1-3. (a) Tipagine si awira gupai ti ni nga Esetere aagunde agunde ho ri aandu ni fuo kumbari? (b) Gini asanahe ani ka bi akaragapai sani nibipa Esetere?

ESETERE azeresi ngbaduri ka ndu koyo bakindo asungu ni bakumba bakporo Susana yo. Si aadunga ni taatapai furi te. I ambakadi agu ahe naadu Susana yo rogo iiriwo gene. Mekemeke kpia abagara aduku yo ni kendegekendegehe, na kpia abazumuguanza, kpia abahu, na kura mekemeke ahe. Gu ba re adu rii tumbatumba kpasakpasarago yo mbembedi na Abaagangara Zagaroza kini ngere ku rogo gu di yo nga Kosape. I amangi agi apai re dunduko tipa si niyugupa kiopa gu kumba Esetere aandu ka biko, nga guko naayamba tiko nga “bakere bakindo.” Rimoko nangia Asuerose. Ko angia kumbaku Esetere a.

² Kumbaku Esetere! Nairiwo wai Asuerose adu kia ti agu akumba gu ruru adegude nangia aYudo anaaroga yó! * Ko aʹasadanga kadu wa Abarayama nga guko naumbasi tiko ki gi gupai Mbori apehe fuko nga ko gisangba diako nangia Sara te. (Bam. P. 21:12) Gu bakindo re ainipai gbua tooni watadu ko aainongo wiripai tipa ga Esetere Mbori nga Yekova na Gako andiko te. Asuerose aini agu andiko nga ga aParaso, nga gu naadu na zahe rogoho ti gupai Esetere aima mbeda ka mangaha. Ginipai du nangiaha? Ndiko adu nga, gu boro ka ndu koyo du bakindo aParaso ni zanga i yambu ní ayamba, i imi ní aimo. I aayambanga Esetere ayamba te, ono ri aguari kini ndu fuo bakindo. Ho ri aambeda ni ku rogo gu papara rago ka bakindo angere ki bi ri abi rogoho, ri aima berã gupai tigaha nga ri nandu ka kpi.—Oni gedi Esetere 4:11; 5:1.

³ Tipagine Esetere amoi tiri ti ni ngba kpio? Na ginipai rengbe ani ka wirikaha ti gu idapase nga ga gi dee re? Ka tonaha, ani bingo wai Esetere aye ka da ni dia bakindo aParaso.

4. Gini boro nangia Esetere, na tipagine ri aye ka raka ti ni na wiri undurubari nangia Morudekai?

⁴ Esetere angia wirinyaure. Ani ainongo pai gbe tipa agu avunguri nayambu gu rimori nga Adasa te, nga rimo gu ngua nga ‘adasi’ rogo pa-Ebere, nga gu ngua du na wene mbumbudoho. Ho avungu Esetere akpi ni, gumeri sa du rimoko nga Morudekai adi ri ka ngerafuo ri. Morudekai angia wiri undurubari, ono ko nangia kuru unvuru furi. Ko aye na Esetere ku kpuko yo na kini ngerefuo ri wakina boro wiriko.—Est. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Wai Morudekai asonosi Esetere? (b) Gini ngbatunga raka aEsetere na Morudekai anaarakaha Susana yo?

⁵ Morudekai na Esetere araki ni nungunungu aboro rogo gu bakere bakporo nangia ga aParaso, na si nawira gupai nga si aima du fuyo ni kpakarapai i niraki yo bambiko gayo pambori adu kia na gayo andiko a. Ono dawedawe ngbanya aima du dagba aEsetere na Morudekai wa ko anaayugopai furi tipa Mbori inapai nga guko nabatasi gako aboro ti kere aregbo mbata kusayo. (Pa Mot. 26:44, 45) Nirengo, bakere nyemuse aima du dagba aEsetere na Morudekai.

⁶ Si nawira gupai gbe nga Morudekai anaamangasunge amanga ni banyaki rogo gu bakumba bakporo naadu Susana yo, kini sungu ngbadimoho na kura ga bakindo amoyambu. (Est. 2:19, 21; 3:3) Ani ainongo gupai Esetere anaamangaha ho ri aasona ni te. Ono gupai si awiraha nga ri aima ngera wenengai fuo wiri undurubari na fuo kporo. Si nawira gupai nga kpuyo adu rogo gu papara bakporo naakumukongo gbe ya. Isoke ri anaandu andu ku rogo gu babagaahe naadu Susana yo, yo ri anaabi apangu dahabu ni, na apangu feda, gbiati kura ababagiahe i nagbaragi gayo nyanyakipa ahe sande. Esetere aainongo gupai nga ngbatunga gu nyanyakipa ahe re nika du adu beri ku mbatayo si ki kpasira te; ri aainongo gupai naadu ku mbatayo te.

7. Tipagine i ado Vaseti ti ni kusayo ti du ni nakindo, na ginipai namangi fuo gure?

⁷ Rogo kura uru sa, Susana aazigizo azigizo na pande gu baguzoro namangi kua bakindo yo. Bakindo Asuerose amangi bakere pumbo ki yambu gako kikindigi pa aboro i ye ka ri riahe na ki mbiri imekakue. Ti regbo gu pumbo re, dia bakindo nangia Nakindo Vaseti asungu tigari na kura adee kini ri pumbo. Bakindo ki yambu ri ri ye koyo du ko ni tipa rago ngba tiko. Ono Vaseti aka aka. Wa si aye na zee na zinga kutiko, ko asana gako abafurugute tipa gu mbusa ka i fuhe furi. Ginipai i apehe? I ape gupai nga si naida i do ri kusayo ki moi kura dee kubari. Ga bakindo amoyambu ki tona ka ta rogo ringara dunduko tipa bawene ngasu adee; tipa bakindo sia vovo diako dagbayo.—Est. 1:1–2:4.

8. (a) Tipagine rengbe ani ka ya ti ni wẽ Morudekai aabakabangiriko abaka tipa Esetere wa ri aasona? (b) Oni nabihe nga ani rengbe ka mangasunge na gu bipai nga ga Ziazia Kekeapai tipa ngbanya kpotose wai? (Oni bi Asanza 31:30 abi a.)

⁸ Morudekai anaangana Esetere angana tigaha na ngbarago, rukö, gbiati bakabangirise wa ri aasona, kidu ni bawene degude. Ziazia Kekeapai naya: ‘Gu paranga dee re, ri angba gbe, ngbanyari ki susi.’ (Est. 2:7) Ziazia Kekeapai nayugo gupai nga kungbo ngbanya nitihe nyakipaha te, ono si naida bawene dee watadu kumba duadu na tatamana gbiati umbasitise. Ka si adunga wo ya, gu boro re duadu na kiisopatise, rukö, gbiati gu kura gbegberẽ asino. (Oni gedi Asanza 11:22.) Ya mo oni abingo gupai re? Ono ya mo ga Esetere ngbanya aundori watadu si asari ni boro rukö? Ani ka bihe ku mbatayo.

9. (a) Ginipai namangi ho ga bakindo amoyambu akoto ni ti Esetere, na tipagine si adu ti ni ni kpakarapai i kparaka na Morudekai? (b) Tipagine Morudekai aidihe ti ni Esetere di pagano? (Oni bi sanduki abi a.)

⁹ Ga bakindo amoyambu andu ki koto ti Esetere. I ki di ri be Morudekai ku dagba agu adee i aadungura yó ki ga na ri kua bakindo yo. (Est. 2:8) Si aima du ni kpakarapai fu aEsetere na Morudekai i kparaka, bambiko i adu wa boro na wirini. Anga si nga Morudekai aidi aida wiriko di pagano te, ka ní vura ngia bakindo vurũ. Ono gene aadunga beko wa ka ko ka na ri te. * Esetere aima degaturi wenengai tigaha ka gia agu arugute nga ga Morudekai mbata fu i ga na ri kua bakindo yo. I andu na ri ku bakumba bakporo Susana yo, na dungu apai naake riri yo ti gu regbo re. Gini ngbatunga raka naadu ku mbatayo furi?

10, 11. (a) Gu ba Esetere adu rogoho arengbe ka sari ri du wai ni kina ipo? (b) Wai Morudekai ayugu gako bakabangirise tipa Esetere?

¹⁰ Esetere abi tiri rogo gu ba naadu kia gbe. Ri adu dagba gu “dungu paranga adee” i adungura yó rogo gu tuturũ arago nga ga aParaso. Gayo sino raka, afugoyo, na gayo sino berã aima du kia gbe. I amoi agu adee re dunduko tiibe banyaki rimoko angia Egai. Gu paranga adee re adu rogo bakere girisatise na mbeda kerekere anzeme tipa garã sa. (Est. 2:8, 12) Gupai re arengbe arengba ka sa gu paranga adee re i moiberãyo gbe tipa kina ngbanya kpotose, na si ki kusi rukö gbiati abaangira dagbayo. Gipai re asa Esetere ri du wai?

¹¹ Boro ho auru kpotosende narengbe ka bakabangirini tipa Esetere susi Morudekai te. Ko anaandu na aʹuru dunduko kaa ta  pangba gu vurukporo naadu pati ga agu adee re bambu na ki asadi ka rugatiko na pa Esetere singia ri wenengai. (Est. 2:11) Ho ko anigi wiri pa Esetere ni, isoke ngba agu amoyambu naadu yo, ko anaangi angi tigaha ni gu ngbarago nga ga bagude. Tipagine?

12, 13. (a) Esetere adu wai bangiri agu aboro naabi ri? (b) Tipagine rago angba ti ni ti Morudekai ka ino gupai nga Esetere agumbanga gupai fu aboro nga Yudo nangia ri te?

¹² Esetere aima ngba ti Egai gbe ko kini mangi ri wenengai. Ko afu amoyambu nga adegude furi saba na ki fu gu rago nangba kisusi furi rogo gu bambu nangia ga agu adee re. Na pangbanga ri naya: “Esetere angba bangiri agu yo dunduko naabi ri.” (Est. 2:9, 15) Ya mo kungbo ngbanya Esetere du nasa gupai nga ri ngba bangiri aboro dunduko? Oó, kura apai adu kinaho.

¹³ Ni kpiapai, ani nageda gupai tipa ri nga: “Esetere ayugo nga pa ngbatungari na pa agumeri a te, bambiko Morudekai arugu ri ka ri yúgu nga pa ha ya.” (Est. 2:10) Morudekai aima ruga gu  degude re ka ri kusinga gupai fu aboro nga Yudo nangia ri ya; ko aima bi gupai tigaha nga soki aima du ti aParaso kuti aYudo. Nairiwo gu ngbarago ko adu na ni ka ino gupai nga, wa Esetere avura guari kpuko yo, ri adu na tatamana gbiati giasangba kindi!

14. Wai rengbe gu paranga aboro du areme ka wirika gu kpiapai nga ga Esetere?

¹⁴ Gu paranga aboro du areme rengbe arengba a ka sa ngbarago ti avunguyo na agu aboro nambutiyo. Ho adunga yó ni na avunguyo ya, na ho du yó ni dagba agu aboro nabi apai taata, wasiwasi aboro, watadu aboro zuu, i rengbe arengba ka he merafuo gayo mangaapai na ki kakuti gupai i naini nga si nga rurupai. Ho i amangapai ni were a wa Esetere amangihe, i nafu ngbarago ku kpoto gu Bayo yo du ngbangbaturũ yo.—Oni gedi Asanza 27:11.

15, 16. (a) Gine nasa Esetere bakindo kpinyemuri? (b) Tipagine gu ariapai namangi rogo ga Esetere raka re aadunga ti ni ni taatapai ya?

¹⁵ Ho regbo ada ni tipa i ndu na Esetere koyo du bakindo ni, i aya furi ri siaka agu ahe ri akpinyemuhe tipa ka mbakada tiri na ni berewe gbe. Ono tie, ri aaidanga na kura aũmbakadatise te, kina gu Egai ape paha furi. (Est. 2:15) Ri aima ino gupai tigaha nga ngbanya kpotose nisaha arengbanga ka sa ri ri ngba bangiri bakindo te; ri abi gupai nga umbasitise nga guhe rengbe ka ngba tiko gbe. Ya mo rengo du nangiaha?

¹⁶ Gu pangbanga re naya: “Bakindo ki kpi nyemu Esetere ki susi kura adee dunduko. Ri ki bi inapai be ko ki ngba bangiriko ki susi ngasu adee dũ. Si du ko amoi kpakpari nakindo ku riri yo, ki sa ri ni nakindo ku ba Vaseti.” (Est. 2:17) Si aima du tigaha ni kpakarapai fu gu degude Yuda re ri inidi tiri na gu vovo raka nga kadu ni dia gu bakindo naadu na ome gbe auru kpotosende ti gu regbo re. Ya mo gari vovo bangiriba aga ku riri yo ki hiisihe na rukö? Wagusa te!

17. (a) Gini apai nayugoho nga Esetere anaagia sangba Morudekai kindi? (b) Tipagine nyakipa gu kpiapai nga ga Esetere ti ni furani areme?

¹⁷ Esetere aagiasangba Morudekai kindi, nga guko naadu wa bari. Ri aoko gupai aoka kindi nga ri angia Yudo. Kurigure, ho Morudekai akusi gu buro ni akumba ataha ka imo Asuerose, Esetere agisangba Morudekai ki ndu ki gumba gipai re fu bakindo, i ki imi agu akumba re. (Est. 2:20-23) Ri ayugu gari idapase a kindi kuti gari Mbori ni du ri na umbasitise gbiati giasangba. Ga Esetere kpiapai rengbe arengba ka undo areme bakere gbe, bambiko dungu aboro adunga na giasangba ya, ono gu du gbe nga basasangba gbiati samungu. Ono agu aboro du na ndikidi idapase nabi giasangba na nyanyaki paha, a wa Esetere anaabihe.

18. (a) Tipagine Morudekai aka ti ni ka tumuso fu Amana? (Oni bi gu kekeapai abi du bandu waraga yo a.) (b) Wai agu akumba na adee du na idapase awirika gu kpiapai nga ga Morudekai?

¹⁸ Bakindo Asuerose akiisipa kumba rimoko angia Amana. Ko amoiko ni baira agbia, ki sako ni gako bangbasia bafurugute na ni ue boro rogo gako ngbii dunduko. Bakindo arũ ndiko a nga agu aboro nabi gi banyaki re, i tumuso fuko ku sande. (Est. 3:1-4) Ono si aima mbu tipa Morudekai mangi gupai re. Ko aima ida ka giasangba bakindo ono angianga rogo gupai nayugo zangairisa tipa Mbori ya. Amana angia boro Agaga. Si nawira gupai nga kina gu Agaga nangia bakindo aAmareko nga guko gu nebi nangia Samuere aimiko, ko du Amana aenge tiko. (1 Sam. 15:33) AAmareko aima du ni gu kere gbigbita aboro nanyakasi riyo ni avura Yekova na avura aYisaraere. Yekova aima gbarasa ngbanga fu aAmareko dunduko. * (Pa Rug. 25:19) Ka ruru Yudo aru wai ka nugadi fu Amareko? Gure nga gupai ka Morudekai aarengbanga ka mangaha ya. Ko aima ka ka tumuso fuko. Ka da ku areme, ruru akumba na adee aima maa gayo unga ngba pai ka kakuti gu rugute nga: “Ani gi nga sangba Mbori agia susi ga aboro.”—Amo. 5:29.

19. Ginipai Amana aaida ka mangaha, na ginipai ko amangihe ka sosoda bakindo ko idipa mangaha fuko?

¹⁹ Ga Amana zinga arungudi ni kerehe kuti Morudekai. Ono ko ki bihe nga si naida ko mangi banarupai susi gu gbua nga ka imo Morudekai kusayo. Ko aidi ka imo ga Morudekai aboro dunduko kusayo nangia aYudo! HAmana andu ki gumba gbigbita ziree fu bakindo ki ya aYudo angia gbegberẽ aboro. Ko aayambanga rimoyo fu bakindo te, ono ko aya gbua wẽ “ngbatunga aboro du ho ni gbandakagbandaka yo ni kparakakparaka yo dagba aboro.” Gu nagberẽ berewe nga, ko aya wẽ i airisanga ga bakindo andiko te; ya i angia aboro mungu. Ko aya wẽ ko nika ba bakere marã ku rogo gu bambu igaahe nga ga bakindo tipa si du kuba agu aYudo i nika imoyo rogo gu bariwara ngbii re. * Asuerose afu gako tongo ido fu Amana tipa ko diko he ti waraga gupai ko akpinyemu ka mangaha.—Est. 3:5-10.

20, 21. (a) Wai ga Amana pangbanga aba rungo ti agu aYudo naaraka rogo gu ngbii nga ga aParaso, kodihe na Morudekai? (b) Ginipai Morudekai azungodi Esetere ri mangihe?

 ²⁰ Fuo regbo tooni, abandusunge atona ka otoka na afarasi rogo gu ngbii re dunduko, kini tungusipa imo aYudo dunduko. Oni berẽnga pa gu rungo gu pangbanga re abaha ti agu aboro si andu ki da tuyo yo Yerusarema yo, nga gu yangara aYudo nayego ba zio yo Babera yo na kini asadi ka dua angapa bakporo berewe kubaha. Isoke ho Morudekai agi gupai ni re, ko aima berãpa agu aYudo naadu Yerusarema yo gbe, na pa agu abakureako na agumeko naadu Susana yo. Gipai re asako ko siri gako roko kusayo, ki vo mbuzaroko na ki uka kuke ku riko yo, na kini kpari kuari bebere bakporo yo. Ono Amana asungu tigako kini mbiri kina buda na bakindo zanga berãpa gu rungo ko aye na ni kuti badungu aYudo na abakureayo Susana yo.—Oni gedi Esetere 3:12–4:1.

²¹ Morudekai abi gupai nga si naida ko mangipai. Ono ginipai? Esetere aainongo gupai tigari naamanga te. Ono ri agi kina pa Morudekai ya ko navo mbuzaroko. Ri akedi aroko fuko ono ko ki kaha aka. Isoke Morudekai aima digo nibakibangiriko na gupai nasa Yekova Mbori ko idihe i di Esetere fu gu bakindo nangia pagano. Ono awere, nduhe atona ka kura tooni tooni. Morudekai  akedi sunge fuo Esetere ka zungodi ri ri ndu ka fura na bakindo tipa ko mangipai ka batasa “angbatungari.”—Est. 4:4-8.

22. Tipagine Esetere aagunde agunde ti ni ka ndu fuo bakindo? (Oni bi gu kekeapai du bandu waraga yo abi a.)

²² Kina kure Esetere nazere ho ri agi gu pangbanga ni re. Gipai re angia bakere asada kuti gari idapase kisusi. Ri aagunde agunde, na ani naino gipai re rogo gu karagapai ri afuhe fu Morudekai. Ri atingidiko na pa ga bakindo ndiko. Gu boro nanindu koyo du bakindo ni zanga ko yambu ní ayamba, i aniimi ní nibasa. Kinaho bakindo aniya gako ngbondo dahabu ni kuti boro, si gu boro re anibati ti ni. Ya mo Esetere aberẽ gupai nga ka ri ndu wa gure ri bati? Ya mo ka gure adunga wakina gu basasangba nga ga Vaseti te? Esetere aya fu Morudekai wẽ si ima dia arame 30 bakindo ayambanga ri koyo du ko ni te! Isoke ri aima tona ka berã gupai nga bakindo akpingo nyemuri berewe te. *—Est. 4:9-11.

23. (a) Ginipai Morudekai apehe ka zambuasi ga Esetere idapase? (b) Tipagine rẽ Morudekai arẽ ti ni ani wirikiko?

²³ Morudekai akaragapai ni ngara tipa ka zambuasi ga Esetere idapase. Ko akido ri na gupai nga, ka ri ongo aonga zanga pehe fu bakindo, bata nika ye aye fu aYudo rogo kura ba. Ono ka ri abati wai ho ka imo aYudo atona ni? Morudekai ayugu bakere idapase kuti Yekova rogo gipai re, bambiko ko aima ino nga ka Yekova mbunga gako aboro i batungayo Gako akidohe ki he digo te. (Yos. 23:14) Morudekai aru ki sana Esetere ki ya: “Da ini he ya mo ye ka du ni nakindo tipa kina rago gi pai re?” (Est. 4:12-14) Ati si rẽarẽ ani wiriki Morudekai? Ko adu na bakere kido kuti gako Mbori nga Yekova. Ani na ni wo?—Snz. 3:5, 6.

24. Wai Esetere ayugu idapase na wingbaduse?

²⁴ Regbo ada fu Esetere ri diberã. Ri asana Morudekai ko ya fu gari aboro wẽ i gino riahe na ri tipa arame biata, na ri adigisi fugori na gu fugo nayugu gari bakere idapase na wingbaduse. Si nga: “Ka mi kpi, mi kpi.” (Est. 4:15-17) Ri aima kpara fu Yekova tigaha kakaka rogo agu aʹuru biata re susi gu ri anaamangaha mbata. Regbo ki da tipa ri ndu koyo du bakindo ni. Ri avo gu gari roko nangba angba gbe, ki mbakadi tiri wenengai tipa ka ngba bangiri bakindo. Ri ki guari kini ndu koyo du ko ni.

25. Oni sakingo agu apai namangi ho Esetere aandu ni koyo du kumbari ni.

²⁵ A wa peyo ho ti tonatona gi kapita re, Esetere aguari kini ndu koyo mbatabakindo adu ni. Ri aima du na bakabangirise ti gu regbo re tigaha na kini kpari ku kpotoriyo kakaka. Ri arimi ku rogo gu vurukporo ri aru rogoho kini bi Asuerose abi ko nasungu. Isoke ri aima asada ka ino wai du kpakpuko yo. Ka si du nga si aidi ri ruaru tooni mbata fu ri da yo du ko ni, gu wiri guru regbo ri adihe adu wa bagbanga regbo. Ono kumbari abi ri. Si wa si aima iriwo tiko ka bi ri ri niye, ono gupai ko amangihe azeresi ngbaduri. Ko aya gako ngbondo dahabu koyo du ri ni!—Est. 5:1, 2.

26. Tipagine si aida ndikidi aKristano du ti ni na wingbaduse wa Esetere, na tipagine gupai ri amangihe re angia kungbo tonatonapai ti ni?

²⁶ Bakindo aima du na nyemu ka gia gupai ri aida ka gumbaha. Ri anye ni ruru ri fu gari Mbori na ki nyakasi tiri ka batasa gako aboro, na gipai re nga bawene kpiapai nga ga idapase fu ga Mbori amoyambu dunduko. Ndikidi aKristano nabi ngbatunga agu akpiapai re na kikiipaha gbe. Yesu aya wẽ i nika ino ndikidi apefuoko ti gayo bakere nyemuse, nga gu nyemuse rengbe ka sa boro ní idi ka kpi tipa akurani. (Oni gedi Yoane 13:34, 35.) Si naida boro duadu na wingbaduse tipa ka yugo ngbatunga gu nyemuse re. Ono gupai Esetere amangihe nga ka ndu fuo bakindo re angia tonatonapai gbua. Ri aru wai ka sa bakindo ko idi kuti gupai nga gu gako bangbasia bafurugute nangia Amana angia gbigbita boro? Ginipai ri amangihe ka batasa gari aboro? Gere nga agu apai ani ka inoho rogo gu kapita naye fuo gere.