1. Gini regbo si awiraha nga si nangia yangara kere regbo fu Petero rogo gako raka?

PETERO aarengbanga ka he tingida pa gu regbo bangiriyo agbiatihe na Yesu te. Ya mo ko abi gberarago watadu gbarasarimo ku kpakpu Yesu yo? Ka ani gumbanga gure te; gupai Ziazia Kekeapai apehe tipa gupai re sa nga “Gbia ki sa tiko ki ngere koyo du Petero ni.” (Rk. 22:61) Ono ti gu regbo re nibasa, Petero atingidi gu kere ingahe ko namangihe. Ko atingidi gupai nga ko mangi kina boro gupai Yesu aya ko nika mangaha, nga gu Petero azungahe nga ka ko mangingo ho te. Ko aoro rimo wene Bairako! Kere gberarago azi Petero nibasa, na isoke gberarago ho nazi ko wa gure mbata watadu berewe rogo gako raka te.

2. Ginipai si aidi Petero wirikihe, na wai rengbe ani ka gbia undo ti gu pangbanga namangi re?

² Ono anga gure nga apai anyasi dagbako na Yesu te. Wa Petero angia gu kumba naadu na bakere idapase, ko aduadu kindi na momu beko ka hu be gako kere aingahe na ki wiriki banyanyakipa pai be Yesu. Gupai re aabipa mbupai. Ani dunduko nawirika gupai re awirika ti gupai namangi re, sidu, ani bingo gupai namangi nzunzu.

3, 4. (a) Gini sanahe Petero asana Yesu na ni, na ginipai si awiraha nga si naadu berã Petero yo? (b) Wai Yesu ayugu gupai nga sino agu aboro naadu ti gu regbo re aima merafuo Petero?

³ Adiwi wa sita ku sayo rogo gu gbata kua Petero adu rogoho nangia Kaparanauma, Petero agbisi koyo du Yesu ni ki sanako ki ya: “Gbia, ka wirinami ingi pai kuti re bara wãi mi ki he he fu ni? watadu bara saba?” Si nawira gupai nga Petero aberẽ gupai nga ko angia kere wene sino boro ka mbupai wa gure. Na berewe, agu abarumbatayo rogo pambori naadu ti ragoko anaayugo gupai nga si naida boro mbupai fu kurani bara biata gbua! Yesu akaragapai ki ya: “Mi aya nga foro bara saba te; ono, Bara saba bawe bara saba.”—Mt. 18:21, 22.

⁴ Ya mo rogo gu fugo Yesu yo re angia wẽ Petero nigedi agu aingahe ageda aboro amangaha kutiko daho bangehe nika da ni wa  gure? Wo te; ono wa ko asa ga Petero 7 kuti 70 bara 7, ko ayugu gupai na ni nga nyemuse asanga rani ani moi ngbanda tipa mbupai te. (1 Kor. 13:4, 5) Yesu ayugu gupai fu Petero nga ko aapekafuo gu kpiapai nga ga agu aboro naadu ti ragoko nga aguyo naadunga na nyemu mbupai fu akurayo ya. Ono tie, agu aboro naida ka wirika Mbori, si naida i naambupai ambu kindi fu akurayo zanga maa ngbanda.—Oni gedi  1 Yoane 1:7-9.

5. Ti gini regbo rengbe ani ka wirikapai gbe tipa mbupai?

⁵ Petero aasakanga pai na Yesu te. Ono ya mo gupai Yesu aruguko na ni re arimi ku kpotokoyo? Kura aregbo kinaho ani awirikapai gbe tipa mbupai ho ani aida ni nzunzu boro mbupai furani. Sidu, ani karaganga tirani kuti agu apai namangi kpio Yesu nimbedi. Ti gu kere regbo re, Petero amangi dungu apai nga gu si aidi Bairako mbupai fuko ti ni.

6. Petero aya wai ho Yesu aaida ka yugopa umbasitise ni fu gako amokedi, na Yesu amangi Petero wai?

⁶ Dungu apai namangi rogo gu yuru naadu mbata fu kpi Yesu. Dungu apai naadu be Yesu kindi ka yugoho fu gako abawiriki, wa gu nga pa umbasitise. Yesu amoi kpiapai nga ga umbasitise ni zunda ko kpendu gako abawiriki, nga gu sunge i anaafuhe gbe fu kina agu amoyambu payo adu kusende gbe. Ti tonatonaha, Petero asana Yesu ki ya: “Gbia, mo nazunda kpendure azunda?” Fuoho, ko ki ka aka Yesu zundu kpenduko. Fuo gure, ko ki ya ka si du nga Yesu naida ka zunda kpenduko, gu ngba nga ko zundu abeko azunda a na riko! Ngbadu Yesu aaimanga kuti Petero te, ono ko asakirogo gupai yo ni zera ko aamanga gupai re ti ni na wai paha anyaki.—Yo. 13:1-17.

7, 8. (a) Rogo gini agene Petero amoi ga Yesu hipai berewe rogo asada? (b) Wai Yesu aambupai kindi fu Petero?

⁷ Ngbutuko fuo gure, Petero amoi ga Yesu hipai berewe ngba asada. Amokedi atona ka sakapai dagbayo nyanyaki nibipa da nangia bakumbayo, na Petero adu kina dagbayo. Ono Yesu aye ki ruguyo ni zera na ki tambua yó a tipa gupai i amangihe wenengai, nga ka kakuti Bairayo kindi. Ono tie, ko ape gupai nga i nika mbuko ambu dunduko ki gbandaka. Petero ki tuka ngbako ki ya wẽ ka si vura du nga kina kpio du, ka ko mbunga Yesu te. Yesu ki pe gupai nga, Petero nika ora rimoko aora bara biata ni gu yuru re mbata fu bakondo kua bara ue. Petero ki tikango na Yesu na ki ta ngbaduko ki ya ko naaru ki susi kura amokedi dũ!—Mt. 26:31-35; Mk. 14:27-31; Rk. 22:24-28; Yo. 13:36-38.

⁸ Ya mo ngbadu Yesu aimi ko ki zingi kuti Petero gbegberẽ? Wagusa te. Ti gi kere aregbo re dũ, Yesu aangera kindi tipa gu wenepai  naadu kporo gako amokedi yo nga aguyo i avunguyo na kina ingapai. Ko aima ino gupai nga Petero nika inga ainga kutiko, ono Ko aya: “Mi akpari tipa ro, ya ka ga idapase paya nga ya. Mo tigamo, ho mo ka sa tiro ni berewe, mo nyákasi awirinamo.” (Rk. 22:32) Yesu ayugu gupai na gipai re nga, Petero nika sa berãko asa kini ndu ku mbatayo na gako sunge fu Mbori. Yesu aima ida ka mbupai fuko nirengo!

9, 10. (a) Wai Yesu arugu Petero ati Getesemane yo? (b) Gupai naadu tipa Petero natingida rani na ginipai?

⁹ Fuo gure, ati Getesemane yo, kurapai adu kinaho si aidi i rugu Petero aruga ti ni. Yesu aya fu Petero na Yakoba gbiati Yoane wẽ i ningere angera kindi wa ko andu ka kpara. Yesu adu rogo bakere imisiri gbe na kini idi undo, ono Petero na akurako ati ni rame bara dunguhe. Yesu aima ino gupai nasayo i nimangipai wa gure na ko aima mbupai fuyo, si du ko aya ti ni wẽ: “Toro nakpi nyemu he ni rengo, borose anyaka nga ya.”—Mk. 14:32-41.

¹⁰ Si aaimanga te ndurumo aboro zuu ki da na zigizigi we beyo gbiati abasape na angbondo. Gere angia gu regbo si aida boro mangipai na tatamana gbiati rugatise. Ono Petero agu ki gito na vura, ki kati tu Maruko na basape, nangia ga gbiamotumo moyambu. Yesu aza Petero ni zera, ki husi tu gu kumba re, na ki saki ndu gupai fu Petero si aidanga ti ni apefuoko mangi pa zuu watadu ka so vura ya. (Mt. 26:47-55; Rk. 22:47-51; Yo. 18:10, 11) Kada ku ane, Petero aima manga badungu apai nga gu Bairako ambupai fuko ti ni. Gupai naadu tipa ko re natingida rani na gupai nga ani naingapai ainga dedede. (Oni gedi Yakoba 3:2.) Da du dagbarani ainganga pai na aʹuru dũ si kini idi Mbori nimbupai funi na aʹuru dũ ya? Ono tipa Petero, kura apai adu kindi fuko ni gu yuru re. Ko amangi kura kereapai nga gu nagberẽ ki susi agu ko amangihe mbata dunduko.

11, 12. (a) Wai Petero ayugu wingbaduse fuo zioyo Yesu? (b) Rogo gini gene Petero akpa ti manga gupai ko aya ko nika mangaha?

¹¹ Yesu aya fu agu aboro zuu naye ka zioko wẽ ka si du nga ko du i agbata ko, i mbu gako amokedi i guari ho. Petero aru ki zi kina ngbako ho agu akumba re aavo Yesu ni. Fuo gure, Petero ki oro, a wa kura amokedi aima mangaha mbata fuko.

¹² APetero na Yoane aoro ki ru, isoke pati ga gbiamotumo bambu nangia Ana, nga gu ba i andu na Yesu ku rogoho mbata tipa ka sasanako. Ho i adi Yesu ni ho ka ndu na ko mbatayo, aPetero na Yoane aapeka ko “tuturũ.” (Mt. 26:58; Yo. 18:12, 13) Petero aangianga iragunde te. Wingbaduse du nasako ko nindu koyo i aandu na Yesu kuhoni. Agu aboro zuu re adu na aũvura beyo, na Petero aima kata  tu guni ni kina gu yuru re. Ono ane, ani abingo gu ngbatunga nyemuse Petero aya si tiko ho ko ata ngbaduko ni ki ya ka si vurangia kpio du ko kpi akpi tipa Bairako te.—Mk. 14:31.

13. Gini bangisa wene gene duho rengbe ani ka pekafuo Yesu ngbaha?

¹³ Wakina Petero, dungu aboro du areme naida kaa peka Kristo gbua “tuturũ” rogo gu gene boro nikaa bingo yó na ni ya. Ono a wa Petero akehe nitiko kusa, gu bangisa wene gene si aida ani peke Kristo ngbaha nga ka “pekako kpitikpiti” (NW), kini wiriki gako kpiapai rogo apai dũ, ka si vura du nga mangaha wo nika ye na apai kurirani.—Oni gedi 1 Petero 2:21.

14. Wari Petero adu ni ti gu regbo i aawisigo ngbanga Yesu?

¹⁴ Petero apeke Yesu ki da rogo bakere iiriwo bambu sa dagba agu naadu Yerusarema yo. Si angia gu kporo nga ga Kayafa, nangia kere kumukokumuko gbiamotumo nga guko na du na ome gbe. Ngbatunga agu abambu re anidu na bavurukporo pati ni, na ngbadimo nduguhe kidu ku barabangirihe yo. Petero ada ngbadimo i ki ka aka ko rimi koyo. Yoane tigako aima rimo mbata, na ko aima ino gu gbiamotumo re. Sidu, ko aye ki ya fu babanda ngbadimo ní rimisi Petero. Si nawira gupai nga Petero aakanga kuti Yoane i nita na ko sa te; na ko aaidanga ka rimo kina boro ku dimoyo ka ru pati Bairako te. Ko asungu kina vurukporo ho kura akanga na amoyambu aasungo ni rogo gu kere yuru re pati gindogindo we, kini bi zire adezire i nigbe ka gumba ziree kuti Yesu dimoyo.—Mk. 14:54-57; Yo. 18:15, 16, 18.

15, 16. Oni sakingo pa wai gupai Yesu agumbaha nga Petero nika ora rimoko bara biata amangi?

¹⁵ Wa Petero asungu pati we, gu degude narimisi Petero ku vurukporo yo akparia ko wenengai ki iniko. Ri afura fuko ni kitangbangase ki ya: “Oni nidu a na gu boro Gariraya nga Yesu”! Petero ki tikango pa ino Yesu, na ki pe gupai a nga ko aruganga tiko na gupai ri afura tipaha te. Ko ki ndu ki ru ngbadimo, ono kura dee pangbadimo ki biko ki pe gupai nga: “Gi kumba re nidu a na gu boro Nazareta nga Yesu.” Petero ki zungahe ki ya: “Mi aina nga gu kumba te re.” (Mt. 26:69-72; Mk. 14:66-68) Isoke ti ngbafuo gi ue tikango re du bambata kua kondo apoi, ono ka Petero amaanga berãko fuoho si ki tingidi ko na gupai Yesu agumbaha ni kina gu yuru re ya.

¹⁶ Fuo regbo tooni, Petero aagbata gene ka dia tiko rogo gu ba re. Ono gu rimbasa aboro narundu vurukporo kini mbedi koyo du ko ni. Guni sa angia gume Maruko, nga gu moyambu Petero akati tuko. Ko ki ya fu Petero: “Mi nabi nga roni na ko ati yo te?” Petero ki asada ka sa yó berewe i berẽhe nga ko te. Ko ki zungahe berewe, na si nawira gupai nga ko aima zungahe ki ya wẽ ka si du nga ziree du ko apehe, motiwa ye kuriko nibasa. Gure gu nangia ga Petero biata  ora rimo Yesu. Gipai re ki tadu kina ku ngbako bakondo ki kua, na gure gu nangia ue kua kondo, nga gu ko agihe.—Yo. 18:26, 27; Mk. 14:71, 72.

17, 18. (a) Petero amangi wai ho ko ainipa gu kerepai ni ko namangihe nibipa Bairako? (b) Ginipai si awiraha nga Petero aima berãha?

¹⁷ Gu regbo re gu Yesu akuru dimoyo ku rogo gu papara gu bambu re naadu mbembedi na vurukporo. Fuo kua bakondo, Yesu ki ngana Petero bangiriyo ki gbia tihe, a wa saki yó ho ti tonatona gi kapita re. Petero ki tingidi gu kerepai nibasa ko namangi nga ka ora rimo Bairako. Petero ki guari vurukporo yo kini kpari ni aume. Ko akuru kuti agene bakporo kini ndu ima diwi. Ko ki zirĩ be aume. Ko ki ta tingida agu apai namangi ko kini kpari ni bakere aume.—Mk. 14:72; Rk. 22:61, 62.

¹⁸ Ho boro abihe ni nga ní mangi bakere ingahe wa ngbatunga gure, ní rengbe arengba ka berã gupai nga ka ní gbianga mbupai berewe te. Si nawira gupai nga Petero aima berã wa gure a. Ono ya mo ko aagbianga mbupai te?

19. Petero adu wai mbiko gu tigo ko atihe, ono ani naino ho wai nga ko aabingo tiko nga ka ko mangingo rurupai berewe te te?

¹⁹ Ga Petero imisiri aima kio tigaha ho rago agiri ni ko ki tona ka bi agu apai naamanga tipa Yesu. Ko aima naka tiko tigaha ho Yesu akpi ni fuo rungosi yó ko mbata gbe! Aregbo dũ tigaha Petero anaarungo ni kerehe ho ko aniberẽpa wai ni ko akiisi gu imisiri nga ga Bairako rago kpioko nimbedi. Ono wa si avura du were, Petero aabingo ho nga gene berewe beko te te. Ani naino gipai re mbiko gupai nga fuo gipai re, Ziazia Kekeapai pe pako ko nasungu na kina gu kura ga Yesu amokedi. (Rk. 24:33) Rengo du tigu nga kura amokedi dunduko naima bira tiyo mbiko gupai i amangihe rogo gu yuru re, na i aima fu wasa fu tiyo dagbayo.

20. Ginipai rengbe ani ka wirikaha ti gupai Petero amangihe fuo inga ko?

²⁰ Petero aima manga bawenepai ane. Ho ga Mbori moyambu ati ni, ka ni asadi na omeni dũ ka mbakadapai dagba ní na Mbori, ko nambupai ambu funi, ka ní vura manga kina kerepai vurũ. (Oni gedi Asanza 24:16.) Petero ayugu ndikidi idapase ni koda ko tiko na awirinako wa ko avura du na bakere gberarago vurũ. Ho du boro ni na bakere gberarago watadu ní nabira tiní mbiko gu kerepai ní amangihe, si ni taatapai ní kpara tiní nisani, ono nga gupai angbanga ya.  (Snz. 18:1) Gupai nga patatamana nga kadu mbembedi na agu awirina nga aKristano na ki gbia ome rogo toro yo.—Eb. 10:24, 25.

21. Ho Petero adu ni na awirinako gini iiriwo pangbanga ko agihe?

²¹ Wa Petero adu na awirinako, ko agi gu iiriwo pangbanga nga kangba Yesu murã yo te. APetero na Yoane ki oro koyo i akpisidi Yesu ni. Yoane naoro ki da mbata, isoke mbiko ko nangia tame. Ko andu ki bi ngbadimo murã ni kina zazaha, ono ko kini gunde agunde ka rimo ku murã yo. Ono Petero aagundenga tigako te. Wa ko avura kaa onga vorokovoroko be oto, ko andu ki ti nibasa ku murã yo. Murã kidu ni kina kungboho!—Yo. 20:3-9.

22. Gine nasa ga Petero gberarago na kapa si go kusayo dunduko?

²² Ya mo Petero aidi kuti gupai nga Yesu ima zinga be kpio? Ni ipo te, wa vura duhe nga kura ruru adee aima pe gupai nga amaraika nikuru fuyo ki tingidiyo na gupai nga Yesu ima zinga be kpio dagba akangba. (Rk. 23:55–24:11) Ono ti digido gu uru re, ga Petero gberarago na kapa ago kusayo dunduko. Yesu adu ni ungako na ni toro! Ko akuru fu gako amokedi dunduko. Ono ko amangi kurapai mbata. Amokedi ape gupai ni gu uru re nga: “Gbia zingi be kpio ni rengo, ko yugu tiko fu Simona!” (Rk. 24:34) Gu mokedi nangia Pauro akepai wakina gure tipa gu uru Yesu “ayugu tiko fu Kefa; fuo ho fu agu yo nanidu bawe na ue.” (1 Kor. 15:5) Kefa na Simona nga kura arimo Petero. Yesu ayugu tiko ni gu uru re fu Petero mbata ti gu regbo ko adu nisako.

23. Tipagine si aida agu aKristano nati ku rogo ingapai areme tingidipa Petero ti ni?

²³ Gu futufutuapai namangi ti gu regbo Yesu akuru fu Petero re ani ainongo ho te. Si anye kina dagba aYesu na Petero. Ono ani rengbe arengba ka berãpa gu ngbarago Petero adu na ni ho ko abi bawene Bairako ni berewe ni ungako na ki gbia momu ka pepa gako gberarago fuko na gako saberã. Kura he ho Petero aaidaha auru kpotosende ti gu regbo re fuo gu nga mbupai te. Da rengbe ka kapa kuti gupai nga Yesu aima mbupai fu Petero kpaima? Agu aKristano nati ku rogo ingapai areme si naida i tingidi gupai naadu tipa Petero. Si aidanga ani berẽ gupai nga ani ima ingapai si ki susi gu rengbe Mbori ka mbupai furani ti ni te. Yesu ayugu kina boro sino Bako nzunzu, nga guko ‘navu aboro kpaima’ ti gayo aingapai.—Yes. 55:7.

24, 25. (a) Oni pekenga pa wai yuru adu fu Petero Baime Gariraya yo? (b) Ginipai Petero amangihe ho Yesu amangi iiriwopai ni fuo girorago?

²⁴ Yesu aya fu gako amokedi wẽ i ndu ku Gariraya yo, yo i nika gbiatiyo ni. Ho i ada ni yo, Petero adiberã ka ndu ka manga atĩo Baime Gariraya yo. Kura aboro andu na ko koyo. Petero abi tiko berewe  rogo gu di ko anaamanga gako sunge rogoho mbata. Wa ko aima manga sunge atĩo mbata tipa gbanga regbo, ko aima inido tiko na agu apai du ba sunge atĩo yo. Agu akumba re aaziongo atĩo wagu tooni ni gu yuru re te.—Mt. 26:32; Yo. 21:1-3.

²⁵ Ono ho pamanangbawiso ada ni, boro ayambu he pangba ime yo ki ya fuyo i ba gayo apio ku pavuru kurungba kubani. I amangihe wo i ki zi atĩo nga 153! Petero aima ino gu boro re. Ko agu kurungba yo ki guzo ku pangba ime yo. Ho i ada ni pangba ime, Yesu afu atĩo fu agi abakureako re nga agura ko azora auru kingire. Ono berãko adu gbe koyo du Petero ni.—Yo. 21:4-14.

26, 27. (a) Gini momu Yesu afuhe fu Petero bara biata? (b) Yesu amangi ginipai berewe nga gu nayugu gupai nga ko aima mbupai fu Petero kpaima?

 ²⁶ Yesu asana Petero singia ko nakpinyemu Bairako “susi agira re,” (NW) na si nirengo nga ko aafura tipa atĩo. * Ya mo Petero aakpinyemu sunge atĩo susi Kristo? A wa Petero aoro rimo Bairako bara biata, Yesu afu momu fu Petero ko pepa gako nyemuse tipa ko bara biata a ku bangiri akurako dũ. Wa Petero amangihe wo, Yesu apepa wai fuko rengbe ko ka yugo gu nyemuse re, nga: ka peresapa ga Mbori sunge mbatayo, kaa riga ga Kristo akandoro, kini nyakasi ra, na kini mbu tira, nga agu akandoro nga apefuo Kristo.—Rk. 22:32; Yo. 21:15-17.

²⁷ Gupai Yesu amangihe re ayugu gupai nzunzu nga ko na Bako aabi Petero kindi na nyanyaki pako. Si adu nga Petero nika manga bakere asunge rogo gu dungurati Kristo anungusaha. Gure ayugu gupai nzunzu nga Yesu aima mbupai fu Petero kpaima! Zanga kapa, gu inapai Yesu ainihe fu Petero re aima zio ngbaduko.

28. Wai Petero araki ringbisihe kuti rimoko?

²⁸ Petero amangi gako sunge wenengai tipa badungu agarã. Ko aima nyakasa awirinako a wa Yesu aruguko ko mangihe rogo gu yuru naadu mbata fu kpi Yesu. Petero ambu ti ga Kristo akandoro na kini rigira zezeredi. Gu kumba nangia Simona re aima raka ringbisihe kuti gu rimo Yesu afuhe fuko nga Petero, watadu Mbia. Ko angia nyanyaki ngangara boro rogo dungurati nga guko aboro anaakido akido kutiko. Ani naino gipai re berewe rogo agu awaraga ue ko akehe tipa si undo agu aboro dunduko naadu rogo dungurati, nga agu awaraga naye kada ni apapara Ziazia Kekeapai. Agu awaraga re nayugo gupai a nga, bangiri Petero aagonga ti gupai ko awirikihe be Yesu nibipa mbupai te.—Oni gedi 1 Petero 3:8, 9; 4:8.

29. Wai rengbe ani ka wirika gu idapase nga ga Petero gbiati gu inapai nga ga Bairako?

²⁹ Ani wirikinga gupai re awirika a. Ya mo ani naasana Mbori na aʹuru dũ ko mbupai furani ti gaani dungu aingapai? Ya mo ani naadia gako mbupai kugume ki idi kuti gupai nga si ima giriso rani? Na ya mo ani naambupai fu agu aboro du pati rani? Ka ani amangaha wo, gure nga ani nawirika gu idapase nga ga Petero, gbiati gu inapai nga ga Bairako.