔ́ kwlá fíte nun? I lɛ’n nun yɛ Mardose yili i Ɲanmiɛn sulafilɛ dan’n i nglo ɔ, afin ɔ si kɛ Zoova su manman atin kɛ be nunkun i nvle’n naan i kasiɛ ng’ɔ boli be’n b’a ka ngbɛn. (Zoz. 23:14) Yɛ Mardose usali Ɛstɛli kɛ: “?Sɛ sa nga ti yɛ maan a kacili famiɛn i yi nin a o, e wun i wlɛ sɛ?” (Ɛst. 4:12-14) ?Nanwlɛ, nán ajalɛ kpa kun yɛ Mardose kle e lɛ ɔ? Ɔ fɛli i wla’n kwlaa guali Ɲanmiɛn Zoova su. ?Yɛ e li? ?É yó kɛ i sa wie?​—Nya. 3:5, 6.

24. ?Wafa sɛ yɛ Ɛstɛli yili i Ɲanmiɛn sulafilɛ’n nin i yakpa yolɛ’n be nglo ɔ?

²⁴ Ɛstɛli i ajalɛ falɛ’n w’a ju siɛn’n. Ɔ seli Mardose nin i wiengu Zuifu’m be kɛ be nin i be kpɛ srɛ nun cɛn nsan. I ndɛ’n i atabo’n yi i Ɲanmiɛn sulafilɛ’n nin i yakpa yolɛ’n be nglo. Andɛ nin andɛ’n, i ndɛ sɔ’n te kan e. Ɔ seli kɛ: “Sɛ ɔ fata kɛ n wu’n, ń wú.” (Ɛst. 4:15-17) Atrɛkpa’n, wafa nga Ɛstɛli fa srɛli Ɲanmiɛn cɛn nsan sɔ’n nun’n, ɔ nin a srɛman Ɲanmiɛn sɔ le. Dɔ’n yɛ w’a ju siɛn’n yɛ. Ɔ wlɛwlɛli i famiɛn tralɛ mun be nun klanman kpafuɛ’n. Like kwlaa nga ɔ kwla yo naan kɛ ɔ́ fíte famiɛn’n i ɲrun’n, i klun w’a jɔ i wun’n, ɔ yoli. Yɛ ɔ ɔli ɔ.

25. Kɛ Ɛstɛli ɔli famiɛn’n i wun wunlɛ’n, sa nga be juli lɔ’n, amun yiyi nun.

²⁵ Kɛ e fa kɛnnin i ndɛ tre nga i bo bolɛ nun’n sa’n, Ɛstɛli su wlu famiɛn’n i awlo’n i klun lɔ. Amun nian kɛ i klun titi i ɔ! Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ́ srɛ́ Ɲanmiɛn tankaan. Ɔ ko jrannin famiɛn’n i sua ba’m be ndɛnman su lɛ. Kɛ ɔ jin lɛ’n ɔ kwla wun Asierisi m’ɔ ti i famiɛn bia’n su lɔ’n. Atrɛkpa’n, ɔ nian famiɛn’n i ɲrun’n naan sɛ i klun ti jɔwa annzɛ i klun timan jɔwa o. Ɔ jran ɔn, ɔ jranman. Kpɛkun ɔn, i wun’n w’a wun i. Atrɛkpa’n, Ɛstɛli i balɛ’n fuli famiɛn’n i nun, sanngɛ ɔ ɲannjinli i ɲrun’n nun kpɛkun ɔ fali i sika ɔkwlɛ kpɔnman’n tinngɛli i ɲrun.​—Ɛst. 5:1, 2.

26. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ Klistfuɛ nanwlɛfuɛ’m be yo yakpafuɛ kɛ Ɛstɛli sa ɔ? ?Yɛ ngue ti yɛ blɛ li yɛ Ɛstɛli i junman’n su wa bo i bo ɔ?

²⁶ Famiɛn’n sɔli Ɛstɛli nun. Ɔ sieli i su i nuan bo. Ɛstɛli lafili Ɲanmiɛn su kpɛkun ɔ jrannin i nvle nunfuɛ’m be sin. I lɛ nun’n, ɔ kle Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be kwlaa be ajalɛ klanman. Sran nga be yo kɛ Ɛstɛli sa’n yɛ Klistfuɛ nanwlɛfuɛ’m be klo be ɔ. Zezi seli kɛ like nga bé fá síe i sɔnnzɔnfuɛ nanwlɛfuɛ’m be nzɔliɛ’n yɛle klolɛ mɔ be klo be wiengu’n. (An Kanngan Zan 13:34, 35 nun.) Blɛ sunman nun’n, ɔ fata kɛ e yo yakpafuɛ naan y’a yi e wiengu klolɛ’n i nglo kɛ Ɛstɛli sa. Kannzɛ bɔbɔ Ɛstɛli jrannin Ɲanmiɛn i nvle’n i sin cɛn sɔ’n nun’n, sanngɛ i junman’n nin a wieman. Blɛ li yɛ ɔ su wa bo i bo ɔ. ?Wafa sɛ yɛ ɔ́ kwlá sé famiɛn’n kɛ Aman m’ɔ ti i afɔtuɛ manfuɛ ng’ɔ klo i kpa’n, ɔ ti klunwifuɛ naan ɔ kpɛ lare yi i sran’m be afiɛn ɔn? ?Wafa sɛ yɛ ɔ́ kwlá dé i nvle’n niɔn? Ndɛ tre ng’ɔ́ bá lɛ nun’n, é wá tɛ́ kosan sɔ’m be su.